Portretrecht. Daniël Haije Vrije Universiteit. Plan van behandeling. Wat is een portret? Click to edit Master text body body

Transcriptie

1 Portretrecht Daniël Haije Vrije Universiteit Amsterdam, 18 oktober 2011 Plan van behandeling Wat is een portret? In opdrachtgemaakt portret(artt. 19 en 20 Aw). Verbodsrecht geportretteerde Niet in opdracht gemaakt portret (art. 21 Aw). Redelijk belang (privacybelang & financieel belang) Stem, naam en andere persoonskenmerken Wat is een portret? 1

2 Wat is een portret? Eenherkenbare afbeelding van het gelaatvan een persoon, met of zonder weergave van verdere lichaamsdelen, op welke wijze zij ook vervaardigd is (MvT Aw) Afbeelding van het gelaat een hard criterium? Wat is een portret? Ook een afbeelding en profil waarbij de ogen niet zichtbaar zijnis eenportret (HR 20 oktober1987, NJ1988, 277 Naturistengids) Het gaatomde herkenbaarheid. Wiede geportretteerde kent, herkent deze in de afbeelding. Wat is een portret? HR: Onjuist [ ] is [ ] dat om de afbeelding van iemands gelaat te kunnen aanmerken als een portret in de zin van deze wetsbepaling [art. 21 Aw, DH] niet alleen nodig is dat wie de afgebeelde kent, hem uit de afbeelding kan herkennen, maar dat bovendien is vereist dat wie de afgebeelde niet kent, zich uit de afbeelding van diens gelaat daarvan een (duidelijke) voorstelling kan maken. 2

3 Wat is een portret? Niet uitsluitend de afgebeelde gelaatstrekken hoeventot herkenbaarheid te leiden. Ook andere factoren, zoals een kenmerkende lichaamshouding kunnen volgensde HR daarbij eenrol spelen. HR: Ook de verdere door het middel geponeerde vereisten [ ] dat uitsluitend de afgebeelde gelaatstrekken tot herkenning moeten leiden en dat daarbij niet ook een typerende lichaamshouding een rol mag spelen, vinden geen steun in het recht. Wat is een portret? Afbeelding van een afgeblokte persoon kan een portretzijn(hr 2 mei2003, NJ 2004, 80 Breekijzer) HR: dat het geheel of gedeeltelijk onherkenbaar maken van het gelaat van een afgebeelde persoon niet eraan in de weg behoeft te staan dat sprake is van een portret in de zin van art. 21 Aw., nu ook uit hetgeen de afbeelding overigens toont, de identiteit van die persoon kan blijken Het gaatomde herkenbaarheid van de geportretteerde, en herkennen magookuitrest afbeelding Wat is een portret? HR: Hierbij verdient nog opmerking dat door het afblokken of anderszins onherkenbaar maken van het gelaat het onrechtmatige karakter van de uitzending in het kader van het onderhavige programma niet wordt weggenomen, maar eerder wordt geaccentueerd, aangezien bij het grote publiek immers allicht de indruk zal ontstaan dat een aldus afgebeelde persoon als verdachte, zo niet als schuldige moet worden aangemerkt. M.a.w.: afbalken criminaliseert. 3

4 Look-alikes Sterke persoonsgelijkenisis noggeenportret(pres. Rb. Amsterdam 22 december 1994, AMI 1995/7 Sylvia Millecam) Pres.: Partijen zijn het erover eens dat niet Millecam, maar het model Claudia voor de foto heeft geposeerd. De foto kan dan ook uitsluitend een portret zijn van Claudia. Ook de door Millecam gestelde visuele gelijkenis [ ] kan niet leiden tot het oordeel dat de foto van Claudia een portret van Millecamis in de zin van art. 21 Auteurswet. Look-alikes 4

5 Look-alikes Look-alikes Portret is nietde persoon. Portret is de afbeelding van eenpersoon(vzr. Rb. Breda 24 juni2005, AMI 2005/5 nr. 14 KatjaSchuurman/Yellow Bear Company). Toepassing Breekijzercriterium: ook zonder overeenstemmende gelaatstrekken, maar mét andere identificerende factoren een portret. Portret in opdracht (artt. 19 en 20 Aw) 5

