Werkgroep Kassen en Landschap. Visie ontwikkeling glastuinbouw Bommelerwaard

Transcriptie

1 Werkgroep Kassen en Landschap Visie ontwikkeling glastuinbouw Bommelerwaard

2 Visie ontwikkeling glastuinbouw Bommelerwaard 1 De Werkgroep Kassen en Landschap is een coalitie van de Natuurwacht Bommelerwaard, de Stichting Dorp en Landschap Bommelerwaard en de Gelderse Milieufederatie, aangevuld met enkele personen die op persoonlijke titel deelnemen aan de werkzaamheden van de werkgroep. De leden 1 ) van de werkgroep hebben gemeenschappelijk dat ze zich met vele anderen - zorgen maken over allerlei ruimtelijke ontwikkelingen in de Bommelerwaard, die ten koste gaan van de openheid en de kwaliteit van het fraaie en cultuurhistorisch waardevolle rivierenlandschap. Een van die ontwikkelingen is de uitbreiding van het glasareaal. De hernieuwde discussie daarover vormt de aanleiding voor het opstarten van de werkgroep. Deze heeft zich voorgenomen een visie op te stellen over de ontwikkeling van de glastuinbouw in de Bommelerwaard, waarbij meer dan tot dusver recht wordt gedaan aan schaarser wordende waarden als rust, natuur en landschap, die mede met het oog op recreatie en toerisme van toenemend belang zijn. Deze notitie bevat het resultaat van de besprekingen en activiteiten van de werkgroep. 2 De werkgroep wil een constructieve bijdrage aan de discussie leveren en daarbij rekening houden met de belangen van de glastuinbouwsector. Zij erkent dat glastuinders in problemen kunnen komen, in die zin dat ze nog geruime tijd met het bedrijf een inkomen moeten verdienen, terwijl hun huidige bedrijf te klein is geworden en uitbreiding niet of nauwelijks mogelijk is. Daarbij is van belang dat allerlei ontwikkelingen, onder meer in de sfeer van energiebesparing en energieopwekking, in veel gevallen een aanzienlijke bedrijfsvergroting noodzakelijk maken. Voor deze tuinders bestaan in principe twee opties. De eerste is beperkt uitbreiden op de huidige locatie, wat meestal niet wenselijk is en lang niet altijd afdoende. De tweede optie is verplaatsing in combinatie met afbreken van bestaande kassen. Dit kan positief uitwerken voor het landschap; financiële steun van de overheid of via een huizen-voor-kassenregeling kan hierbij nuttig zijn. Ook voor tuinders die definitief hun bedrijf willen beëindigen kunnen dergelijke regelingen trouwens zinvol zijn. 3 Anders dan in het verleden is gebeurd, moet bij de ontwikkeling van de glastuinbouw zorgvuldig rekening worden gehouden met de ad 1 bedoelde waarden. De belangrijkste concrete doelstellingen van de werkgroep hierbij zijn: - bevorderen dat dorpen niet sterker worden ingekapseld door kassencomplexen; rond enkele dorpen moet juist getracht worden meer ruimte te creëren; 1 ) Cees van Bruchem, Kees van Drunen, Henk van Eck (Natuurwacht Bommelerwaard), Aart-Jan van Niekerk (Natuurwacht Bommelerwaard), Ron Looijen (Stichting Dorp en Landschap Bommelerwaard). Mascha van Peijpe, Bronno Roemers, Frits van der Schans, Philip Scheepers (Gelderse Milieufederatie). 2

