Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar DE FISCALE GEVOLGEN IN DE VENNOOTSCHAPSBELASTING VAN DE VERKRIJGING VAN ACTIVA TEN KOSTELOZEN TITEL OF TEGEN LAGE PRIJS NA HET ARREST VAN HET HOF VAN JUSTITIE VAN 3 OKTOBER 2013 (ZAAK C- 322/12, GIMLE) Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Dimas Coetsier (Studentennr ) Promotor: Prof. dr. Stefaan Van Crombrugge Commissaris: Prof. dr. Inge Van De Woesteyne

2 2

3 INHOUDSTAFEL INLEIDING... 5 A. Situering van het onderzoek... 5 B. Doelstelling van het onderzoek... 6 C. Meerwaarde van het onderzoek... 7 DEEL I: TOELICHTING VAN DE PROBLEMATIEK... 8 DEEL II. DE BOEKHOUDKUNDIGE VERWERKING VAN ACTIVA VERKREGEN BENEDEN MARKTWAARDE HOOFDSTUK 1. DE TRADITIONELE BOEKHOUDKUNDIGE PRINCIPES INZAKE WAARDERING VAN ACTIVA A. Voorzichtigheid, oprechtheid en goede trouw bij de waardering B. Het getrouw beeld C. Primauteit van het boekhoudrecht D. Basisprincipe: waardering aan historische kostprijs E. Uitwerking van deze principes op activa verkregen beneden marktwaarde HOOFDSTUK 2. DE CONFLICTPERIODE AFDELING 1. OPSTAL-ARREST A. Feitelijkheden B. Uitspraak van het hof C. Gevolgen van het Opstal-arrest AFDELING 2. HET CBN-ADVIES NR. 126/ AFDELING 3. ARTWORK SYSTEMS A. Achtergrond B. Uitspraak C. Bespreking HOOFDSTUK 3. ONTKNOPING NA DE UITSPRAKEN VAN HET HOF VAN JUSTITIE? AFDELING 1. GIMLE-ARREST VAN 3 OKTOBER A. Achtergrond en toelichting B. Uitspraak en argumentatie van het Hof van Justitie C. Bespreking AFDELING 2. DE BLOOMSBURY-BESCHIKKING VAN 6 MAART A. Feitelijkheden

4 B. Uitspraak van het Hof C. Bodemgeschil voor het hof van beroep te Gent HOOFDSTUK 4. DRIE STREKKINGEN IN DE DOCTRINE NA GIMLE EN BLOOMSBURY A. De eerste strekking: altijd onmiddellijke winsterkenning B. De tussenstrekking: theorie van de vergoedende verkrijging om niet C. De derde strekking: nooit onmiddellijke winsterkenning D. Beoordeling van de strekkingen. Welke strekking heeft het bij rechte eind? Conclusie DEEL III: FISCALE WAPENS VAN DE FISCUS HOOFDSTUK 1. WINST UIT VERRICHTINGEN A. Ruime interpretatie B. De tussenstrekking: winst bij vergoedende verkrijgingen om niet C. Meest recente strekking: geen correctie op het boekhoudkundig resultaat Conclusie HOOFDSTUK 2. WINST UIT WAARDEVERMEERDERING VAN ACTIVA HOOFDSTUK 3. WINST UIT ONDERWAARDERING VAN ACTIVA HOOFDSTUK 4. VOORDELEN VAN ALLE AARD HOOFDSTUK 5. ABNORMALE EN GOEDGUNSTIGE VOORDELEN A. het begrip abnormale of goedgunstige voordelen B. Is artikel 207, tweede lid WIB 1992 een doeltreffend wapen voor de fiscus in de context van activa verkregen beneden marktwaarde? Conclusie HOOFDSTUK 6. DE ANTIMISBRUIKBEPALING HOOFDSTUK 7. SIMULATIE DEEL IV: GEVOLGEN VOOR DE VENNOOTSCHAPSBELASTING ALGEMEEN BESLUIT

5 INLEIDING A. Situering van het onderzoek 1. De masterproef zal zich toespitsen op de fiscale implicaties van de verkrijging, door een vennootschap, van activa tegen een lage prijs of ten kostelozen titel. Over dit contentieux is het laatste decennium nogal wat inkt gevloeid. Omdat dit onderwerp onlosmakelijk is verbonden met het boekhoudrecht, werd traditioneel aangenomen dat activa verkregen ten kostelozen titel of tegen een lage prijs moesten worden geboekt aan de historische kostprijs en dat het verschil tussen de werkelijke waarde en de boekwaarde een latente meerwaarde uitmaakte, die bijgevolg vrijgesteld bleef van de vennootschapsbelasting. Eind de jaren 90 kwam hieromtrent een discussie op gang, hoofdzakelijk veroorzaakt door vier katalysatoren. 1 Meer bepaald hebben een paar onorthodoxe arresten (Opstalarrest 2 en Artwork Systems-zaak 3 ), een fel bekritiseerd advies van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen 4 en de ontwikkelingen op het vlak van internationale boekhoudkundige verslaggevingsnormen de bal aan het rollen gebracht. Door een minderheidsstrekking werd gesteld dat activa, verkregen tegen een te lage prijs, aan hun werkelijke waarde dienden te worden geboekt en dat het verschil tussen de betaalde prijs en de boekwaarde kon worden belast. Deze strekking baseert zich hiervoor op het principe van het getrouwe beeld, dat vennootschappen zou toelaten of zelfs verplichten af te wijken van de waardering aan historische kostprijs. De belastingadministratie heeft van deze onzekerheid gretig gebruikgemaakt om heel wat belastingaangiften in die zin te laten wijzigen. Deze situatie heeft tot heel wat fiscale geschillen geleid, waarop uiteenlopende antwoorden werden gegeven in de rechtspraak en rechtsleer. Eind 2013 heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie, naar aanleiding van een prejudiciële vraag 1 H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) Antwerpen 5 oktober 1999, nr. 1996/FR/401, TRV 2000, 35, noot S. VAN CROMBRUGGE. 3 Rb. Gent 14 november 2002, FJF, 2003, afl. 2003/133, secure/documentview.aspx?id=mnrs CBN, advies 126/17 Bepaling van de aanschaffingswaarde van activa verkregen onder bezwarende titel of om niet, november 2001, 5

