Educatief pakket: Excursie naar milieuvriendelijke landbouwbedrijven. Handleiding voor de leerkracht

Transcriptie

1 Educatief pakket: Excursie naar milieuvriendelijke landbouwbedrijven Handleiding voor de leerkracht

2 1 Woord vooraf Dit educatief pakket is een onderdeel van mijn praktisch deel van mijn onderzoeksopdracht. Deze onderzoeksopdracht is het sluitstuk van mijn driejarige opleiding professionele bachelor algemeen secundair onderwijs met als keuzevakken fysica en biologie, aan de Katholieke Hogeschool Vives te Brugge. De onderzoeksvraag voor deze onderzoeksopdracht is Hoe beïnvloedt de landbouw het milieu?. Dit thema komt aan bod in het tweede jaar van de tweede graad bij het onderwerp ecologie en deels in het eerste jaar van de eerste graad bij het onderwerp voeding. Het doel van dit educatief pakket om te bewijzen aan de leerlingen dat de landbouwers proberen de milieuproblemen op te lossen. In de media komen de landbouwers vaak aan bod als de grootste milieuvervuilers, maar met dit pakket wil ik bewijzen dat landbouwers niet zo slecht zijn zoals men vaak zegt. Deze handleiding geeft uitleg over de doelstellingen van het leerplan, excursie, het werkbundeltje en de verwerking naar de les, maar u bent vrij om de excursie op een andere manier aan te pakken. Ik wil u alvast heel erg bedanken om dit educatief pakket te gebruiken in uw lessenreeks over ecologie. Mijn contactgegevens staan op de site indien u de excursie wilt organiseren. Op die site staat ook het materiaal digitaal beschikbaar. 1

3 2 Inhoudstafel 1 Woord vooraf Inhoudstafel Informatie voor de leerkracht Beginsituatie Doelstellingen Extra materiaal Algemene werking excursie Serres Instandhoudingsdoelstellingen Uitleg Extra fotomateriaal Broeikasgassen reduceren Uitleg Afvalwater zuiveren Uitleg Extra fotomateriaal Tuinbouwbedrijf Duurzame energie Uitleg Extra fotomateriaal Opvangen en hergebruiken van water Uitleg Ruilverkaveling Uitleg Extra fotomateriaal Groenbemesting Uitleg Extra fotomateriaal Pesticiden Uitleg Veeteeltbedrijf Mestverwerking

4 6.1.1 Uitleg Extra fotomateriaal Ziektes Uitleg Extra fotomateriaal Broeikasgassen reduceren Uitleg Extra fotomateriaal Mestbankaangifte Uitleg Extra fotomateriaal Lijst figuren Bibliografie

5 3 Informatie voor de leerkracht 3.1 Beginsituatie De excursie is voor leerlingen uit het tweede jaar van de tweede graad uit het aso of het tso. De leerlingen hebben het onderdeeltje ecologie nog niet besproken, deze excursie dient ter inleiding van het hoofdstuk. De leerlingen krijgen een werkbundel waar ze enkele vragen moeten beantwoorden a.d.h.v. de uitleg die de leerkracht of de landbouwer geeft. De leerlingen zouden best per twee of in groep werken, afhankelijk van de grootte van de klasgroep. De leerlingen en de leerkrachten dragen best aangepaste schoenen! De excursie vindt plaats op drie locaties in Zwevezele, die zeer dicht bij elkaar liggen: 1 serres gehuurd door Patrick Vermeersch (Ricksteenweg nr. 29); o De bus parkeert het best op de oprit naast de serres, omdat de Stampkotmolenstraat een zeer kleine straat is. Het duurt maar een vijftal minuutjes om te wandelen van de serres naar de volgende locatie. o Dit gedeelte duurt ongeveer 45 minuten. 2 tuinbouwbedrijf van Eric Behaegel (Stampkotmolenstraat nr. 16); o Dit gedeelte duurt ongeveer 75 minuten. 3 en veeteeltbedrijf van Peter Moyaert (Stampkotmolenstraat nr. 12). o Dit gedeelte duurt ongeveer 65 minuten. De hele excursie duurt ongeveer 3 uren, maar hierbij is er geen rekening gehouden met de verplaatsing tussen de drie bedrijven. 4

