Het uiteindelijke doel is dat Let's Talk een bijdrage levert aan de seksuele gezondheid van jongeren.

Transcriptie

1 Interventie Let's Talk Samenvatting Doel Hoofddoel van Let's Talk is dat jongeren zich bewust zijn van hun eigen opvattingen en attituden ten aanzien van seksualiteit, genderrollen en weerbaarheid, zich bewust zijn van de meningen van leeftijdgenoten, en reflecteren op foutieve of ongewenste attituden en opvattingen en deze bijstellen. Het uiteindelijke doel is dat Let's Talk een bijdrage levert aan de seksuele gezondheid van jongeren. Doelgroep De uiteindelijke doelgroep bestaat uit jongens en meisjes in de leeftijd van 12 tot 19 jaar.docenten in het voortgezet onderwijs en professionals in het jeugd- en jongerenwerk vormen de intermediaire doelgroep. Aanpak Let's Talk bestaat uit een dvd en een bijbehorende handleiding. De dvd bestaat uit 29 beeldfragmenten rondom 15 thema's (eerste keer, flirten/versieren, kijk op seksualiteit, maagdelijkheid, partnerkeuze, religie/cultuur, safe sex, sekserollen, seksuele intimidatie, seksuele oriëntatie, seksuele voorlichting, sociale omgeving, vreemdgaan, wensen en grenzen en zelfbeeld).aan de hand van de beeldfragmenten op de dvd kunnen discussies gevoerd worden over deze thema's. Materiaal Let's Talk. Praten met jongeren over seksualiteit, rolopvattingen en weerbaarheid (2008). Utrecht: Rutgers Nisso Groep.Betreft handleiding en dvd met 29 beeldfragmenten. Onderzoek effectiviteit Het conceptpakket (dvd en handleiding) is in pilotbijeenkomsten getest op aantrekkelijkheid en relevantie voor de doelgroep (jongeren als profijtgroep en professionals als intermediaire doelgroep), bruikbaarheid voor de praktijk en effect van de interventie op bewustwordings en attitudeniveau. Tevens is gekeken naar randvoorwaarden voor een goede uitvoering. In totaal hebben 189 van de 208 jongeren die deelnamen aan de bijeenkomsten (91%) de evaluatievragenlijst ingevuld. De meeste jongeren oordeelden positief over de fragmenten en de discussies. Jongeren ervoeren vooral een effect op het terrein van bewustwording. Veranderingen van attituden en gedragsintenties (geen primaire subdoelstellingen) werden door een minderheid (respectievelijk een kwart en een derde) van de jongeren gerapporteerd. Bijna alle begeleiders (n=16) vonden dat het totale pakket (dvd en handleiding) zeer bruikbaar is en dat het product goed toepasbaar is in de praktijk van het onderwijs en het jongerenwerk.uit de observaties kwam naar voren dat de uitvoering van de bijeenkomsten over het algemeen verliep zoals door de ontwikkelaars van het product werd bedoeld. De rol van de gespreksleider bleek cruciaal te zijn. Een andere belangrijke randvoorwaarde was dat de jongeren voldoende discussievaardigheden hadden. Ontwikkeld door Rutgers WPF Postbus GA Utrecht

2 Telefoon: Erkenning Erkend door Deelcommissie jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering d.d Oordeel: Goed onderbouwd De referentie naar dit document is: Ineke Mouthaan (April 2012). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving 'Let's Talk'.Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload van 1. Toelichting naam van de interventie De naam van de interventie is helder: ze geeft duidelijk de essentie van het product aan, 'met elkaar praten over' in dit geval seksualiteit, genderrollen en weerbaarheid.de interventie is niet bekend onder een andere naam en is er geen buitenlandse versie van de interventie. 2. Risico en/of probleem waar de interventie zich op richt Seksualiteit, genderrollen en weerbaarheid zijn belangrijke thema's in de ontwikkeling van jongeren (Rutgers WPF, 2011). Hoewel het over het algemeen goed gaat met de seksuele gezondheid van jongeren, zijn er voldoende aanleidingen om met jongeren in gesprek te blijven over deze thema's (De Graaf, Meijer, Poelman & Vanwesenbeeck, 2005; De Graaf & Vanwesenbeeck, 2006). Er zijn nog steeds zorgelijke cijfers als het gaat om bijvoorbeeld risicovol seksueel gedrag of homonegativiteit. 73% van de meisjes en 48% van de jongens in de leeftijd van 15 tot 25 jaar heeft ervaring met grensoverschrijding zonder fysiek contact (bv. aangestaard worden of opmerkingen krijgen) (Kuyper, De Wit, Adam, Woertman & Van Berlo, 2010). 18% van de meisjes en 4% van de jongens in de leeftijd 12 tot 25 is wel eens gedwongen tot seksuele handelingen (De Graaf et al., 2005). Van de 12- tot 14-jarigen die ervaring hebben met geslachtsgemeenschap, gebruikte 30% van de jongens en 19% van de meisjes geen vorm van anticonceptie met de laatste partner (De Graaf et al., 2005). Een belangrijke risicofactor voor risicovol seksueel gedrag zijn opvattingen (beliefs) en attituden (Kirby & Lepore, 2007). Zo vergroot het in orde vinden dat een jongen druk uitoefent op een meisje om seks te krijgen de kans op het plegen van seksuele dwang (De Graaf et al., 2005). Naast risicovol seksueel gedrag is homonegativiteit een probleem. Veel jongeren hebben een negatieve houding ten opzichte van homoseksualiteit. Een op de vijf meisjes en meer dan helft van de jongens keurt het af als twee jongens met elkaar vrijen; 12% van de jongens en 4% van de meisjes zegt dat ze de vriendschap met hun beste vriend(in) zouden verbreken als deze homoseksueel/lesbisch zou blijken te zijn (De Graaf et al., 2005) % van de homoseksuele jongeren die op de middelbare school zitten ervaart een homoonvriendelijke sfeer op hun school (Van Bergen & Van Lisdonk, 2010a). Specifieke risicogroepensurinaamse en Antilliaanse meisjes lopen meer risico op ongeplande zwangerschap en abortus (De Graaf et al., 2005). Het percentage jongens van Turkse of Marokkaanse afkomst dat zegt wel eens iemand te hebben gedwongen tot seksuele handelingen is relatief hoog (De Graaf et al., 2005). Laagopgeleide jongeren (die vmbo of mbo volgen, of die geen hogere opleiding dan middelbaar onderwijs hebben gevolgd) hebben relatief weinig kennis van voortplanting, soa en anticonceptie, beschermen zich relatief slecht tegen zwangerschap, en hebben vaker ervaring met overhalen en dwang (De Graaf et al., 2005). Homonegatieve attituden komen met name voor bij laagopgeleide, islamitische en christelijke jongeren (De Graaf et al., 2005). Met deze risicogroepen is bij de ontwikkeling van Let's Talk rekening gehouden (zie ook onderdeel 3). 3. Doel van de interventie Hoofddoel van Let's Talk is dat jongeren zich bewust zijn van hun eigen opvattingen en attituden t.a.v. seksualiteit, genderrollen en weerbaarheid, zich bewust zijn van de meningen van leeftijdgenoten, en reflecteren op foutieve of ongewenste attituden en opvattingen en deze bijstellen. Subdoelen Jongeren: Zijn zich bewust van de voordelen van condoomgebruik. Zijn zich bewust van de voordelen van anticonceptiegebruik. Weten dat het belangrijk is hun eigen grenzen aan te geven op het gebied van seksualiteit, en die van anderen te respecteren.