6 van het Belgische Hof van Cassatie 5, een belangrijke uitspraak gedaan met betrekking tot deze problematiek. 6 Bondig kan worden samengevat dat het Hof de praktijk van de Belgische administratie afkeurt en zeer duidelijk stelt dat activa verkregen tegen een lage prijs moeten worden geboekt aan historische kostprijs. Principieel erkent het Hof de afwijkende functie van het getrouw beeld: namelijk dat in uitzonderingsgevallen een afwijking van de gebruikelijke waarderingsregels is toegestaan. Maar het Hof stelt dat de situatie, waarin de aanschaffingsprijs van activa lager is dan hun werkelijke waarde, niet kan worden beschouwd als een dergelijk uitzonderingsgeval. Met een daaropvolgende beschikking 7 heeft het Hof de resterende twijfel met betrekking tot activa die geheel om niet zijn verkregen van de kaart geveegd, door te stellen dat ook in het geval van een verkrijging ten kostelozen titel het zich geen waardering aan werkelijke waarde opdringt. B. Doelstelling van het onderzoek 2. In het eerste deel van de masterproef zal de situatie vooral beschrijvend worden benaderd, met de bedoeling de lezer uitgebreid te informeren over de problematiek. Daarbij wordt eerst een historische inleiding gegeven van de situatie voor het ontstaan van de discussie. Hierbij zullen ook een aantal principes en het regelgevend kader worden gedefinieerd en besproken in functie van het onderwerp. Vervolgens zal worden stilgestaan bij de conflictperiode, voorafgaand aan het arrest van het Hof van Justitie. Hier zal vooral rechtspraak worden geanalyseerd en zullen een aantal auteurs, met interessante visies aan bod komen. Tot slot zal de huidige situatie grondig onder de loep worden genomen aan de hand van een diepgaande analyse van de rechtspraak van het Hof van Justitie en de gevolgen die zij heeft teweeggebracht zowel in hoofde van de belastingadministratie als de belastingbetaler. 5 Cass. 1 juni 2012, TRV 2014, HvJ 3 oktober 2013, nr. C-322/12, ECLI:EU:C:2013:632, Gimle; B. BELLEN en J. STEVENS, Het getrouw beeld en de waardering van activa tegen aanschaffingswaarde: het Hof van Justitie schenkt klare wijn (noot onder HvJ 3 oktober 2013), TRV 2014, HvJ 6 maart 2014, nr. C-510/12, ECLI:EU:C:2014:154, Bloomsbury. 6

7 3. Tot slot zal een blik worden geworpen op de toekomst, waarbij mogelijke reacties van de Belgische wetgever, de belastingadministratie en de rechtspraak zullen worden besproken. C. Meerwaarde van het onderzoek 4. De rechtspraak van het Hof van Justitie met betrekking tot verkrijging van activa tegen lage prijs of ten kostelozen titel is erg bevorderlijk voor de rechtszekerheid. In de periode waarin er grote discussie bestond tussen de verschillende strekkingen was het erg moeilijk voor vennootschappen, hun fiscalisten en de administratie om te weten hoe de vork nu in de steel zat. Dit effect werd nog versterkt door de uiteenlopende antwoorden die werden gegeven in de rechtspraak. Met dit werk wordt vooreerst beoogd de lezer op de hoogte te brengen van de recentelijke ontwikkelingen die hebben plaatsgevonden en van de huidige stand van zaken. Het is de bedoeling een brede kijk te geven, waarmee een beter begrip van de situatie wordt nagestreefd. Daarnaast zal worden getracht om, naast een louter beschrijvend verslag, ook enkele denkpistes te betreden door de huidige stand van zaken kritisch te evalueren. 7

8 DEEL I: TOELICHTING VAN DE PROBLEMATIEK 5. Gezien het contentieux omtrent de verkrijging van activa beneden marktwaarde 8 steunt op een complexe theoretische achtergrond, is het aangewezen deze eerst grondig te bestuderen en te ontleden alvorens de potentiële gevolgen van de laatste ontwikkelingen op de vennootschapsbelasting te onderzoeken. De centrale vraag in dit onderzoek is of er (na het arrest Gimle) sprake kan zijn van belastbare winst 9 in de vennootschapsbelasting op het ogenblik van de verkrijging, wanneer een vennootschap activa heeft verkregen beneden marktwaarde. De problematiek situeert zich dus niet rond de al dan niet belastbaarheid van de discrepantie tussen de aanschaffingswaarde en de marktwaarde, maar rond het tijdstip van deze belastbaarheid. Omdat de fiscale winstbepaling in België in beginsel steunt op het boekhoudkundig resultaat, lijkt dit op het eerste zicht een louter boekhoudkundige discussie. Dit vraagstuk zal echter vanuit zowel boekhoudkundig als fiscaal perspectief dienen te worden benaderd. Vooreerst zal worden nagegaan in welke mate een verkrijging beneden marktwaarde leidt tot de verplichting in hoofde van de vennootschap om in haar boekhouding over te gaan tot onmiddellijke resultaatserkenning van het verschil tussen de marktwaarde van verkregen activa en de effectief betaalde prijs. Vervolgens zal worden onderzocht of er in België fiscale instrumenten voorhanden zijn die, in gevallen waarin de vorige vraag negatief dient te worden beantwoord, het boekhoudkundig resultaat kunnen corrigeren in die zin dat er toch sprake zou zijn van belastbare winst in de vennootschapsbelasting op het ogenblik van de verkrijging van activa beneden marktwaarde. 6. Vermits de vennootschapsbelasting steunt op het boekhoudrecht 10, wordt het fiscaal resultaat rechtstreeks beïnvloed door de wijze waarop activa worden gewaardeerd krachtens de boekhoudkundige regels. Daarom zal in het eerste deel 8 Het begrip activa verkregen beneden marktwaarde omvat in deze scriptie zowel de verkrijgingen om niet, als de verkrijgingen tegen een lage prijs (gedeeltelijk om niet). 9 Met belastbare winst wordt het verschil tussen de aanschaffingswaarde en de marktwaarde van de activa verkregen beneden marktwaarde bedoelt. 10 Zie infra, randnummer 14 e.v. 8

9 van deze scriptie worden stilgestaan bij de wijze waarop activa verkregen beneden marktwaarde boekhoudkundig moeten worden gewaardeerd. De boeking aan werkelijke waarde geeft een trouw beeld van de vermogenstoestand van een vennootschap en zal resulteren in een hogere belastbare winst, terwijl de waardering aan historische kostprijs de kans geeft om het belastbaar resultaat naar beneden te drukken en dus dichter zal aanleunen bij het voorzichtigheidsbeginsel. 11 Om de huidige stand van het boekhoudrecht in het licht van de recente rechtspraak van het Hof van Justitie te begrijpen zal worden teruggegrepen naar de traditionele boekhoudkundige principes. Vertrekkend vanuit deze principes zal aan de hand van rechtspraak en rechtsleer de evolutie worden geschetst die zich met betrekking tot deze problematiek heeft voorgedaan. Daarbij zal terloops reeds kort worden stilgestaan bij de ondersteunende fiscale argumenten die werden gebruikt gedurende deze ontwikkeling. 7. Het boekhoudrecht is zeker wanneer het onverkort zou worden doorgetrokken op fiscaal vlak niet zaligmakend. Daarom wijkt de fiscale wetgeving soms bewust af van de boekhoudrechtelijke regels, of biedt zij de fiscus alternatieven om ongewenste effecten van het boekhoudrecht glad te strijken. In deel III dit onderzoek zal worden gekeken naar de fiscale instrumenten die fiscus aanwendt om tot een onmiddellijke taxatie over te gaan in geval van activa verkregen beneden marktwaarde. In dit deel zal ook worden ingegaan op de implicaties die de recente rechtspraak van het Hof van Justitie zou kunnen hebben op de vennootschapsbelasting in de zin van een potentiële reactie door de wetgever. In de hypothetische situatie van een ingrijpen door de wetgever zal dit zich situeren in de fiscale regelgeving. Vermits het boekhoudrecht wordt geregeld op Europees niveau is het weinig waarschijnlijk dat hiervan op nationaal vlak kan worden afgeweken, maar de nationale regelgevers blijven vrij om op fiscaal vlak af te wijken van de Europese boekhoudregels Uiteraard in de hypothese dat de betaalde prijs beneden de werkelijke waarde van de verkregen activa ligt. 12 HvJ 3 oktober 2013, nr. C-322/12, ECLI:EU:C:2013:632, Gimle. 9