6 De excursie wordt het best gepland in de maanden maart, april, mei of juni, want dan zijn er meerdere teelten te zien op de velden. 1 2 Fig. 1: Screenshot locaties (naar Google, 2015) 3 Indien er gevraagd wordt aan de landbouwer om uitleg te geven op het bedrijf, dan moet er een kleine vergoeding betaald worden. De prijs is afhankelijk van de grootte van de groep en van het aantal landbouwers die de uitleg op hun bedrijf zullen geven. Per bedrijf kan er één landbouwer aanwezig zijn om uitleg te geven. De prijs is 2 euro per leerling per landbouwer die gids is. Als er in elk bedrijf één landbouwer aanwezig moet zijn, dan is de vergoeding 6 euro per leerling. De leerkracht kan natuurlijk zelf de uitleg geven a.d.h.v. de handleiding en dan dient er geen vergoeding betaald te worden. 5

7 3.2 Doelstellingen De excursie voldoet aan een aantal doelen van de verschillende leerplannen voor het vak biologie: D/2012/7841/003 (biologie in niet-wetenschappelijke richting, aso): o B37: Met voorbeelden de interacties tussen organismen en milieufactoren aantonen en toelichten. o B45: Aantonen dat bacteriën en virussen de menselijke gezondheid beïnvloeden. o V45: Aantonen dat schimmels, gisten of andere parasitaire organismen de menselijke gezondheid beïnvloeden en aantonen hoe de mens zichzelf en anderen kan beschermen tegen de schadelijke gevolgen ervan. o B52: Uit waarnemingen afleiden dat de mens een invloed uitoefent op de biodiversiteit van een ecosysteem. D/2012/7841/004 (biologie in wetenschappelijke richting, aso): o B44 Met voorbeelden de interacties tussen organismen en milieufactoren aantonen en toelichten. o B54: Aantonen dat bacteriën en virussen de menselijke gezondheid beïnvloeden. o V54: Aantonen dat schimmels, gisten of andere parasitaire organismen de menselijke gezondheid beïnvloeden en aantonen hoe de mens zichzelf en anderen kan beschermen tegen de schadelijke gevolgen ervan. o B63: Uit waarnemingen afleiden dat de mens een invloed uitoefent op de biodiversiteit van een ecosysteem. D/2012/7841/084 (biotechnische wetenschappen, tso), D/2012/7841/085 (techniekwetenschappen, tso) en D/2015/7841/026: (biologie in plant-, dier en milieutechnieken, tso, nog niet in werking): o o B41: Uit resultaten van metingen en waarnemingen op het terrein een relatie leggen tussen het voorkomen van organismen en abiotische en biotische factoren. B59: Invloed van organismen van een verschillende soort op elkaar onderzoeken. 6

8 o o o o B61: Aantonen dat bacteriën en virussen de menselijke gezondheid beïnvloeden. V61: Aantonen dat schimmels, gisten of andere parasitaire organismen de menselijke gezondheid beïnvloeden en aantonen hoe de mens zichzelf en anderen kan beschermen tegen de schadelijke gevolgen ervan. B62: Met voorbeelden de interacties tussen organismen en het milieu toelichten. B69: Afleiden dat de mens een invloed uitoefent op de biodiversiteit van een ecosysteem. D/2001/0279/010 (toerisme, tso): o 42: Door observatie in een biotoop biotische en abiotische factoren onderscheiden. o 48: Afleiden dat de mens een regulerende invloed (positief of negatief) uitoefent op het samenleven van organismen. De excursie voldoet ook aan een aantal doelen van de verschillende leerplannen voor natuurwetenschappen: D/2012/7841/079 (kso en tso): o 89: De begrippen biotisch en abiotisch omschrijven aan de hand van voorbeelden. o 91: Uit waarnemingen een relatie leggen tussen het voorkomen en de verspreidingsgraad van organismen in één of meerdere abiotische en/of biotische factoren o 97: Met voorbeelden de invloed van organismen op het milieu aantonen. o 98: Afleiden dat de mens een regulerende invloed uitoefent op het samenleven van organismen. o 99: Het belang van duurzame ontwikkeling inzien. D/2015/7841/018 (kso en tso, nog niet in werking): o B28: Met voorbeelden de interacties tussen organismen en milieufactoren aantonen en toelichten. o B31: Afleiden dat de mens een invloed uitoefent op de biodiversiteit van een ecosysteem. 7

