1 Het landschappelijk groen waarderen Waardering van het landschap Functievoorbeelden De ecologische visie 18 1.

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "1 Het landschappelijk groen waarderen Waardering van het landschap Functievoorbeelden De ecologische visie 18 1."

Quinten Kurt Lenaerts
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Het landschappelijk groen waarderen Waardering van het landschap Functievoorbeelden De ecologische visie Afsluiting 21 2 Bepalen toekomstig eindbeeld Eindbeeld voor de toekomst vaststellen Van een statisch naar een dynamisch eindbeeld Kernvegetatie, mantelvegetatie en zoomvegetatie Geïntegreerd eindbeeld Tekening stuurt aanleg Beplantingsplan als startsituatie Afsluiting 33 3 Herkennen van planten Houtachtigen herkennen Kruidachtigen herkennen Afsluiting 42 4 Grondwerk Toplaag bewerken Kiezen van machine Afsluiting 48 5 Aanleg houtachtigen Plantsoen keuren Laanbomen planten Bosplantsoen planten Afsluiting 54 6 Aanleg kruidachtigen Kwaliteit zaadmengsels Kruidenvegetatie aanleggen Afsluiting 60 INHOUD 7

2 7 Nazorg Inboet bepalen Kruidenbeheer een à twee jaar na aanleg Afsluiting 63 Trefwoordenlijst 65 8 LANDSCHAPPELIJK GROEN AANLEGGEN

1 Het landschappelijk groen waarderen Oriëntatie Als je het hebt over het onderhouden van landschappelijk groen, dan gaat het over de bestaande waarden van het landschap.

3 1 Het landschappelijk groen waarderen Oriëntatie Als je het hebt over het onderhouden van landschappelijk groen, dan gaat het over de bestaande waarden van het landschap. Als je die kunt herkennen, kun je het onderhoud uitvoeren van bestaand landschappelijk groen. Bij de aanleg van landschappelijk groen komt daarbij nog de ontwerpgedachte of ontwerpvisie van de ontwerper, die je moet kunnen begrijpen. Die ontwerper kan vanuit de gebruiker(s) van het cultuurtechnisch groenobject een belevingswaarde en een gebruikswaarde formuleren. Veel cultuurtechnische groenplannen zijn echter niet of nauwelijks voorzien van een ruimtelijke visie, laat staan dat het beplantingsplan voldoende is onderbouwd en uitgewerkt. 1.1 Waardering van het landschap waarden Fig. 1.1 Het landschap kan diverse waarden herbergen die gaan over natuur, cultuurhistorie en huidig gebruik. Het totaal aan elementen dat in een landschap voorkomt, bepaalt de identiteit van de omgeving. Een deel van die landschapselementen is karakteristiek voor een bepaald landschap. Die karakteristieke elementen zijn ontstaan in de tijd dat de landschapsgebruikers als boeren en dorpsbewoners nog beperkt werden door wat de omgeving te bieden had. Daarna heeft de uitvinding van de kunstmest en de invoer van goedkope Australische wol een ingrijpende wijziging in het landgebruik bewerkstelligd. Figuur 1.1 en 1.2 zijn twee voorbeeldlandschappen zoals die rond 1850 nog voorkwamen in Nederland. Een impressie van het essenlandschap van Garderen op de Veluwe. HET LANDSCHAPPELIJK GROEN WAARDEREN 9

Voorbeeld I: Het essenlandschap van hoger gelegen pleistocene zandgronden De algemene kenmerken van het essenlandschap zijn: wegenstructuur als een spinnenweb (meerdere wegen lopen slingerend weg