3 Weten dat seksueel grensoverschrijdend gedrag altijd onacceptabel is. Zijn zich bewust dat het belangrijk is homoseksuelen te respecteren en dat homonegatief gedrag niet acceptabel is. Zijn zich bewust van de - dubbele moraal - t.a.v. mannen en vrouwen als het gaat om seksualiteit, en dat dit onwenselijk is. Kunnen met leeftijdgenoten in gesprek gaan over hun opvattingen en attituden m.b.t. de thema's seksualiteit, genderrollen en weerbaarheid. Kunnen daarbij niet alleen hun eigen mening geven, maar ook luisteren naar de mening van anderen. Zijn zich meer bewust van de seksuele en reproductieve rechten van jongeren. Het uiteindelijke doel is dat Let's Talk een bijdrage levert aan de seksuele gezondheid van jongeren. Seksuele gezondheid is een met seksualiteit verbonden toestand van fysiek, emotioneel, geestelijk en sociaal welzijn. Seksuele gezondheid is dus meer dan de afwezigheid van ziekte, disfunctie of beperking. Het vereist een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit en seksuele relaties. Het vereist ook het mogen en kunnen aangaan van plezierige en veilige seksuele ervaringen; zonder dwang, discriminatie en geweld. Om seksuele gezondheid te bereiken en te behouden moeten de seksuele rechten van ieder mens worden gerespecteerd, beschermd en uitgevoerd (WHO, 2010). 4. Doelgroep van de interventie Voor wie is de interventie bedoeld De uiteindelijke doelgroep bestaat uit jongens en meisjes in de leeftijd van 12 tot 19 jaar. Aan de keuze van deze leeftijdsgroep liggen de volgende criteria ten grondslag: Jongeren in deze leeftijd zijn gemakkelijk te bereiken via scholen en andere intermediairs. De identiteitsontwikkeling en meningsvorming zijn bij hen in volle gang. Zij hebben al enige seksuele voorlichting genoten. Oudere jongeren hebben vaak al een eigen mening gevormd, zijn minder beïnvloedbaar en vaak moeilijker te bereiken. Jongere kinderen hebben vaak nog geen seksuele en relationele vorming (op school) gekregen. Bij de ontwikkeling van Let's Talk is rekening gehouden met de onder 1 genoemde risicogroepen. Zo is er in de keuze van thema's en fragmenten specifieke aandacht voor de invloed van cultuur en religie op opvattingen rondom seksualiteit. Ook is ervoor gezorgd dat het materiaal geschikt is voor gebruik bij laagopgeleide jongeren; zo vond de selectie van de fragmenten plaats in samenspraak met jongeren uit het vmbo en is de pilot deels uitgevoerd op vmbo-scholen. Docenten in het voortgezet onderwijs en MBO, en professionals in het jeugd- en jongerenwerk vormen de intermediaire doelgroep. De school is voor jongeren de belangrijkste en beste gewaardeerde informatiebron over seksualiteit (De Graaf et al., 2005). Ook het jongerenwerk kan van betekenis zijn in het ondersteunen van jongeren (Höing, Bakker & Vanwesenbeeck, 2006). Indicatie- en contra-indicatiecriteria In principe kunnen alle jongeren in de leeftijd van 12 tot 19 jaar deelnemen aan Let's Talk. Er zijn geen contra-indicaties. Toepassing bij migranten Let's Talk is geschikt voor multicultureel en multireligieus samengestelde groepen. Op de dvd zijn thema's en fragmenten opgenomen die voor diverse migrantengroepen relevant zijn. De dvd kan ook gebruikt worden in cultuur-homogene groepen. Het voordeel hiervan is dat er openlijk gesproken kan worden over ideeën, normen en waarden uit de eigen cultuur. Het nadeel is dat stereotype beeldvorming moeilijker wordt doorbroken en dat discussies onvoldoende op gang kunnen komen. Voor de ervaringen met het gebruik in multiculturele groepen: zie onderdeel 9 (Onderzoek naar de uitvoering van de interventie). 5. Aanpak Opzet van de interventie Let's Talk bestaat uit een dvd en een bijbehorende handleiding.