10 DEEL II. DE BOEKHOUDKUNDIGE VERWERKING VAN ACTIVA VERKREGEN BENEDEN MARKTWAARDE Hoofdstuk 1. De traditionele boekhoudkundige principes inzake waardering van activa 8. In dit hoofdstuk wordt een korte beschrijving gegeven van de traditionele boekhoudkundige (en fiscale) principes die in België de basis vormen voor de waardering van activa en die relevant zijn voor het besproken contentieux. A. Voorzichtigheid, oprechtheid en goede trouw bij de waardering 9. Sinds de jaren twintig van de vorige eeuw werden in de rechtspraak algemene waarderingsregels ontwikkeld op basis waarvan later meer concrete waarderingsregels zouden worden geformuleerd. 13 Zo stelde het Hof van Cassatie dat de waardering van voorraden moest gebeuren met oprechtheid, goede trouw en voorzichtigheid 14. Nadien werd ook het juistheidscriterium ontwikkeld 15 en later vervangen door het criterium van werkelijkheid en objectiviteit De vereiste van voorzichtigheid, oprechtheid en goede trouw bij het waarderen van activa is vandaag opgenomen in artikel 32 KB/W.Venn. 18 Een vennootschap moet bij het waarderen van haar activa deze principes steeds in het oog houden. VAN CROMBRUGGE wijst erop dat deze principes niet als fiscaal gewoonterecht mogen worden beschouwd. 19 Deze principes hebben uitwerking in de vennootschapsbelasting omwille van het principe van de primauteit van het boekhoudrecht S. VAN CROMBRUGGE, Beginselen van de vennootschapsbelasting, Kalmthout, Biblo, 2013, Cass. 22 april 1929, Pas. 1929, I, Cass. 2 januari 1963, Bull.Bel. 1964, 94; Cass. 26 maart 1963, Pas. 1963, I (809), Cass. 19 mei 1959 Arr.Verbr. 1959, (740), S. VAN CROMBRUGGE, Beginselen van de vennootschapsbelasting, Kalmthout, Biblo, 2013, Art. 6, eerste lid, c Europese Boekhoudrichtlijn. 19 S. VAN CROMBRUGGE, Beginselen van de vennootschapsbelasting, Kalmthout, Biblo, 2013, Zie infra, randnummer 14 e.v. 10

11 B. Het getrouw beeld 10. Ook het beginsel van het getrouw beeld is traditioneel een zeer belangrijk principe in het boekhoudrecht en de vennootschapsbelasting. Artikel 2, derde lid van de Vierde Richtlijn 21 stelde: De jaarrekening moet een getrouw beeld geven van het vermogen, de financiële positie en het resultaat van de vennootschap. 22 Dit beginsel werd in het Belgisch boekhoudrecht overgenomen in artikel 24, eerste lid KB/W.Venn. Het beginsel van het getrouw beeld van de jaarrekening is gedurende lange tijd aangegrepen als argument voor de waardering aan werkelijke waarde in de discussie omtrent de waardering van activa verkregen beneden marktwaarde. Omwille van de grote rol die dit basisprincipe heeft gespeeld in de discussie die het voorwerp uitmaakt van deze scriptie, is het van belang om de functies ervan te verduidelijken. 11. Het getrouw beeld houdt volgens DE LEMBRE in dat de rapportering de verrichtingen van de onderneming en haar toestand na deze verrichtingen juist moet weergeven in het kader van de vooraf gedefinieerde beginselen. 23 Klassiek wordt aangenomen dat het getrouw beeld drie functies heeft: aanvullend, interpretatief en afwijkend. 24 De aanvullende functie van het getrouw beeld ligt vervat in artikel 24, tweede lid KB/W.Venn., dat aangeeft dat aanvullende inlichtingen moeten worden verstrekt indien de toepassing van de bepalingen van 21 Vierde Richtlijn 78/660/EEG van de Raad van 25 juli 1978 op de grondslag van artikel 54, lid 3, sub g), van het Verdrag betreffende de jaarrekening van bepaalde vennootschapsvormen, Pb.L. 14 augustus 1978, afl. 222, 11 (hierna: Vierde Richtlijn). Opmerking: De vierde Richtlijn is inmiddels opgeheven en vervangen door de Europese Boekhoudrichtlijn. 22 Vandaag opgenomen in artikel 4, derde lid, eerste zin van Richtlijn 2013/34/EU van het Europees Parlement en van de Raad van 26 juni 2013 betreffende de jaarlijkse financiële overzichten, geconsolideerde financiële overzichten en aanverwante verslagen van bepaalde ondernemingsvormen, tot wijziging van Richtlijn 2006/43/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijnen 78/660/EEG en 83/349/EEG van de Raad, Pb.L. 29 juni 2013, afl. 182, 19 (hierna: Europese Boekhoudrichtlijn). 23 E. DE LEMBRE, Handboek boekhouden Deel 2 Het Belgisch boekhoudrecht, Deurne, Wolters Plantyn, 1999, p. 72.; P. SALENS en C. TAGHON, Aangifte vennootschapsbelasting 2015, Antwerpen, Maklu, 2015, G. GELDERS, Le principe de l image fidèle dans le droit comptable, C&FP 1995, 7-27; H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) 832; H. PUTMAN, Waardering activa verkregen beneden marktwaarde: baanbrekend arrest, Fiscoloog 2013, (1) 2-3; P. SALENS en C. TAGHON, Aangifte vennootschapsbelasting 2015, Antwerpen, Maklu, 2015,