6 Wat is een portret in opdracht? Portret in opdracht: een portret dat is gemaakt als gevolgvan eenopdracht die door of vanwege(of ten behoevevan) de geportretteerde is gegeven (art. 19 lid 4 Aw). Aanboden aanvaarding. Ingaanop aanbodtot portretteren door sneltekenaar = in opdracht. Enkel toestemming om af te beelden is geen opdracht (model). Verbodsrecht geportretteerde. Wat is een portret in opdracht? Art. 20 lid 1 Aw: Tenzij anders is overeengekomen is degene, wienhet auteursrecht op een portret toekomt, niet bevoegd dit openbaar te maken zonder toestemming van den geportretteerde of, gedurende tien jaren na diens overlijden, van diens nabestaanden. Vaste rechtspraak: geldt ook ten aanzien van derden, niet alleen ten aanzienvan de auteursrechthebbende. Portret niet in opdracht (art. 21 Aw) 6

7 Portretnietin opdracht: art. 21 Aw Art. 21 Aw: Is een portret vervaardigd zonder daartoe strekkende opdracht, den maker door of vanwege den geportretteerde, of te diens behoeve, gegeven, dan is openbaarmaking daarvan door dengene, wienhet auteursrecht daarop toekomt, niet geoorloofd, voor zoover een redelijk belang van den geportretteerde of, na zijn overlijden, van een zijner nabestaanden zich tegen de openbaarmaking verzet. Redelijk belang = slechts stap 1 HR 21 januari1994, AMI1994, p.93 (FerdiE.): [ ] dat, ingevalin het kader van een perspublikatieen zonder daartoestrekkendeopdrachtvan de geportretteerde vervaardigd portret buiten diens toestemming openbaar wordt gemaakt onder zodanige omstandighedendat deze openbaarmakingeeninbreukvormtop zijn recht op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer, het antwoord op de vraag of die openbaarmaking jegens hem onrechtmatigis, slechts kan worden gevondendoor een afweging die met inachtnemingvan alle bijzonderhedenvan het gegeven geval ertoestrektnategaanwelkvan beide fundamentele rechtenin dit geval zwaarder weegt. Redelijk belang = slechts stap 1 Belang geportretteerde vs. belang informatievrijheid. Ookhet belangvan public figuresalspoliticien andere celebrities legtgewichtin de schaal. Hogebomenvangenveel wind gaatniet voor100% op. Celebrities kunnenzichverzetten tegenfoto sin de roddelpers die los staanvan de uitoefeningvan eenofficiële openbare functieen uitsluitendbetrekking hebbenop details uithunprivéleven, want zulkefoto sleveren geenbijdrageaaneenpubliekdebat(ehrm 24 juni2004, NJ2005, 212 Caroline van Hannover). EHRM: the Courtconsidersthatthe publicationof the photosand articlesin question, of whichthe solepurposewas to satisfythe curiosityof a particular readershipregarding the details of the applicant's private life, cannot be deemed to contribute to any debate of general interest to society despite the applicant being knownto the public. 7

8 Redelijk belang: wat is dat? Privacybelangen Financiële belangen Privacybelangen Zedelijk belang: respectering van morele waarden of eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (HR 1 juli 1988, NJ1988, 1000 Vondelpark) Privacybelangen HR: dat uit het recht van een ieder op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer, dat naar zijn inhoud mede door art. 8 EVRM wordt bepaald, voortvloeit dat indien de openbaarmaking van een portret op dit recht inbreuk maakt, in beginsel sprake is van een redelijk belang van de geportretteerde als bedoeld in art. 21 Awdat zich tegen die openbaarmaking verzet. Of van zodanige inbreuk sprake is hangt af van de feitelijke omstandigheden, met name de aard en mate van intimiteit waarin de geportretteerde is afgebeeld, terwijl ook het karakter van de foto en de context van de publikatievan belang kunnen zijn. 8

