Samenvatting Seminar Verduurzaming van peer-review 22 november 2016

Transcriptie

1 Samenvatting Seminar Verduurzaming van peer-review 22 november 2016 Opening Ans Buys, voorzitter Raad voor Kwaliteitsborging peer-review opent het seminar met het positieve nieuws dat uit de systeembrede analyse van de NVAO naar voren is gekomen dat de kwaliteit van de Nederlandse tweedegraadslerarenopleidingen aan de maat zijn. Het seminar staat in het teken van verduurzaming van peer-review. Een korte terugblik op het peerreviewproject van 10voordeleraar levert op dat de meerwaarde van peer-review zit in de vele voordelen die de lerarenopleiders zelf zien door over de instellingsgrenzen heen met elkaar het gesprek aan te gaan over hun professie en wat daarbij komt kijken. Daar krijgen ze energie van. Maar de RvK heeft ook geconcludeerd dat de betrokkenheid van leidinggevenden belangrijk is om deze gesprekken te continueren en de opbrengsten ervan te kunnen borgen. Daarbij spelen ook organisaties rondom de lerarenopleidingen zoals OCW, VH, NVAO een rol van betekenis. Het programma van vandaag staat in het teken van een gezamenlijk verkenning. Wat is er (nog) nodig om peer-review stevig en blijvend te verankeren in de instellingen/opleidingen? Er zal met name worden ingegaan op mogelijkheden van verbindingen van peer-review met kwaliteitszorg, professionalisering en accreditatie omdat deze als belangrijkste aspecten voor inhoudelijke borging worden genoemd in de eerdere verkenningen. Spreker 1 Peer-review als onderdeel van kwaliteitszorg Anna Gerritsma, afdelingshoofd Kunst en Educatie NHL Hogeschool en voorzitter stuurgroep peerreview KVDO De Kunstvakdocentenopleidingen, waaronder de opleidingen tot docent Dans, Muziek, Beeldende Kunst en Vormgeving, Theater en de Master Kunsteducatie (37 opleidingen/instellingen), vormen één netwerk. De Kunstvakdocentenopleidingen zien de meerwaarde van peer-review in de grotere betrokkenheid van docenten bij kwaliteit en de impuls voor professionalisering van de docenten. Kwaliteit: Docenten zijn de bron van kwaliteitszorg, het vreemde-ogen-aspect, het brengt tekst en praktijk bijeen, het draagt bij aan kwaliteitscultuur en kan meer zelfvertrouwen geven voor accreditatie. Het versterkt zo de verbinding tussen onderwijs en kwaliteitszorg. Professionalisering: Peer-review legt een relatie tussen competentieset en kennisbasis, en leidt zo tot verbeteringsimpulsen voor het curriculum vanuit de docenten binnen de eigen instelling. Ook over de grenzen van het instituut leidt het tot versterking van het netwerk en samenwerking; het werkt verbindend en kwaliteitsbevorderend. Om die reden heeft het KVDO het peer-reviewproces ingebed in het jaarlijkse ontwikkelproces. De reviewsessies sluiten aan op de competenties en niet primair op de onderdelen (kennisinhouden) van de kennisbasis. Deze keuze is gemaakt omdat de kennisbasis zo integraal onderdeel uitmaakt van de (aandacht voor de) competenties binnen de kunstvakdocentenopleidingen. Gedurende de projectperiode hebben de kunstvakdocentenopleidingen een heldere uitgewerkte peerreviewsystematiek ontwikkeld waar ze ook kwaliteitszorg(medewerkers) intensief bij zijn gaan betrekken. Door het peer-reviewproces tonen de opleidingen gezamenlijk verantwoordelijkheid voor kwaliteitszorg; een belangrijk aspect bij clustervisitaties. 1

