Driemaandelijkse uitgave van

Transcriptie

1 Driemaandelijkse uitgave van Uitgave: nummer 51, oktober 2012

2 Inhoudsopgave: blz: Van de Voorzitter 1/3 Commissaris der Koningin 4/5 Voorouderspreekuur 6 Excursie naar Diest 6/11 Dorpswandeling IVN/Heemkundekring 11/13 Lezingen seizoen 2012/ Best beneden 14 Opgravingen Best/Aarle afgerond 15/21 Sociale Markt 22 Lid worden? 23 Bestuurssamenstelling 24 Sponsors Dye van Best en Hoofdsponsor

3 Een woord van de Voorzitter Beste heemkunde vrienden, Ook in de vakantieperiode gaan de activiteiten van de heemkundekring normaal door. De sprekers voor het komende seizoen zijn reeds gecontracteerd. De eerste lezing start op 9 oktober a.s. en wel door de archeologen Lucas Meurkens en Johan Verspay. Beide archeologen hebben in Aarle uitgebreid onderzoek gedaan en komen haarfijn vertellen en uitleg geven over de bewoning van vele eeuwen terug vóó Christus tot heden. Het is lezing die je niet mag missen. Vooruitlopend op deze lezing had de heemkundekring in samenwerking met de gemeente Best, Archelogische onderzoek & Advies Diachron, Archeologie en Bouwhistorie BAAC, SRE Milieudienst, Stichting Geschiedenis van Best en de Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie AWN, afdeling Eindhoven, in Bestwijzer een tentoonstelling over archeologie georganiseerd welke door veel geïnteresseerde personen goed is bezocht. In dit kader is het toch zeer uitzonderlijk dat wij in Best de oudste boerderij van West-Europa hebben die nu nog steeds wordt gebruikt. Bouwhistorici vinden deze vondst zeer bijzonder omdat rond de 13 e en 14 e eeuw men stopt met het ingraven van dragende palen voor een boerderij zoals we dit terug kunnen zien in Aarle. Deze boerderij geeft de overgang aan van een nieuwe constructie waarbij het gebint op veldkeien/gemetselde poeren komt te staan waardoor het hout minder snel rot. Deze bijzondere constructie is voor de Rijksdienst voor het Cultuur Erfgoed reden genoeg om een procedure op te starten voor aanwijzing van dit gebouw tot rijksmonument. Slechts bij hoge uitzondering komt het tegenwoordig nog voor dat een gebouw van vóór 1940 rijksmonument wordt. Provincie en Rijk dragen al flink bij voor de restauratie van dit unieke object en wij hopen dat de

4 gemeenteraad gelden vrijmaakt om deze unieke boerderij te kunnen restaureren. Vervolgens moeten we deze boerderij als gemeente Best ook kunnen gebruiken voor het versterken van onze identiteit waarbij niet alleen het gebouw maar ook de verhalen omtrent deze boerderij van uitzonderlijk belang zijn. Twee trouwe leden van onze fotowerkgroep, Hein van Elderen en Nico Vogels hebben tijdens een feestelijke ledenbijeenkomst bij de buurtvereniging Aarle een diapresentatie gegeven met behulp van oude foto s die een stukje geschiedenis vertelde over Aarle en Best. Hein en Nico, voorheen allebei jarenlang postbode in Best, doen dit soort presentaties alle jaren namens de heemkundekring. Ook de werkgroep automatisering heeft niet stilgezeten. De bestaande apparatuur was hard aan vervanging toe. Nadat een analyse was gemaakt naar de werkelijke behoefte, is tot aankoop van een nieuwe computer overgegaan. Ook de software is aangepast en wij hopen hiermee weer enkele jaren vooruit te kunnen. Voor het eerst hebben IVN-Best en de heemkundekring gezamenlijk een wandeling gemaakt door het centrum van Best. Ruim veertig belangstellenden hadden zich op zondag 19 augustus verzameld bij het Prinsenhof. Uitvoerig werden verhalen verteld over de natuur die ook nu nog steeds in het centrum aanwezig is en over de historische gebouwen en haar bewoners. Het was een leerzame ochtend die zeker voor herhaling vatbaar is. Best had dit jaar meer activiteiten tijdens de open monumentendagen dan ooit. Elk jaar al kan de St. Odulphuskerk worden bezichtigd die dan tijdens die dagen veel weg heeft van religieus museum. Ook was er gelegenheid om onder begeleiding van een gids het kerkhof te bezoeken. Maar ook de molen De Volharding was te bezichtigen. Men kon ook deelnemen aan het lopen van de ommetjes in Aarle en in de Vleut terwijl het bewonersoverleg van Bata een rondleiding verzorgde in het Batadorp. Dit alles was een mooie promotie voor ons dorp. Voor onze jaarlijkse excursiereis naar de Oranjestad Diest hadden zich maar liefs 58 personen gemeld. Het was een zeer geslaagde