9 D/2015/7841/013 (kso en tso, nog niet in werking): o B57: Met voorbeelden de interacties tussen organismen en milieufactoren aantonen en toelichten. o B60: Afleiden dat de mens een invloed uitoefent op de biodiversiteit van een ecosysteem. D/2015/7841/016 (kso en tso, nog niet in werking): o B52: Met voorbeelden de interacties tussen organismen en milieufactoren aantonen en toelichten. o B55: Afleiden dat de mens een invloed uitoefent op de biodiversiteit van een ecosysteem. 3.3 Extra materiaal De leerkrachten die de excursie willen uitvoeren, krijgen het educatieve pakket met het materiaal. Daarin bevindt zich: afbeeldingen van andere oplossingen/voorbeelden; o De afbeeldingen zitten per onderdeel bij elkaar in één mapje. Daarnaast staat er op de achterkant genoteerd wat er op de foto staat. een mapje locatie met plannetjes en foto s van de bedrijven; een voorbeeldwerkbundel voor de leerlingen; en een ingevulde versie van de werkbundel voor de leerkracht. o Er staan geen punten op de werkbundel voor de leerling, maar wel op de versie van de leerkracht. Zo kan de leerkracht zelf beslissen of hij dit op punten plaatst of niet. In het mapje locaties bevindt er zich een plan, getekend van elk bedrijf, waarop de plaatsen waar de uitleg gegeven wordt, aangeduid zijn. Daarnaast bevat de map ook foto s, zodat de leerkracht goed weet hoe dit eruit ziet. Hierop staat aangeduid in welke volgorde de excursie kan gegeven worden, maar de leerkracht kan dit op een andere manier uitvoeren. 8

10 3.4 Algemene werking excursie De leerlingen kunnen eerst een inleiding krijgen voordat ze aan de excursie beginnen (op de bus of bij het eerste bedrijf) waarbij ze uitleg krijgen over enkele moeilijke begrippen van ecologie. De leerkracht kan hier zelf over beslissen, afhankelijk van welke richting de leerlingen komen. De werking van de excursie is dat de leerlingen de uitleg krijgen (de leerkracht kan zelf kiezen wie de uitleg geeft) over hoe de landbouw de milieuproblemen oplost. In de uitleg komt eerst kort het milieuprobleem aan bod en daarna volgt de oplossing. Per bedrijf zijn er maximum 5 plaatsen waar de leerkracht of de landbouwer even stil kan staan om uitleg te geven over bv. zonnepanelen. Na de uitleg krijgen de leerlingen even de tijd om alles op te schrijven of om vragen te stellen. De leerkracht kan zelf beslissen welke plaatsen hij zal gebruiken in de excursie, afhankelijk van welke richting de leerlingen afkomstig zijn. 9

11 4 Serres 4.1 Instandhoudingsdoelstellingen Uitleg Vanuit de Europese Unie werd België verplicht om het Europees beschermd natuurgebied uit te breiden met hectare. Driekwart daarvan wordt gerealiseerd door het omvormen van bestaande Vlaamse natuurgebieden. Om aan de eisen te voldoen, wordt er nog hectare landbouwgrond in beslag genomen. Als een veebedrijf zich in een speciale natuurbeschermingszone (SBZ) of in de omgeving van een SBZ bevindt, dan kan het bedrijf een grote aantasting van de natuur veroorzaken. Afhankelijk van de invloed van de bedrijven op het SBZ worden ze onderverdeeld in rode en oranje bedrijven. De bedrijfsleider krijgt dan respectievelijk een rode of een oranje brief. Oranje bedrijven moeten bij een uitbreiding of bij hernieuwing van hun vergunning hun emissie reduceren met 30%. Rode bedrijven zullen geen nieuwe vergunning krijgen. Dit betekent dus dat die bedrijven onherroepelijk zullen moeten stoppen Extra fotomateriaal In de map IHD bevindt er zich een kaart waarop aangeduid staat hoeveel bedrijven per gemeente een rode of oranje brief hebben ontvangen. Het staat al vast dat 100 veetelers zullen moeten stoppen. Het eerste slachtoffer zal in 2017 zijn bedrijf moeten sluiten. 10

12 4.2 Broeikasgassen reduceren Uitleg De uitstoot van koolstofdioxide (CO 2 ) in de landbouw is voor 80% afkomstig van de verbranding van fossiele brandstoffen. De grootste verbruiker is de glastuinbouwsector. Zij gebruiken fossiele brandstoffen om hun kassen te verwarmen. Bij de glastuinbouwsector kan de uitstoot van CO 2 verminderd worden door kleine aanpassingen, die een groot effect zullen hebben op de energiefactuur. Enkele voorbeelden zijn: rassen met lagere energiebehoefte kweken (bv. veldsla, want veldsla kan niet vervriezen); samen plaatsen van serres naast verbrandingsovens (alleen bij nieuwe glastuinbouwers, georganiseerd door overheid); controle kierverliezen; jaarlijks reinigen van glas; en optimale regeling van de ketel. Daarnaast kan de glastuinbouwer gebruik maken van warmtekrachtkoppeling (WKK) waarbij er gelijktijdig warmte en kracht opgewekt wordt. De vrijgekomen CO 2 kan ook gebruikt worden als CO 2 -bemesting voor de planten. Fig. 2: Verwarmingsketel serrebedrijf (Eigen foto) 11

