Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton

Transcriptie

1 Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton

2 Aansprakelijkheid SBRCURnet en degenen die aan dit product hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het samenstellen van deze publicatie. Toch kan niet worden uitgesloten dat de inhoud onjuistheden bevat. De gebruiker van dit product aanvaardt daarvoor het risico. SBRCURnet sluit, mede ten behoeve van de auteurs, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit dit product. Colofon SBRCURnet-projectmanager Ir. J.G.A. van Hulst Vormgeving Kasja de Jong, SBRCURnet Fotoverantwoording Omslag: Theo Pouw groep Utrecht Rotterdam, juli 2014 Artikelnummer: K SBRCURnet Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 in verbinding met het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloem lezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: SBRCURnet, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the SBRCURnet.

3 Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton Rotterdam, juli 2014

4 2Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton

5 Inhoud 1 Inleiding Duurzame én betrouwbare betonconstructies Doel Doel SBRCURnet-commissie Samenstelling SBRCURnetpreadviescommissie Werkzaamheden SBRCURnetpreadviescommissie Definities 8 2 Preadvies (Plan van Aanpak) 9 3 Organisatie en bemensing: SBRCURnetcommissie 11 Bijlage Tabellen toeslagmaterialen en bindmiddelen/vulstoffen 13 Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton 3

6 Inleiding 1 De verwachting is dat in de nabije toekomst steeds regelmatiger nieuwe alternatieve (niet-gangbare) grondstoffen voor de productie van beton en betonproducten worden aangeboden en toegepast. Dat geldt zowel voor bindmiddelen als toeslagmaterialen. Bovendien worden grenzen opgezocht wat de betonsamenstelling betreft, met name om de milieudruk van beton en betonproducten te verlagen, en om beton en betonproducten tegen een lagere kostprijs te kunnen aanbieden. De vraag (in feite een belangrijk uitgangspunt), is hoe we voldoende duurzaam én betrouwbaar kunnen bouwen met beton, dat vervaardigd is met alternatieve grondstoffen. Deze vraag is onder meer aan de orde geweest bij het opstellen van CUR-Aanbeveling en ook in de Voorschriftencommissies 12 (betontechnologie) en 20 (constructieve regelgeving). De ervaring met alternatieve grondstoffen staat in duidelijk contrast met de decennialange ervaring die is opgedaan met traditionele betongrondstoffen. Een aspect dat bij het gebruik van nieuwe, dus ook alternatieve toeslagmaterialen tot dusver vaak onderbelicht blijft, betreft de tijdsafhankelijke eigenschappen. Dit geldt zowel voor de mechanische (sterkte, stijfheid, krimp, kruip), als de eigenschappen die de (fysische en chemische) levensduur bepalen. De noodzaak om duurzaam (sustainable) te bouwen neemt nog steeds toe, en dus ook de toenemende druk om in beton grondstoffen te gebruiken die de CO 2 -footprint, de MKI of een andere milieu-indicator van beton verlagen. In ontwerpprocessen moet de balans tussen duurzaamheid (sustainability) en de (technische of constructieve) levensduur De opdracht aan de commissie betreft, met betrekking tot het aspect levensduur, de technische (of constructieve) levensduur. Bovenstaande ontwikkelingen en vragen hebben geleid tot initiatieven bij diverse instanties. Het samenvoegen van het initiatief dat liep bij Rijkswaterstaat (de toepassing van alternatieve toeslagmaterialen in beton) én de intentie van het Cement- en Betoncentrum (het vastleggen van de duurzaamheid van betonconstructies in aanbevelingen en richtlijnen) heeft geleid tot het instellen van de SBRCURnet-preadviescommissie 1867 Duurzame én betrouwbare betonconstructies: een (pre)advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton. De werkzaamheden van deze SBRCURnet-preadviescommissie en die van de SBRCURnet-commissie te zijner tijd, bestrijken een relatief nieuw terrein: het beheersen van de kwaliteit van grondstoffenketens. Met het overzien van consequenties door het gebruik van alternatieve grondstoffen nu, zal een generatie richtlijnen ontstaan, die hierop inspelen en daardoor een bijdrage leveren aan een ook in de toekomst duurzame maatschappij. Een evenwichtige beoordeling van alle (alternatieve) grondstoffen maakt daarvan deel uit. 4Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton Het gebruik van nieuwe bindmiddelen en toeslagmaterialen in beton mag niet leiden tot betonconstructies, waarvan de constructieve veiligheid en betrouwbaarheid in het geding is, die meer onderhoud vergen en/of een lagere duurzaamheid ( durability ) hebben. Wanneer aan een betonconstructie voortijdig schade ontstaat of frequent onvoorzien onderhoud moet worden uitgevoerd tengevolge van het gebruik van materialen waarmee nog onvoldoende kennis en ervaring is, dan kan de initiële reductie van de milieubelasting teniet worden gedaan. In het verlengde daarvan verdient ook het kostenaspect aandacht: bij het levensduur-denken gaat het niet alleen om de investering, maar dienen onderhoudskosten over de gehele levenscyclus te worden beschouwd: total costs of ownership. 1.1 Duurzame én betrouwbare betonconstructies De SBRCURnet-preadviescommissie verstaat onder duurzame én betrouwbare betonconstructies constructies, die: veilig zijn vanuit constructief oogpunt; robuust zijn: een enkele onvolkomenheid, ontstaan gedurende uitvoering en/of onderhoud, heeft geen of nauwelijks consequenties op de levensduur. Betonmortels moeten in dat verband niet-kritisch (niet complex) zijn; duurzaam ( sustainable ) zijn in relatie tot het levenscyclus-denken (dit betekent niet automatisch een zo laag mogelijke initiële milieubelasting), 1 Deze CUR-Aanbeveling 116 verschaft gebruikers van AEC-granulaat informatie over de consequenties van gedeeltelijke vervanging van traditioneel toeslagmateriaal door dit granulaat. 2 Behalve technische of constructieve levensduur, kunnen ook economische en functionele levensduur worden onderscheiden. Deze laatste twee maken naar mening van de commissie onderdeel uit van sustainability.