5 dag. Ons lid, Leo de Vries, heeft een uitgebreid verslag gemaakt wat u in dit boekje verderop kan lezen. De jaarlijkse sociale markt en de Dulfkes markt is niet meer weg te denken uit het centrum van Best. De heemkundekring stond dan ook hier weer met een kraam en had aan belangstelling niet te klagen. De maquette van het oude station trok veel aandacht en er kwamen vele verhalen los. Ook voor de oude foto s en de bidprentjes was veel aandacht. Nog steeds proberen wij onze foto- en bidprentjes collectie uit te breiden. De fototentoonstelling van Noud Aartsen, met als titel:veranderend Best, heeft veel belangstelling getrokken. Ook de nieuwe burgemeester, Anton van Aert en wethouder, Paul Gondrie bezochten deze tentoonstelling en werden rondgeleid door Drs. Emy Thorissen, conservator oude en bijzondere collectie van Brabant-Collectie en door Drs. Paul Maas, huisvriend van Noud Aartsen. Daarna heeft Paul Gondrie de fotocollectie van de gemeente Best symbolisch overgedragen aan Brabant-Collectie. Zij gaan de foto s in een geschikte ruimte bewaren, conserveren, digitaliseren en ontsluiten. De heemkundekring gaat helpen bij het documenteren van de foto s. Harrie van Vroenhoven Voorzitter Heemkundekring Dye van Best

6 DE COMMISSARIS DER KONINGIN OP BEZOEK IN BEST (3) Van 1894 tot 1925 was Mr.A.E.J. baron van Voorst tot Voorst Commissaris der Koningin in Noord-Brabant. Eén van zijn taken was het regelmatig bezoeken van de gemeenten in zijn provincie. Uit dien hoofde bracht hij ook regelmatig een bezoek aan Best. Van deze werkbezoeken hield hij nauwkeurig verslag bij. Hier volgt (letterlijk weergegeven) deel 3 van zijn verslag. Den 13 Mei 1903 kwam ik weer in Best. Ik liet mij met een rijtuig uit Eindhoven aan het station Best afhalen, bezocht dien dag nog Liempde, en keerde van het station Liempde per trein naar den Bosch terug. Van B. en W. vernam ik, dat er jaarlijks op 12 huwelijken zeker een tweetal is, dat gesloten moet worden om schandaal te voorkomen, terwijl er gemiddeld één onwettige geboorte per jaar zijn zal. De leden van den Raad wonen nog vrijwel over de heele gemeente verdeeld; burgemeester Dobbelaere is in de plaats van zijn voorganger van de Ven tot raadslid benoemd. De boeren in Best wonen meestal op hun eigen; uitwonende eigenaren zijn er bijna helemaal niet; als ze trouwen, hebben ze meestal een zekeren leeftijd, om en om de dertig; ze blijven wel met broers en zusters bij elkaar wonen. Sinds Mei 1902 heeft Best weer een eigen doctor, nl. den arts W.de Steenhuijzen; een jongenman, ongehuwd, die met een nichtje woont. Hij heeft f en vrij wonen; gemeente huurt nl. voor hem een huis, en betaalt daarvoor f Er is weinig schoolverzuim; na een drietal veroordeelingen krachtens de leerplichtwet, hield het schoolverzuim op. Er wordt herhalingsonderwijs gegeven aan jongens en aan meisjes. De meisjes krijgen geen onderwijs in de nuttige handwerken; deze questie waarover ook met G.S. gecorrespondeerd is uitvoerig besproken, het bleek mij toen, dat er misverstand heerschte bij B. en W. Deze waren nu van plan, om als er eene onderwijzersvacature op de school ontstond, deze aan te vullen door eene onderwijzeres te benoemen, die de akte nuttige handwerken had. B. en W. konden niet aangeven, welke bijzondere drukte er van 15 April tot 1 Mei op het veld was, om als motief te dienen en als termijn, bedoeld in art.15 1 ste lid der leerplichtwet ook die dagen aan te wijzen.