13 4.3 Afvalwater zuiveren Uitleg Het water dat gebruikt wordt door de landbouwer in zijn bedrijf, bevat vaak schadelijke stoffen (bv. meststoffen, pesticiden). Als het afvalwater terechtkomt in de natuur kan dit een schadelijk effect hebben op de kwaliteit van het grondwater en het oppervlaktewater. Om dit te vermijden kan de landbouwer: het afvalwater verdund lozen op een veld; zelf het afvalwater zuiveren; o door een waterzuiveringssysteem op basis van planten of een mechanisch waterzuiveringssysteem of het afvalwater laten ophalen door de gemeente, mits een kleine betaling Extra fotomateriaal In het mapje afvalwater zuiveren bevinden er zich enkele foto s van zuiveringssystemen. De verschillende zuiveringssystemen zijn: o o een zuiveringssysteem op basis van riet; en een oxidatiebed (twee foto s). 12

14 5 Tuinbouwbedrijf 5.1 Duurzame energie Uitleg De landbouw heeft nood aan fossiele brandstoffen, maar deze dreigen op te raken. Om uitputting te voorkomen kunnen landbouwers hernieuwbare energie gebruiken. Daarnaast is hernieuwbare energie veel milieuvriendelijker. Bijvoorbeeld bij elektriciteit opgewekt door kernenergie is er radioactief afval, terwijl er bij zonnepanelen geen afval is. Enerzijds gebruiken al vele landbouwers zonnepanelen, zonneboilers en eventueel windturbines. Per landbouwbedrijf wordt er berekend hoeveel vermogen het heeft en daaruit bepaalt men hoeveel zonnepanelen er nodig zullen zijn. Bij het tuinbouwbedrijf zijn er 38 zonnepanelen, die op de grote loods liggen. De zonnepanelen zijn daar geplaatst, omdat dat ze daar het meeste zonlicht opvangen. Fig. 3: Zonnepanelen (Eigen foto) In Zwevezele kwam er een voorstel van Eric Behaegel om windturbines te plaatsen, zodat deze landbouwgemeente nog meer gebruik zou maken van hernieuwbare energie, maar dit werd geweigerd. 13

15 Anderzijds kan er in de landbouw energie opgewekt worden uit plantaardige of dierlijke resten. Sommige landbouwers kweken al energiegewassen zoals koolzaad, soja of populieren voor de productie van biodiesel. Om dit te kunnen uitvoeren, moeten de landbouwers wel ondersteunende maatregelen krijgen vanuit de overheid Extra fotomateriaal In het pakketje bevinden er zich 3 extra foto s in het mapje groene energie. De eerste foto is van een teelt sojabonen. Deze sojabonen worden gekweekt om biodiesel te maken. Daarnaast bevindt er zich een foto van een teelt koolzaad en een schema hoe koolzaad verwerkt wordt. Dit kan kort overlopen worden met de leerlingen om aan te tonen dat landbouwers ook voor hernieuwbare energie zorgen. 14

16 5.2 Opvangen en hergebruiken van water Uitleg Landbouwers hebben soms veel water nodig bijvoorbeeld om hun groenten te wassen, om droogte te voorkomen op hun velden, als drinkwater voor het vee,. Als de landbouwers alleen maar de grondwaterbronnen of andere waterbronnen daarvoor gebruiken, dan zullen deze uitgeput worden. Om dit te voorkomen, gebruiken meeste landbouwbedrijven enkele regenputten waar er hemelwater (regenwater, sneeuw, ) wordt verzameld. Dit water kan dan gebruikt worden om het veld te beregenen. Fig. 4: Regenputten (Eigen foto) Bij tuinbouw is er ook nood aan water om de groenten te wassen. Bij dit tuinbouwbedrijf komt het water van een aparte regenput. Het water wordt opgepompt naar de wasmachine en wordt gefilterd. Nadien komt het gebruikte water weer in dezelfde put terecht. Fig. 5: Wasmachine en regenput (Eigen foto) 15