12 het KB niet volstaat om te voldoen aan de vereisten van het getrouw beeld. 25 Artikel 29 van het KB/W.Venn. geeft uiting aan de afwijkende of derogerende werking van het getrouw beeld. 26 Dit houdt de verplichting in om af te wijken van een waarderingsregel wanneer de toepassing ervan niet leidt tot de nakoming van het getrouw beeld. Tot slot houdt de door de rechtsleer ontwikkelde 27 interpretatieve functie van het getrouw beeld in dat wanneer er geen specifieke waarderingsregels worden gegeven in het boekhoudrecht men deze dient in te vullen in het licht van het getrouw beeld. 12. In deze scriptie zal in het bijzonder aandacht worden besteed aan de derogerende werking van het getrouw beeld, vermits deze het voorwerp heeft uitgemaakt van heel wat discussie in de doctrine en de rechtspraak. Omdat de wetgever heeft nagelaten hieraan een concrete invulling te geven, heeft dit principe aanleiding gegeven tot heel wat rechtsonzekerheid bij zowel de administratie als de belastingplichtige. Hier kan reeds worden opgemerkt dat de derogerende werking van het getrouw beeld slechts in uitzonderingsgevallen kan worden ingeroepen en de voorkeur moet worden gegeven aan de minder vergaande aanvullende functie van het getrouw beeld. 28 Slechts wanneer aanvullende inlichtingen niet zouden volstaan om te voldoen aan de vereisten van het getrouw beeld, kan de derogerende werking uitwerking krijgen. Uit een en ander kan worden afgeleid dat de term uitzonderingsgevallen restrictief dient te worden geïnterpreteerd. Dit vloeit ook voort uit de filosofie van het continentaal boekhoudrecht dat de voorkeur geeft aan de bescherming van de schuldeisers en dus een voorzichtigere benadering zal kiezen dan de Angelsaksische boekhoudnormen, waar de nadruk wordt gelegd op de belangen van de aandeelhouders Zie ook artikel 4, derde lid Europese Boekhoudrichtlijn. 26 Zie ook artikel 4, vierde lid Europese Boekhoudrichtlijn. 27 P. SALENS en C. TAGHON, Aangifte vennootschapsbelasting 2015, Antwerpen, Maklu, 2015, P. SALENS en C. TAGHON, Aangifte vennootschapsbelasting 2015, Antwerpen, Maklu, 2015, ; Bulletin nr. 15 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen, oktober 1984, P. SALENS en C. TAGHON, Aangifte vennootschapsbelasting 2015, Antwerpen, Maklu, 2015,

13 13. In haar recente rechtspraak heeft het Hof van Justitie 30 het gebruik van de derogerende werking van het getrouwe beeld veroordeeld, wanneer deze wordt aangewend om activa verkregen beneden marktwaarde te aan werkelijke waarde in resultaat te nemen. Vooreerst werd geoordeeld dat bij de invulling van het beginsel van het getrouwe beeld in het bijzonder rekening moet worden gehouden met het voorzichtigheidsbeginsel, zoals vervat in artikel 31, 1, c Vierde Richtlijn. Dit houdt in dat is voldaan aan de vereiste van het getrouw beeld wanneer alle elementen die betrekking hebben op het boekjaar in aanmerking worden genomen. Meer bepaald mogen winsten slechts in de jaarrekening worden opgenomen voor zover zij op balansdatum gerealiseerd zijn. 31 Ten tweede moet het getrouwe beeld worden begrepen in het licht van het principe dat de waardering van activa gebeurt op basis van de aanschaffings- of vervaardigingsprijs van de activa. Daarom steunt het getrouwe beeld van de jaarrekening van een vennootschap op een waardering van activa aan historische kostprijs en niet op de marktwaarde daarvan. 32 Bijgevolg maakt een verkrijging van activa tegen een lage prijs, dan wel om niet, geen uitzonderingsgeval uit dat de toepassing van de derogerende werking van het getrouw beeld rechtvaardigt. C. Primauteit van het boekhoudrecht 14. De primauteit van het boekhoudrecht is het principe waaruit volgt dat de (waarderings)regels van het boekhoudrecht in beginsel doorwerken in het fiscaal recht en bijgevolg automatisch van toepassing zijn op de fiscale winstberekening. Het boekhoudrecht wordt dus als de lex generalis beschouwd ten opzichte van het fiscaal recht. Enkel wanneer de fiscale wet er expliciet 33 van afwijkt zullen de boekhoudregels geen uitwerking krijgen in fiscalibus. Dit principe kwam reeds tot 30 HvJ 3 oktober 2013, nr. C-322/12, ECLI:EU:C:2013:632, Gimle; HvJ 6 maart 2014, nr. C-510/12, ECLI:EU:C:2014:154, Bloomsbury. 31 Artikel 3, 1, c, aa Vierde Richtlijn, Thans art 32 S. VAN CROMBRUGGE, Kroniek boekhoudrecht (mei 2013 april 2014), TRV 2014, (687) Arbitragehof 10 maart 2004, TFR 2004, 855, B.9; Merk op dat ondanks dat het Arbitragehof stelt dat een uitdrukkelijke afwijking door de fiscale vereist is, sommige auteurs de mening zijn toegedaan dat een impliciete afwijking van de fiscale wet volstaat, zolang zij voldoende duidelijk is. Zie: S. VAN CROMBRUGGE, Beginselen van de vennootschapsbelasting, Kalmthout, Biblo, 2013,

14 uiting in de voorbereidende werken van de wet van 17 juli 1975 en het KB van 8 oktober 1976 en ligt in het verlengde van oude Cassatierechtspraak 34, die stelt dat de jaarrekening tot grondslag dient voor de fiscale aangifte. 35 De meerderheid van de rechtsleer is sinds de boekhoudhervorming van de mening toegedaan dat voor de fiscale winstberekening moet worden gesteund op de waarderingsregels van het KB van 8 oktober 1976 met betrekking tot de jaarrekening van de ondernemingen 36, thans overgenomen in het KB van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van Vennootschappen Ondanks het feit dat het geen algemeen rechtsbeginsel zou zijn 39, wordt het principe van de primauteit van het boekhoudrecht onderschreven door zowel het Hof van Cassatie 40 als het Grondwettelijk Hof 41. De primauteit van het boekhoudrecht komt thans ook tot uiting in artikel 2, 1, 9 WIB Dat artikel bepaald dat de uitdrukkingen immateriële, materiële of financiële vaste activa, oprichtingskosten en voorraden en bestellingen in uitvoering de betekenis hebben die daaraan wordt toegekend door de wetgeving op de boekhouding en de jaarrekening van de ondernemingen Hier dient reeds te worden opgemerkt dat de fiscale wetgeving geen bepalingen bevat die expliciet afwijken van het boekhoudrecht inzake de waardering van activa verkregen beneden marktwaarde. De primauteit van het boekhoudrecht heeft dus voor gevolg dat eerst zal moeten worden nagegaan hoe verkrijgingen beneden marktwaarde boekhoudkundig worden benaderd. In 34 Cass. 3 december 1963, Pas. 1964, I, 364. Merk op dat dit enkel voor gevolg heeft dat geen cassatiemiddel kan worden ingesteld louter op grond van het principe van de primauteit van het boekhoudrecht, zonder concrete wetsbepalingen aan de duiden die door de bestreden beslissing werden geschonden. 35 S. VAN CROMBRUGGE, Beginselen van de vennootschapsbelasting, Kalmthout, Biblo, 2013, 82; I. VAN DE WOESTEYNE, Cursus Vennootschapsbelasting , Onuitg Hierna aangeduid als: KB van 8 oktober 1976, ingetrokken en vervangen door het KB van 30 januari Hierna aangeduid als: KB/W.Venn.. 38 S. VAN CROMBRUGGE, Beginselen van de vennootschapsbelasting, Kalmthout, Biblo, 2013, Cass. 5 mei 1995, RW , Cass. 20 februari 1997, AFT 1997, Arbitragehof 10 maart 2004, TFR 2004, 855, B I. VAN DE WOESTEYNE, Cursus Vennootschapsbelasting , Onuitg