7 Na bespreking waren ze met mij van oordeel, dat het zoowel in het belang der ouders als van het onderwijs was, om als zes weken aan te wijzen de termijn van half September tot Allerheiligen, dan kan die aansluiten aan de groote vacantie en hebben de ouders hunne kinderen van half Augustus tot 1 November thuis. Best behoorde vroeger onder Oirschot en werd eerst in 1821 eene zelfstandige gemeente; het heeft daardoor geen eigen archief. Het nieuwe archief ziet er nogal treurig uit; men gaat echter dit jaar een nieuw raadhuis bouwen en hoopt dat met 1 November gereed te hebben; dan heeft men eene ongezochte gelegenheid, om het archief eens netjes in orde te maken. Op de plannen, welke men mij toonde, maakte ik nogal aanmerkingen; zoo was er bijv. geen kamer voor den burgemeester. Kort bij het Raadhuis was een net gebouwtje verrezen; met groote letters staat daar St.Odulphushuis. Op mijn vraag, wat dat was, vernam ik, dat St.Odulphus in Best werd geboren ter plaatse, waar nu de doctor woont, hij was pastoor in Oirschot en stierf te Utrecht als monnik in een klooster. Hij zou in de 16 e eeuw geleefd hebben. Ter herinnering aan hem bouwde het Kerkbestuur dat gebouwtje, het dient als catechismuskamer, als vergaderzaal voor de Paulusvereeniging, voor den Boerenbond, voor het ziekenfonds enz. Theo van Heesch

8 Voorouderspreekuur in bibliotheek Best Op zaterdag 27 oktober a.s. is het eerste spreekuur voor stamboomonderzoek in de bibliotheek Best. Vragen? Bent u bezig met een zoektocht naar uw voorouders en loopt u daarbij tegen problemen aan? Hebt u informatie nodig over uw (voor) ouders die in Best woonden of wilt u aan stamboomonderzoek beginnen? Tijdens dit spreekuur heeft u de gelegenheid om uw vragen over stamboomonderzoek en Best aan deskundigen voor te leggen! NGV en HKK Medewerkers van de Nederlandse Genealogische Vereniging afd. Kempen en Peelland en leden van de Heemkundekring Dye van Best staan u graag te woord om uw vragen te beantwoorden. Breng gerust bidprentjes mee; zij vormen vaak een ingang voor een zoektocht naar voorouders. HET SPREEKUUR OP ZATERDAG 27 OKTOBER DUURT VAN TOT UUR. Entree is gratis. De redactie Excursie naar Diest in België In een volle bus gaan we precies op tijd met 58 personen (+ chauffeur) richting Diest, waar we via een toeristische route om 11 uur aankomen bij restaurant De Badmeester. Hier gebruiken we zwemmen is er niet bij - ons kopje koffie met een koffiebroodje. Het restaurant ligt in het provinciale domein Diest. Voorheen was dit een verdedigingslinie tegen de Nederlanders, omdat Koning Willem I - nadat België in 1830 onafhankelijk was geworden - een jaartje later het land weer probeerde terug te heroveren. In 1837 werd begonnen met deze verdedigingsgordel, vanaf 1930 weer afgebroken voor nieuwbouw van woningen. Er resten nog enkele poorten, alsook de Citadel.

9 Na de versnapering worden we in 3 groepen verdeeld, waarbij ik het genoegen heb te worden ingedeeld bij onze vrouwelijke gids Josephine, die ons meeneemt voor een bezoek aan het Begijnhof. In de Pesthuizenstraat (what is in the name) mogen we al meteen wennen aan de beruchte Belgische kinderhoofdjes, waarmee ook het gehele Begijnhof is voorzien. Het Begijnhof Diest is een werelderfgoed en is één van de 13 Begijnhoven die België kent; het is in 1253 gesticht door heer van Diest Arnold IV en door het Franse bewind opgeheven in Het Begijnhof was alleen voor vrouwen, die als alleenstaanden binnen de RK kerk door het leven gaan. Zij legden in tegenstelling tot kloosterlingen geen eeuwige geloften af, beloven wel kuisheid, maar mogen geld en/of onroerend eigendom bewaren: de eerste geëmancipeerde vrouwen? In 1538 komt Pastoor Essche uit Oisterwijk in het Begijnhof; hij reageert op de lossere zeden, bijgeloof en verminderde devotie van de begijntjes, wat hem niet in dank wordt afgenomen. In 1675 huisvest het Begijnhof de meeste begijntjes (400) met diverse conventen (verblijfplaats voor meestal behoeftige begijnen) zoals het Engelenconvent, het Apostelenconvent en het Heilige Geestconvent, alsmede een tachtigtal woningen.