4 Voorbeeld I: Het essenlandschap van hoger gelegen pleistocene zandgronden De algemene kenmerken van het essenlandschap zijn: wegenstructuur als een spinnenweb (meerdere wegen lopen slingerend weg vanaf het centrum); akkers (essen, enken) ontgonnen in blokken (blokken onderverdeeld in stroken, akkers als witte vlekken op de kaart, veelal hoog gelegen in het gebied); weilanden en hooilanden in de beekdalen (lichtgroen op de kaart); heidevelden (let op de veldnamen: -veld, -heide); zandgraverij (soms nog te zien op de kaart); turfhaalplaats (veelal niet meer terug te vinden op de kaart); Drents type: groen centrum, driehoekige boomweide als centrum van drie kruisende wegen (niet christelijke leefgemeenschap). Kerken later geplaatst en daarom buiten het oude centrum. Brabants type: brink met kerk in het midden en de boerderijen in een ring daaromheen gebouwd. Woonkamer van de boerderij kijkt over het landschap. Fig. 1.2 Een impressie van het oudehoevenlandschap in Twente. Voorbeeld II: Het oudehoevenlandschap van de lager gelegen broekgronden van de pleistocene zandgronden De algemene kenmerken van het oudehoevenlandschap zijn: veel hoogteverschillen op korte afstand; veel beken; geen dorpen of steden; twee- tot vijfmans brinkjes; het weggetje ligt op de grens van bouwland en beekdal (de wegen lopen over de boerenerven en volgen de hoogste punten in het landschap); percelen omgeven door eikenhakhoutwal; bij boerderij vaak een grote rode beuk of een paardekastanje (bliksemafleider). Genius loci Vooral het aanwezige groen bepaalt het karakter van het landschap. Deze zogenoemde Genius loci (letterlijk vertaald de geest van de omgeving ) is voor een ontwerper richtinggevend bij het ontwerpen van landschappelijk groen. Deze 10 LANDSCHAPPELIJK GROEN AANLEGGEN

5 identiteit van het landschap is nooit eenduidig. Elk mens zal op een verschillende manier naar het landschap kijken en het daardoor op een heel eigen manier beleven. Divers landschap definitie objectief Een veelgebruikte definitie voor een landschap is: Een landschap is alles wat een mens of dier op ooghoogte ervaart. Uit deze definitie blijkt dat zowel mensen als dieren landschappen waarnemen. Het gaat over ervaren. Dat betekent dat het landschap per individu verschillend over kan komen. Dit komt doordat elk mens met verschillende normen en waarden is opgegroeid en daarnaast verschillend is geïnformeerd. Verder ben je als mens nog gestuurd in je denken doordat je in je dagelijks leven, zowel beroepsmatig als privé, met verschillende mensen omgaat. Je kunt een landschap dan ook nooit per definitie mooi of lelijk noemen. Wil je als plannenmaker een landschap objectief kunnen waarderen, dan zul je dit alleen kunnen doen door op de eerste plaats een inventarisatie uit te voeren waarbij je alle mogelijke landschapswaarden betrekt. Vervolgens zul je in de analyse van je bevindingen een visie moeten uitwerken die boven je eigen emoties staat. Dat wil zeggen dat je je eigen smaak of voorkeur niet mag laten meetellen. Het is moeilijk een landschap objectief te bekijken. Je kunt een landschap op verschillende manieren ervaren en dit heeft invloed op de ontwerpers die plannen ontwikkelen voor bestaande en nieuwe landschappen. Je beoordeling van een landschap kan beïnvloed worden door: de hoogte waarop je kijkt; je culturele achtergrond; de mate waarin je elementen kunt herkennen; het moment van de dag of het jaar. Kijkhoogte Een kikker of hagedis zal een landschap compleet anders zien dan een buizerd of een torenvalk. Maar ook een kind zal een boom in een landschap als groter en indrukwekkender ervaren dan een volwassen iemand. Vergelijk het maar met je herinneringen aan de lagere school. Als je aan vroeger denkt, zullen er ongetwijfeld beelden verschijnen van een immens schoolplein, een groot trappenhuis of een grote gymzaal. Als je nu een bezoek brengt aan je lagere school, komt alles echter heel anders over. Je bent zelf gegroeid, maar de school natuurlijk niet. Wat toen groot leek, blijkt nu een naar verhouding klein schoolgebouwtje. Culturele achtergrond Naast dit verschillend waarnemen door het verschil in grootte of hoogte, ervaart elk individu een landschap op een persoonlijke manier. Een gedeelte van deze eigen waardering van het landschap is bepaald door het persoonlijk belang dat iemand bij een landschap heeft. Je opvoeding en culturele achtergrond hebben hier ook mee te maken. Een natuurliefhebber zal een stuk voormalige landbouwgrond dat teruggegeven is aan de natuur meestal als zeer positief ervaren, ook al staat het in het begin nog helemaal vol met storingskruiden als brandnetel en distel. De boer die deze grond generaties lang heeft bewerkt zal deze nieuwe natuur als kapitaalvernietiging ervaren en ook als een extra bron van allerlei ongedierte dat zijn gewassen negatief zou kunnen beïnvloeden. WAARDERING VAN HET LANDSCHAP 11