9 Privacybelangen Vzr. Rb. Amsterdam 19 juni 2008, LJN: BD4785 en Hof Amsterdam 27 januari 2009, AMI 2009, nr. 6 (De Rooij-Hollandse Hoogte) Privacybelangen Vzr.: ( ) een onschuldige foto die op geen enkele wijze compromitterend of aanstootgevend is. ( ) Het kan zo zijn dat Rooij-Vanden Boogaard[sic] niet graag gefotografeerd wordt, maar dat is onvoldoende om een redelijk belang aan te nemen. Hof: Het is op zich begrijpelijk dat De Rooij bezwaar heeft tegen publicatie van de foto [ ]. In het midden kan blijven of dit [ ] een redelijk belang oplevert op grond waarvan zij zich [ ] kan verzetten. Privacybelangen Hof: Het belang van de informatievoorziening. brengt mee dat berichtgeving zoals hier aan de orde moet kunnen worden voorzien van illustratiemateriaal, zoals foto's van de werkelijkheid. Het is daarbij onvermijdelijk dat foto's van toevallige passanten worden gepubliceerd. De fotowaar het in dit geding om gaat, is neutraal. Ook kan -objectief gezien -niet worden gezegd dat de foto op enigerlei wijze compromitterend of diskwalificerend is of een zodanig effect heeft. 9

10 Een iets minder subtiel voorbeeld. Praktijkvoorbeeld: Pseudo-Mohammed B. Praktijkvoorbeeld: Pseudo-Mohammed B. Vzr. Rb. Amsterdam 17 april 2008, IEPT (Portret in Fitna) Portret? Redelijk belang? Schade? NB: auteursrecht fotograaf 10

11 Praktijkvoorbeeld: Pseudo-Mohammed B. Portret Vzr. Een portret is een herkenbare afbeelding van het gelaat van een persoon. Bij een vergelijking van de foto van Edinmet die van Mohammed B. is duidelijk dat het om twee verschillende personen gaat. De gelijkenis is in ieder geval niet zodanig dat geen sprake zou zijn van een portret van Edin. Edinkan zich in dit geding dus op zijn portretrecht beroepen. Praktijkvoorbeeld: Pseudo-Mohammed B. Redelijk belang Vzr.: Door het opnemen van zijn foto in Fitnais zijn portretrecht onmiskenbaar geschonden. Praktijkvoorbeeld: Pseudo-Mohammed B. Schade Vzr.: [ ] dat het portret van Edinis gebruikt in een film waarover veel ophef is (geweest) en die tot veel heftige reacties, in binnenen buitenland, heeft geleid. [ ] De portretfoto van Edinis in de film uit de context gehaald waarvoor die foto was bedoeld. Edinwordt daardoor ten onrechte voorgesteld als pleger van een zeer ernstig misdrijf, te weten de moord op Theo van Gogh. [ ] Het verweer van Wilders dat de schade mede een gevolg is van een omstandigheid die aan Edinkan worden toegerekend als Edinniet als Mohammed B. had geposeerd dan was de vergissing niet gemaakt lijkt vooralsnog in een bodemprocedure een goede kans van slagen te hebben [ ]. 11

12 Praktijkvoorbeeld: Pseudo-Mohammed B. Voorbeelden privacybelangen Veiligheidsbelang: (Vzr. Rb. Amsterdam 21 november 2002, Mf 2003-I Endstra/Quote I en Vzr. Rb. Amsterdam 22 november 2002, Mf 2003-II Endstra/Quote II) Voorbeelden privacybelangen Meneer Holleeder ken ik ja. Zoals iedere Amsterdammer. Maar ik heb geen band met hem. Ik heb hem weleens gezien bij restaurant Le Garage, maar ik heb nooit met hem aan tafel gezeten. Afweging tussen privacybelang en de persvrijheid (vrijheid van meningsuiting). 12

13 Voorbeelden privacybelangen Voorkomen van suggestie ondersteuning aangeprezen product of dienst: HR 2 mei 1997, NJ 1997, 661 Discodanser Voorbeelden privacybelangen HR: dat de geportretteerde in beginsel steeds een redelijk belang zal hebben om zich te verzetten tegen gebruik van zijn portret als ondersteuning van een commerciële reclame-uiting. De opname van een portret in een reclame voor een produktof dienst heeft immers tot gevolg dat de geportretteerde door het publiek geassocieerd zal worden met dat produkt of die dienst, waarbij het publiek in het algemeen en doorgaans terecht ervan uit zal gaan dat het gebruik van het portret niet zal zijn geschied zonder toestemming van de geportretteerde en de opname van het portret in de reclameuiting zal opvatten als een blijk van publieke ondersteuning van het produktof de dienst door de geportretteerde. En dat is een schending van privacybelang. Gebruik portret in reclame: politici 13

