ANNELEEN LENAERTS (HARP) & QUATUOR ZAÏDE Fantastische vertellingen

Transcriptie

1 do 9 februari u - parketzaal CLUB#5 ANNELEEN LENAERTS (HARP) & QUATUOR ZAÏDE Fantastische vertellingen

2 PROGRAMMA Maurice Ravel ( ) Strijkkwartet in F Allegro moderato - Très doux Assez vif - Très rythmé Très lent Vif et agité Claude Debussy ( ) Danses sacrée et profane Danse sacrée Danse profane Pauze Gabriel-Urbain Fauré ( ) Impromptu voor harp solo in Des opus 86 Claude Debussy ( ) Claire de Lune bewerking A. Lenaerts voor harp André Caplet ( ) Conte fantastique voor harp en strijkkwartet Naar Edgar Allan Poe Die Maske des roten Todes

3 TOELICHTING Strijkkwartet in F Ravel waagde zich slechts aan één strijkkwartet. Naar het voorbeeld van Debussy, bevat dit de rijke schakeringen, de dromerigheid en het volume van de grote impressionistische orkestwerken. Geen enkele kamermuzikale bezetting is als men het sonatedeel voor viool en piano uit 1897 buiten beschouwing laat met meer dan één werk in Ravels oeuvre vertegenwoordigd. Zijn enige Strijkkwartet dateert van de jaren Dit was het jaar van de creatie van Debussy s Pelléas et Mélisande, die negen jaar eerder zijn Strijkkwartet had geschreven. In zijn beginjaren was Ravel sterk beïnvloed door Debussy wat duidelijk naar voor komt in het pianowerk Miroirs, bijvoorbeeld, en in liederen als Sur l herbe en Les grands vents d outre-mer. Debussy was in zijn latere jaren dan weer geneigd de compositieprincipes van Ravel over te nemen. Maar hier in dit strijkkwartet was nog een andere invloed in het spel, dat bij naam genoemd wordt in de opdracht boven het kwartet: à mon cher maître Gabriel Fauré. Doorheen het werk kan men inderdaad gemakkelijk de gereserveerde expressie en quasi klassieke transparantie van Fauré herkennen. Hoewel het eerste deel slecht ontvangen werd door een jury aan het Parijse Conservatoire, waar Fauré enkele jaren later het roer zou overnemen als directeur, slaagde Ravel erin het kwartet in maart 1904 te laten uitvoeren door het Heymann Quartet bij de Société Nationale, de organisatie die enkele decennia eerder was opgericht door Fauré s vriend en mentor Camille SaintSaëns met als doel de Franse kamermuziek te promoten als tegenwicht tegen de Duitse muzikale suprematie (ten dele uit nationalistische reflex na de Frans-Duitse oorlog). De première werd gemengd onthaald: Fauré had kritiek op de finale die hij ongebalanceerd kort vond, maar Debussy bezwoer: In de naam van de goden van de muziek en om mijnentwil, verander geen noot aan wat u geschreven heeft. Ravel zelf schreef in zijn autobiografische notities: Mijn kwartet in fa groot [...] beantwoordt aan een streven naar muzikale constructie, dat ongetwijfeld onvoldoende is gerealiseerd maar dat veel duidelijker naar voor komt dan in mijn eerdere composities.

4 Toch is dit kwartet, ondanks de strenge zelfreflectie, een opmerkelijk werkstuk voor een zevenentwintigjarige componist, en een hoogst origineel werk voor een vroeg 20 ste -eeuwse compositie. Het werken met zogenaamde cyclische thema s, is typisch voor de kamermuziek van Ravel. Men zou het kunnen vergelijken met een roman. De protagonisten, de thema s die in het begin worden gepresenteerd, worden elk met hun specifiek karakter steeds in nieuwe situaties geplaatst, tegen een nieuwe achtergrond, met steeds andere gevaren en problemen, steeds een andere emotionele reactie, waardoor men de karakters in de diepte leert kennen en ze tenslotte doorgrondt. Thematische transformatie is inderdaad de sleutel tot de lezing van dit kwartet, waarvan men de structuur als klassiek zou kunnen omschrijven. Wat de muzikale schriftuur betreft, is het geen wonder dat dit werk indertijd slecht is onthaald door de conservatoriumoverheden, vol harmonisch avontuurlijke exploraties en exotische geluiden. Zo zou men in de pizzicatopassage in het tweede deel, met superpositie van tweeledige en drieledige ritmes, de polyritmiek van Javaanse gamelanorkesten kunnen horen. In 1889, het jaar van Ravels toelating op het conservatorium, waren dergelijke orkesten aanwezig op de wereldtentoonstelling. Ook Rimski-Korsakov was daar, in de schaduw van de Eiffeltoren, om eigen muziek te dirigeren. In de Russische muziek van die jaren pleegde men octatoniek toe te passen om volkse, sprookjesachtige of exotische atmosferen op te wekken. Deze exotische toets, waarvoor de kwartetten van Borodin in het bijzonder de inspiratiebron zijn, schemert vooral door in het eerste deel van Ravels kwartet. Zo kan men het kwartet in fa groot lezen, als een fantastische roman met sprookjesachtige passages. Debussy is ontegensprekelijk een van de grootste Franse componisten. Dit mag men zeer letterlijk nemen want de componist sierde het voorblad van menige van zijn werken met de signatuur Claude Debussy, musicien français of Claude de France. Als weinig anderen heeft hij een stempel gedrukt op de muziekgeschiedenis en componisten opsommen die vroeg of laat door hem zijn beïnvloed, is hetzelfde als het noemen van alle belangrijke componisten van de 20 ste eeuw tot op heden. Zijn vroege