2 Door peer-review is er duidelijk meer betrokkenheid en samenwerking tussen de 4 kunstvakdocentenopleidingen en de aanbiedende instellingen ontstaan. De eis aan een eenduidige aanpak van hoe om te gaan met de (herijking van de) kennisbases is daardoor nu veel groter. Op basis hiervan is er ook gekozen voor een eenduidig format voor de uitwerking van de opleidingsprofielen; niet alleen die voor de 4 bachelors maar ook die voor de master. Verduurzaming Het KVDO heeft een blauwdruk (zie powerpoint) ontwikkeld om peer-review te verduurzamen. Hierin zijn de uren voor peer-review opgenomen in de taakbelasting van de docenten en wordt peerreview/kwaliteitszorg tot de normale taakuitvoering gezien. De werkwijze en uitvoering van de peer-reviewsessies zijn in een vast format (werkplan) vastgelegd. In het format zijn opgenomen: de voorbereiding, taakverdeling, rol gastheer, voorzitter, notulist en triade-samenstelling. Powerpoint zie bijlage Spreker 2 Peer-review als onderdeel van professionalisering: relatie met professionele ruimte, (docent)professionalisering en HRM-beleid Petra Biemans, lector HRM Inholland en lid Raad voor Kwaliteitsborging Professionele ruimte Wat is Professionele ruimte: ruimte om als docent eigen keuzes te maken bij de vormgeving en uitvoering van het onderwijs door samen te werken met collega s. Echter als docent en als team moet je daarbij zowel in staat als in de gelegenheid worden gesteld om dit te doen. Teamontwikkeling en het creëren van professioneel leergemeenschappen zijn daarbij belangrijk. Professionele ruimte in het onderwijs is niet nieuw. Maar hoeveel tijd is er de afgelopen jaren structureel en consistent besteed aan de invulling van die professionele ruimte binnen uw instelling? Wat gebeurt er binnen de opleiding onder de noemer van professionalisering, hoe wordt dit proces bestuurd en beheerd? En hoe worden de uitkomsten van de activiteiten gewaardeerd? Uit een inventarisatie blijkt dat de hogescholen in de praktijk geen duidelijk beeld hebben over hoe wordt omgegaan met professionele ruimte. Professionalisering is vooral gerelateerd aan inhoudelijk vakmanschap; op het individu georiënteerd; en gericht op (de wens tot) gedragsverbetering van anderen (door het management). HRM-beleid Het HRM-beleid zou een link moeten vormen tussen professionalisering en de ontwikkeling van het team / de organisatie. Echter, het verband tussen deze twee is in een organisatie niet vanzelfsprekend, het besef en noodzaak is gering. In de praktijk blijkt dat de HRM-afdeling geen (zichtbare) rol heeft; de manager is gericht op het individu, PCM/R&O-gesprekken zijn persoonsgebonden, en de HRM-cyclus is niet of onvoldoende afgestemd op kwaliteitsverbetering (van het team / de organisatie / het onderwijs). De samenhang tussen peer-review - professionele ruimte - docentprofessionalisering - HRM-beleid: het lijkt zo logisch, maar in de praktijk is het nog niet gerealiseerd. Het valt niet mee. Conclusie Peer-review als proces binnen de huidige opzet sluit volgens ons onderzoek van afgelopen zomer goed aan om invulling te geven aan professionele ruimte en de professionaliseringsprocessen van docenten. Het gebeurt echter niet vanzelf, het moet op gang worden geholpen en blijvend 2