7 betaalbaar zijn in de betekenis van investering én onderhoud. 1.2 Doel Hiermee is een eerste kader gecreëerd, dat in tweede instantie is aangescherpt: bij duurzame én betrouwbare betonconstructies is sprake van: Een verantwoorde inzet van alternatieve grondstoffen in betonconstructies, waarbij door het gebruik van deze grondstoffen, de veiligheid van de betonconstructie gedurende de gehele levenscyclus blijft gewaarborgd, én waarbij een zo laag mogelijke milieubelasting van de betonconstructie tijdens de gehele levenscyclus wordt nagestreefd. verantwoord: geen concessies aan door opdrachtgevers te formuleren eisen en wensen; gewaarborgd: dekking door normen, voorschriften, (CUR)-Aanbevelingen; nastreven van een zo laag mogelijke milieubelasting: volgt niet alleen uit gebruik van de alternatieve grondstof, maar uit het integrale ontwerp van de betonconstructie. De SBRCURnet-preadviescommissie (1867) heeft een preadvies (Plan van Aanpak) opgesteld voor de nog in te stellen SBRCURnet-commissie. In dit preadvies komen aan de orde: de door de SBRCURnet-commissie te realiseren doelen ( deliverables ) richtlijnen (voorstellen) omtrent de aanpak de organisatie en de bemensing van de SBRCURnetcommissie de verwachte doorlooptijd het nodige budget en de financiering, en zo nodig of gewenst: internationale ontwikkelingen 3 Dit alles in de gezochte balans tussen levensduur (durability) en duurzaamheid (sustainability), waarbij de (constructieve) veiligheid van primair belang is. Rekening dient te worden gehouden met mogelijke implicaties bij de ontwerpprocessen, in de gebruiksfase en ten aanzien van zaken als gezondheid, kosten en wet- en regelgeving. De samenwerking tussen ketenactoren is daarom essentieel. Met de aanbevelingen/richtlijnen, opgesteld door de (nog in te stellen) SBRCURnet-commissie kunnen veilige en functionele betonconstructies worden ontworpen, die, door toepassing van alternatieve grondstoffen, een zo laag mogelijke milieubelasting over de gehele levensduur van de constructie hebben. De gehele levensduur betreft ook sloop, recycling van materialen en/of hergebruik van onderdelen. Bij de toelating van alternatieve grondstoffen moet het beheersbaar houden van de kwaliteit van de keten gedurende de levenscyclus van de betonconstructie voorop staan. Met andere woorden: nu geen alternatieve grondstoffen in de keten brengen als voorzien wordt dat in de toekomst door het mengen van gerecycled materiaal met andere, (al dan niet alternatieve) grondstoffen, wordt ingeboet op kwaliteit. Dit zou nu een blokkade kunnen betekenen voor (alternatieve) grondstoffen waarvan het effect van mengen met andere materialen nog onvoldoende bekend is. Anderzijds kan dit ook een stimulans voor innovaties zijn: onderzoek het effect (de consequenties, ook op termijn) wanneer wél wordt gemengd, of onderzoek hoe je slim kunt ontwerpen, om daarmee ongewenst mengen te voorkomen. In verband met bovenstaande is de preadviescommissie van mening dat de toekomstige SBRCURnet-commissie aan de volgende ideeën aandacht moet geven, ideeën die mede een kader vormen voor de werkzaamheden van de commissie: Circulariteit: het terugbrengen van grondstoffen in hun oorspronkelijke vorm. Dus cement niet als cementsteen, onderdeel van bij voorbeeld betongranulaat, maar na opwerking, wederom als cement. Ofschoon de SBRCURnet-preadviescommissie zich realiseert dat een emissievrij beton een utopie is en een circulaire economie (zonder emissies) niet bestaat, wil zij ontwikkelingen en innovaties die leiden tot betonconstructies met een lage milieudruk stimuleren: degenen die willen innoveren moeten handvatten daartoe worden geboden, onder andere door passende (bouw)wet- en regelgeving of gebruik te maken van Green Deals. Ook kan dit bij voorbeeld gebeuren door middel van performance based design : specifieke toepassingen onderschei- Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton 3 Ofschoon Nederland nog steeds koploper in Europa is op het gebied van hergebruik van alternatieve grondstoffen is het toch aan te bevelen een kort onderzoek te doen naar de stand van zaken in een aantal landen in Europa betreffende de inzet van alternatieve grondstoffen, de normering en of er sprake is van een bovennormatieve situatie. 5