17 In die regenput is er een algengroei. Dit komt omdat tijdens het wassen veel voedingsstoffen in het water terechtkomen. Die regenput kan de hoeveelheid voedingsstoffen niet opnemen. Dit fenomeen is overbemesting of eutrofiëring en vindt ook plaats in oevers of grachten dicht bij akkers. Algen zijn organismen die stikstof en fosfaat gebruiken als voedingsstoffen. Door de aanwezigheid van die voedingsstoffen kunnen de algen uitbundig groeien en daardoor ontstaat er algengroei. Door de aanwezigheid van die organismen kan er een zuurstofarme omgeving ontstaan waardoor andere organismen (bv. kikkers, vissen) zullen sterven. Om dit te vermijden moeten de landbouwers strikte maatregelen volgen wanneer ze een land bemesten. (Zie veeteeltbedrijf). 5.3 Ruilverkaveling Uitleg Monoculturen is een techniek die soms toegepast wordt door de landbouwer. Dit betekent dat de landbouwer steeds dezelfde teelt zaait op eenzelfde land. Daardoor wordt de bodem uitgeput van zijn belangrijke voedingsstoffen. Om te voorkomen dat de bodem uitgeput wordt, kan de landbouwer aan ruilverkaveling doen. Dat betekent dat landbouwers onderling hun gronden uitwisselen voor een jaar. Zo kunnen er elk jaar andere teelten op de gronden groeien en kunnen er meer voedingstoffen toegevoegd worden aan de bodem. Om dit initiatief te stimuleren, heeft de Vlaamse Landschapmaatschappij (VLM) een grondenbank opgericht. Zo kunnen de landbouwers heel makkelijk gronden verkopen, aankopen en ruilen. 16

18 5.3.2 Extra fotomateriaal In het mapje ruilverkaveling bevindt er zich een luchtfoto van verschillende akkers. Landbouwers moeten duidelijk noteren welke akkers er uitgewisseld worden en hoe groot ze zijn. Dit wordt aangeduid op een fotoplan. 5.4 Groenbemesting Uitleg Bij groenbemesting worden er planten gezaaid die ervoor zorgen dat het percentage organische stoffen en stikstofgehalte in de bodem verhogen. Groenbemesting kan ook gebruikt worden om: de bodemstructuur te verbeteren; bodemerosie tegen te gaan; en om ongewenste gewassen en insecten tegen te gaan Extra fotomateriaal In het mapje groenbemesting bevinden er zich foto s van planten die gebruikt worden als groenbemesting. De verschillende planten zijn: Tagetes of Afrikaantjes; o Deze planten worden dicht bij wortels gezaaid, omdat het de wortelvlieg weghoudt. Een wortelvlieg legt haar eitjes in de wortels waaruit er wortelaaltjes komen. Dit zorgt voor veel schade aan de wortel. o Er bevindt zich in het mapje een foto van een wortel met schade veroorzaakt door de wortelvlieg. en Facelia. o Facelia zorgt voor een toename in organisch materiaal. 17

19 5.5 Pesticiden Uitleg Landbouwers gebruiken pesticiden voor het bestrijden van ongewenste insecten, gewassen en ziektes. Het heeft dus een belangrijke functie, maar een teveel aan pesticiden kan een effect hebben op de gezondheid van de consument. Ook kunnen er pesticiden in het oppervlakte- of bodemwater terechtkomen tijdens het bespuiten van de gewassen. Om dit te vermijden gebruiken landbouwers fytoweb of KDT-kaart (deze is aanwezig op het bedrijf) waarop er duidelijk opgeschreven staat welke hoeveelheid van een bepaalde soort pesticide een landbouwer per hectare mag gebruiken. Ook staat er een duidelijk lijst van mogelijke plagen per groente/fruit. Fig. 6: KDT-kaart (ingescand) Ook maken de landbouwers gebruik van precisielandbouw. Dit is landbouw waarbij er GPS en andere technologieën worden gebruikt om heel precies te bemesten en spuiten waardoor er minder risico s voor het milieu zijn. 18

20 Bij de moderne spuitmachines hangt er een bedieningspaneel in de tractor waarop de landbouwer kan bepalen welke kant van de spuitmachine mag spuiten, hoeveel het mag spuiten,. Fig. 7: Bedieningspaneel + spuitmachine (eigen foto) Landbouwers kunnen ook kleine rugsproeiers gebruiken om manueel kleine velden te bespuiten met pesticiden. Fig. 8: Rugsproeier (eigen foto) 19