15 beginsel zal deze boekhoudkundige verwerking de fiscale winst bepalen, vermits er prima facie geen afwijkende fiscale bepalingen voorhanden zijn. Verder in deze scriptie zal echter worden ingegaan op de gevolgen voor de vennootschapsbelasting van de afgebakende waarderingsregels. D. Basisprincipe: waardering aan historische kostprijs 16. Traditioneel wordt in België de boekhoudkundige praktijk gehandhaafd waarbij verkregen activa worden gewaardeerd aan historische kostprijs. 43 Met de wet van 17 juli 1975 en haar uitvoeringsbesluiten heeft de wetgever dit principe in navolging van de Vierde Richtlijn 44 in het Belgisch recht verankerd. 45 Om het Belgische boekhoudrecht 46 zoveel mogelijk te laten overeenstemmen met de Europese boekhoudkundige verplichtingen, werd bij de redactie van deze wet en haar uitvoeringsbesluiten rekening gehouden met de op dat ogenblik reeds vrijgegeven ontwerpteksten van de Vierde Richtlijn Het uitgangspunt, zoals geformuleerd in het verslag aan de Koning bij het koninklijk besluit van 8 oktober 1976, was dat vennootschapsactiva dienden te worden beoordeeld in termen van economisch nut en de prijs die door de partijen werd overeengekomen. Dit staat in contrast met de potentiële zienswijze dat activa zouden moeten worden gewaardeerd in termen van te realiseren waarden of vermogenstoename. 48 Het KB van 8 oktober 1976 werd later geïntegreerd in het KB/W.Venn. Vandaag bepaalt het KB/W.Venn. dat elk actiefbestanddeel moet worden gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde (i.e. historische kostprijs) en voor dat bedrag in de balans dient te worden opgenomen, onder aftrek van de 43 Art. 35, eerste lid KB/W.Venn.; Art 6, eerste lid, i Europese Boekhoudrichtlijn. 44 Art. 32 e.v. Vierde Richtlijn. 45 Verslag aan de Koning bij KB 8 oktober 1976 (BS 19 oktober 1976, ). 46 Voor 1975 kon nog niet worden gesproken van een uitgewerkt boekhoudrecht. 47 H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805)

16 desbetreffende afschrijvingen en waardeverminderingen. 49 Daarnaast wordt verduidelijkt dat onder het begrip aanschaffingswaarde de aanschaffingsprijs, vervaardigingsprijs of de inbrengwaarde moet worden verstaan. 50 Verder omvat de aanschaffingsprijs, naast de aankoopprijs, ook de bijkomende kosten zoals niet terugbetaalbare belastingen en vervoerskosten. 51 Dit principe van waardering aan historische kostprijs is in het Belgisch boekhoudrecht uitgegroeid tot een basisprincipe, waarvan slechts kan worden afgeweken in de gevallen die het KB/W.Venn. bepaalt. 18. Eén van de situaties waarvoor het KB/W.Venn. volgens sommige auteurs 52 in een afwijkende regeling voorziet is de ruil. 53 Mijns inziens is het juister om te stellen dat het KB/W.Venn. voorziet in een uitzonderlijke alternatieve waarderingsmogelijkheid voor door middel van ruil verkregen activa. Artikel 36, tweede lid KB/W.Venn. bepaalt immers in beginsel het volgende: de aanschaffingsprijs van een door ruil verkregen actiefbestanddeel is de marktwaarde van het (de) in ruil hiervoor overgedragen actiefbestanddeel (-delen). Theoretisch gaat de wetgever dus ook voor dergelijke activa uit van de aanschaffingsprijs. Dit doet zij niet louter door het woord aanschaffingsprijs letterlijk op te nemen in de wettekst, maar ook wanneer men dit artikel inhoudelijk gaat analyseren ziet men dat het in ruil verkregen goed de waarde krijgt toegemeten van de prijs (in casu het in ruil gegeven actiefbestanddeel) die ervoor werd betaald. Deze waarderingsregel valt dus volledig te rijmen met de filosofie van de waardering aan historische kostprijs. Het alternatief dat de wetgever biedt luidt als volgt: is deze waarde moeilijk vast te stellen, dan is de aanschaffingsprijs de marktwaarde van het door ruil verkregen actiefbestanddeel. De facto zullen dergelijke activa dus vaak in de balans worden opgenomen aan marktwaarde, maar uit de geest van de wet valt geenszins af te leiden dat de wetgever een voorkeur zou hebben voor een 49 Art. 35, eerste lid KB/W.Venn. 50 Art 35, tweede lid KB/W.Venn. 51 Art 36, eerste lid KB/W.Venn. 52 H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) Art 36, tweede lid KB/W.Venn. 16

17 waardering aan marktwaarde van door ruil verkregen activa. Daaruit kan worden afgeleid dat het gaat om een uitzondering op het algemene principe van waardering aan historische kostprijs. Bijgevolg kan worden besloten dat artikel 36, tweede lid KB/W.Venn. restrictief dient te worden geïnterpreteerd. 54 Rechtsleer en rechtspraak die een soepele invulling trachten te geven aan het toepassingsgebied van deze bepaling moeten dus met klem worden verworpen. Verder in dit onderzoek zal worden teruggekoppeld naar deze bevindingen. 55 E. Uitwerking van deze principes op activa verkregen beneden marktwaarde 19. Gezien het boekhoudrecht geen bijzondere regels voorziet voor de situatie waarin activa worden verkregen beneden marktwaarde, wordt traditioneel gesteld dat voor de waardering van activa geen onderscheid moet worden gemaakt tussen verkrijgingen ten bezwarende titel en verkrijgingen (gedeeltelijk) om niet. 56 Enkel in zeer specifieke gevallen wordt door sommigen verdedigd dat een dergelijk onderscheid nodig is. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de vergoedende verkrijging om niet 57, waarbij door sommige auteurs wordt teruggegrepen naar de waarderingsregels van toepassing op de ruil In de rechtsleer was er traditioneel grote eensgezindheid dat in de situatie van een verkrijging beneden marktwaarde het algemene principe van waardering aan historische kostprijs toepassing vindt en er zich geen waardering aan werkelijke waarde opdringt. 59 Dergelijke activa worden volgens deze visie geboekt 54 PUTMAN H en VANHECKE J., Verkrijging activa beneden marktwaarde: altijd, soms of nooit onmiddellijke winsterkenning? (noot onder Antwerpen 7 oktober 2014), TFR 2015, Zie infra, randnummer 91 e.v. 56 H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) Dit concept zal verder uitgebreid worden behandeld. 58 Art. 36, tweede lid KB/W.Venn. 59 CH. CHÉRUY en M. DHAENE, Fiscale implicaties van de adviezen 126/17 en 126/18 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen, TFR 2002, 173; C. CHERUY en C. LAURENT, Le régime fiscal des sociétés holdings en Belgique, brussel, Larcier, 2008, ; M. DEMUYNCK, G. DE NEEF en C. AMAND, Overdracht van ondernemingen: fiscaal-juridische aspecten, gent, Larcier, 2004, 65; H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805)