10 Vrijwel alle woningen zijn uit ijzerzandsteen, in de omgeving gewonnen, opgebouwd. De ingang tot het eigenlijke Begijnhof is het schitterende barokke poortgebouw uit 1671 dat toegang geeft tot de meeste huizen uit de 17 e en 18 e eeuw. In een nis staat een Mariabeeld; aan de binnenzijde staat de H.Catharina van Alexandrië eveneens in een nis. Zij was de patrones van het Begijnhof. We komen langs de St.Catharinakerk uit de 13/14 e eeuw die wel een verfje kan gebruiken en vervolgens lopen we over de eerder genoemde kinderhoofdjes door de middeleeuwse straatjes, waar zich boven elke woning een afbeelding van een apostel bevindt, b.v. die van Dionysius (Josephine: Bisschop van Parijs die nadat hij was onthoofd, met het hoofd in zijn armen naar zijn toekomstige graftombe is gelopen). Ook lopen we nog binnen bij Xaverius, het Vlaams centrum voor eet- en tafelcultuur met kruidentuin. In de St.Catharinakerk wordt nog wekelijks gepredikt, waarbij de pastoor vanaf de vrouwenpreekstoel zijn preek ten gehore brengt.

11 De preekstoel zelf wordt door een aantal vrouwelijke beelden a.h.w. ondersteund, vandaar de naam. Het is dan bijna 2 uur later geworden, tijd om ons naar de Grote Markt te begeven. Onze gids vertelt nog, dat Diest thans inwoners - vroeger menige brouwerij huisvestte, maar waar na demping van het riviertje de Demer, er nu nog slechts 1 van over is. Door de met vlaggen versierde Koning Albertstraat komen we op de Markt aan, waarna nog een uurtje vrij kan worden besteed. Enkelen brengen nog een bezoekje aan de St.Sulpitiuskerk uit 1321 waar o.m. onze Prins Filips van Oranje Nassau ( ) oudste zoon van Willem van Oranje ligt begraven; anderen, zoals ik, prefereren een terrasje voor een Trappis Hierna rijdt de bus richting Casteren, waar we in restaurant Kruidenlucht een Brabantse koffietafel krijgen voorgeschoteld. Alles smaakt na zo n bezoek aan Diest opperbest, alleen tegen de

12 overmacht aan kroketten kunnen we niet op en er blijven er helaas dan ook nogal wat achter. Op de terugweg in de bus krijgen we van Theo van Heesch nog te horen dat er in Diest nog veel meer te zien is, zoals: het Spijker v/h een graanopslagplaats nu een hotel; de Lakenhallen gebouwd voor de lakennijverheid (Dietse Laken); de Lindenmolen nabij restaurant De Badmeester, een houten windmolen uit de 10 e eeuw met dikke molenkast sinds 1953 niet meer in gebruik; de Allerheiligenkapel, een bedevaartskapel uit 1854 en de dorpsmolen. Hij beveelt dit alles voor een later bezoek zeker aan.om exact 7 uur in de avond komen we weer terug bij Prinsenhof in Best. We hebben met zijn allen weer kunnen genieten van een heel prettig en leerzaam dagje Diest, met

13 dank aan de mannen die e.e.a. hebben uitgezet voor ons, te weten: Theo van Heesch, Frans Donders en Wim Verschuuren. Waar we volgend jaar heengaan? Ik weet het niet. Weer naar België, of blijven we een keertje in eigen land. Maar dat zien/horen we tegen die tijd wel weer, maar ik ga in elk geval weer mee. Leo de Vries Dorpswandeling IVN en Heemkundekring Verrassend veel groen in Bestse dorpskern Zondagmorgen 19 augustus hadden ruim veertig belangstellenden zich verzameld bij het Prinsenhof. IVN-Best en heemkundekring Dye van Best hadden de handen ineen geslagen om gezamenlijk een wandeling te organiseren door het centrum van de gemeente. Als gidsen traden op Cor van Esch, natuurgids bij het IVN en Harrie van Vroenhoven, voorzitter heemkundekring Dye van Best. Nadat Cor de aanwezigen welkom had geheten begon de rondleiding meteen bij het Prinsenhof, waar Harrie de aftrap deed en kon vertellen over het ontstaan en het gebruik van het Prinsenhof in de afgelopen 83 jaren. Vervolgens liep het gezelschap naar de Hoofdstraat, waar Harrie vertelde over de verschillende gebouwen die er nog staan en historische panden die inmiddels zijn gesloopt. Bijzondere aandacht kreeg het pand van de oprichter van de IBC, de heer Van Heesewijk. Ook werd stilgestaan bij de voormalige fabriek van Tricotbest. Vervolgens ging Cor in op het aanwezige groen en de verschillende diersoorten die zich hier nog bevinden. Daarna ging het richting spoor. Het was mooi om te zien hoe leden van de werkgroep planten zich verdiepten in allerlei kleine wilde bloemen en natuurkruiden. Ook het spoor kreeg hierbij alle aandacht. Daarna liep de groep naar de Molenstraat. Op de hoek met de Stationsstraat was nog veel natuur te zien die hier op een natuurlijke manier is ontstaan, nadat de panden met tuinen geruimd waren voor het verdiepte spoor. Ook werd stilgestaan bij het H. Hartbeeld en natuurlijk de molen. Vervolgens ging het via de Nazarethstraat naar het Raadhuisplein. Hier vertelde Harrie over het gemeentehuis dat onlangs is uitgeroepen tot gemeentelijk