8 6Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton den en daar de functionele eisen op afstemmen, waarbij de veiligheid (van de betonconstructies) op een verantwoorde wijze is geborgd. Het stapelen van alternatieve grondstoffen: hoeveel en welke (alternatieve) grondstoffen kunnen en mogen in één mengsel worden verwerkt met het oog op recycling/ circulariteit, én met in acht name van eisen ten aanzien van constructieve veiligheid. Het schoonhouden van de keten als algemeen doel of voorwaarde bij het gebruik van alternatieve grondstoffen. Wanneer het schoonhouden van de keten wordt nagestreefd en als uitgangspunt bij de productie van betonmortel en betonwaren wordt gehanteerd, worden behalve milieudoelen ook innovatieve productontwikkelingen en processen gestimuleerd. In dit verband worden genoemd: RFID (Radio Frequency Identification): in betonmortel of betonwaren worden chips opgenomen met productinformatie over bij voorbeeld gebruikte materialen en ontwerp- en verwerkinggegevens. Deze chips kunnen op elk gewenst moment worden uitgelezen;de herkomst van de gebruikte grondstoffen is hiermee traceerbaar is en hiermee kan bij de recycling van het product of element rekening worden gehouden. Zie het Kennispaper Kansrijke toepassingen van RFIDchips bij beheer en onderhoud van bouwwerken Een paspoort voor gebouwen en infrastructurele objecten ( birth certificate ): een document waarin gegevens over het ontwerp en de detaillering, constructieberekeningen, de toegepaste materialen, verwerking, onderhoud en reparaties etc. worden vastgelegd en bijgehouden. Dit paspoort is uniform van opzet en invulling ervan moet door opdrachtgevers bij het formuleren van de uitvraag worden geëist. 1.3 Doel SBRCURnet-commissie Het eerste doel van de SBRCURnet-commissie is het opzetten van eenduidige procedures (protocollen), alsmede (technisch-inhoudelijke) formats, die dienen als een referentiekader voor de toetsing van alternatieve grondstoffen voor het realiseren van duurzame en betrouwbare betonconstructies. De op te stellen procedures en formats (het moederdocument ) moeten robuust zijn, dat wil zeggen bruikbaar zijn gedurende 4 Deelname vanuit VC20 / NEN TGB Betonconstructies. 5 Namens BFBN en VOBN. geruime tijd. De procedures en formats vormen de grondslag voor CUR-Aanbevelingen of -Richtlijnen, waarin het gebruik van alternatieve grondstoffen is geregeld en waarmee een balans tussen levensduur (durability) en duurzaamheid (sustainability) bij ontwerpof materiaalkeuzes kan worden gerealiseerd. Deze Aanbevelingen/Richtlijnen zijn daarmee een afgeleid doel van de werkzaamheden van de commissie en worden al naar gelang de vraag of behoefte en financiering uit de markt te zijner tijd opgesteld. De SBRCURnet-preadviescommissie is een voorstander van het te zijner tijd opstellen van CUR-Aanbevelingen/ Richtlijnen voor constructief en niet-constructief beton. Ook wordt voorgestaan onderscheid te maken tussen risicovolle en minder risicovolle (constructie)onderdelen: deze onderdelen moeten eenduidig (kunnen) worden benoemd en rekening moet worden gehouden met een verandering van functie (en daarmee van risico) tijdens de levensduur. 1.4 Samenstelling SBRCURnetpreadviescommissie De SBRCURnet-preadviescommissie is als volgt samengesteld: Prof. dr. ir. K. van Breugel (voorzitter), TU Delft Ing. D. Bezemer, Bouw- en Woningtoezicht gemeente Rotterdam Ir. R. Bleijerveld, Van Gansewinkel Minerals Ir. M. Egas, Dura Vermeer Beton- en Waterbouw Ir. J. Galjaard, ABT Ir. J.W.G.M. Kraak, Ministerie van Binnenlandse Zaken / Rijksgebouwendienst 4 Ir. P.A. Lanser, Cement- en Betoncentrum Dr. ir. M. van Leeuwen, CRH Sustainable Concrete Centre Ing. A. Memelink, Ministerie van Infrastructuur en Milieu / Rijkswaterstaat Ir. J.P.G. Mijnsbergen, BAM Infraconsult Ir. P. Peters IMd, Raadgevende Ingenieurs Ir. M. Post, Nebest Ir. E. Vermeulen, Van Nieuwpoort 5 Ing. M. van der Wolf, Ballast-Nedam Ir. J.G.A. van Hulst, (projectmanager/rapporteur), SBRCURnet