6 Fig. 1.3 De boer heeft belang bij het in stand houden van de hakhoutcultuur. Herkenning Ook een oud agrarisch landschap als het kampen- of oudehoevenlandschap in Twente kun je op verschillende manieren ervaren. Onder het motto onbekend maakt onbemind zijn er mensen die nooit een museum of kunstexpositie bezoeken. De kennis van een landschapstype bepaalt ook de mate waarin je het kunt waarderen. Een gemiddelde recreant ziet al fietsend slechts het parkachtige totaalbeeld: de esthetische waarde. Een cultuurhistoricus zal veel meer zaken herkennen, bijvoorbeeld uitgegroeide voormalige hakhoutwallen, opgehoogde essen of diverse boerderijtypen met specifieke geveltekens en grafheuvels. Hij zal dit landschap vooral kunnen waarderen als het nog grotendeels intact is. Dat is dan de situatie die de vroegere boerengeneraties hebben gecreëerd door het landschap te bewerken. Ze werden daarbij beperkt en gestuurd door de omgevingsfactoren als de grondwaterstand, de bodemsoort en de soorten planten die er willen groeien. De natuurwetenschapper zal in hetzelfde landschap vooral een waardevol ecologisch systeem herkennen dat in de loop der eeuwen veel bijzondere flora en fauna heeft voortgebracht. Het moment Ook het tijdstip waarop je een landschap bekijkt, is van belang. Zo zal een bezoek aan een groen landschap bij mooi zonnig weer in het zomerseizoen een andere ervaring opleveren dan een bezoek aan hetzelfde landschap in bladerloze staat op een najaarsdag met storm en regen. Daarnaast is de beleving van een landschap in de ochtenduren ook heel anders dan rond twaalf uur, als de zon op z'n hoogste punt staat. Wie is de ontwerper? Het is voor een landschapsarchitect moeilijk om het meest optimale groenontwerp te maken, want je kunt dus niet een landschap ontwerpen dat iedereen altijd mooi vindt. Bij cultuurtechnische werken is het ook nog eens lang niet altijd zo dat een landschapsarchitect het ontwerp maakt. Vaak is het groen een onderdeel van een cultuurtechnisch of civieltechnisch ontwerp, zoals een wegtracé of een sportaccommodatie. Daarbij geeft de ontwerper slechts aan waar ergens groen moet komen, zonder dat daar een uitgesproken visie aan ten grondslag ligt. Ook is de functie van het groen vaak niet goed gedefinieerd; laat staan dat er een gewenst toekomstig eindbeeld bij is bedacht. 12 LANDSCHAPPELIJK GROEN AANLEGGEN

Vergelijkbare documenten

Kamerstructuren. Lanen en houtwallen kunnen op de voormalige heidegronden zorgen voor een robuust landschap met kamers.

Kamerstructuren. Lanen en houtwallen kunnen op de voormalige heidegronden zorgen voor een robuust landschap met kamers. Lanen en houtwallen kunnen op de voormalige heidegronden zorgen voor een robuust landschap met kamers. Kamerstructuren 110 De nieuwe kaart van Apeldoorn Kamerstructuren 111 Door wanden van lanen en houtwallen