14 monument. En ook werd toelichting gegeven over de aanwezige plaquette als herinnering aan de Tweede Wereldoorlog, het kunstwerk op het plein, de zonnewijzer, mozaïek van St. Odulphus voor de ingang van het gemeentehuis en het carillon. Daarna arriveerde de groep bij de Koetshuistuin. Na uitleg over hoe het vroeger was en wie de bewoners waren kon Cor vertellen over de hier aanwezige natuur. Toen hij veel jonger was is hij hier talrijke malen geweest, zodat het voor hem bekend gebied is. In de tuin bevindt zich ook het monument ter nagedachtenis aan de Schotse bevrijders van Best. Vervolgens naar de Secretaris L.Jansenstraat waarin eveneens wilde struiken en bloemen spontaan zijn gaan groeien. Dan door de St. Odulphusstraat richting Hoofdstraat. Hier werd stilgestaan bij de voormalige Schuurkerk, de gevel van het vroegere klooster, de kerk, pastorie en het Sint Odulphushuis. Het was een genoegen te luisteren naar de kennis en de achtergronden die Cor van Esch over dit gebied paraat heeft.

15 De grote belangstelling en tevredenheid over deze wandeling zal aanleiding zijn om volgend jaar, wederom met IVN, een nieuwe rondgang door Best te organiseren. Harrie van Vroenhoven Lezingen seizoen 2012/2013 Datum: Spreker: Onderwerp: 09 oktober 2012 J. Verspay/ Tussen Aarleseweg en L. Meurkens Broekstraat 13 november 2012 Bas Bierkens Sigaren en sigarenkisten uit de Kempen 11 december 2012 dr. Th. Hoogbergen Opkomst en neergang van de kloosters 08 januari 2013 J. Hopstaken Verenigde Oost-Indische Compagnie 19 februari 2013 Jos Bekx Aanleg van het Wilhelminakanaal 12 maart 2013 Jaarvergadering 09 april 2013 R. v.d. Laar Voorpootrecht 14 mei 2013 J. Timmers Ontwikkeling van de Boerderij in Brabant 01 juni 2013 Jaarlijkse Fietstocht Vergeet niet bovengenoemde data in uw agenda te noteren

16 Best beneden Het oudste stuk van Best ligt onder water, z n wortels liggen diep onder de grond. Het lag daar, maar twerd telkens desolater, gelukkig dat toch iemand het weer vond. Door toedoen van die eerste Bestenaren, werd Best op tlest n graag bewoonde plek. We weten nog geen naam, of wie het waren. maar zij vonden Best meteen al te gek. Zij waren t allereerste hier aan t boeren en hielden heel voorzichtig al wat vee. Ze maalden droog de meren en de moeren en heel de stam die maalde dapper mee. Het waren bikkels, onze oudste vaderen, volkomen wars van sier en schone schijn. Hun bloed stroomt nu nog door onze aderen en t volk van Best kan daar best trots op zijn. De redactie