18 tegen een prijs van nul of tegen een symbolische prijs. 60 De verwerving beneden marktwaarde heeft dus traditioneel geen invloed op de waarderingsgrondslag. Het verschil tussen de historische kostprijs en de werkelijke waarde vormt dan een latente meerwaarde die principieel niet belastbaar is Ook de Commissie voor Boekhoudkundige Normen heeft in haar adviezen de stelling bevestigd dat wanneer een actiefbestanddeel in het vermogen van een vennootschap wordt opgenomen op grond van een overeenkomst, dit actief krachtens het KB/W.Venn. moet worden gewaardeerd tegen de tussen de partijen overeengekomen prijs, in voorkomend geval verhoogd met de bijkomende kosten die zijn gemaakt voor de verwerving van het actief. 62 Ook in een niet-gepubliceerd advies 63 heeft de Commissie bevestigd dat de algemene waarderingsprincipes onverkort toepassing vinden op (niet-monetaire 64 ) activa verkregen (gedeeltelijk) om niet. 65 Dit advies behandelt verkrijgingen van activa ten bezwarende titel en 60 A. WEYN en B. PEETERS, Fiscale aspecten van familiale vermogensplanning via vennootschapsstructuren met rechtspersoonlijkheid: capita selecta in Familiale vermogensplanning in de 21 e eeuw, XXXste Postuniversitaire Cyclus Willy Delva , Mechelen, Kluwer, 2004, ; H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) Cass. 29 januari 1963, Rev.Fisc., 1963, 108; 62 CBN, advies 126/8, Financiële vaste activa Waardering Aanschaffingswaarde met prijstoeslag, september 1989, CBN, advies 157/2 Realisatiebeginsel (behalve bij fusie), maart 1991, CBN, advies 126/18 Aanschaffingswaarde bij inbreng in natura, mei 2002, H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) CBN, advies, augustus 1987, onuitg., aangehaald bij O. VAN ERMENGEM, Winsterkenning bij verkrijgingen (gedeeltelijk) om niet, AFT 2002, (94) 94-95, I. VAN DE WOESTEYNE, Verwerving van activa tegen een lage prijs. Boeking tegen aanschaffingsprijs of werkelijke waarde? (noot onder Rb. Leuven 10 februari 2012 en Antwerpen 27 maart 2012), TFR 2012, (706) 709 en H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, Het advies maakt een onderscheid tussen monetaire en niet-monetaire activa. Volgens het advies moeten monetaire activa verkregen beneden marktwaarde moeten worden geboekt aan nominale waarde en maken zij dus een gewone belastbare winst uit. Niet-monetaire activa die worden verkregen door schenking of legaat moeten volgens dit advies echter aan aanschaffingswaarde worden geboekt, desgevallend met inbegrip van schenkingsrechten of successierechten. 65 en ce qui concerne une donation consistant en actifs non-monétaires, la règle selon laquelle ces actifs sont évalués à la valeur d acquisition doit être appliquée. Cette valeur sera nulle dans les cas où la donation a lieu sans frais. Dans le cas contraire, les coûts y afférents sont portés à l actif. Besproken door W. VANDENBERGHE, Van ontbinding tot fusie: fiscale aspecten, Mechelen, Wolters Kluwer, 2005, 256 en L. BEHETS, Recente rechtspraak inzake de verhouding tussen het 18

19 verkrijgingen via schenking of legaat, maar de rechtsleer heeft hieruit afgeleid dat ook activa verkregen beneden marktwaarde aan aanschaffingswaarde moeten worden geboekt. Tijdens de conflictperiode 66 heeft de Commissie voor Boekhoudkundige Normen echter het advies nr. 126/17 gepubliceerd, waardoor het hier besproken advies niet langer per analogie kon worden toegepast op activa verkregen beneden marktwaarde Ook wanneer een vennootschap activa verkrijgt tegen een prijs die zo erg afwijkt van de marktwaarde, dat het resultaat geen getrouw beeld meer zou verstrekken van het vermogen van de onderneming, is het volgens de traditionele visie niet verplicht om af te wijken van de waardering aan historische kostprijs. 68 Zoals hierboven reeds werd aangehaald 69 wordt traditioneel aangenomen dat de aanvullende functie van het getrouw beeld voorrang heeft op de derogerende werking ervan. Bijgevolg volstaat het volgens deze benadering om aanvullende inlichtingen te verstrekken wanneer de vennootschap oordeelt dat het getrouw beeld effectief dreigt te worden verstoord. De vennootschap zou in een dergelijke situatie ook kunnen overgaan tot het boeken van een herwaarderingsmeerwaarde. 70. Het moge duidelijk zijn dat de traditionele praktijk geen vraagtekens stelde bij een boeking aan historische kostprijs van activa die zijn verkregen beneden marktwaarde Op boekhoudkundig vlak kan aldus worden besloten dat het principe van waardering aan historische kostprijs traditioneel onverkort werd toegepast in situaties van verkrijgingen beneden marktwaarde. Ook op fiscaal vlak werden boekhoudrecht en het fiscaal recht in Praktijkgids voor de jaarrekening- Actuele voorinformatie, 6 maart 2003, 2 (zoals aangehaald in H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) 810.) 66 Zie infra, randnummer 25 e.v. 67 Zie randnummer 37 e.v. 68 C. CHÉRUY en M. DHAENE, Fiscale implicaties van de adviezen 126/17 en 126/18 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen, TFR 2002, (169) Zie supra, randnummer 10 e.v. 70 De herwaarderingsmeerwaarde is fiscaal vrijgesteld zolang is voldaan aan de onaantastbaarheidsvoorwaarde (Artikel 44, 1, 1 Juncto 190 WIB 1992). 71 C. CHÉRUY en M. DHAENE, Fiscale implicaties van de adviezen 126/17 en 126/18 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen, TFR 2002, (169)