3 ondersteund door inbedding in beleid en structuur van de organisatie (zie artikel in Th&ma van november 2016). Voor kwaliteitsborging is het inhoudelijke en open gesprek tussen peers, over wat er goed gaat en wat er beter kan en moet, onmisbaar (minister Bussemaker). Kortom, peer-review kan een bijdrage leveren aan de professionalisering van Hbo-docenten. Powerpoint zie bijlage Spreker 3 Accreditatie 3.0 en peer-review Paul Zevenbergen, bestuurslid NVAO en portefeuillehouder hierbinnen voor de lerarenopleidingen. Paul Zevenbergen geeft een toelichting op de uitgangspunten van het nieuwe accreditatiestelsel (accreditatie 3.0). Hierbinnen gaat peer-review een belangrijke rol vervullen. De uitgangspunten van het nieuwe stelsel zijn: meer eigenaarschap bij medewerkers en studenten van de instellingen; uitgaan van vertrouwen; ingrijpen waar nodig; en lastenverlichting van het accreditatiestelsel. Randvoorwaarden voor goede invulling van accreditatie 3.0 zijn: doeltreffend, doelmatig, toekomstbestendig, en voldoen aan internationale normen met name European Standards and Guidelines. In het nieuwe stelsel komt meer ruimte voor het in lijn brengen van accreditatie met interne kwaliteitszorgprocessen. De basis voor duurzame peer-review is een stevige kwaliteitscultuur. Peerreview wordt daarmee onderdeel van continue, dus duurzame, ontwikkeling van die kwaliteitscultuur. Interne en externe peer-review zijn aanvullend. Het hogere niveau van peer-review dekt het lagere niveau af: dat geeft coherentie, scheelt dubbel werk met als bijvangst minder kans op accreditatieproblemen. Powerpoint zie bijlage Rondetafeldiscussie: wat hebben wij nodig voor de verduurzaming van peer-review? Voor de rondetafeldiscussies onder leiding van de leden van de Raad voor Kwaliteitsborging werden de deelnemers aan het seminar verdeeld over 5 groepen. Per groep werden op basis van een aantal stellingen de verduurzaming van peer-review besproken. Peer-review(systematiek) Als wij terugblikken op de ervaringen met de gebruikte peer-reviewsystematiek kunnen wij concluderen dat deze heeft gewerkt. De docenten van de vakmasters die participeren aan het peer-reviewproject hebben het als plezierig ervaren en zien duidelijk de meerwaarde van peer-review en willen er graag mee doorgaan Aangegeven wordt dat het goed is om regelmatig van triade (wie kijkt bij wie) te wisselen. Laat aandacht voor de kennisbases en verbetering van de uitwerking van het onderwijsconcept (competenties) in elkaar overlopen. Kennis en gedrag kun je niet los zien van elkaar. Dit geldt zeker voor techniek en kunstvakken. Peer-review leidt, naast input voor de doorontwikkeling van het curriculum, ook tot de doorontwikkeling van het eigen vak en draagt bij aan de eigen professionalisering. De basis van peer-review is kwaliteitsborging, maar professionalisering is een belangrijke bijvangst. 3

4 In de peer-reviewbijeenkomsten wordt veelal meer besproken dan alleen de (implementatie van de) domeinen van de kennisbasis. Docenten ondersteunen elkaar ook bij het legitimeren van andere (onderwijs)zaken. Kwaliteit van het gesprek moet gegarandeerd worden. Een heldere verantwoording en een strakke voorbereiding/organisatie moeten ten grondslag liggen aan het peer-reviewgesprek zodat de focus gericht blijft op opbrengsten. Peer-review 10voordeleraar heeft het peer-reviewproces naar een niveau hoger getild. Kwaliteitszorg Peer-review leidt tot intrinsieke motivatie voor kwaliteitsverbetering bij de docent/opleiding/instelling en draagt bij aan betere afgestudeerden. Het betrekken van de overige (interne) kwaliteitszorgaspecten en kwaliteitszorgmedewerkers bij peer-review geeft extra meerwaarde. Het nieuwe accreditatiestelsel 3.0 biedt mogelijkheden tot het inzetten van peer-reviews. Dit kan een extra motivatie zijn om peer-review structureel in te bedden. Sommigen geven echter ook aan dat dit het gevoel voor eigenaarschap bij docenten zou kunnen wegnemen; dat het management zou kunnen gaan bepalen waarover gesproken moet worden. Om te voorkomen dat de intrinsieke motivatie afneemt, moet