5 invloeden zijn zeer divers en hebben in synergie bijgedragen tot Debussy s persoonlijke stijl. In het algemeen kan men stellen dat het exotisme in al zijn facetten, met in ruimte of tijd verafgelegen muzikale bronnen, voor Debussy (en vele anderen in de tweede helft van de 19 de eeuw) een belangrijke inspiratiebron vormde. De Franse meesters van de 18 de en 19 de eeuw, de Spaanse volksmuziek, de Russische en Noorse nationale scholen, en niet in het minst Wagner om dan toch de belangrijkste bij naam te noemen. Wagner, die door Debussy tegelijk bewonderd werd hij werd tot tranen toe bewogen bij een uitvoering van Parsifal op een bedevaart naar Bayreuth in 1889 en verguisd omwille van zijn breedsprakerige retoriek en verfoeide Duitse profondeur. Danses sacrée et profane Debussy componeerde zijn 'Danses sacrée et profane' voor harp en strijkers op vraag van instrumentenfabrikant Pleyel om de mogelijkheden van de nieuwe chromatische harp in de verf te zetten. Desalniettemin preciseerde Debussy dat de solopartij even goed door piano als door harp kan vertolkt worden. De harp is een van de oudste instrumenten. De bouw ervan bleef in essentie onveranderd gedurende eeuwen. In 1810 introduceerde de Parijse instrumentenbouwer Sébastien Érard de pedaalharp, waarbij de 7 pedalen instonden voor de alteraties, verhogingen en verlagingen met een halve toon, en waardoor het mogelijk werd om in alle toonaarden te spelen zonder te moeten verstemmen. Tegen het einde van de 19 de eeuw bracht de concurrerende bouwer Ignace Pleyel een chromatische harp op de markt, zonder pedalen, waarbij aan elke chromatische toon een snaar werd toegekend. Dit type harp werd nooit een groot succes, onder andere omwille van de onhandige proporties en de aanzienlijke tijd die nodig was om het instrument telkens opnieuw te stemmen. In 1904 werd er in het Brusselse conservatorium een cursus ingericht voor dit nieuwe instrument. De firma benaderde Debussy met de vraag om een examenstuk te componeren speciaal voor het instrument, en dat werd de Danse sacrée et Danse profane. Van bij het begin werd het werk ook uitgevoerd op de pedaalharp, en er bestaan diverse bewerkingen, onder andere voor twee piano's (van de componist zelf), en in de versie voor pianokwintet.

6 Het werk ademt de geest van Saties Gymnopédies, de miniaturen van deze zonderling die zo bewonderd werden door Debussy dat hij er zelfs twee van heeft georkestreerd, onder andere in de antieke inspiratie, die ongetwijfeld haar oorsprong had in de respectabele geschiedenis van de harp. Beide dansen worden gekenmerkt door kortademige melodische frasen, transparante texturen, verschuivende harmonieën, modaliteit en zwoele dissonanten. In de textuur speelt Debussy met de opponerende tinten van getokkelde en gestreken tonen. André Caplet werd geboren in Le Havre in Al op negenjarige leeftijd won hij een vioolwedstrijd en op zijn twaalfde speelde hij al in het plaatselijk Theaterorkest. In 1899 hij was toen 21 werd hij aangesteld als directeur van het Saint-Martin Théâtre en twee jaar later won hij de Prix de Rome met zijn cantate Myrrha (Ravel won toen de derde prijs). Ook in die periode werkte hij als dirigent in Boston (USA). Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd zijn lichaam echter ernstig beschadigd en moest hij noodgedwongen zijn posten als dirigent onder meer ook in de Parijse Opera opgeven. Hij stierf in Vandaag wordt hij nog steeds onderschat als componist en nog te veel gezien als louter navolger van Debussy. Hij is dringend aan re-evaluatie toe. Debussy gaf vaak opdrachten aan Caplet om veel van zijn werken te arrangeren. Hij kende duidelijk alle kneepjes van het componeren, met een ongelooflijk sprekende expressie van mystiek en het gebruik van archaïsche formules, de compositietechniek die Debussy later in zijn leven veel zou toepassen. De Fantastische Vertelling, gebaseerd op de vertelling van Edgar Allan Poe The Masque of the Red Death is geschreven voor harp and strijkkwartet. Het is een macaber verhaal, waarbij de muziek suggestief en minimalistisch is. Er zijn duidelijk referenties naar Ravel s Introduction et Allegro enerzijds en naar Debussy s Danses sacrée et profane. De partituur zit vol vreemde harmonieën, die de mysterieuze, bizarre,

