za 14 januari u - Sint-Quintinuskathedraal JEAN RONDEAU (KLAVECIMBEL) Goldbergvariaties

Transcriptie

1 za 14 januari u - Sint-Quintinuskathedraal JEAN RONDEAU (KLAVECIMBEL) Goldbergvariaties

2 PROGRAMMA Johann Sebastian Bach ( ) Clavier Ubung / bestehend / in einer ARIA / mit verschiedenen Verænderungen / vors Clavicimbal / mit 2 Manualen [...] ( Goldberg-variaties, BWV 988) Aria Variatio 1. a 1 Clav. Variatio 2. a 1. Clav. Variatio 3. Canone all Unisuono à 1 Clav. Variatio 4. à 1 Clav. Variatio 5. a 1 ô vero 2 Clav. Variatio 6. Canone alla Seconda a 1 Clav. Variatio 7. à 1. ô vero 2 Clav. ( al tempo di Giga ) Variatio 8. a 2 Clav. Variatio 9. Canone alla Terza. a 1 Clav. Variatio 10. Fugetta. a 1 Clav. Variatio 11. a 2 Clav. Variatio 12. Canone alla Quarta. Variatio 13. a 2 Clav. Variatio 14. a 2 Clav. Variatio 15. andante. Canone alla Quinta. a 1 Clav. Variatio 16. a 1 Clav. Ouverture Variatio 17. a 2 Clav. Variatio 18. Canone alla Sexta. a 1 Clav. Variatio 19. à 1 Clav. Variatio 20. a 2 Clav. Variatio 21. Canone alla Settima. Variatio 22. a 1 Clav. alla breve Variatio 23. a 2 Clav. Variatio 24. Canone all Ottava a 1 Clav. Variatio 25. a 2 Clav. ( adagio ) Variatio 26. a 2 Clav. Variatio 27. Canone alla Nona. a 2 Clav. Variatio 28. a 2 Clav. Variatio 29. a 1 o vero 2 Clav. Variatio 30. a 1 Clav. Quodlibet. Aria da Capo è Fine

3 JEAN RONDEAU KLAVECIMBEL De jonge Franse klavecinist Jean Rondeau (1991) begon op zesjarige leeftijd met het spelen van klavecimbel. Sindsdien koestert hij een passie voor barokmuziek, maar gaat hij in zijn concerten ook actief op zoek naar kruisbestuivingen met klassiek en jazz. Hij studeerde klavecimbel bij Blandine Verlet, basso continuo bij Frédéric Michel en orgel bij Jean Galard. Hij won de eerste prijs voor klavecimbel aan het Conservatorium van Parijs en voor basso continuo aan het Conservatorium van Boulogne- Billancourt. Met Ensemble Nevermind was hij prijswinnaar van het Internationaal Van Wassenaer Concours 2014.

4 TOELICHTING In 1741, negen jaar voor zijn dood, gaf Johann Sebastian Bach één van zijn beroemdste werken uit: de Clavier-Übung deel vier, nu bekend onder het catalogusnummer BWV 988. De uitgave bevat slechts één lang werk voor klavecimbel solo, getiteld Aria mit verschiedenen Veraenderungen [...]. Wanneer Bach het werk precies componeerde is niet bekend, maar het werd in 1741 in Neurenberg gedrukt door Balthasar Schmid. De naam Goldbergvariaties stamt vermoedelijk pas uit de negentiende eeuw. De beroemde Bach-biograaf Johann Nikolaus Forkel publiceerde in 1802 zijn boek Über Johann Sebastian Bachs Leben, Kunst und Kunstwerke, waarin een anekdote over het ontstaan van de variaties is opgenomen. Het imposante stuk zou zijn besteld door een van Bachs grootste bewonderaars, Hermann Carl graaf von Keyserlingk, de Russische ambassadeur aan het hof van de Saksische keurvorst in Dresden. Eind jaren 1730 was Bach dankzij de bemoeienis van musici die hij kende uit de hofkapel van de Saksische keurvorst in contact gekomen met enkele leden van de hogere adel in Dresden. Eén van die edelen was graaf Von Keyserlingk. Dankzij zijn bemiddeling werd Bach benoemd tot hofcomponist van de koning van Polen en keurvorst van Saksen. De graaf onderhield een klein, privé muziekgezelschap waarin een leerling van Bach en van zijn oudste zoon Wilhelm Friedemann klavecimbel speelde: Johann Gottlieb Goldberg. Goldberg was volgens de overlevering met zijn amper vijftien jaar al een fenomenaal klavecimbeltalent. Het verhaal gaat dat hij Bachs Aria met variaties talloze malen voorspeelde aan de graaf, die aan ernstige slapeloosheid leed. Forkel beschrijft: De graaf was vaak ziek en had slapeloze nachten. Daarom had hij Goldberg gevraagd s nachts in een aangrenzende kamer klavecimbel te spelen. Eens vroeg de graaf aan Bach om speciaal voor Goldberg enkele stukken voor klavecimbel te componeren, liefst zacht en levendig tegelijk, zodat hij in zijn slapeloosheid wat opgemonterd werd. Vanaf dat moment noemde de graaf Bachs stukken zijn variaties. Hij kon ze steeds weer opnieuw horen en zei: Mijn beste Goldberg, speel me eens een van mijn variaties, wanneer hij s nachts niet kon slapen. Of deze geschiedenis nu waar is of niet, in de klassieke muziek zijn de Goldbergvariaties een begrip geworden, een geniale muzikale