21 6 Veeteeltbedrijf 6.1 Mestverwerking Uitleg Overbemesting heeft een grote impact op het milieu: het kan algengroei veroorzaken; uit meststoffen komt er een deel van lachgas (=broeikasgas) vrij doordat het in contact komt met de buitenlucht; het veroorzaakt waterverontreiniging; en het veroorzaakt luchtvervuiling doordat er ammoniak gevormd wordt uit de mest. Om dit op te lossen, zijn er verschillende maatregelen ontwikkeld. Mestverwerking is één van de maatregelen. Als een landbouwer een teveel aan mest heeft, dan kan hij dit laten verwerken en exporteren. Zo kan die overschot van mest geen ammoniakuitstoot meer veroorzaken. Bij mestverwerking worden er verschillende tussen- en eindproducten gemaakt. Die producten kunnen bijvoorbeeld dienen als organische meststoffen voor tuinen of parken Extra fotomateriaal In het mapje mestverwerking bevindt er zich een afbeelding waarop staat welke er producten er gemaakt worden uit mest. Er zijn heel wat verschillende eind- en tussenproducten die geen broeikasgassen uitstoten. In het mapje zijn er ook foto s van de werking van een luchtwassysteem. Dit wordt gebruikt bij varkens- en kippenstallen, want zij zijn de grootste veroorzaker van ammoniakemissie. De lucht uit de stal wordt door lamellen gezogen. Eerst wordt het stof eruit gefilterd. Daarna gaat de lucht door een lamel waar er water doorloopt met bv. zwavelzuur. Het zwavelzuur bindt met de ammoniak in de lucht en dit valt naar beneden met het water. Dit wordt dan spuiwater genoemd. De gezuiverde lucht gaat via een opening naar buiten. 20

22 Dit systeem is heel duur en levert eigenlijk geen verbetering voor de varkens/kippen. 6.2 Ziektes Uitleg Er kunnen heel wat ziektes, bacteriën of parasieten (zoals rundlintworm) terechtkomen in Belgische vlees, maar om dit te voorkomen worden er enkele maatregelen opgelegd aan de landbouwer Controle op vlees Er bestaan enkele labels die de kwaliteit van het product garanderen. Dit betekent dat er een aantal normen gerespecteerd werden tijdens het productieproces, van bij de landbouwer tot in de winkel. Deze normen zijn strenger dan wat er door de wet opgelegd wordt. Als deze normen niet gerespecteerd worden, dan krijgt het vlees geen label. Enkele voorbeelden van zulke labels zijn: Certus; o Kwaliteitslabel voor het Belgisch varkensvlees. Meritus. o Kwaliteitslabel voor het Belgisch rundvlees. 21

23 Ook worden de dieren streng gecontroleerd voor en na het slachten door een dierenarts. Hij moet altijd aanwezig zijn in het slachthuis, als er een dier geslacht wordt. De dierenarts heeft als taak: om het dier te controleren op ziektes voor het geslacht wordt; om het karkas te controleren na de slachting; om de administratie te controleren; om de taken van het slachthuis te controleren (bv. reinigen voertuigen); en om te controleren of de wetten van dierenwelzijn zijn nageleefd Controle op melk De melk wordt ook heel streng gecontroleerd, want er mogen absoluut geen ziektes in melk aanwezig zijn voor de volksgezondheid. In de moderne stallen hebben de koeien een kleine sensor aan hun poot die alles registreert van de koe. Bijvoorbeeld als de koe veel op andere koeien springt, dan stuurt dit deze informatie naar de computer. Zo weten de landbouwers dat deze koe misschien klaar is om bevrucht te worden. Maar het kan ook de temperatuur van de melk registreren om te controleren of de koe ziek is. 22

24 Daarnaast houdt de sensor alle informatie bij per koe. Bijvoorbeeld als de koe antibiotica gekregen heeft, dan krijgt de landbouwer een waarschuwing tijdens het melken via een kleine computer. Fig. 9: computer met nummer van koe en sensor aan poot (eigen foto) Hij moet de melk in een aparte pot aftappen, want er mag absoluut geen antibiotica in de melktank zitten. Als dit zou gebeuren, dan kan er geen kaas gemaakt worden van deze melk. Deze melk wordt dan gebruikt voor het voeden van de kalfjes. Fig. 10: Aparte pot voor het melken (eigen foto) Extra fotomateriaal In het mapje ziektes bevindt er zich een foto van de verschillende labels. De leerlingen zullen zeker het label certus kennen van de reclame met het dectectivevarkentje. 23