20 traditioneel geen correcties toegepast op het boekhoudkundig resultaat waarin activa beneden marktwaarde zitten verwerkt. Krachtens vaste rechtspraak van het Hof van Cassatie werkten de boekhoudkundige waarderingsregels immers automatisch door in fiscalibus. 72 Vermits er geen afwijkende fiscale bepalingen zijn krijgt het principe van de primauteit van het boekhoudrecht dus volledig uitwerking inzake de waardering van activa. Zo stelt het verslag aan de Koning bij het KB van 8 oktober 1976 dat de fiscale Administratie de regels van dit besluit m.b.t. de waarderingen, de afschrijvingen, de waardeverminderingen en de voorzieningen zal aannemen voor het bepalen van de belastbare basis, tenzij in die mate waarin de fiscale wetgeving er uitdrukkelijk zou van afwijken. 73 Ook de administratie heeft in een circulaire bevestigd dat de boekhoudkundige waarderingsregels moeten worden toegepast voor het bepalen van de belastbare grondslag. 74 Volgens de traditionele visie stond het dus vast dat activa verkregen beneden marktwaarde dienden te worden geboekt aan historische kostprijs en dat het verschil tussen de aanschaffingsprijs en de marktwaarde een latende meerwaarde 75 uitmaakte die onbelast bleef. 76 Daarbij was het de verantwoordelijkheid van de onderneming om te oordelen of het getrouw beeld al dan niet een bijkomende inlichting, dan wel een herwaarderingsmeerwaarde Cass. 3 december 1963, Pas. 1964, I, 364; Cass. 23 november 1989, Arr.Cas , 414; Cass. 5 mei 1995, RW , 540; H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) Verslag aan de Koning voor het KB van 8 oktober 1976, BS 19 oktober 1976, p13463, zoals aangehaald bij C. CHÉRUY en M. DHAENE, Fiscale implicaties van de adviezen 126/17 en 126/18 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen, TFR 2002, (169) 174 en P. SALENS en C. TAGHON, Aangifte vennootschapsbelasting 2016 (Reeks Beroepsvereniging voor Boekhoudkundige Beroepen, nr. 3), Antwerpen, Maklu, 2016, Circ., 31 maart 1978, nr. R.H. 421/ (Fiscale gevolgen van het K.B. 8 oktober 1976 m.b.t. de jaarrekening van de ondernemingen), Bull. Bel., 1978, afl. 562, 716, zoals aangehaald bij C. CHÉRUY en M. DHAENE, Fiscale implicaties van de adviezen 126/17 en 126/18 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen, TFR 2002, (169) Latente meerwaarden die voortvloeien uit een correcte toepassing van de boekhoudkundige waarderingsregels worden traditioneel als niet belastbaar beschouwd. Het is slechts wanneer de meerwaarde wordt gerealiseerd of wordt uitgedrukt (tenzij er sprake is van een vrijgestelde herwaarderingsmeerwaarde) dat er sprake zal zijn van belastbare winst. Zie ook: C. CHÉRUY en M. DHAENE, Fiscale implicaties van de adviezen 126/17 en 126/18 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen, TFR 2002, (169) Cass. 29 januari 1963, Bull.Bel., nr. 406, 821; H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, (805) De herwaarderingsmeerwaarde is fiscaal vrijgesteld zolang is voldaan aan de onaantastbaarheidsvoorwaarde (Artikel 44, 1, 1 Juncto 190 WIB 1992), indien aan deze 20

21 vereiste. 78 Het uitdrukken van een herwaarderingsmeerwaarde is echter niet verplicht Er kan worden besloten dat volgens de traditionele visie een verwerving beneden marktwaarde slechts aanleiding geeft tot een latente meerwaarde, die niet resulteert in een onmiddellijke belastbaarheid in hoofde van de vennootschap. Dit komt voort uit het boekhoudkundig principe van de waardering aan historische kostprijs dat krachtens het principe van de primauteit van het boekhoudrecht wordt doorgetrokken naar de fiscale winstbepaling. Deze benadering steunt op de redenering dat partijen principieel vrij zijn om een prijs overeen te komen en de evenwaardigheid van de wederzijdse prestaties te beoordelen. Op het ogenblik van de verwerving van activa beneden marktwaarde kan er nog geen sprake zijn van een verwezenlijking die zou beantwoorden aan het verschil tussen de werkelijke waarde en de aankoopprijs. Vermits de winst nog niet zeker is en het bedrag bijgevolg nog niet kan worden bepaald, lijkt het de meest billijke oplossing op dat ogenblik nog niet over te gaan tot winsterkenning. Deze verwerking respecteert het voorzichtigheidsbeginsel en sluit aan bij het ondernemersrisico. 80 voorwaarde wordt verzaakt, zal de meerwaarde als winst van het belastbaar tijdperk worden beschouwd. 78 C. CHÉRUY en M. DHAENE, Fiscale implicaties van de adviezen 126/17 en 126/18 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen, TFR 2002, (169) Artikel 57 KB/W.Venn. 80 In het boekhoudrecht dient krachtens het voorzichtigheidsbeginsel een verlies te worden geanticipeerd, terwijl meerwaarden enkel kunnen worden gerealiseerd. Zie ook: E. CAUSIN en A. BAILLEUX, Valeur d acquisition, valeur de marché et résultat in M.-C. VAN GRIEKEN en C. MARCUS (eds.), Liber amicorum Maurice Eloy, Anthemis, 2014, (197)

22 Hoofdstuk 2. De Conflictperiode 25. De hierboven geschetste eensgezinde traditionele visie op de waardering van activa verkregen beneden marktwaarde werd eind de jaren 90 in twijfel getrokken door een nieuwe strekking 81. Deze strekking, die in bepaalde gevallen de waardering aan marktwaarde voorstaat, heeft met betrekking tot de boekhoudkundige verwerking van activa een rechtsonzekerheid ontketend die meer dan een decennium zou aanhouden en waarvan de naweeën nog steeds voelbaar zijn in de fiscale praktijk. Deze periode waarin zich een ware clash voordeed, tussen enerzijds de verschillende strekkingen in de doctrine en de rechtspraak en anderzijds de administratie en de belastingbetaler, zal hierna worden aangeduid als de conflictperiode 82. De conflictperiode heeft het licht gezien met het befaamde Opstalarrest 83 van het hof van beroep te Antwerpen en kwam op haar hoogtepunt na de Artwork systems-zaak 84, het gecontesteerde advies 126/17 85 van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen en de praktijk van de belastingadministratie, die gretig gebruik heeft gemaakt van deze tumultueuze periode om zoveel als mogelijk over te gaan tot onmiddellijke resultaatserkenning. In dit hoofdstuk zullen deze verschillende katalysatoren 86, worden besproken vermits ze essentieel zijn om inzicht te verwerven in deze discussie en haar gevolgen. 81 Opmerking: deze strekking valt op te delen in verscheidene subgroepen die verschillende nuances leggen, maar grosso modo kunnen we deze aftakkingen als groep vermelden omwille van de karakteriserende breuk met traditionele waardering aan historische kostprijs. 82 De conflictperiode strekt zich uit van 5 oktober 1999 (Opstal-arrest) tot 13 oktober 2013 (Gimlearrest). Deze data zijn richtinggevend en mogen vanzelfsprekend niet worden beschouwd als absolute begin- en eindpunten. 83 Antwerpen 5 oktober 1999, nr. 1996/FR/401, TRV 2000, 35, noot S. VAN CROMBRUGGE. 84 Rb. Gent 14 november 2002, FJF, 2003, afl. 2003/133, 85 CBN, advies 126/17 Bepaling van de aanschaffingswaarde van activa verkregen onder bezwarende titel of om niet, november 2001, 86 Zoals PUTMAN en VANHECKE het zo mooi verwoorden in H. PUTMAN en J. VANHECKE, De verkrijging van activa beneden marktwaarde - Fallaces enim sunt rerum species, TFR 2013, en PUTMAN H en VANHECKE J., Verkrijging activa beneden marktwaarde: altijd, soms of nooit onmiddellijke winsterkenning? (noot onder Antwerpen 7 oktober 2014), TFR 2015,