3 - mede met het oog op de toenemende aandacht voor de recreatie moet worden voorkomen dat het zicht vanaf de dijken (nog) meer wordt verstoord door kassen; - de openheid van het landschap moet, vooral in het westelijk deel van de Bommelerwaard, zoveel mogelijk bewaard worden; - tegengaan dat aardkundige, archeologische, cultuurhistorische waarden (denk o.a. aan de Hollandse Waterlinie) verder worden aangetast; - zowel bestaande als nieuwe kassen moeten zo goed mogelijk worden ingepast in het landschap. Door de toenemende omvang en hoogte van de kassen en de daarbij behorende gebouwen, wordt dit aspect steeds belangrijker; - de overlast van het vrachtverkeer, voor zover samenhangend met de glastuinbouw, moet zoveel mogelijk worden beperkt en waar mogelijk teruggedrongen; - hoewel het regionale ruimtelijke beleid hierop slechts beperkte invloed heeft, dient dit beleid zoveel mogelijk bij te dragen aan algemene duurzaamheiddoelstellingen, met name ten aanzien van watervervuiling - bijvoorbeeld door collectieve waterzuivering 2 ) mogelijk te maken -, lichtoverlast en energiebesparing (of energieproductie). 4 De werkgroep is van mening dat zo zuinig mogelijk moet worden omgesprongen met de ruimte in de Bommelerwaard. Bovendien is het aantal aanvaardbare locaties voor grote kassencomplexen beperkt. Tegen die achtergrond moet getracht worden de beschikbare of beschikbaar te maken ruimte, te doen toekomen aan (groepen) glastuinbouwbedrijven, zodanig dat daarmee de ad 3 aangegeven doelstellingen het meest worden gediend. Grondeigendom mag niet bepalend zijn voor de vraag welk bedrijf op een bepaalde locatie gevestigd kan worden. Glastuinbouwbedrijven waarvoor geldt dat verplaatsing naar een andere locatie bijdraagt aan het algemene belang (landschap, verkeer etc.), dienen voorrang te krijgen. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om verspreid liggende bedrijven of om bedrijven in een intensiveringgebied waarvoor verplaatsing gewenst is om een herstructureringsproces op gang te brengen. De beoogde gestuurde verplaatsing kan in de praktijk alleen door projectmatige vestiging. Deze sturing dient op hoofdlijnen in de bestemmingsplannen te worden geregeld 3 ). 2 ) De gehele Bommelerwaard is aangewezen als drinkwaterbeschermingsgebied. Het oppervlaktewater wordt gebruikt voor drinkwaterwinning door het Duinwaterbedrijf Zuid- Holland. Overigens is in het kader van het zogenaamde GLAMI-overleg (GLAstuinbouw en MIlieu) afgesproken dat kassen in 2027 gesloten moeten zijn voor emissies naar het water. De werkgroep is van mening dat bij het maken van beleid voor de glastuinbouw in de Bommelerwaard rekening gehouden moet worden met mogelijke consequenties van deze afspraak voor (de perspectieven van) de sector. 3 ) Naar de mening van de werkgroep verdient het overweging om binnen de bestemming glastuinbouw een zekere differentiatie toe te passen, in die zin dat, afhankelijk van de kwetsbaarheid van het betreffende landschap etc., in het ene gebied grotere en hogere kassen zijn toegestaan dan in het andere. Daarnaast zouden de bestemmingsplannen bepalingen moeten bevatten waarmee algemene duurzaamheiddoelstellingen (lichtoverlast, waterkwaliteit etc.) worden bevorderd. 3

4 5 Rekening houden met de belangen van de glastuinbouwsector (zie ad 2) betekent niet dat de groeibehoefte van de sector bepalend is voor de ruimte die hij in de Bommelerwaard krijgt toegemeten. Daarvoor dient een zorgvuldige afweging met andere belangen plaats te vinden. In ieder geval moet een discussie gestart worden over de grenzen van de groei van de glastuinbouw in de Bommelerwaard. Daarbij is van belang dat de concurrentiekracht van de sector niet zozeer wordt bepaald door de totale omvang van de sector, maar, onder andere, door de structuur van de bedrijven. De werkgroep is van mening dat de ruimte die de sector momenteel gebruikt, plus de ruimte die voor glastuinbouw is bestemd, maar nog niet benut, de maximale omvang van de glastuinbouw in de Bommelerwaard moet vormen. Het gaat daarbij naar schatting om ha netto glas. 6 Uit recente berekeningen van LTO-Noord, waarmee is ingestemd door gemeenten en Provincie, valt af te leiden dat er op Bommelerwaards niveau gezien, binnen de reeds voor glastuinbouw bestemde gebieden (vooral in Maasdriel) voor de eerstkomende jaren voldoende ruimte kan worden gevonden voor de wens tot bedrijfsvergroting van een deel van de glastuinders. Wel dienen daartoe oude kassen te worden afgebroken en gebieden geherstructureerd. Daar is (bij Rijk en Provincie) geld voor beschikbaar. Deze mogelijkheid herstructurering en verplaatsing verdient volgens de werkgroep verre de voorkeur boven het aanwijzen van nieuwe locaties. 7 De vraag blijft of binnen de beschikbare gebieden voldoende sturing kan plaatsvinden om de ad 3 bedoelde doelstellingen te realiseren. De huidige bestemmingsplannen bieden daarvoor te weinig mogelijkheden. Daarom dienen de bestemmingsplannen zodanig te worden aangescherpt, dat ook binnen reeds voor de glastuinbouw bestemde gebieden vrije vestiging niet meer mogelijk is, maar dat alleen projectmatige vestiging zoals bedoeld ad 4, plaats kan vinden. Een andere mogelijkheid is dat de gemeenten al dan niet via een aparte organisatie - grond kopen, eventueel bestaande kassen afbreken en de grond onder voorwaarden uitgeven aan tuinders die elders moeten verdwijnen of voor wie op hun huidige locatie geen ruimte is. Als de reeds voor glastuinbouw bestemde gebieden gericht benut kunnen worden voor verplaatsing en herstructurering van bedrijven, vermindert de druk om nieuwe gebieden aan te wijzen. De werkgroep realiseert zich dat deze voorstellen geld kunnen kosten; zij bepleit om provinciaal of nationaal beschikbare fondsen voor aanpassingen van de glastuinbouw (ook) hiervoor in te zetten. De werkgroep wijst er in dit verband op dat met projectmatige vestiging ook doelstellingen op het gebied van duurzaamheid (zie punt 3, laatste gedachtestreepje) gemakkelijker kunnen worden gerealiseerd. Wellicht kan herstructurering ook voor bestaande glastuinbouwgebieden hiertoe mogelijkheden openen. Dat zou in elk geval een doelstelling moeten zijn. Het enige tijd geleden uitgebrachte rapport van Ecofys over Energiekansen Bommelerwaard bevat ook enkele aanbevelingen in deze richting. 4