7 dreigende sfeer beeldig en beeldend weergeven. De dans der edelen is eerder vluchtig en vol effecten dan krachtig. De ontknoping (passage in de harp) is magisch. Het verhaal Er heerst een plotselinge en zeer zware epidemie, bekend onder de naam 'de rode dood', die op korte tijd talloze slachtoffers maakt. Prins Prospero, de plaatselijke heerser, besluit zich met duizend uitverkoren edelen, hovelingen en vrienden terug te trekken in zijn versterkte abdij in een poging de gevreesde ziekte buiten de deur te houden. Alle in- en uitgangen worden afgesloten en er zijn meer dan genoeg voorraden om het lange tijd vol te houden. Na enige maanden geeft prins Prospero een gemaskerd bal, in zeven door hemzelf ingerichte vertrekken. De zalen zijn bizar ingericht in zeven verschillende kleuren: blauw, paars, groen, oranje, wit, violet en zwart, met een gelijkgekleurde verlichting, behalve in de zwarte zaal, die verlicht wordt met een dieprode scharlaken kleur. In die kamer staat ook een grote houten klok die elk uur met een doordringend geluid de tijd aangeeft. Zodra de klok slaat, blijven de gasten verschrikt staan en luisteren nerveus of in gedachten verzonken. Ook het orkest zwijgt op die momenten. Zodra de slagen van de klok zijn weggestorven, hernemen de feestelijkheden hun gang. Als om middernacht de laatste slag van de klok heeft weerklonken valt het de bezoekers op dat een onbekende in het rood geklede gast zich bij hen heeft gevoegd, met een angstaanjagend masker. Prins Prospero is verontwaardigd. Hij eist opheldering van de geheimzinnige gast. Maar deze zwijgt en loopt langs prins Prospero, zonder naar hem te kijken. De prins eist van zijn gasten de vreemdeling te ontmaskeren, maar zij deinzen allen terug als hij hen passeert. Ten slotte besluit Prospero de ongenode gast zelf te confronteren. Als deze hem in het gezicht staart, valt Prospero dood ter aarde. Het hele gezelschap begeeft zich naar de zwarte kamer om de vreemdeling uiteindelijk te ontmaskeren. Als zij hierin slagen blijkt de gestalte echter vorm noch inhoud te hebben, maar de rode dood zelf te zijn. Alle gasten vallen ten slotte als slachtoffer van de ziekte dood neer.

8

9 ANNELEEN LENAERTS Met amper 28 jaar is Anneleen Lenaerts reeds één van de meest gelauwerde harpisten van haar generatie. In 2010 werd ze benoemd tot Solo Harpiste van de Wiener Philharmoniker. Ondanks haar jonge leeftijd heeft Anneleen al een indrukwekkend palmares. Tussen 1997 en 2010 won ze maar liefst 23 belangrijke prijzen op internationale harpwedstrijden, waaronder de Grand Prix International Lily Laskine, één van de meest prestigieuze harpwedstrijden ter wereld en de 'Internationaler Musikwettbewerb der ARD München' waar ze prijswinnaar werd en winnaar van de Publieksprijs. Als soliste speelde ze met orkesten zoals het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunk, Mozarteum Orchester, Philadelphia Chamber Orchestra, Polish National Radio Symphony Orchestra, Collegium Musicum Basel, Brussels Philharmonic, Nationaal Orkest van België ea. Anneleen maakte haar solodebuut in de Wigmore Hall in Londen, Carnegie Hall New York, Salle Gaveau in Parijs, Grosses Festspielhaus in Salzburg, Bozar in Brussel en speelde in festivals zoals het Rheingau Festival, Festival Pietrasanta in Concerto, Lockenhaus en Aspen Music Festival. Solo optredens werden opgenomen door BBC 3, Bayerischer Rundfunk, Radio France Musique en Deutschlandfunk. In 2014 nam Anneleen drie belangrijke harpconcerti uit de 20 ste eeuw op voor Warner Classics: van Joaquin Rodrigo, Reinhold Glière en Joseph Jongen, samen met de Brussels Philharmonic en dirigent Michel Tabachnik. Ze ontving in 2004 de YoTaM-beurs (Young Talented Musicians) van de Vlaamse regering. In 2006 werd aan Anneleen de le Prix Culturel International de la Jeunesse uitgereikt door de gouverneur van Basse et Haute Normandie. In 2007 werd aan haar de beurs van de Artistieke Stichting Mathilde E. Horlait- Dapsens toegekend en in 2008 ontving ze de Prijs Lunssens en de Prijs van Straelen voor haar opmerkelijke resultaten aan het Conservatorium van Brussel. In 2010 werd ze laureaat van de 'Fondation Groupe Banque Populaire', in Parijs. Anneleen Lenaerts kreeg haar harpopleiding van Lieve Robbroeckx en volgde masterclasses bij vele gerenommeerde harpisten. Ze studeerde verder aan de Conservatoria van Brussel en Parijs en behaalde in 2008