4 De dvd bestaat uit 29 beeldfragmenten rondom 15 thema's (eerste keer, flirten/versieren, kijk op seksualiteit, maagdelijkheid, partnerkeuze, religie/cultuur, veilige seks, sekse- en genderrollen, seksuele intimidatie, seksuele oriëntatie, seksuele voorlichting, sociale omgeving, vreemdgaan, wensen en grenzen en zelfbeeld). Aan de hand van de beeldfragmenten kunnen discussies gevoerd worden over deze thema's. In de handleiding wordt per beeldfragment een korte inhoudelijke beschrijving gegeven, met daaraan gekoppeld kijkvragen, verdiepingsvragen, opdrachten en stellingen voor verdere discussie. De handleiding bevat ook algemene aandachtspunten en tips. De begeleider bepaalt zelf hoe en in welke vorm hij/zij de bijeenkomsten organiseert en uitvoert. Dit betekent ook dat de begeleider zelf relevante thema's kiest, beeldfragmenten selecteert en werkvormen kiest. De bespreking van een thema duurt ongeveer 30 tot 60 minuten. In de handleiding kunnen begeleiders lezen hoe zij zich kunnen voorbereiden en op welke manier zij een bijeenkomst kunnen vormgeven. Ter inspiratie bevat de handleiding enkele voorbeelden van hoe een fragment tijdens een les of bijeenkomsten ingezet kan worden. Het pakket kan gebruikt worden door professionals in het voortgezet onderwijs (VMBO, HAVO en VWO) en het jongerenwerk om het gesprek met jongeren over de onderwerpen seksualiteit, genderrollen en weerbaarheid te stimuleren. Bijvoorbeeld tijdens mentorlessen, in de vakken biologie, verzorging en maatschappijleer, of tijdens een bijeenkomst in het jongerenwerk. Let's Talk kan dienen als: Een opstap naar, een verdieping op of een onderdeel van een lespakket over seksuele en relationele vorming (zoals Lang Leve de Liefde). Een aanvulling of verdieping als onderdeel van een vormingsprogramma in het jongerenwerk (zoals Girls' Talk). Een manier om in te gaan op zaken die ouders of jongeren bezig houden (bijvoorbeeld internetgebruik en loverboys). Inhoud van de interventie Voorbereiding Begeleider bepaalt thema('s) en doel van de bijeenkomst Begeleider kiest fragment(en) Begeleider kiest werkvorm(en) Bereidt gesprek/discussie voor Uitvoering per onderdeel of thema Welkom en uitleg over (de relevantie van) het onderwerp van de bijeenkomst Maken van groepsafspraken (Als groep elkaar niet goed kent) werkvorm ter kennismaking of werkvorm ter introductie van het thema Tonen van een beeldfragment Gesprek/discussie aan de hand van kijkvragen, verdiepingsvragen en stellingen die bij het fragment staan, eventueel met behulp van werkvormen. Afronding gesprek/discussie Inhoudelijke samenvatting (plenair) Afronding en evaluatie bijeenkomst Plenaire afsluiting Evaluatie door jongeren Eigen evaluatie na afloop Voorbeeld van een bijeenkomst zoals beschreven in handleiding: "Condooms, daar praat je niet over" Inhoud In het beeldfragment zijn jongeren te zien die bevraagd worden over hun opvattingen over condoomgebruik

5 en de rol van jongens en meisjes hierbij. Kijkvragen Wat vinden jullie van de vragen die gesteld worden? Wat vinden jullie van de mening van de jongeren die je gezien hebt? Wat zou jullie antwoord geweest zijn bij deze vragen met een camera erbij? Verdiepingsvragen Vinden jullie dat een jongen een condoom bij zich moet hebben of een meisje? Vinden jullie dat een meisje met een condoom op zak meteen een 'sletje' is? Waarom schamen veel mensen zich om een condoom te kopen in de winkel? Stel je voor, je hebt een relatie. Wie is er verantwoordelijk voor het voorkómen van een zwangerschap? Op welke manieren kun je een ander duidelijk maken dat je alleen met een condoom wilt vrijen? Stellingen Alleen jongens horen altijd condooms bij zich te hebben! Meiden die een condoom op zak hebben zijn uit op seks! Over condooms praat je alleen met vrienden en je partner, maar echt niet met je ouders. Alleen het meisje is verantwoordelijk voor 'safe sex', zij kan zwanger worden, hij niet. AfrondingDe verantwoordelijkheid voor het hebben van 'safe sex' (in dit fragment preventie van ongewenste zwangerschap en preventie van soa) ligt bij zowel jongens als meisjes. 6. Materialen en links Let's Talk. Praten met jongeren over seksualiteit, rolopvattingen en weerbaarheid (2008). Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Betreft handleiding en dvd met 29 beeldfragmenten. Mouthaan, I., & Vlugt, I. van der (2008). Inhoudelijk eindverslag Let's Talk. Praten met jongeren over seksualiteit, rolopvattingen en weerbaarheid. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Höing, M., & Mouthaan, I. (2007). Evaluatie pilot Let's Talk; dvd met handleiding. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. 