5 8 De werkgroep juicht toe dat de gemeente Zaltbommel door middel van een voorbereidingsbesluit de mogelijkheid heeft geopend dat voor enkele percelen de bestemming glastuinbouw wordt heroverwogen. De werkgroep kan ook instemmen met de percelen die dit betreft, maar is van mening dat van deze mogelijkheid ruimer gebruik kan worden gemaakt. Doelstellingen daarbij kunnen bijvoorbeeld zijn: tegengaan van overlast door verkeer of lichtuitstraling, voorkomen dat de cultuurhistorische kwaliteiten van het waterliniegebied en de recreatieve kwaliteit van de dijken verder worden aangetast, vermijden dat de kwaliteit van de woonomgeving (verder) vermindert en dat dorpen nog meer worden ingesloten door kassen. De werkgroep meent dat er voor verschillende percelen zwaarwegende argumenten zijn om over te gaan tot het terugdraaien van de bestemming glastuinbouw. Zij denkt daarbij onder andere aan percelen die gelegen zijn bij de Maasdijk in Poederoijen, aan percelen aan weerskanten van de Burgemeester Posweg in Poederoijen, aan delen van het gebied tussen Hedel en Ammerzoden en van het concentratiegebied ten westen van Rossum, en aan percelen ten noorden en ten zuiden van Kerkdriel. In de gebieden bij Kerkdriel kan wellicht in de toekomst woningbouw plaatsvinden, waardoor de noodzaak om daarvoor de uiterwaarden te gebruiken vervalt. 9 De werkgroep realiseert zich dat het ongedaan maken van de bestemming glastuinbouw in bepaalde situaties een kostbare aangelegenheid kan zijn voor de betrokken gemeente. Uit jurisprudentie blijkt echter dat het ongedaan maken van een bestemming lang niet altijd tot planschade leidt. Voor sommige percelen kan de waardevermindering opgevangen worden door ze te bestemmen voor woningbouw, voor het stichten van landgoederen of door, in aansluiting bij de betreffende regionale regeling, een andere functie mogelijk te maken. Wellicht kan sommige eigenaren een perceel worden aangeboden op een andere locatie, onder de voorwaarde dat zij bereid zijn af te zien van een schadevergoeding. Op grond van het voorgaande concludeert werkgroep dat op dit gebied best wat bereikt kan worden zonder dat er enorme bedragen aan schadevergoedingen uit voortvloeien, mits creatief wordt omgegaan met deze problematiek. In ieder geval moet een inventarisatie gemaakt worden van de mogelijkheden. 10 Wanneer sommige gebieden uit maatschappelijke overwegingen aan de bestemming glastuinbouw worden ontrokken, acht de werkgroep het bespreekbaar dat ter compensatie een of meer nieuwe locaties voor projectmatige vestiging van glastuinbouwbedrijven worden aangewezen. Deze kunnen dan ook dienen voor het oplossen van knelpunten, waarvoor de ad 5 en 6 bedoelde mogelijkheden niet toereikend zijn. De werkgroep is echter van mening, gezien de ad 3 genoemde doelstellingen, dat nieuwe kassengebieden ten westen van Zaltbommel niet acceptabel zijn; de nog resterende ruimte tussen de dijkdorpen moet open blijven. Als er een of meer nieuwe locaties moeten komen, dan dient in de eerste plaats gedacht worden aan gebieden in de nabijheid van de A2 en/of de spoorlijn. 5