de agenda voor de peerreviewbesprekingen, ook als deze onderdeel gaan uitmaken van Accreditatie 3.0, voor een belangrijk deel worden bepaald door de peer-reviewgroep zelf en niet door het management. Indien peer-review ingezet gaat worden voor de accreditatie 3.0 is het advies om dit proces tijdig te coördineren en vorm te geven. Ruim voor de visitaties moet peer-review dan zijn verankerd in de interne kwaliteitszorg en de eigen organisatie. HRM Meerwaarde van peer-review door koppeling aan kwaliteitszorg is helder. Dit geldt ook voor professionalisering. Echter, verdere verdieping en koppeling van peer-review binnen de instelling aan HRM en professionalisering wordt als lastig gezien. De angst bestaat dat er dan intern teveel moet worden uitgelegd ( waar zijn ze?, wat doen ze dan?, wat levert dit op? ). Het betrekken van HRMmedewerkers (en managers) bij het peer-reviewgesprek zelf kan betekenen dat de vakinhoudelijke kant van het gesprek en de onderwerpen die verdere besproken worden, minder diepgang krijgen, en dat de deelnemers zich dan wellicht niet veilig voelen. Verduurzaming Bij de kunstvakdocentenopleidingen is peer-review nu al ingedaald, het is verankerd en er is structurele afstemming over de borging. Dit is nog lang niet bij alle groepen het geval. Hoe kan peer-review zo worden verankerd binnen de opleidingen/instellingen dat er een stevige, transparante structuur van landelijke borging en gezamenlijke kwaliteitsverbetering staat die ook na de subsidieperiode wordt gecontinueerd? Als de subsidie wegvalt, blijven we het dan nog doen? Een aantal groepen geeft aan dat de verduurzaming van peer-review nog niet is geborgd voor de toekomst. Het is nog geen vanzelfsprekendheid. Tijd en geld is hier belangrijk. Er moeten door het management keuzes worden gemaakt (het beperkte budget moet ook worden gebruikt voor de formatie, het Opleiden in de School, accreditatie,.). Voor het bestuur/management is het interessant om bij de volgende visitatie peer-review mee te nemen bij het gezamenlijk opstellen van de beroepsprofielen. Vanuit de peer-reviewers zelf wordt opgemerkt dat: met elkaar optrekken (over de instellingen heen) belangrijk wordt gevonden; onderling samenwerken positief wordt bevonden; 4

5 de gespreksonderwerpen breder getrokken moeten worden maar dat de groep zelf de agenda hoort te bepalen; het gefaciliteerd moet worden door de opleiding/instellingen. Tot slot De professionaliteit en het (gevoelde) eigenaarschap van de docenten en andere betrokkenen is een belangrijk element, maar er spelen daarnaast nog meerdere factoren die van invloed zijn op het slagen van peer-review. Het is een omvangrijke klus waar óók de overige leden van het docententeam en de opleidingsmanager een belangrijke factor in vervullen. Ook moet over peer-review een gedeelde visie bestaan. Koppeling van peer-review aan professionalisering (zoals bij de activiteiten voor de pdca-cyclus van kwaliteitszorg) kan helpen. Peer-review wordt dan een vast onderdeel/taak van de docent. Het hoort erbij en is onderdeel van je onderwijsproces. Opleidingsmanagers dragen het! Paneldiscussie met bestuurders, managers en deelnemers Samenvatting Kwaliteitscultuur met gebruik van peers is in het hbo, in tegenstelling tot (onderzoek op) de universiteiten, nog niet goed ontwikkeld. Er zijn hier nog veel stappen te zetten. Hbo is nog teveel geïndividualiseerd en de processen sterk geformaliseerd. Kwaliteitszorg is nog niet volledig uitgekristalliseerd en nog niet verworden tot kwaliteitscultuur. Ook het delen van kennis met anderen