7. Verantwoording van de doelen, de doelgroep en de aanpak Relevante determinanten Let's Talk is een interventie met een beperkte doelstelling. Let's Talk richt zich op een beperkt aantal determinanten, namelijk attituden en opvattingen waarvan bekend is dat ze samenhangen met risicovol of grensoverschrijdend seksueel gedrag en homonegatief gedrag. In een onderzoek naar effectieve interventies ter preventie van risicovol seksueel gedrag werd geconcludeerd dat attituden en opvattingen (beliefs) tot de sterkste risico- en beschermende factoren behoren (Kirby & Lepore, 2007). Voor effectieve interventies op het gebied van seksueel gedrag is het dan ook van belang dat zij zich richten op attituden en opvattingen (Kirby & Lepore, 2007). Het gaat dan om het stimuleren van gewenste attituden en opvattingen zoals bewust zijn van de verantwoordelijkheid van beide partners als het gaat om preventie van ongewenste zwangerschap, bewust zijn van de voordelen van condoomgebruik (Kirby & Lepore, 2007), positieve attituden t.o.v. condooms/anticonceptie (Kirby & Lepore 2007; Brückner, Martin, & Bearman, 2004), het ter discussie stellen van gendersocialisatie en rape myths (Anderson & Whiston, 2005). Hieronder beschrijven wij de specifieke determinanten die voor Let's Talk van belang zijn. Zij behoren tot de beïnvloedbare determinanten (De Graaf, Van Dijk & Wijsen, 2010). Wij beperken ons bij deze bespreking tot de literatuur over jongeren, omdat zij de doelgroep van Let's Talk vormen. Attituden ten aanzien van anticonceptie Attitude ten aanzien van anticonceptie is een van de grootste voorspellers van anticonceptiegebruik (De Graaf et al., 2010). Jongeren die bewust zijn van de voordelen van anticonceptie en de nadelen van een zwangerschap gebruiken vaker en effectiever anticonceptie (Grimley, Prochaska, Velicer, & Prochaska, 1995; Brückner et al., 2004; Kirby & Lepore, 2007; Ryan, Franzetta, & Manlove, 2007). Attituden ten aanzien van seksueel grensoverschrijdend gedrag Positief denken over provocatief gedrag, zoals seksueel getinte opmerkingen maken, en het accepteren van

6 verkrachtingsmythen (opvattingen die seksueel geweld rechtvaardigen) hangt samen met het vertonen van grensoverschrijdend gedrag (Maxwell, Robinson, & Post, 2003; De Bruijn, Burrie, & van Wel, 2006). Homonegatieve attituden Een ander soort attituden waar Let's Talk zich op richt zijn homonegatieve attituden. Anders dan de bovengenoemde attituden zijn deze niet zozeer van invloed op iemands seksuele relaties, maar kunnen zij leiden tot homonegatief gedrag (bv. Buijs, Hekma & Duyvendak, 2008; Jewell & Morrison, 2010). Genderopvattingen Opvattingen over gender belemmeren zowel jongens als meisjes in het maken van vrije keuzen (De Graaf et al., 2010). De dubbele moraal op het gebied van seks maakt het voor jongens moeilijk om nee te zeggen tegen seks, en kan ertoe leiden dat zij weinig bewust zijn van de grenzen van zichzelf en de ander (De Graaf, Nikken, Janssens, Felten, & Van Berlo, 2008). In sommige groepen jongens is de druk om seks te hebben groot (De Graaf et al., 2008). De opvatting dat mannelijke controle normatief is, hangt samen met het niet altijd weigeren van ongewenste seks (Sionéan et al., 2002). Ook maken genderopvattingen het meisjes moeilijk om zich bewust te worden van hun eigen wensen op seksueel gebied en om deze aan te geven (Vanwesenbeeck, 1997). Let's Talk is niet een lessenserie die in zijn geheel doorlopen dient te worden, maar bestaat uit negentwintig losse fragmenten met in de handleiding per fragment aanwijzingen voor discussie. De begeleider kiest welk thema hij of zij aan bod wil laten komen. Het is dus van het gekozen fragment afhankelijk welke determinant beïnvloed wordt, d.w.z. attituden t.a.v. anticonceptie, attituden t.a.v. seksueel grensoverschrijdend gedrag, of attituden t.a.v. homoseksualiteit. De determinant genderopvattingen komt bij vrijwel alle fragmenten aan bod. Onderbouwing aanpak Het is bekend dat om attituden te veranderen, het belangrijk is om in te gaan op de gepercipieerde voor- en nadelen ten aanzien van een bepaald attitudeobject, bijvoorbeeld door het corrigeren van foute veronderstellingen over voor- en nadelen of het versterken van (juiste) bestaande veronderstellingen over voor- en nadelen (Brug, Van Assema & Lechner, 2007). Ook het aanzetten tot zelfevaluatie, om zo bv. bewust te worden van de eigen ongezonde gewoonten, is een manier om attituden te veranderen (Brug et al., 2007). Ongewenste attituden kunnen tevens worden veranderd door het aandragen van overtuigende argumenten (Brug et al., 2007). Ook uit onderzoek over seksueel risicogedrag is bekend dat dit relevante methodieken van gedragsverandering zijn. Zo is uit onderzoek bekend dat het zien van meer na- dan voordelen t.a.v. zwangerschap, en meer voor- dan nadelen aan het gebruik van anticonceptie of condooms belangrijke voorspellers zijn van effectief anticonceptie- en condoomgebruik (Grimley et al., 1995; Brückner et al., 2004; Kirby & Lepore, 2007; Ryan et al., 2007). Het bespreken en ter discussie stellen van attituden en opvattingen gebeurt bij Let's Talk door middel van begeleide discussies aan de hand van beeldfragmenten. Discussies, bijvoorbeeld met een videofragment als trigger, zijn een geschikte manier om leerlingen te laten reflecteren op attituden en opvattingen (Hedgepeth & Helmich, 1996; Höing, Bakker & Vanwesenbeeck, 2006). Zo kunnen leerlingen bewust worden gemaakt van hun attituden en overtuigingen, en kunnen ongezonde of risicovolle attituden ter discussie worden gesteld (Hedgepeth & Helmich, 1996). Het kan daarbij gaan om discussies met de hele groep, maar ook om discussies in twee- of drietallen, of om een carrousel (fishbowl) met een binnengroep die discussieert en een buitengroep die observeert (Hedgepeth & Helmich, 1996). In de handleiding bij Let's Talk worden verschillende werkvormen om gesprek of discussie te stimuleren genoemd. Het gebruik