17 OPGRAVING BEST-AARLE AFGEROND In het najaar van 2011 en de lente van 2012 deed een team archeologen van Archeologisch Onderzoek Leiden (Archol bv) en Diachron UvA bv opgravingen in Aarle in de gemeente Best. Op deze plek konden de archeologen in een groot gebied de bewoningsgeschiedenis en het landgebruik over een periode van enkele duizenden jaren onderzoeken. Een bijzondere situatie, want vanaf de late bronstijd tot nu is er bijna continu bewoning geweest in Aarle. Boerenerven uit de late prehistorie Verspreid over het hele onderzoeksgebied ontdekten de archeologen sporen van gebouwen uit de late bronstijd tot en met de late ijzertijd (1100 v.chr. 19 v.chr.). In totaal herkenden ze 21 houten boerderijen waarvan de constructiepalen alleen nog als verkleuringen in de grond zichtbaar waren. De 21 boerderijen waren niet tegelijkertijd bewoond. Een boerderij ging vaak maar 30 jaar mee, en ook als de omliggende grond was uitgeput door de akkerbouwproductie trok de boer met zijn familie verder om ergens anders een nieuwe boerderij te bouwen. In de loop van de tijd moeten hier ongeveer 200 kleinere gebouwtjes gestaan hebben. Het grootste deel ervan werd waarschijnlijk gebruikt als opslagplaats, onder andere voor de oogst. Bijzonder uit deze periode zijn de vele waterputten. Hun houten bekistingen zijn onder de grondwaterspiegel goed bewaard gebleven. Elk boerenerf had zijn eigen waterput. De houten onderdelen van de waterputten zullen tijdens het vervolgonderzoek nog een schat aan informatie opleveren over houtgebruik, bouwwijzen en technologie in de prehistorie. Omdat hout zelden bewaard blijft, is hierover nog weinig bekend. In een van de prehistorische waterputten was zelfs nog een houten trapje bewaard gebleven. Daarnaast ontdekten de archeologen dat in Aarle ijzer is gewonnen. Ze vonden een restant van een smeltoven. Sporen van ijzerproductie uit deze periode zijn uniek, omdat voorwerpen van ijzer zelf al nauwelijks gevonden worden.

18 De donkere vierkantjes en kringen zijn de greppels die de mensen om een grafheuvel heen groeven. Foto: Archol. Begraven onder heuvels in de ijzertijd Naast sporen van nederzettingen zijn in het gebied ook de resten van een groot grafveld uit de midden- en late ijzertijd (500 v.chr. 19 v.chr.) opgegraven. Het grafveld bestond in die tijd uit een groep kleine heuveltjes waaronder crematieresten van de doden waren begraven. Om de heuvels heen lagen vierkante of ronde greppels. Van deze greppels vonden de archeologen de sporen terug. Doordat boeren hier later eeuwenlang hebben geploegd, is er van de crematieresten (en eventuele bijgiften) niks meer over. Wel lagen er in een van de greppels scherven van aardewerken potten. Het aardewerk zou van een urn kunnen zijn, die waarschijnlijk door het ploegen verplaatst is. Het grafveld in Aarle bestaat in totaal uit sporen van wel 30 grafheuvels. Daarmee is het een van de grotere grafvelden uit deze periode die in de provincie Noord- Brabant onderzocht zijn.

19 Grote huizen in de Romeinse tijd In de 1 ste eeuw n.chr. ontstond een nieuwe nederzetting op een andere plek dan de prehistorische boerderijen. Het betreffende gebied lag op een vruchtbare leemrijke dekzandrug, en keek naar het noorden uit op het lager gelegen broek- en beemdengebied tussen Best-Oirschot en Boxtel. De archeologen vonden hier 29 zwaar gefundeerde boerderijen uit de 1 ste tot en met de 3 de eeuw n.chr. De palen die de grote boerderijen ondersteunden waren in sommige gevallen tot een diepte van 1,5 meter gefundeerd. Ook van schuren en opslagplaatsen vonden de archeologen sporen terug. Uit deze periode kwamen vijf waterputten aan het licht. In één geval ging het om een vierkante constructie van massieve eiken balken die nog tot een hoogte van meer dan 2 meter bewaard was gebleven. Archeologen graven een Romeinse waterput op. Foto: Archol. Een opvallend verschil met de bewoning uit de prehistorie is dat de nederzettingen plaatsvaster lijken te zijn. Huizen werden na een aantal jaar vervangen, maar bleven op dezelfde plek staan.