6 Dergelijke locaties hebben als voordeel dat (vracht-)verkeer, na de nodige infrastructurele aanpassingen, snel de A2 kan bereiken. De onvermijdelijke extra verkeersbewegingen en -overlast die nieuwe glastuinbouwgebieden met zich meebrengen, worden daardoor beperkt. Verder kan een voordeel zijn dat oostelijker gelegen locaties mogelijk minder negatief scoren ten aanzien van de waterkwaliteit dan westelijke locaties, omdat ze verder van de Afgedamde Maas liggen 4 ). De werkgroep denkt in dit verband aan een vergroting van het intensiveringgebied bij Velddriel met enkele tientallen hectares; een dergelijke uitbreiding zij het van een veel grotere omvang - was ook voorzien in de streekplanherziening die door de Raad van State is vernietigd. Een tweede mogelijkheid is een gebied in de onmiddellijke nabijheid van de kruising van de spoorlijn en de N322, ten oosten of ten westen van de spoorlijn. Dit voorstel sluit deels aan bij de modellen 3 en 3A uit het Regionaal Plan Bommelerwaard uit De werkgroep benadrukt dat het, anders dan in de genoemde modellen, mag gaan om een gebied van hooguit enkele tientallen hectares. In verband met de energie- en broeikasgasproblematiek zou onderzocht moeten worden of een locatie kan worden gevonden waarbij de overtollige warmte van de kassen aangewend kan worden voor de verwarming van huizen of bedrijfsgebouwen. De werkgroep denkt dat de genoemde locaties daartoe mogelijkheden bieden (zie ook het eerder genoemde Ecofys-rapport). 11 De werkgroep acht het vanzelfsprekend dat nieuwe kassencomplexen zo goed mogelijk worden ingepast in het landschap, onder andere door beplanting te realiseren, die dan wel een behoorlijke omvang moet hebben. Daardoor kunnen deze complexen aan het directe zicht worden onttrokken. De werkgroep wijst er op dat dit voor kassen die zichtbaar zijn vanaf de dijken, niet mogelijk is. Dat is voor haar een belangrijke reden om zeer kritisch te staan tegenover de vestiging van kassen dichtbij dijken, die landschappelijk en toeristisch gezien bijzonder waardevol zijn. De werkgroep pleit ervoor om ook voor bestaande kassencomplexen, die veelal landschappelijk slecht zijn ingepast, op een creatieve manier te zoeken naar mogelijkheden om hierin verbetering te brengen. Herstructurering biedt ook hiervoor waarschijnlijk mogelijkheden. Zonodig kan overwogen worden om een groenvoorziening (zoals een houtwal) aan te brengen op aangrenzende percelen van de bestaande kassencomplexen. Dat kan wellicht gecombineerd worden met een vorm van agrarisch natuurbeheer. 12 Met betrekking tot de paddenstoelenteelt is de werkgroep van mening dat een verdere spreiding van deze bedrijven zeer ongewenst is. Dan zouden overal landschapsontsierende grote loodsen komen te staan. Daarom dient clustering te worden nagestreefd. Vanuit de sector wordt echter gesteld dat deze bedrijven niet te dicht bij elkaar mogen staan, omdat dan het risico van ziekten te groot wordt. De oplossing van dit dilemma is naar de mening van de werkgroep om binnen of aansluitend aan - bestaande en eventueel nieuw te ontwikkelen glastuinbouwlocaties enkele percelen te 4 ) Zie Commissie voor de Milieueffectrapportage, Toetsingsadvies over het milieueffectrapport Glastuinbouw en champignonteelt in de Bommelerwaard en de aanvulling daarop, 19 juli

7 reserveren voor de paddenstoelenteelt. Volgens het Ecofys-rapport zou dit ook uit het oogpunt van energiebenutting gunstig zijn. Paddenstoelenbedrijven buiten de intensiveringsgebieden doen vaak in ernstige mate afbreuk aan de kwaliteit van het landschap. Daarom zou voor deze bedrijven een vergelijkbaar beleid moeten worden gevoerd als voor verspreide glastuinbouwbedrijven, dus beperken van de uitbreidingsmogelijkheden (tot bijvoorbeeld 20%) en bevorderen dat deze bedrijven worden verplaatst naar intensiveringzones. Werkgroep Kassen en Landschap, Januari

8 Nadere informatie kan worden verkregen bij Henk van Eck: U kunt dit document ook downloaden van de website van de Natuurwacht Bommelerwaard ( Ook vragen, adhesiebetuigingen en andere reacties zijn daar welkom (info@natuurwachtbommelerwaard.nl). 8