5 verkenningstocht langs de verste uithoeken van het klavecimbel. Bach bracht ervoor de karakteristieke genres van barokke klaviermuziek bij elkaar, in de vorm van een thema met variaties. Het thema zelf, de Aria, is een sarabande (een langzame, majestueuze barokdans) die eerder al was opgenomen in het Clavier-Büchlein vor Anna Magdalena Bach dat Bach in 1725 samenstelde voor zijn tweede vrouw. Voor zijn variaties gebruikte Bach eerder de baslijn, het akkoordenpatroon, dan de rijkelijk versierde melodie van de Aria. Bach zette het werk op dezelfde complete en overkoepelende manier op als andere werken uit zijn late jaren. Het sarabandethema bestaat uit twee symmetrische delen, waarbij de bas en het akkoordschema gedurende alle dertig variaties hetzelfde blijven (de vorm van een chaconne). De variaties zijn in groepjes van drie geordend, waarvan de laatste variatie steeds een canon is. Die canons zijn gebouwd op steeds oplopende intervallen, van de prime tot de none. De dertigste (en laatste) canon is een quodlibet, een mengsel van twee populaire liedmelodieën uit die tijd in contrapunt boven de bas. Daarna wordt het beginthema herhaald. De niet-canonische variaties variëren: er zijn inventies, fughetta s, een Franse ouverture, rijk versierde langzame aria s en op gezette tijden bravourestukken voor twee manualen. In hun geheel vormen de variaties een perfect geordend bouwwerk van grote omvang. Bach bracht er drie karakteristieken van zijn klaviermuziek bij elkaar: stilistische diversiteit, virtuositeit en streng contrapunt. Deze elementen komen overeen met de ordening van de variaties in groepen van drie: het karakterstuk, het virtuozenstuk en de canon. In de loop van het werk worden alle drie steeds karakteristieker. De stijl wordt steeds diverser in elk volgend karakterstuk, de virtuositeit neemt stapsgewijs toe, en de canon wordt op een steeds groter interval gebouwd, en krijgt ten slotte zelfs de nieuwe gedaante van het quodlibet. En dat quodlibet is een grote verrassing, want bij variatie 30 verwacht de luisteraar een canon in de decime, maar krijgt een muzikale grap voorgeschoteld, van het soort dat de familie Bach maakte bij familiebijeenkomsten. Ze begonnen dan met het zingen van een plechtig koraal, waarna een vernuftige en geestige samenzang werd aangeheven, zoals dit quodlibet in de Goldbergvariaties. Hier heeft Bach op zijn minst drie destijds bekende (volks)melodieën ineengestrengeld, namelijk Ich bin so lang nicht bei dir g west, Kraut und Rüben haben mich vertrieben en Mein jünges leben hat ein End.

6 Mogelijk heeft Bach zelf de première van zijn Goldberg-variaties gegeven in 1741, tijdens een van zijn laatste concerten van het Collegium Musicum in Leipzig. Volgens Forkel werd Bach voor geen enkel werk zo goed beloond als voor zijn Goldberg-variaties, want graaf Keyserlingk schonk hem een gouden drinkbeker gevuld met honderd gouden munten (Louis d ors). Maar, aldus Forkel, de artistieke waarde van het werk zou nog niet genoeg beloond zijn met een geschenk dat duizend maal meer kostte. CLEMENS ROMIJN Redactie Susanne Vermeulen Organisatie Oude Muziek 2017

7 VOLGENDE CONCERTEN zo 15 jan u - matinee ANIMA ETERNA BRUGGE Le carnaval des animaux zo 22 jan u - matinee JERUSALEM QUARTET The Lark wo 01 feb u defilharmonie, OCTOPUS SYMFONISCH KOOR & CHŒUR DE CHAMBRE DE NAMUR MET JAN DECLEIR & STEFAAN DEGAND VERTELLERS Ivan de verschrikkelijke van Prokofiev za 04 feb u symphoniaassai Mendelssohn in de voetsporen van Mozart do 09 feb u CLUB #5 - Anneleen Lenaerts (harp) & Quatuor Zaïde Fantastische vertellingen ma 13 feb u - kathedraal TRIO MEDIAEVAL Aquilonis - mystieke reis door Europa vr 17 feb u B ROCK Harmonic inspiration zo 05 mrt u - stadhuis CLUB #6 - ST. GEORGE QUINTET British legends ma 13 mrt u - matinee MAAIKE CAFMEYER, BRAM NOLF & PIET VAN BOCKSTAL De toverfluit in een note(n)dop vr 24 mrt u VLAAMS RADIO KOOR & SOLISTEN BRUSSELS PHILHARMONIC HERVÉ NIQUET DIRIGENT Requiem van Fauré di 28 mrt u - kathedraal REINOUD VAN MECHELEN Erbarme dich - prelude op de passie wo 29 mrt u LE CONCERT OLYMPIQUE JAN CAEYERS DIRIGENT & VIKTORIA MULLOVA VIOOL Brahms & van Beethoven