van beeldfragmenten is een geschikte manier om jongeren uit te nodigen tot reflecteren en discussiëren. Jongeren zijn sterk ingesteld op audiovisuele media. Bovendien zijn de beeldfragmenten in samenspraak met jongeren uitgekozen en zijn zij herkenbaar voor jongeren. Herkenbaarheid van thematiek en herkenbaarheid van de personen in de fragmenten bleek voor jongeren het belangrijkste criterium te zijn. Om te zorgen dat jongeren kennis en vaardigheden rond het thema seksualiteit internaliseren en omzetten in gedrag is het belangrijk dat de manier van kennisoverdracht is gekoppeld aan hun belevingswereld en persoonlijke ervaringen (Allen 2001; 2005). Uit onderzoek is gebleken dat docenten in het voortgezet onderwijs moeite hebben met het bespreken van onderwerpen op het gebied van seksualiteit, zoals onderwerpen die raken aan de belevingswereld en persoonlijke ervaringen van jongeren, maagdelijkheid en homoseksualiteit (Van de Bongardt, Mouthaan & Bos, 2009; Kedde, Kruijer, Wijsen & Mouthaan, 2009). Let's Talk biedt leerkrachten en jongerenwerkers een

7 concreet instrument om moeilijkethema's bespreekbaar te maken. De handleiding bevat veel tips en adviezen voor mogelijke werkvormen, het creëren van een veilige sfeer en het omgaan met onrustige groepen. De interventie is vrijblijvend in de zin dat docenten zelf kiezen welke onderwerpen zij behandelen, welke discussiemethode zij hanteren en hoeveel tijd zij hieraan besteden. Overigens bleek uit de evaluatie (Höing & Mouthaan, 2007) dat docenten het als positief zien dat zij zelf een keuze kunnen maken uit fragmenten en werkvormen. Juist de flexibiliteit ervan draagt bij aan de toepasbaarheid in het onderwijs en het jongerenwerk. Let's Talk is een interventie met een beperkte doelstelling. Voor het bereiken van een goede seksuele gezondheid in brede zin is dan ook meer nodig dan deze afzonderlijke interventie. Daarom raden wij aan om Let's Talk in te bedden in een breder aanbod van seksuele en relationele vorming; dit staat ook als advies in de handleiding vermeld. In de handleiding wordt aangegeven dat het kan dienen als een opstap naar of een verdieping van de lessenserie Lang Leve de Liefde, of als aanvulling/verdieping van een vormingsprogramma in het jongerenwerk zoals Girls' Talk. Verder is Let's Talk inmiddels standaard ingebed in een aantal programma's en pakketten (zie onderdeel 13). 8. Samenvatting van de onderbouwing Voor het bevorderen van seksuele gezondheid, weerbaarheid en homoacceptatie onder jongeren is het van belang aandacht te besteden aan attituden en opvattingen op het gebied van seksualiteit en gender. Door begeleide discussies naar aanleiding van beeldfragmenten worden in Let's Talk ongewenste of onjuiste attituden en opvattingen ter discussie gesteld en worden jongeren zich bewust van de eigen opvattingen en die van anderen. De beeldfragmenten zijn zo uitgekozen dat ze ook geschikt zijn voor gebruik in multiculturele en multireligieuze groepen. 9. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking Eisen ten aanzien van opleiding Er wordt uitgegaan van begeleiding door een docent of een jongerenwerker. Het is belangrijk dat de begeleider de uitgangspunten en doelstellingen van Let's Talk kan onderschrijven. Verder is het belangrijk dat de begeleider: Ervaring heeft in het begeleiden van groepen en bekend is met de doelgroep (jongeren in de leeftijd van 12 tot 19 jaar). Gesprekken en discussies over seksualiteit, genderrollen en weer-baarheid kan stimuleren en begeleiden. Een faciliterende, ondersteunende rol kan vervullen. In staat is overzicht te behouden en gespreksregels te handhaven zonder autoritair te zijn. Enige kennis heeft over de thema's seksualiteit, genderrollen en weerbaarheid of de benodigde informatie weet op te zoeken. Oog heeft voor verschillen tussen jongeren in opvattingen en erva-ringen op het terrein van seksualiteit, genderrollen en weerbaarheid, ruimte kan geven aan deze verschillen en rekening kan houden met diverse achtergronden (sekse, etniciteit, seksuele oriëntatie, religie, e.d.). Zich bewust is van zijn/haar eigen normen en waarden op dit gebied en gevoeligheden die kunnen spelen in een groep jongeren. Voor professionals die hierbij ondersteuning wensen biedt Rutgers WPF een korte training voor docenten en jongerenwerkers genaamd 'In gesprek met jongeren'. In deze training wordt ingegaan op de specifieke groepsdynamische processen in het kader van seksuele en relationele vorming, het adequaat begeleiden van dergelijke discussies in multiculturele groepen jongeren, het afronden van discussies en het gebruik van de dvd in de praktijk. Protocol / handleiding Het conceptpakket is onder jongeren en gebruikers uitgetest en geëvalueerd in 16 bijeenkomsten op 14 verschillende locaties. In totaal hebben 208 jongeren en 16 professionals aan de bijeenkomsten deelgenomen. Uit de observaties tijdens de bijeenkomsten kwam naar voren dat de uitvoering van de bijeenkomsten over het algemeen verliep zoals door de ontwikkelaars van het product is bedoeld (zie ook onderdeel 9).Geconcludeerd kan worden dat professionals in principe in staat zijn om met behulp van de dvd en de handleiding jongeren te stimuleren om in discussie te gaan over verschillende aspecten van seksualiteit, genderrollen en weer-baarheid.