is in het hbo nog geen cultuur. Werk deze ambitie verder uit door de inzet van best-practices. Hier is een voortrekkersrol van de lerarenopleidingen gewenst en volgens de RvK ook mogelijk. Het is goed dat de NVAO in dit proces meedenkt. Er is in vergelijking met 2 jaar geleden een enorme stap gezet in het peer-reviewproces. Voor de kunstvakdocentenopleidingen staat er een heldere peer-reviewsystematiek. Het finetunen van hoe en waarom van peer-review en het inbedden ervan in de eigen organisaties en opleidingen moet nog verder worden uitgewerkt; het is nog kwetsbaar. (Pabo)docenten doen niets liever dan praten over hun vak; peer-review maakt dit mogelijk en daar moet gebruik van worden gemaakt. Peer-review is een stap in de sector naar volwassenheid: dit vinden wij van elkaar en dit is wat er van ons wordt verwacht. De implementatie van de kennisbasis was de aanleiding tot de peer-reviewsystematiek die door 10voordeleraar was opgezet en gevolgd moest worden door verduurzaming en verdieping ervan binnen de opleidingen en instellingen. Peer-review heeft zichtbaar een goede energie los gemaakt. Het leren van en met elkaar draagt bij aan de professionalisering, maar het kost veel tijd. Om te komen ruimte voor verduurzaming van peer-review moeten we doordenken over de haakjes waar we het aan kunnen koppelen. Bestuurders spelen een belangrijke rol in verduurzaming van peer-review. Spanningsveld is hoe de bestuurders en directeuren er mee willen omgaan. Advies voor de verduurzaming voor bestuurders/managers: creëer ruimte, laat het gesprek niet vrijblijvend zijn, er moet een uitkomst zijn. Geef ruimte aan docenten om peer-review ook buiten het eigen instituut te doen. Bestuurders moeten de norm etaleren. Peer-review is nog niet structureel opgenomen in de ontwikkeling van het teamplan. Peer-review is als zodanig geen corebusiness, maar wel een middel om jezelf en de ander beter te maken; te werken aan een kwaliteitscultuur. Het is een andere, duurzamere vorm van kwaliteitsborging. Hoe creëer je een dergelijke cultuur? Waar gaan wij naar toe als team, wat is mijn bijdrage als docent hierin, creëer 5

6 shared values, neem de tijd, basis is het gesprek dat ergens naar toe leidt. Hoe collectief kwaliteitscultuur dragen en faciliteren in een organisatie? Niet elke manager biedt de ruimte en tijd. Ook wordt aangegeven dat de landelijke peer-reviewopbrengsten direct (moeten kunnen) worden vertaald door de eigen vakgroep. Daar waar dit gebeurt speelt peer-review nu al een belangrijke rol in het teamgesprek. Samengevat kwamen de volgende aanbevelingen uit de discussies naar voren. 1. Verduurzaming zal centraal georganiseerd moeten worden. Het netwerk moet overzicht houden en regie krijgen. Bewaking van de kwaliteit van wat we onder peer-review verstaan, blijft belangrijk en moet in het verduurzamingsplan worden opgenomen. 2. Verantwoording in- en extern blijft eveneens noodzakelijk. 3. Peer-review zou structureel in moeten worden gezet, pas dan heeft de systematiek een echte meerwaarde. 4. Er moet vanuit het management ruimte geboden wordt om, indien de peers dat wensen, tot instellingsoverstijgende samenwerking op relevante onderdelen van het vak/de opleiding te komen. De peers vormen zo dus een professioneel netwerk. 5. De leidinggevende moet de individuele docent, en ook het team als geheel, de ruimte geven om peer-review uit te voeren en vervolgstappen in te bedden in het (eigen) opleidingsbeleid. Leidinggevenden moeten daartoe uren en vertrouwen geven aan de peers. De netwerkers en de netwerken moeten (beter) gefaciliteerd worden. Vanuit de hogescholen zelf moet een opdracht komen om met elkaar in gesprek te gaan. Dit moet ook bij bestuurders op het netvlies komen (ook belangrijk bij accreditatie). 