25 Het is niet mogelijk dat de klas kan zien hoe het melken gebeurt, want er is niet veel plaats in de melkerij en het melken vindt plaats s morgens om 7 uur of s avond om 19 uur. In het mapje Melken bevinden er zich foto s hoe de landbouwers de koeien melken en welke stappen ze moeten ondernemen. De foto s hebben elk een nummer zodat u dit kort kan overlopen. Dit zijn de verschillende stappen: 1. De koeien worden geleid naar de melkplaats. 2. Ze gaan één voor één in de gang waar de melkmachines hangen (met de hulp van de landbouwer). 3. Daarna gaan de koeien in een poortje, zodat ze met hun uier gericht zijn naar de melkmachine. 4. De spenen worden bevochtigd met een schuim, zodat de koe oxytocine aanmaakt. Dit is een hormoon die de lactatie bevordert. 5. De spenen worden afgedroogd door de landbouwer en de melkmachine wordt aangesloten. 6. Als de koe gemolken is, dan komt de zuiger automatisch los en verschijnt er op het computertje hoeveel melk de koe gegeven heeft. Als de koe te weinig melk gaf, dan geeft dit ook een waarschuwing. 7. De landbouwer ontsmet te spenen om kloofjes en ontstekingen te vermijden. 8. De poortjes gaan open waardoor de koeien weer terug naar hun stal kunnen. 9. Op het einde worden de koeien uit de speciale stal gemolken (dit zijn koeien die net gekalfd hebben, die ziek zijn, ). 24

26 6.3 Broeikasgassen reduceren Uitleg De veeteelt is de belangrijkste veroorzaker voor de lachgas- en de methaanemissie. Daarom is het belangrijk om kleine aanpassingen in te voeren om deze broeikasgassen te verminderen. Er zijn enkele voedertechnieken voor varkens die ervoor zorgen dat er minder lachgas en methaan geproduceerd wordt door de dieren. Een techniek om de hoeveelheid lachgas te doen verminderen is meerfasevoedering. Hierbij worden de varkens per massa geordend en krijgen ze per categorie een ander soort voeding. Een mogelijke indeling is: 25 t.e.m. 40 kg 40 t.e.m. 70 kg 70 t.e.m. 120 kg Andere mogelijke maatregels zijn: gebruiken van N-efficiënte rassen; verminderde grondbewerking om te vermijden dat stikstof zich omvormt tot lachgas; vethoudende producten gebruiken in de voeding om methaangas te verminderen; ecovloeren plaatsen; Fig. 11: Ecovloeren (naar Andersbeton; 2015) 25

27 o Deze ecovloeren hebben klepjes waardoor er een zeer lage emissiefactor is. Fig. 12: Klepjes ecovloeren (naar Andersbeton, 2015) meer melk per koe; en levensduur verhogen van koe. Er bestaan wel nog niet veel maatregelen om ervoor te zorgen dat de koeien minder broeikasgassen uitstoten. Ook zijn deze maatregelen nog niet verplicht vanuit de wetgeving, waardoor niet veel landbouwers dit toepassen Extra fotomateriaal In het mapje Broeikasgassen bevinden er zich foto s van ecovloeren. Dit zijn vloeren die gebruikt kunnen worden om de ammoniakemissie te verminderen bij koeien. De mest gaat via klepjes naar beneden en daardoor zal er minder mest in de stal ophopen. 26

28 6.4 Mestbankaangifte Uitleg Jaarlijks moeten de landbouwers een mestbankaangifte invullen, zodat de overheid kan controleren of de landbouwer niet te veel bemest. De mestbankaangifte bestaat uit vier delen: Deel 1: aangifte van mestproductie en mestgebruik van het voorgaande jaar. Deel 2: aangifte van dierlijke mestproductie in het voorgaande jaar. Deel 3: aangifte van luchtwassers en mestverwerking van eigen mest in het voorgaande jaar. Deel 4: aangifte van de productie van voedingswater en spuistroom in de tuinbouw in het voorgaande jaar (naar Mestbankaangifte, 2013). Elk deel bestaat uit een reeks vragen, die de landbouwer moet invullen. Deel één moet altijd ingevuld worden, deel twee t.e.m. vier moeten alleen ingevuld worden als dit van toepassing op het bedrijf. Hieronder staat er een voorbeeld van mogelijke vragen op een mestbankaangifte. Vanaf 2015 stuurt de Mestbank geen aangifteformulieren meer naar de landbouwers. De landbouwer kan nu een digitale aangifte invullen op het Mestbankloket Extra fotomateriaal In het mapje Mestbankaangifte bevindt er zich een uitgewerkt voorbeeld van de mestbankaangifte. Dit kan kort getoond worden aan de leerlingen om te bewijzen dat dit heel wat papierwerk is. Daarnaast zal er op de boerderij een laptop aanwezig zijn om de digitale versie ook te tonen. 27