10 al een Master diploma voor harp met grootste onderscheiding. Ze rondde haar harpstudies af bij Isabelle Perrin met de 'Cours de perfectionnement' aan de Ecole Normale de Musique de Paris. Naast harp legde Anneleen zich ook toe op de studie van Muziekschriftuur. Ze studeerde Harmonieleer, Contrapunt en Fuga aan het Brusselse Conservatorium. Ze vormt een duo met klarinettist Dionysis Grammenos. Haar samenwerking met hoboïst Karel Schoofs resulteerde in een CD met werk uit het Franse impressionisme. In 2008 verscheen haar eerste solo CD bij Egan Records en in 2011 bracht Aliud Records haar tweede solo CD uit met werken van Chopin en Liszt, een primeur op harp.

11 QUATUOR ZAÏDE Bezetting Charlotte Juillard, viool Leslie Boulin-Raulet, viool Sarah Chenaf, altviool Juliette Salmona, cello Het Quatuor Zaïde is jong en beloftevol en staat in de voorhoede van een nieuwe generatie strijkkwartetten. In het seizoen is het kwartet genomineerd als ECHO Rising Star. Met de nodige sturm und drang verovert het de voorbije jaren de internationale bühne. Het Quatuor Zaïde kreeg op de Internationale Wedstrijd voor Kamermuziek Joseph Haydn 2012 in Wenen niet enkel de Eerste Prijs, maar won ook drie Speciale Prijzen voor Interpretatie, een tour de force waar niet veel kwartetten in slagen. In 2011 won het kwartet ook al de Eerste Prijs op de Internationale Muziekwedstrijd in Peking en in 2010 mocht het de Eerste Prijs op het Charles Hennen Concours in ontvangst

12 nemen. Bijzonder voor een kwartet dat in 2009 boven het doopvont gehouden werd. In april 2014 verscheen het debuutalbum van Quatuor Zaïde op het nieuwe label NoMad Music, met daarop de twee strijkkwartetten van Janácek en het vijfde kwartet van Martinu. Voor een eerste opname een uitdagend programma, dat representatief is voor de sterke identiteit van dit jonge kwartet. Het verbaast niet dat de cd op veel internationale bijval mocht rekenen.

13 VOLGENDE CONCERTEN ma 13 feb u - kathedraal TRIO MEDIAEVAL Aquilonis - mystieke reis door Europa vr 17 feb u B ROCK Harmonic inspiration met o.a. Vivaldi ma 13 mrt u - matinee MAAIKE CAFMEYER, BRAM NOLF & PIET VAN BOCKSTAL De toverfluit in een note(n)dop vr 24 mrt u VLAAMS RADIO KOOR & SOLISTEN BRUSSELS PHILHARMONIC HERVÉ NIQUET DIRIGENT Requiem van Fauré di 28 mrt u - kathedraal REINOUD VAN MECHELEN Erbarme dich - prelude op de passie wo 29 mrt u LE CONCERT OLYMPIQUE JAN CAEYERS DIRIGENT & VIKTORIA MULLOVA VIOOL Brahms & van Beethoven concert in de kijker zo 05 mrt u - stadhuis CLUB #6 - ST. GEORGE QUINTET British legends Het St. George Quintet was laureaat van Supernova 2016, de wedstrijd van onder meer KLARA die jonge talenten een duwtje in de rug geeft. Deze jonge musici gaan geen uitdaging uit de weg en hun repertoire kent geen grenzen. Wat je mag verwachten? Een matinee met een uur onversneden meeslepende strijkersmuziek. violen Liesbeth Baelus & Kaja Nowak altviool Marie-Louise De Jong cello Wouter Vercruysse contrabas Bram Decroix Frederic Oszczak