9 1.5 Werkzaamheden SBRCURnetpreadviescommissie Als voorbereiding op de werkzaamheden van de CUR-(pre)adviescommissie is in mei 2013 een workshop gehouden, waarin opdrachtgevers, marktpartijen en onderzoekinstellingen over dit onderwerp hebben gediscussieerd. De uitkomsten van deze workshop hebben geleid tot een Projectplan voor de SBRCURnetpreadviescommissie. In een vijftal commissievergaderingen heeft de Preadviescommissie op basis van dit Projectplan een preadvies (Plan van Aanpak) geformuleerd voor de werkzaamheden van de SBRCURnetcommissie. De Preadviescommissie heeft het preadvies voorgelegd aan VC 12 en VC 20: hun reacties zijn verwerkt in deze publicatie. 1.6 Definities Onder alternatieve grondstoffen worden verstaan: toeslagmaterialen, bindmiddelen en vulstoffen (of grondstoffen met zowel een vulstof- als bindmiddelfunctie), die op dit moment niet of in beperkte mate voor de productie van beton worden gebruikt. Met andere woorden grondstoffen, die niet gangbaar zijn. Bij alternatieve toeslagmaterialen wordt onderscheid gemaakt in primaire en secundaire alternatieve toeslagmaterialen, waarmee de herkomst van het materiaal wordt gekarakteriseerd. Primaire toeslagmaterialen: materialen, uit de natuur gewonnen om toegepast te worden als grondstof of bouwstof voor de productie van andere goederen en die voldoen aan NEN-EN en NEN Secundaire toeslagmaterialen: toeslagmaterialen gewonnen uit eerder toegepaste grondstoffen / toeslagmaterialen, of toeslagmaterialen die als nevenproduct vrijkomen bij productieprocessen. Ze zijn ingezameld, gescheiden, gesorteerd, geprepareerd of bewerkt en tenslotte verwerkt tot nieuwe toeslagmaterialen. betongranulaat, gekenmerkt wordt als een alternatief (= niet-gangbaar materiaal) én als een gangbaar materiaal. Dit heeft te maken met het gebruikspercentage van het granulaat. De tabellen 1 en 2 in de bijlagen geven, alleen als voorbeeld, een overzicht van alternatieve grondstoffen, zoals door verschillende partijen genoemd. De in de tabellen opgenomen grondstoffen zijn dus niet limitatief of dwingend, maar bedoeld als een eerste handreiking aan de SBRCURnet-commissie. Alternatieve grondstoffen kunnen, onder voorwaarden, te zijner tijd in aanmerking komen voor de beoogde CUR-Aanbeveling / richtlijn. Dit is echter mede afhankelijk van marktbehoefte en financiering. Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton NB: er kan zich een (schijnbaar) merkwaardige situatie voordoen, waarbij één grondstof, bij voorbeeld 6 EN onderscheidt drie categorieën toeslagmaterialen: natuurlijke, gerecyclede en vervaardigde 7