20 Waarschijnlijk beschikten de bewoners over de kennis om de akkergronden vruchtbaar te houden. In een aantal boerderijen bevond zich in het oostelijke deel over de gehele breedte van de plattegrond een grote rechthoekige verkleuring. De interpretatie van deze verkleuringen is niet duidelijk. Misschien waren er verdiepte stallen binnen de boerderijen, net als bij de potstallen uit de nieuwe tijd (zie Hoe Aarle ontstond hieronder). Tijdens de opgraving zijn grondmonsters genomen van de verkleuringen. Analyse daarvan zal meer inzicht geven in de samenstelling. In de verkleuringen troffen de archeologen ook veel vondsten aan. Verder onderzoek naar de vondsten zal iets meer kunnen zeggen over de bewoners van de grote boerderijen. Ook zal dan duidelijk worden of er een verband te leggen is met de vermeende Romeinse villa bij Straten in Oirschot, enkele honderden meters ten westen van deze nederzetting in Aarle. In de 3 de eeuw verlieten de mensen om nog onbekende redenen het gebied. Aarle blijft dan een paar eeuwen onbewoond. Begraven in het ijzertijd grafveld Tussen de grafgreppels van het grafveld uit de ijzertijd ontdekten de archeologen verschillende sporen uit de Romeinse tijd. Dit betekent waarschijnlijk dat de nieuwe bewoners uit de Romeinse tijd het grafveld ook gebruikten voor hun grafrituelen. Het kan zijn dat een deel van de gevonden greppels zelfs in de Romeinse tijd zijn aangelegd. Het vroege christendom en heidense gebruiken In Best woonde de heilige Odulphus, waarnaar de Odulphuskerk is vernoemd. Hij begon zijn carrière eind 8 ste eeuw als pastoor in Best. Later stichtte hij een klooster in Friesland. In dezelfde periode raakte het gebied bij Aarle weer bewoond. Hier zijn sporen van twee erven teruggevonden. Het christendom had toen al zijn intrede gedaan in het land, maar toch vonden de archeologen iets wat waarschijnlijk te maken heeft met een heidens ritueel: in een kuil lagen tien onderkaken van runderen en een omgekeerde pot. Andere botresten van runderen werden niet gevonden. De mensen moeten de onderkaken voor een speciale gelegenheid verzameld hebben. De pot was nog compleet. Waarom de mensen juist deze botten in een kuil hebben begraven is nog een raadsel, maar vermoedelijk gaat het om een ritueel om een van de natuurgoden gunstig te stemmen.

21 Archeoloog Johan Verspay bij de vondst van de omgekeerde pot uit de middeleeuwen. Foto: Diachron. Hoe Aarle ontstond Vanaf de 8 ste eeuw is het gebied doorlopend bewoond. Archeologen vonden overblijfselen van boerderijen van de 9 de tot en met de 20 ste eeuw. In de 12 de eeuw breidden de boeren het akkergebied uit. Hiervoor verlieten ze de erven en vestigden ze zich ten zuiden van het kavelblok. In de 13 de 15 de eeuw verhuisden de mensen nog verder naar het zuiden. Vanaf ongeveer de 16 de eeuw blijven de boerderijen drie eeuwen staan. Behalve de plaats van de erven vonden de archeologen ook aanwijzingen dat de manieren waarop de mensen landbouw bedrijven en het landschap gebruiken ingrijpend veranderde in de loop van de tijd. Bijzonder informatief was de ontdekking van een reeks potstallen. Een potstal is een stal waarin de mest wordt opgepot. Op gezette tijden wordt de mest bedekt met een nieuwe laag stro. Door deze manier van werken komt het vee steeds hoger te staan. Als het mengsel van mest en stro een bepaalde hoogte heeft bereikt, wordt de stal geleegd. De boer verspreidt daarna de mest over de akkers. Door de ontdekking van de verschillende potstallen hebben de onderzoekers eindelijk zicht gekregen op de ontwikkeling van deze

22 bijzondere stalvorm die later een kenmerkend onderdeel zou zijn van het Brabantse boerenbedrijf. Tussen de archeologen staat een metershoge waterput gemaakt van een uitgeholde eiken boom uit de middeleeuwen. Foto: Diachron. Het onderzoek in Best heeft vele tastbare overblijfselen uit het verleden opgeleverd. De meest indrukwekkende zijn misschien wel de waterputten gemaakt van uitgeholde boomstammen, waar van de houten putschachten soms nog 3 meter opgaand hout bewaard was. Bijzonder was ook een fraaie fluit uit een vogelbot. Middeleeuwse fluit gemaakt van een vogelbot, net opgegraven onderuit een waterput. Foto: SRE Milieudienst.

23 Open dagen Dat het verleden van Aarle ook nu op veel belangstelling mag rekenen, werd duidelijk bij de verschillende open dagen die in het najaar van 2011 en het voorjaar van 2012 plaatsvonden. Jong en oud kwam de archeologische ontdekkingen met eigen ogen bekijken of ging zelf op zoek naar archeologische vondsten. Belangstelling tijdens de open dag in mei Archeoloog Johan Verspay geeft uitleg bij de live-opgraving van een waterput. Foto: Hazenberg Archeologie. Conclusies van het onderzoek De opgraving was slechts het eerste deel van het onderzoek. Nu worden de sporen en vondsten geanalyseerd. Grondmonsters zullen door specialisten in het laboratorium onderzocht worden om meer te weten te komen over onder andere de dateringen, de landbouwgewassen en de veestapel. De archeologen denken uiterlijk over twee jaar klaar te zijn met het onderzoek. Op 9 oktober geven zij een lezing bij heemkundekring Dye van Best en begin volgend jaar zal een eerste presentatie van de vondsten op een symposium worden gepresenteerd