8 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking In het pakket ligt het accent vooral op discussie en meningsvorming over aan seksualiteit gerelateerde (gevoelige) thema's aan de hand van beeldfragmenten. De kwaliteit van de discussie is voor een groot deel afhankelijk van de didactische en methodische vaardigheden van de professional. Deze compe-tenties verschillen per professional (zie ook onderdeel 9). Er vindt geen con-trole plaats op de competenties van de begeleiders. Het is niet verplicht een training te volgen voor het begeleiden van Let's Talk. Wij hebben er voor gekozen om geen aparte training te ontwikkelen rondom het gebruik van Let's Talk. In plaats daarvan bieden wij de bredere, meer geïntegreerde training In gesprek met jongeren over seks aan. In deze training leren professionals hoe ze seksuele en relationele vorming aan jon-geren met diverse achtergronden kunnen geven en hoe ze gesprekken en discussies tussen leerlingen hierover kunnen faciliteren. Uit de pilot van Let's Talk kwam naar voren dat dit laatste soms moeilijk was voor docenten. Deskundigheidsbevordering van docenten op het gebied van seksuele en relationele vorming is en blijft een punt van aandacht voor Rutgers WPF. Omdat is gebleken dat er bij docenten in het voortgezet onderwijs soms han-delingsverlegenheid bestaat voor het behandelen van bepaalde aspecten van seksuele en relationele vorming (Van de Bongardt, Mouthaan & Bos, 2009; Kedde, Kruijer, Wijsen & Mouthaan, 2009), heeft Rutgers WPF recent de module Over seks gesproken ontwikkeld. Dit is een module seksuele ge-zondheidsbevordering voor tweedegraads lerarenopleidingen Biologie en Gezondheidszorg & Welzijn. Zo willen wij bevorderen dat toekomstige docenten een betere basis hebben voor het geven van seksuele en relationele vorming. Het gebruik van de dvd wordt momenteel niet gemonitord. Kosten Betreft 2008 tot heden: De kosten van de aanschaf van Let's Talk zijn 15 euro (exclusief handling- en verzendkosten). Begeleider dient te beschikken over een dvd-speler met beeldscherm. Kosten van de training 'In gesprek met jongeren' zijn 160 euro. Tijdsinvestering is afhankelijk van het aantal gekozen thema's en fragmenten en de diepgang in de bijeenkomsten. Het bespreken van één fragment neemt ongeveer een half uur in beslag; de begeleider kiest zelf hoeveel fragmenten er worden behandeld.een begeleider zal voor een bijeenkomst minimaal de handleiding bestudeerd moeten hebben en de beeldfragmenten die hij/zij gaat tonen, gezien moeten hebben. 10. Onderzoek naar de uitvoering van de interventies Het conceptpakket (dvd en handleiding) is in pilots getest op aantrekkelijkheid en relevantie voor de doelgroep (jongeren als profijtgroep en professionals als intermediaire doelgroep), bruikbaarheid voor de praktijk en effect van de interventie op bewustwordings en attitudeniveau. Daarbij is gekozen voor een naturalistisch veldonderzoek, d.w.z. dat het materiaal is ingezet zoals het in de praktijk gebruikt zal gaan worden. De professionals konden zelf (of in overleg met de jongeren) de fragmenten en werkvormen kiezen. Dat betekent dat niet alle fragmenten en werkvormen zijn geëvalueerd. De professionals hebben wel het totale pakket bekeken en beoordeeld op aantrekkelijkheid, relevantie en bruikbaarheid. Hun beoordeling is ook gebruikt om te bezien op welke onderdelen de dvd en/of de handleiding aanpassing c.q. verbetering behoefde. Ook is de begeleiders gevraagd naar ontbrekende thema's (in verband met aanvullende fragmenten) en mogelijke werkvormen. In totaal zijn 16 bijeenkomsten geëvalueerd via 3 verschillende methoden, te weten: procesobservatie schriftelijke vragenlijst jongeren semigestructureerd interview met de begeleider van de bijeenkomst De 16 bijeenkomsten vonden plaats op 14 verschillende locaties (7 scholen en 7 jongerencentra); 208 jongeren en 16 begeleiders hebben deelgenomen aan de bijeenkomsten. Bevindingen Procesobservaties Uit de observaties kwam naar voren dat de uitvoering van de bijeenkomsten over het algemeen verliep zoals

9 door de ontwikkelaars van het product werd bedoeld: in de meeste gevallen werd het onderwerp geïntroduceerd, werden gespreksregels vastgesteld, één of meerdere fragmenten getoond en volgde na ieder fragment een discussie waarbij jongeren konden reageren op kijk- en verdiepingsvragen en stellingen. Tweederde van de bijeenkomsten verliep positief in de zin dat jongeren met elkaar in gesprek en debat gingen, waarbij zij naar elkaar luisterden en elkaars meningen respecteerden. De andere bijeenkomsten verliepen minder positief in de zin dat ze chaotischer en onrustiger waren. Opvallend vaak waren de discussies in een schoolse setting van mindere kwaliteit. Wat de oorzaak hiervan is, is onduidelijk. Mogelijk spelen de grotere omvang van de groepen en het onvrijwillige karakter een rol. De rol van de begeleider bleek cruciaal te zijn. Wanneer deze de jongeren kende, in staat was overzicht te behouden en de gespreksregels te handhaven zonder autoritair te zijn en een ondersteunende, faciliterende positie innam, kon hij/zij ook in een drukke en rumoerige groep de discussie in goede banen leiden. Waardering jongeren In totaal hebben 189 van de 208 jongeren (91%) de vragenlijst ter evaluatie ingevuld. De jongeren oordeelden in meerderheid positief over de fragmenten en de discussies. Ruim driekwart vond de fragmenten aantrekkelijk, relevant en bruikbaar en eveneens driekwart oordeelde positief over het verloop van de discussies. Meisjes waren over het algemeen positiever dan jongens. Etnische achtergrond speelde nauwelijks een rol in de waardering maar allochtone jongeren, met name Turkse, voelden zich vaker ongemakkelijk in de discussie. Voor hen is het vermoedelijk minder vanzelfsprekend om