29 7 Lijst figuren Fig. 1: Screenshot locaties (naar Google, 2015)... 5 Fig. 2: Verwarmingsketel serrebedrijf (Eigen foto) Fig. 3: Zonnepanelen (Eigen foto) Fig. 4: Regenputten (Eigen foto) Fig. 5: Wasmachine en regenput (Eigen foto) Fig. 6: KDT-kaart (ingescand) Fig. 7: Bedieningspaneel + spuitmachine (eigen foto) Fig. 8: Rugsproeier (eigen foto) Fig. 9: computer met nummer van koe en sensor aan poot (eigen foto) Fig. 10: Aparte pot voor het melken (eigen foto) Fig. 11: Ecovloeren (naar Andersbeton; 2015) Fig. 12: Klepjes ecovloeren (naar Andersbeton, 2015)

30 8 Bibliografie Afrikaantjes. (2014, maart 26). Opgeroepen op april 12, 2015, van Wikipedia: Boerenbond. (2015). Opgeroepen op april 6, 2015, van Bosteels, J. (2015). Nieuwe MAP. Opgeroepen op april 6, 2015, van vmx: D Haeninck, L. &. (2013). Biogenie 4, handleiding (1uur). (Berchem: de boeck) Data en kaarten. (2015). Opgeroepen op april 25, 2015, van Europees Milieu Agentschap: De Groote, C., Vanhoof, J., & Vlummens, A. (2014). Xpeditie 4.1. (Kalmthout: Pelckmans) De Groote, C., Vanhoof, J., Vanmarcke, A., & Vlummens, A. (2014). Xpeditie 4.2. (Kalmthout: Pelckmans) Denecker, J., Quaghebeur, A., & De Smedt, M. (2011). Bio Natuurlijk 4, werkboek (handleiding). (Mechelen: Plantyn) Emissiearme stallen. (2014). Opgeroepen op april 10, 2015, van lv: _varkenshouderij.pdf Enquetemaken. (2015). Opgeroepen op april 29, 2015, van Enquetemaken: Europees beschermde natuur. (2015). Opgeroepen op april 25, 2015, van Ecopedia: Facelia. (2014). Opgeroepen op april 12, 2015, van Kennisakker: GlobalGap. (2013). Opgeroepen op april 6, 2015, van Reo Veiling: Habitattypes in Vlaanderen. (2015). Opgeroepen op april 24, 2015, van Vlaanderen: 29

31 Hagelstorm. (2014, juni 7). Opgeroepen op april 15, 2015, van nieuwsvtm: Historiek. (2015). Opgeroepen op april 6, 2015, van Ruimtevoorboeren: Maatregelen. (2014). Opgeroepen op april 10, 2015, van Werkgeverslijn: Mestbank. (2014). Opgeroepen op april 6, 2015, van VLM: IHD. (2014). Opgeroepen op april 6, 2015, van VILT: Labels. (2013). Opgeroepen op april 6, 2015, van Vlees: Maesen, P., Sanne, M., & Van Avermaet, I. (2013). Bio Naturalis 4, handleiding (2uur). (Mechelen: Plantyn) Mechanische onkruidbestrijding. (2014). Opgeroepen op april 6, 2015, van Landbouw en visserij: Mestbankaangifte. (2013). Opgeroepen op april 6, 2015, van Natuurbos: /natura_2000/PAS/Termen%20en%20definities/Mestbankaangifte Mestverwerking. (2015). Opgeroepen op april 10, 2015, van VCM: Natura 2000 in Vlaanderen. (2015). Opgeroepen op april 25, 2015, van Natuur 2000 : Natuur, milieu & landbouw. (2014). Opgeroepen op april 6, 2015, van lne: Mestverwerking. (2015). Opgeroepen op april 7, 2015, van Vcm:

32 Natuurdoelen realiseren. (2014). Opgeroepen op april 6, 2015, van Natura 2000: Randvoorwaarden. (2014). Opgeroepen op apil 10, 2015, van lv: n.pdf SBZ locaties. (2015). Opgeroepen op april 24, 2015, van Geopunt: Van Nevel, C., Nerinckx, I., & Crauwels, M. (2013). Bio voor JOU 4, handleiding. (Wommelgem: Van In) Wat nu met de oranje bedrijven? (2015, april 2). Opgeroepen op april 6, 2015, van De Boerenbond: Wat nu met de rode bedrijven? (2015, februari 5). Opgeroepen op april 6, 2015, van De Boerenbond: %E2%80%98rode%E2%80%99-bedrijven-goedgekeurd Wat weten we over de impact van IHD op landbouw? (2014, mei 5). Opgeroepen op april 6, 2015, van Vilt: -wat-weten-we-over-de-impact-van-ihd-op-landbouw Wetgeving stallen. (2014). Opgeroepen op april 6, 2015, van Ruimtelijke ordening : en WWK. (2015, maart 26). Opgeroepen op april 2., 2015, van Wikipedia: 31