10 Preadvies (Plan van Aanpak) 2 8Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton De SBRCURnet-preadviescommissie stelt voor bij de uitwerking van het preadvies onderscheid te maken in het opstellen van: 1. Een algemeen format (moederdocument): wat moet, om te komen tot een CUR- Aanbeveling voor een alternatieve grondstof, worden onderzocht? 2. Algemene procedures / protocollen: hoe wordt gekomen tot een beoordeling of een alternatieve grondstof geschikt is als grondstof voor beton? Specifieke (individuele) CUR-Aanbevelingen worden, in tweede instantie, op basis van het algemene format (moederdocument) en de procedure opgesteld voor die alternatieve grondstoffen, die geselecteerd en geprioriteerd worden. Het preadvies. De SBRCURnet-commissie: 1. Stelt een generiek - algemeen geldend - format (moederdocument) op t.b.v. het gebruik van alternatieve (niet-gangbare) toeslagmaterialen en van alternatieve (niet-gangbare) bindmiddelen/vulstoffen. In dit generieke format zijn de uit te voeren (standaard) onderzoeken beschreven en zijn eisen, waaraan alternatieve grondstoffen voor beton moeten voldoen, opgenomen. Ten minste moeten worden bepaald: mechanische eigenschappen (sterkte, stijfheid, krimp, kruip, etc.) geschiktheid milieuklassen stabiliteit en compatibiliteit gedrag bij brand en andere, nader te omschrijven, extreme condities gezondheidsaspecten (bij productie en bij gebruik) milieubelasting (waarbij gebruik kan worden gemaakt van de Ontwerptool Groen beton of een gelijkwaardige rekenmethodiek, gebaseerd op de LCA-methodiek 7 ). invloed op morteleigenschappen (zit in o.a. milieuklasse, stabiliteit e.d.) Dit generieke document dient bij voorkeur een relatief lange houdbaarheidstermijn van ten minste 10 jaar te hebben 2. Stelt een algemeen geldende procedure op, waarmee alternatieve (niet-gangbare) toeslagmaterialen en alternatieve (niet-gangbare) bindmiddelen/ vulstoffen voor beton kunnen worden beoordeeld, rekening houdend met: a. constructieve eisen / voorwaarden waaraan de constructie moet voldoen; b. de vereiste/ te realiseren ontwerplevensduur van de betonconstructie; c. duurzaamheid: behalve het realiseren van een betonconstructie met een lage milieubelasting, wordt aandacht besteed aan het aspect beheersbaarheid van de keten; d. specifieke toepassingen /omstandigheden (voor de betonconstructie) risicovolle, minder volle constructieonderdelen brandveiligheidsaspecten (effect: kleine aanpassing, grote gevolgen); e. betonwaren (niet zijnde constructieve prefab elementen); f. de relatie tussen mortelsamenstelling en -eigenschappen enerzijds en betoneigenschappen anderzijds kritisch wordt beschouwd: bij hoge (kritische) eisen aan beton(eigenschappen mag de mortelsamenstelling niet kritisch (t.a.v. o.a. uitvoering en duurzaamheid) zijn. Maak bij het opstellen van deze procedure gebruik van de bevindingen van de commissie B 85 (CUR-rapport ): Procedure voor de beoordeling van de geschiktheid van grondstoffen voor beton ). Voorgesteld wordt de procedure te testen aan de hand van een bekende grondstof; zowel toeslagmateriaal als bindmiddel/vulstof. 3. Aan de SBRCURnet-commissie wordt overgelaten het moederdocument al dan niet te integreren met de procedure Het opstellen van specifieke (individuele) CUR-Aanbevelingen wordt vooralsnog niet tot de werkzaamheden van de SBRCURnet-commissie gerekend, tenzij er vanuit de commissie en/of de markt behoefte aan is en er financiën voor beschikbaar zijn. De preadviescommissie doet daarbij de aanbeveling de volgende selectie- en prioriteitscriteria in acht te nemen: volumes bij de afzet van het toeslagmateriaal, met eventueel een verdeling naar constructief en nietconstructief beton, naar toepassingsgebied en in vergelijking met de afzet van traditionele (gangbare) toeslagmaterialen; beschikbare hoeveelheden alternatieve secundaire toeslagmaterialen en ontwikkelingen daarin; de kwaliteiten van deze secundaire grondstoffen vergeleken met de nodige (vereiste) kwaliteit van beton en gerelateerd aan specifieke producten en/of toepassingen; 7 In de LCA-methodiek wordt op dit moment nog niet in voldoende mate met afvalscenario s (recycling/hergebruik) rekening gehouden: ook circulariteit wordt nog onvoldoende beloond naar de mening van de preadviescommissie. Aandacht derhalve voor herbruikbaarheid en het terugwinnen van grondstoffen aan het einde van de levensduur is derhalve gewenst