6. Betrek de voorzitters van vakgroepen binnen de eigen instelling zoveel mogelijk bij peer-review. De voorzitters kunnen dan met de opbrengsten hun eigen vakgroep aansturen. Samen met het management kunnen ze ook overwegen om regelmatig peer-reviewgesprekken binnen de eigen instelling, ook vakoverstijgend, te laten plaatsvinden. 7. Start peer-reviewgesprekken op basis van de verdere uitwerking van de kennisbases binnen de diverse instellingen. Hierbij kunnen ook vragen in worden gebracht die landelijk spelen (zoals nu bijvoorbeeld Onderwijs2032 ). 8. Beoordelen van elkaars opvattingen of uitwerkingen van de kennisbasis blijft een heikel punt. Elkaar bevragen bij de gekozen eigen profilering helpt (als start) in het gezamenlijk optrekken en voorkomt het veroordelen van wat de ander doet. 9. Peer-review moet breder worden getrokken dan uitsluitend het gesprek over de borging van de (domeinen van de) kennisbasis in het ontwerp van de instellingsspecifieke curricula en toetsplannen. Het gesprek moet ook gaan over eigen inhoudelijke leervragen. Bij elkaar kijken en leren is en blijft interessant. Vanuit deze insteek elkaar gaan helpen en zo de kwaliteit over de volle breedte verbeteren. 10. De herijking kennisbasis, bijvoorbeeld in de vorm van klein/groot onderhoud, moet onderdeel (blijven) uitmaken van peer-reviewsystematiek. 11. Maak met alle betrokken instellingen gebruik van de meerwaarde om mensen uit de wetenschap, maar ook uit het veld, bij peer-review te betrekken. Die doen dat bovendien veelal voor een schijntje omdat ook zij het leuk vinden om over vakaangelegenheden te praten. Dit leidt dus echt tot actueel onderwijs en verbetering van het curriculum. 12. Hogescholen beschikken over budgetten voor docentprofessionalisering. Peer-review gaat over onderwerpen waar je als docent mee worstelt en dus jouw eigen leervragen en eigen ontwikkeling betreffen. Het is dan ook logisch peer-review te zien als een vorm van docentprofessionalisering. Docenten moeten vooral zelf het initiatief blijven houden wat centraal moet/kan worden gesteld in de onderlinge gesprekken. Slotconclusie Peer-review zou een formele status moeten krijgen binnen het hbo. Collectieve verantwoording door middel van peer-review kan kwaliteit verhogen en de processen die kwaliteit verhogen, borgen. 6

7 Een groep van docenten bespreken landelijk eerst (een aantal) belangwekkende issues en daarna worden de opbrengsten daarvan binnen de eigen instelling besproken. Er moet een formeel haakje komen om peer-review te positioneren binnen elke instelling (kwaliteitszorg, professionalisering). De kans is het grootst als peer-review verduurzaamd wordt in de urenplaatjes. Borg het daarnaast in het systeem, in de bedrijfsvoering (professionalisering, kwaliteit, inclusief accreditatie). Zo krijgt de peer-reviewmethodiek een formele inbedding. Een voorbeeld van een best-practice is gezondheidszorg hier is er geen afhankelijkheid meer van de visie van bestuurders over de meerwaarde van de onderlinge samenwerking. Het is een taak van ons allen om peer-review verder te borgen. Dit is lastig: blauwe cultuur, kwestie van geld. Dat (onderwijs)inhoud moet worden bepaald door docentencollectief wordt door de NVAO erkend. We gaan verder op de ingeslagen weg naar een mooi curriculum, het management moet maar voor de haakjes zorgen om dit te borgen. 7