23 Afdeling 1. Opstal-arrest 87 A. Feitelijkheden 26. Met het Opstal-arrest heeft het hof van beroep te Antwerpen zich bij een geschil tussen een nv en de administratie moeten uitspreken over de vraag hoe een gebouw dat kosteloos is verkregen door natrekking moet worden gewaardeerd. De eiseres voor het hof was de Belgische nv X, met als maatschappelijk doel het beheer en de uitbreiding van een vastgoedpatrimonium. De nv X had tijdens de jaren tachtig twee opstalovereenkomsten gesloten met een andere Belgische nv Y, waarbij aan deze laatste een recht van opstal werd toegekend op de terreinen van nv X. In de overeenkomsten werd bedongen dat het recht van opstal zou eindigen na een termijn van twaalf jaar, waarna de door de opstalhouder opgerichte onroerende goederen kosteloos zouden overgaan naar de opstalgever. De opstalhouder deed echter reeds na enkele jaren afstand van haar zakelijk recht van opstal ten voordele van de opstalgever. Ingevolge het recht van natrekking werd nv X, de opstalgever, eigenaar van de op de berokken gronden opgerichte gebouwen. Vermits de partijen waren overeengekomen dat dit kosteloos zou gebeuren, heeft de nv X deze gebouwen na de verkrijging niet opgenomen in haar balans, waarbij zij zich steunde op het principe van waardering aan historische kostprijs. 27. De administratie aanvaardde dit niet en vond dat deze gebouwen wel degelijk in de balans dienden te worden opgenomen en dat de waarde ervan bijgevolg belastbaar was als exploitatiewinst op het ogenblik van de verkrijging. Hiervoor deed de administratie beroep op de derogerende werking van het getrouw beeld. B. Uitspraak van het hof 28. De belastingplichtige vennootschap voert als verweer aan dat de verkregen 87 Antwerpen 5 oktober 1999, nr. 1996/FR/401, TRV 2000, 35, noot S. VAN CROMBRUGGE. 23

24 onroerende goederen dienden te worden gewaardeerd aan aanschaffingswaarde, zoals bepaald in artikel 20 van het KB van 8 oktober Gezien in de opstalovereenkomst was bedongen dat de opgerichte gebouwen om niet naar de opstalgever zouden gaan, bedraagt de aanschaffingswaarde volgens haar nul. Bijgevolg argumenteert de vennootschap dat de verwerving van de betrokken gebouwen geen winst uitmaakte en dat hoogstens sprake kon zijn van een latente meerwaarde, die dus niet belastbaar is. 29. Het Hof verwerpt deze argumentatie vooreerst op grond van artikel 24, eerste lid 1 WIB Gezien de verwerving van de gebouwen inherent is aan de activiteiten van de opstalgever zou de fiscus terecht hebben geoordeeld dat er sprake is van exploitatiewinst. Overwegende dat uit geen van de gegevens blijkt dat de door N.V. Hallux als opstaller opgerichte gebouwen geen essentieel element van de overeengekomen opstalvergoedingen uitmaakten; dat onbetwistbaar vaststaat dat de voordelen die eiseres bij het beëindigen van de contracten van opstal te beurt vielen, een exploitatiewinst uitmaken zoals bedoeld in artikel 21, eerste lid 1 Wetboek van de Inkomstenbelastingen 1964 (artikel 24 eerste lid van het wetboek inkomstenbelastingen 1992) omdat het gratis bekomen van het door de opstaller opgetrokken gebouwen deel uitmaakt en het gevolg is van een commerciële transactie die eiseres als opstalgever in het kader van haar beroepswerkzaamheid heeft aangegaan; dat eiseres tot doel heeft het beheer, waaronder in hoofdzaak de verhuringen en meer algemeen de terbeschikkingstelling van een patrimonium hoofdzakelijk bestaande uit onroerende goederen; ; dat het gratis verkrijgen van deze gebouwen als een exploitatiewinst in de zin van artikel 24, 1 van het Wetboek van de Inkomstenbelastingen 1992 moet worden beschouwd. Anderzijds wijst het Hof de argumentatie op grond van artikel 20 van het KB van 8 oktober 1976 af door te stellen dat een actiefbestanddeel inderdaad moet worden gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde, maar dat deze waarderingsregel buiten beschouwing moet worden gelaten indien zij in strijd zou zijn met het beginsel van het getrouw 88 Thans art. 35 KB/W.Venn. 24

25 beeld zoals vervat in artikel 3 van het K.B. van 8 oktober , en dat artikel 16 van het KB van 8 oktober de verplichting inhoudt om af te wijken van de waarderingsregels wanneer deze niet zouden leiden tot een getrouw beeld van de financiële situatie en het resultaat van de onderneming. Bijgevolg dienen, aldus het Hof, activa die zijn verkregen om niet te worden gewaardeerd aan hun werkelijke waarde. Het voorzichtigheidsbeginsel zou hieraan geen afbreuk doen. 30. Samengevat stelt Het Hof dat de voordelen die de vennootschap bij de beëindiging van de opstal heeft ontvangen (i.e. de opgerichte gebouwen, zonder daarvoor een vergoeding te hebben betaald) een exploitatiewinst uitmaken in de zin van artikel 24, eerste lid, 1 WIB Volgens het hof maken de om niet verkregen gebouwen deel uit van een commerciële transactie die de vennootschap als opstalgever in het kader van haar beroepswerkzaamheid heeft aangegaan. Het hof stelt eveneens dat de gebouwen boekhoudkundig aan marktwaarde moeten worden gewaardeerd en steunt zich daarvoor op de derogerende werking van het getrouw beeld. C. Gevolgen van het Opstal-arrest 31. Aanvankelijk werd het Opstal-arrest door de overgrote meerderheid van de rechtsleer onderschreven. Er werd algemeen aanvaard dat de verkregen gebouwen moesten worden begrepen in de belastbare winst. De doctrine was echter verdeeld over de vraag of de opstallen aan het belastbaar resultaat moesten worden toegevoegd op grond van artikel 24, eerste lid, 1 WIB 1992 dan wel op grond van artikel 24, eerste lid, 2 WIB De vraag stelde zich dus of de om niet verkregen activa een gewone exploitatiewinst of een waardevermeerdering van de grond uitmaakten. 89 Thans art. 24 KB/W.Venn. 90 Thans art. 29 KB/W.Venn. 91 Zie ook: S. VAN CROMBRUGGE, Kosteloze eigendomsverkrijging van gebouwen na beëindiging van een opstalrecht, (noot onder Antwerpen 5 oktober 1999),TRV 2000,