11 de effecten van het onttrekken van het alternatieve toeslagmateriaal uit een specifieke toepassing ten gunste van het gebruik in een andere toepassing. De inzet in balans bekijken, waarbij ook zaken als diffuse verspreiding en schoonhouden van de keten aan de orde komen. De preadviescommissie staat voor om in zo n geval een organisatiemodel te hanteren, waarin onder auspiciën van de SBRCURnet-commissie een (of meerdere) werkgroepen opereren. Deze werkgroepen zijn bemenst met specialisten, die al (enige) kennis en ervaring hebben met de eigenschappen, toepassing e.d. van de desbetreffende alternatieve grondstof. Als onderdeel van het preadvies wordt de SBRCURnetcommissie tevens gevraagd om: Nederlandse en Europese normen, aanbevelingen, richtlijnen e.d. op het gebied van alternatieve grondstoffen voor beton te inventariseren en te analyseren. Dit geldt zowel voor technisch-inhoudelijke aspecten als voor procedures en protocollen voor toelating en keuring van grondstoffen. internationale ontwikkelingen ten aanzien van de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton te inventariseren en analyseren; de beheersbaarheid van de kwaliteit in de keten, waarbij de samenwerking tussen ketenactoren van grote invloed is, in beeld te brengen en voorstellen te doen om die beheersbaarheid te borgen en/of te verbeteren; de bevindingen regelmatig tussentijds te toetsen bij VC 20 en VC 12; antwoord te geven op de vraag hoe om te gaan met alternatieve grondstoffen, waarvoor reeds een CUR-Aanbeveling of KOMO-certificaat beschikbaar is, maar waarbij de door de SBRCURnet-commissie op te stellen procedure niet is gevolgd en/of geen gebruik is gemaakt van het format (moederdocument); het (laten) bepalen van de (eventuele) wettelijke status van het moedersdocument. Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton 9