14 Gebruik portret in reclame: politici Rb. Amsterdam 2 februari 2005, IER2005/3, nr. 44 Staat/Kijkshop Rb.: Alleen al het bezwaar tegen het in verband worden gebracht met een anders commerciële activiteiten vormt in beginsel een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, en brengt mee dat sprake is van een redelijk belang als bedoeld in artikel 21 Aw. Verzuim toepassing Discodanser-criterium! Wél denigrerend. Gebruik portret in reclame: royalty Financiële belangen: commercieelportretrecht HR 19 januari1979, NJ1979, 383 ( t Schaepmet de vijf Pooten). Erkenning verzilverbare populariteit. Van groot praktisch belang voor celebrities, want: deel van hun broodwinning! 14

15 Financiële belangen: commercieelportretrecht HR: ( ) kan [ ] van een redelijk belang ook sprake zijn, wanneer de populariteit van geportretteerden, verworven in de uitoefening van hun beroep, van dien aard is, dat een commerciële exploitatie van die populariteit door enigerlei wijze van openbaarmaking van hun portretten mogelijk wordt. Het belang van de geportretteerden om dan in de voordelen van zulke exploitatie mee te kunnen delen door de openbaarmaking van hun portretten voor commerciële doeleinden niet te hoeven toelaten zonder daarvoor vergoeding te ontvangen, is een redelijk belang in de zin van art. 21. Commercieel portretrecht Hof Amsterdam 14 april 2009, AMI2009, nr. 19 (Tirion/Sauerbreij en Elhorst) Commercieel portretrecht Verzilverbare populariteit? Hof: ( ) Hun in dit geding omstreden foto's zijn genomen onderscheidenlijk op de Nederlands Kampioenschappen 2006 en op de World Cup Een en ander maakt naar het oordeel van het hof voorshands aannemelijk dat zij -in elk geval binnen de kring van liefhebbers van de snowboardsportenige bekendheidzullen hebben. Waar het om gaat is echter of die bekendheid ook verzilverbaaris, dat wil zeggen of ze zodanig is dat commerciële exploitatie ervan door openbaarmaking van portretten redelijkerwijs mogelijk kan worden geacht. Die verzilverbaarheid zou kunnen blijken uit het metterdaad exploiteren van het portretrecht door Sauerbreijen Elhorst. 15

16 Commercieel portretrecht Dat de populariteit van Sauerbreij en Elhorst verzilverbaar is, zou volgens hen ook kunnen worden afgeleid uit het feit dat Tirion uit commerciële overwegingen van de portretten gebruik maakte. Als de portretten met het oog op de identiteit van de geportretteerden en wegens een daaraan toegeschreven wervende kracht gebruikt zouden zijn, zou dat toch slechts kunnen werken ten opzichte van hen die de geportretteerden goed genoeg kennen om hen te herkennen [ ]. Voorbeelden commercieel portretrecht Stem, naam en andere persoonskenmerken 16

17 Persoonlijkekarakteristieken Pres. Rb. Amsterdam 7 juli2000, KG 2000, 115 (Staat/Monsterboard) Pres.: Uitgangspunt is dat in onze samenleving niemand het behoeft te dulden dat zijn persoonlijke karakteristieken tegen zijn wil worden gebruikt ter ondersteuning van commerciële activiteiten van een ander. Alleen al het bezwaar tegen het in het verband gebracht worden met een anders commerciële activiteiten vormt voldoende rechtvaardiging voor een rechterlijk verbod. Dit ongeautoriseerde gebruik door een ander vormt al een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer. Naam: Pogorelich Verzilverbare populariteit ook ingeval van gebruik naam(rb. Rotterdam 4 februari 1994, NJ 1995, 39 Pogorelich/Honda) Naam: Katja Buurman 17