24 Sociale Markt 2012 Zoals ieder jaar was onze Heemkundekring weer aanwezig met een eigen kraam. De kraam werd ingericht en bemand door onze vrijwilligers die er graag een paar uurtjes voor over hadden. De markt werd druk bezocht en naast het beantwoorden van vele vragen werden er ook een aantal boekjes verkocht. Ook werden er een paar nieuwe leden ingeschreven zodat het aannemelijk is dat het aantal leden weer boven de 200 komt te liggen De sfeer op de markt was uitstekend en het weer was prima We kunnen allen terug zien op een uitermate geslaagde Sociale Markt. De kraam van de Heemkundekring Dye van Best

25 Wilt u lid worden? Heeft u belangstelling om lid te worden van onze vereniging? U kunt zich aanmelden via het secretariaat, tel: De contributie bedraagt. 20,-- per jaar. Het verschuldigde bedrag overmaken op rekeningnummer: van de Heemkundekring Dye van Best, onder vermelding contributie Heemkundekring. Contactadres "Uit de Kelder": Chris Kastelijn, Lijsterbes 16, 5682 GB, Best Tel / adres: cckastelijn@onsbrabantnet.nl Uit de Kelder verschijnt viermaal per jaar telkens in de eerste week van het nieuwe kwartaal. Kopij voor de uitgave van januari 2013 is van harte welkom. Kopij inzenden zo mogelijk vóór 1 december De redactie ontvangt uw kopij via cckastelijn@onsbrabantnet.nl U kunt zich ook opgeven als lid van de heemkundekring Dye van Best door het invullen van onze ledenwervingsfolder. U kunt deze folder verkrijgen bij het secretariaat of bij één van de bestuursleden. Na invulling van de folder deze inleveren bij het secretariaat c.q. bestuursleden/leden. U ontvangt daarna meteen de laatste editie van Uit de Kelder.

26 Bestuurssamenstelling: Harrie van Vroenhoven, voorzitter Zomereik HD, Best, adres: hvanvroenhoven@hetnet.nl Frans Donders, 1 e secretaris Rietvinklaan 3, 5683 RN, Best, adres:secretariaat@heemkundebest.nl Wim Verschuuren, 2 e secretaris Lidwinahof 12, 5683 DN, Best adres: whjverschuuren@onsbrabantnet.nl Theo van Heesch, penningmeester Iep 45, 5682 HL Best, adres: thvanheesch@onsmail.nl Wim van Laarhoven, bestuurslid Sint-Oedenrodeseweg 24, 5681 PK LT, Best adres: wvl24@hotmail.com Kees Dekkers, bestuurslid Lijsterbes 18, 5682 GB Best, adres: cabdekkers@onsmail.nl Chris Kastelijn, bestuurslid Lijsterbes 16, 5682 GB Best, adres: cckastelijn@onsbrabantnet.nl Postadres: Bezoekadres: Frans Donders Kelder Prinsenhof Rietvinklaan 3 Hoofdstraat RN Best 5683 AC Best secretariaat@heemkundebest.nl Tel: Rabobank nr:

27 HEEMKUNDEKRING DYE VAN BEST WORDT MEDE GESPONSORD DOOR ONDERSTAANDE BESTSE ONDERNEMINGEN BATA INDUSTRIALS EUROPE Europaplein 1, 5684 ZC Best , JANSSEN HERENMODE EN SPORT Nieuwstraat 24, 5683 KC Best , VAN HELVOORT VAN DE MEULENGRAAF ADVOCATUUR EN NOTARIAAT De Ronde 12, 5683 CZ Best , NFB COATINGS BV ROOIJMANS DRUK-EN-KOPIE Buitenweg 9A, 5683 PM Best, , NEUTRAAL APK STATION VAN RIJSSEL Fabrieksweg 1-3, 5683 PN Best, , SCHILDERSBEDRIJF GEBR. VAN BOVEN Burg. Notermansstraat 18, 5683 MD Best, TANKSTATION/AUTOBEDRIJF VAN DE SANDE Nieuwstraat 64, 5683 KD Best, INSTALLATIEBEDRIJF VAN ZEELST BV Oranjestraat 70, 5682 CD Best, , OPTICIEN GERARD KUP Boterhoek 101, 5683 AX Best, , ISOLATIEWERKEN LINSSEN BEST Industrieweg , 5683 CC Best, , AARTSEN F O T O V I D E O B E S T Boterhoek 12, 5683 AV Best, , AMBACHTSBAKKER PAUL Wilhelminaplein 3, 5684 VK Best, Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd zonder de uitdrukkelijke toestemming van de redactie van dit bl

28