12 Organisatie en bemensing: SBRCURnet-commissie 3 Organisatie: Instellen van een SBRCURnet- commissie, die het opstellen begeleidt van: algemeen geldende procedures (protocollen), gericht op de beoordeling van de geschiktheid van een alternatieve grondstof als toeslagmateriaal of bindmiddel/vulstof) in (constructief) beton of betonproducten; een algemeen (technisch)format (moederdocument): dit format regelt in ieder geval de in hoofdstuk 2 onder 2. beschreven eisen. Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton Wanneer deze algemene documenten zijn opgesteld en geaccepteerd en bij behoefte, kunnen specifieke CUR-Aanbevelingen worden opgesteld Per op te stellen CUR-Aanbeveling wordt een werkgroep ingesteld, waarin specialisten zitting hebben die kennis en ervaring met het desbetreffende alternatieve grondstof hebben. De werkgroepen worden door de SBRCURnetcommissie aangestuurd. Bemensing SBRCURnet-commissie De commissie bestaat uit een voorzitter, die onafhankelijk is, en bij voorkeur van professorale signatuur, een SBRCURnet- coördinator en leden die deskundig zijn op de vakgebieden materiaaltechnologie, constructief ontwerpen, duurzaamheid en uitvoeringstechniek en op het gebied van internationale ontwikkelingen m.b.t. het toepassen van alternatieve grondstoffen in beton, en die de volgende stakeholders vertegenwoordigen: (grote) opdrachtgevers en aannemers, belangen/brancheverenigingen bouwmaterialensector, het bevoegd gezag, gremia als CUR Beton, Voorschriften/ NEN commissie, mede in het kader van review; met name een personele binding met VC12/20 wordt voorgestaan. 10