openlijk over seksualiteit te praten. Jongeren ervoeren vooral een effect op het terrein van bewustwording (één van de primaire inhoudelijke subdoelstellingen). Een ruime meerderheid (driekwart) was zich door de discussie bewuster geworden van het bestaan van diversiteit in opvattingen over seksualiteit en relaties en ongeveer de helft had meer zicht gekregen op de eigen opvattingen en grenzen. Veranderingen van attituden en gedragsintenties (geen primaire subdoelstellingen) werden door een minderheid (respectievelijk een kwart en een derde) van de jongeren gerapporteerd. Marokkaanse jongeren scoorden op drie onderdelen hoger dan Nederlandse jongeren, namelijk wat betreft bewustzijn van de eigen mening, bewustzijn van eigen grenzen en het veranderen van attituden. Waardering begeleiders Bijna alle begeleiders vonden dat het totale pakket (dvd en handleiding) zeer bruikbaar is en dat het product goed toepasbaar is in de praktijk van het onderwijs en het jongerenwerk. De flexibiliteit van het pakket speelt daarbij een belangrijke rol. De waardering voor de gekozen beeldfragmenten op de dvd was overwegend positief. De begeleiders vonden de meeste fragmenten goed bruikbaar en geschikt om een discussie uit te lokken. Er werd echter ook een aantal kanttekeningen geplaatst. Ongeveer een derde van de begeleiders vond het aantal fragmenten waarin blanke jongeren zich kunnen herkennen relatief klein in vergelijking met het aantal fragmenten dat op allochtone (islamitische) jongeren gericht is. Een aantal begeleiders gaf ook aan dat men een aantal onderwerpen miste in de fragmenten (met name loverboys, seksuele intimidatie en omgaan met nieuwe media). De meeste begeleiders waren (zeer) positief over de handleiding in de zin dat deze voldoende handvatten bood om de discussie te leiden. De discussiemethode tenslotte, werd door meerdere begeleiders als goed bruikbaar en belangrijk voor jongeren ervaren (belangrijk in het kader van meningsvorming). Op basis van de bevindingen uit de pretest en de evaluatie is het pakket (dvd en handleiding) bijgesteld: Aan de opmerking over het ontbreken van bepaalde thema's en groepen is tegemoet gekomen door vier beeldfragmenten toe te voegen (over het omgaan met nieuwe media, loverboys, een fragment met 'witte, christelijke' jongeren en een fragment dat bedacht en uitgevoerd is door jongeren). Het onderwerp seksuele intimidatie en seksueel misbruik is niet opgenomen als extra fragment. In de praktijk blijkt het moeilijk om in één bijeenkomst een voldoende veilige sfeer te creëren om deze relatief zware onderwerpen open met elkaar te bespreken. Op basis van de bijeenkomsten die op een meer chaotische manier waren verlopen, is er in de handleiding extra aandacht besteed aan het faciliteren van een discussie en het omgaan met onrustige groepen. 11. Nederlandse effectstudies Studies naar de effectiviteit van de interventie in Nederland Niet bekend 12. Buitenlandse effectstudies Niet bekend

10 13. Uitvoering van de interventies Tot op heden (in de periode februari 2008 tot en met april 2011) zijn ongeveer 1015 exemplaren verkocht en 100 dvd's met handleiding aan relaties of deelnemers aan trainingen uitgereikt. Verder zijn er op dit moment 80 back-orders (product is uitverkocht en eind 2011 weer leverbaar). De gebruikersgroep is vooral afkomstig uit het voortgezet onderwijs, GGD, ROC en Jeugdzorg. Onder punt 6. is het belang van inbedding van Let's Talk in bestaande les-pakketten of programma's genoemd. Voor een deel is dit momenteel gerealiseerd: De dvd Let's Talk is in zijn geheel opgenomen in het lespakket Wensen en Grenzen voor leerlingen van het VMBO. Het Steunpunt Huiselijk Geweld Hollands Midden van GGD Hollands Midden is ontwikkelaar en eigenaar van het lespakket. Onderdelen van Let's Talk zijn opgenomen in de gedragsinterventie Respect Limits, een interventie voor jongens gericht op respect, omgangsvormen en seksuele grenzen. Deze interventie richt zich op jongens die één of meerdere zedendelicten hebben gepleegd of een ander delict waarbij seksueel grensoverschrijdend gedrag een belangrijke rol heeft gespeeld. Respect Limits is ontwikkeld door Rut-gers WPF en eigendom van de Raad voor de Kinderbescherming. De interventie is in maart 2012 officieel erkend door de Erken-ningscommissie Gedragsinterventies Justitie. Onderdelen van Let's Talk zijn opgenomen in de groepsmodule Vriendschap, Verkering & Vrijen, een module voor jongeren (16-27 jaar) met een chronische ziekte en/of lichamelijke beperking. Sophia Revalidatie te Den Haag is ontwikkelaar en eigenaar van de module. 14. Overeenkomsten met andere interventies Find out Find Out was een televisieserie over seks, drugs en alcohol voor en door jongeren. Van deze serie is een dvd gemaakt die ingezet kan worden in het onderwijs en jongerenwerk. Voor Let's Talk hebben we gebruik gemaakt van een aantal -bewerkingen van fragmenten over seksualiteit van Find Out. Belangrijkste verschil is dat Let's Talk naast de dvd een uitgebreide handlei-ding biedt en dat op Let's Talk uitsluitend en meer fragmenten staan over aan seksualiteit gerelateerde onderwerpen. Begrijp me goed. Over misverstanden tussen jongeren bij flirten, daten en verkeringde belangrijkste overeenkomst is dat op Begrijp me goed ook beeldfragmenten staan die ingezet kunnen worden om met jongeren in gesprek te gaan over aan seksualiteit gerelateerde thema's. Echter, bij Begrijp me goed ligt het accent vooral op (mis-)communicatie. Er is voor gekozen om de opzet en de vormgeving van de handleiding van Begrijp me goed in dezelfde lijn vorm te geven als Let's Talk. Op die manier willen we (potentiële) gebruikers duidelijk maken dat het gaat om producten die in elkaars verlengde liggen. 