13 Bijlage Tabellen toeslagmaterialen en bindmiddelen/ vulstoffen Tabel 1: Toeslagmaterialen: voorbeelden genoemd door stakeholders. 8 Constructief beton Niet-constructief beton alternatieve ( niet-gangbare ) toeslagmaterialen gangbare toeslagmaterialen alternatieve ( niet-gangbare ) toeslagmaterialen gangbare toeslagmaterialen primair schelp grind primair schelp grind kalksteen zand basalt graniet kalksteen zand basalt graniet zandsteen secundair betongranulaat (> 20%): normatief max. 20% toegestaan. Bij toepassing volgens CUR-Aanbeveling 112 is max. 100% toegestaan asfaltgranulaat (schoongebrand) 9 staalslak gegranuleerd asfalt AEC-granulaat: toepassing volgens CUR-Aanbeveling 116 furaanzand hoogovenstukslak 10 hoogovengranulaat (primair: vulstof-functie) betongranulaat ( 20%) secundair betongranulaat (> 20%): normatief max. 20% toegestaan. Bij toepassing volgens CUR-Aanbeveling 112 is max. 100% toegestaan ballastgrind staalslak menggranulaat: normatief max. 20% toegestaan. Bij toepassing volgens CUR- Aanbeveling 80 is max. 100% toegestaan metselwerkgranulaat: normatief max. 10% toegestaan lichte toeslagmaterialen menggranulaat normatief max. 20% toegestaan. Bij toepassing volgens CUR- Aanbeveling 80 is max. 100% toegestaan AEC-granulaat: toepassing volgens CUR-Aanbeveling 116 furaanzand hoogovenstukslak hoogovengranulaat (primair: vulstof-functie) betongranulaat ( 20%) menggranulaat: normatief max. 20% toegestaan. Bij toepassing volgens CUR- Aanbeveling 80 is max. 100% toegestaan metselwerkgranulaat: normatief max. 10% toegestaan lichte toeslagmaterialen Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton 8 Tabel is indicatief ten aanzien van toeslagmateriaal prioritering/selectie. 9 Situatie rondom dit materiaal niet duidelijk; voorlopig als niet gangbaar materiaal gelabeld. 10 Luchtgekoeld; toepassing vnl. in wegenbouw; beperkt aanbod. 11

14 Tabel 2: Bindmiddelen/vulstoffen: voorbeelden genoemd door stakeholders. 11 Constructief beton Niet-constructief beton alternatieve ( niet-gangbare ) bindmiddelen /vulstoffen gangbare bindmiddelen /vulstoffen alternatieve ( niet-gangbare ) bindmiddelen /vulstoffen gangbare bindmiddelen / vulstoffen primair portlandcement primair portlandcement secundair fijne fractie slim gebroken hoogovencement secundair hoogovencement beton 12 poederkoolvliegas gemalen gegranuleerde hoogovenslak poederkoolvliegas gemalen gegranuleerde hoogovenslak Duurzame én betrouwbare betonconstructies Pre-advies over de toepassing van alternatieve grondstoffen in beton bruinkoolvliegas gemalen AVI bodemas beliet calciumsulfo -aluminaat ternesiet (BCT) alkalisch geactiveerde slak en/ of vliegas (geopolymeren) supergesulfateerde cementen stof verbranding teerhoudend asfalt 13 bruinkoolvliegas gemalen AVI bodemas beliet calciumsulfo -aluminaat ternesiet (BCT) alkalisch geactiveerde slak en/of vliegas (geopolymeren) supergesulfateerde cementen stof verbranding teerhoudend asfalt Tabel is indicatief ten aanzien van bindmiddel/vulstof prioritering/selectie. 12 Deze fractie levert enige sterktebijdrage, zeker na verwarmen tot 500 of 800 C. 13 Het stof dat vrijkomt bij de verbranding van teerhoudend asfalt kan ook als vulstof worden toegepast. De sterktebijdrage is vergelijkbaar met die van reguliere vliegas. 12

15 SBRCURnet SBRCURnet is een onafhankelijk kennisnetwerk voor de gehele bouwsector. Wij zorgen er voor dat professionals in de Burgerlijke en Utiliteitsbouw en in de Grond-Weg- en Waterbouw hun werk beter kunnen doen. Wij brengen partijen uit de bouwsector met elkaar in contact voor het ontwikkelen van nieuwe vakkennis over actuele vraagstukken. Wij voorzien de sector van betrouwbare, bruikbare vakkennis. Dat doen we door kennis uit te geven in een breed scala aan producten en diensten. Bovendien helpen we bij het implementeren van kennis. ARTIKELNUMMER K ISBN