15. Lijst met aangehaalde literatuur Allen, L. (2001). Closing Sex Education's Knowledge/Practice Gap: The reconceptualization of young people's sexual knowledge. Sex Education, 1, Allen, L. (2005). 'Say everything': exploring young people's suggestions for improving sexuality education. Sex Education, 5, Anderson, L. A., & Whiston, S.C. (2005). Sexual assault education programs. A meta-analytic examination of their effectiveness. Psychology of Women Quarterly, 29, Bergen, D. van, & Lisdonk, J. van (2010a). Acceptatie en negatieve ervaringen van homojongeren. In S. Keuzenkamp (red.). Steeds gewoner, nooit gewoon. Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland (pp ). Den Haag: SCP. Bergen, D. van, & Lisdonk, J. van (2010b). Psychisch welbevinden en zelfacceptatie van homojongeren. In S. Keuzenkamp (red.). Steeds gewoner, nooit gewoon. Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland (pp ). Den Haag: SCP. Bongardt, D. van de, Mouthaan, I., & Bos, H. (2009). Seksuele en relationele vorming in het voortgezet onderwijs. Pedagogiek, 29, Brückner, H., Martin, A. & Bearman, P.S. (2004). Ambivalence and pregnancy: adolescents' attitudes, contraceptive use and pregnancy. Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 36, Brug, J., Assema, P. van, & Lechner, L. (red.) (2007). Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering: een planmatige aanpak. Assen: Van Gorcum. Bruijn, P., de, Burrie, I. & Wel, F. van (2006). A risky boundary: Unwanted sexual behavior among youth. Journal of Sexual Aggression, 12,

11 Buijs, L., Hekma, G., & Duyvendak, J. W. (2008). Als ze maar van me afblijven. Een onderzoek naar antihomoseksueel geweld in Amsterdam. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Graaf, H. de, Meijer, S., Poelman, J., & Vanwesenbeeck, I. (2005). Seks onder je 25ste. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno Delft: Eburon. Graaf, H. de, & Vanwesenbeeck, I. (2006). Seks is a game, gewenst en ongewenst seksueel gedrag van jongeren op internet. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Graaf, H. de, Nikken, P. Janssens, K., Felten, H. & Berlo, W. van (2008). Seksualisering: reden tot zorg? Utrecht: Rutgers Nisso Groep/NJi/MOVISIE. Graaf, H. de, Dijk, L. van, & Wijsen, C. (2010). Leefstijlcampagne seksuele weerbaarheid. Voorbereidend literatuuronderzoek. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Grimley, D., Prochaska, J., Velicer, W., & Prochaska, G. (1995). Contraceptive and condom use adoption and maintenance: A stage paradigm approach. Health Education Quarterly, 22, Hedgepeth, E., & Helmich, J. (1996). Teaching about sexuality and HIV: Principles and methods for effective education. New York: New York University Press. Höing, M., Bakker, F, & Vanwesenbeeck, I. (2006). Girls' Talk: seksuele empowerment voor meiden. Een studie naar de effectiviteit van een counselprogramma voor jonge meiden uit risicogroepen. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Höing, M., & Mouthaan, I. (2007). Evaluatie pilot Let's Talk; dvd met handleiding. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Jewell, L. M., & Morrison, M. A. (2010). But there's a million jokes about everybody...: Prevalence of, and reasons for, directing negative behaviors toward gay men on a Canadian university campus. Journal of Interpersonal Violence, 25, Kedde, H., Kruijer, H., Wijsen, C., & Mouthaan, I. (2009). Een kwestie van persoonlijkheid? Aandacht voor homoseksualiteit in het voortgezet onderwijs. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Kirby, D. & Lepore, G. (2007). Sexual risk and protective factors: Factors affecting teen sexual behavior, pregnancy, childbearing and sexually transmitted disease: Which are important? Which can you change? Washington, D.C.: The National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy. Kuyper, L., Wit, J. de, Adam, P., Woertman, L,. & Berlo, W. van. (2010). Laat je nu horen! Een onderzoek naar grensoverschrijdende seksuele ervaringen en gedragingen onder jongeren. Utrecht: Universiteit Utrecht / Rutgers Nisso Groep. Maxwell, C.D., Robinson, A.L., & Post, L.A. (2003). The nature and predictors of sexual victimization and offending among adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 32, Nederlands Jeugdinstituut (n.d.). Mediagebruik door kinderen en jongeren. Online op Rutgers WPF (2011). Richtlijn seksuele en relationele vorming. Visie, doelen en uitgangspunten. Utrecht: Rutgers WPF. Ryan, S., Franzetta, K., & Manlove, J. (2007). Knowledge, perceptions, and motivations for contraception: Influence on teens' contraceptive consistency. Youth & Society, 39, Sionéan, C., DiClemente, R.J., Wingood, G.M., Crosby, R., Cobb, B.K., Harrington, K., Davies, S.L., Hook III, E.W., & Oh, M.K. (2002). Psychosocial and behavioral correlates of refusing unwanted sex among African- American adolescent females. Journal of Adolescent Health, 30, Vanwesenbeeck, I. (1997). Female sexual power and control: From problem to promise. In: A. van Lenning, M. Bekker & I. Vanwesenbeeck (eds.). Feminist utopias in a postmodern era. Tilburg: Tilburg University Press.WHO Regional Office for Europe and BZgA (2010), Standards for Sexuality Education in Europe. A framework for policy makers, educational and health authorities and specialists. Cologne: Federal Centre for Health Education, BZgA. Deze informatie is op 17 maart 2017 gedownload van

12 Samenwerking erkenningstraject Het erkenningstraject wordt in samenwerking uitgevoerd door het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), het RIVM Centrum Gezond Leven (CGL), het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) en MOVISIE. Door samen te werken aan het beoordelen van interventies volgens eenduidige criteria streven wij naar kwaliteitsverbetering in de betrokken werkvelden.