Naar een volwasseneneducatie nieuwe stijl de bibliotheek als verbindende schakel. Thomas Bersee, adviseur educatie Cubiss

Transcriptie

1 Naar een volwasseneneducatie nieuwe stijl de bibliotheek als verbindende schakel Thomas Bersee, adviseur educatie Cubiss In de jaren 80 van de vorige eeuw werd er een onderwijsvoorziening gecreëerd voor laagopgeleide volwassenen voor het verwerven van basisvaardigheden. Vanwege de bezuinigingen op inburgering en onderwijs, staat deze nu op het punt te verdwijnen. Maar met de versterking van de educatieve functie van de bibliotheek en met de inzet van vrijwilligers en het gebruik van digitale leermiddelen kan een nieuwe educatieve voorziening voor de doelgroep tot stand komen. Volwasseneneducatie uit het onderwijsbestel Nederland telt ongeveer 4 miljoen laagopgeleide volwassenen die de vaardigheden lezen en rekenen niet voldoende beheersen om adequaat te functioneren in de kenniseconomie. Dit is inclusief bijvoorbeeld de 1,1 miljoen laaggeletterden (10% van de jarigen). Voor deze doelgroep werd in de jaren 80 van de vorige eeuw een specifieke onderwijsvoorziening gecreëerd, die toen de naam kreeg van basiseducatie. Halverwege de jaren 90 ging de basiseducatie als aparte tak op in het educatieonderwijs van de regionaal opleidingen centra (ROC s) en werd daarmee onderdeel van de keten van regulier onderwijs. De financiering werd geregeld door de Wet Educatie- en Beroepsonderwijs (WEB). De gemeenten zijn verplicht om educatie in te kopen bij het plaatselijke ROC. De volwasseneneducatie bevindt zich al enige jaren in moeilijk vaarwater. Het NT2- onderwijs is al naar de markt gebracht, met alle gevolgen van dien. Per 2015 gaat het educatiebudget naar de gemeenten en wordt de verplichte besteding bij ROC s los gelaten. Dit zou aansluiten bij de decentralisatie van verantwoordelijkheden naar gemeenten. Dit gaat gepaard met krimpende budgetten (van 340 miljoen in 2003 naar 53 miljoen in 2013) en afnemende deelnemersaantallen aan het formele onderwijsaanbod. Wanneer een verantwoordelijkheidsgevoel bij het rijk afkalft, nemen daarmee ook de budgetten af en daarmee ook automatisch het aantal deelnemers. Zorgen over kwaliteit en continuïteit zijn terecht. Er zijn eigenlijk forse investeringen nodig om educatie sterker te maken, zowel kwalitatief als voor wat betreft de ordening van het aanbod, maar die middelen zijn en komen niet beschikbaar. De bezuinigingen zijn nogal wrang in het licht van verdergaande digitalisering van de samenleving. Het klantcontact met organisaties als UWV, de Sociale Verzekeringsbank, de belastingdienst gaat in toenemende mate digitaal. Voorts heeft de rijksoverheid zelfs het voornemen om in 2017 de communicatie met burgers vrijwel uitsluitend digitaal te laten verlopen, terwijl uit diverse onderzoeken blijkt dat ruim een miljoen burgers hiervoor over onvoldoende taal- en computervaardigheden beschikt. Verder wordt de doelgroep zelf ook nog eens getroffen door andere bezuinigingen zoals in de WMO, Jeugdzorg en de komende nieuwe Participatiewet (Werken naar Vermogen). De bezuinigingen worden dan wel verkocht onder de mooie slogans van eigen kracht, zelfredzaamheid en participatiesamenleving, maar er is een gerede kans dat de allerzwaksten kopje onder gaan. De bibliotheek als verbindende schakel Maar er zijn ook kansen en mogelijkheden. Een nieuwe aanpak van basisvaardigheden begint inmiddels van de grond te komen. Voor de bibliotheek is daarbij een sleutelrol

2 weggelegd. Al van oudsher spannen bibliotheken zich in om maatschappelijk kwetsbare burgers te bereiken en te bedienen. De nieuwe aanpak kenmerkt zich door: De versterking van de educatieve functie van de bibliotheek op het gebied van een leven lang leren Ketensamenwerking: door de krachten te bundelen kan met minder middelen, meer gedaan worden; Actief burgerschap: door een grotere inzet van onderwijsvrijwilligers en taalcoaches kan de persoonlijke begeleiding van deelnemers worden gewaarborgd; E-learning: door gebruik te maken van moderne digitale leermiddelen worden de oefenmogelijkheden vergroot en verbeterd. Door de voorziene wetswijziging inzake de volwasseneneducatie (o.a. in 2015 het einde van de gedwongen winkelnering bij het ROC) en de veranderingen in de WMO en het Participatiebudget, krijgen de openbare bibliotheken de kans om een volwaardige lokale partner te zijn bij het leren van volwassenen. Voor de bibliotheek is zelfs een sleutelrol weggelegd. Bij de ketensamenwerking is de bibliotheek de verbindende schakel, bij actief burgerschap is de bibliotheek de fysieke en professionele infrastructuur waarop het educatieve vrijwilligerswerk kan bloeien, en bij e-learning biedt de bibliotheek een openleeromgeving met hoogwaardige technologie. Good practices in Noord Brabant In de afgelopen jaren zijn bij een flink aantal bibliotheken inmiddels zogeheten taalpunten of taal- en werkpleinen ingericht waar met veel enthousiasme les wordt gegeven door vrijwilligers. Het gaat om non-formeel onderwijs met een zeer gevarieerd aanbod van leesclubs, conversatielessen, cursussen digitale vaardigheden en cursussen lezen en schrijven. Dat gebeurt veelal met ondersteuning van vrijwilligers. Bibliotheken doen dit in samenwerking met tal van andere organisaties. Het Bossche Taalnetwerk Verleden jaar is in Den Bosch een taalnetwerk geformeerd. Het doel van het netwerk is om gezamenlijk een laagdrempelige educatieve voorziening in stand te houden. Vanuit de gemeente wordt dit ondersteund met ongeveer twee procent uit het Partcipatiebudget, wat neerkomt op ongeveer een ton. Het gaat vooral om non-formele taaltrajecten waarbij door vrijwilligers ondersteuning wordt geboden. De samenwerkingspartners zijn: de gemeente s Hertogenbosch, de Bibliotheek, het ROC Willem I College, de vrijwilligersorganisatie ABC Leer mee, de welzijnsonderneming Divers, het pastoraal buurtwerk De Wijkplaats, Vluchtelingenwerk Nederland en Gilde s Hertogenbosch. In het taalnetwerk heeft de bibliotheek de rol van faciliterende partner. De collectie, de oefencomputers en de accommodatie worden beschikbaar gesteld. Elke zondagochtend gratis taalles in de bibliotheek. Daarbij krijgt iedere deelnemer een gratis bibliotheekpas voor het lenen van 1 boek per keer. Een boek lezen kom zo binnen ieders handbereik. Inmiddels zijn er al meer dan 50 deelnemers die door taalvrijwilligers worden begeleid. Willeke van Heumen, bestuurslid en docent van de vrijwilligersorganisatie ABC leer mee: De deelnemers krijgen allemaal een eigen traject en zij die daarvoor in aanmerking komen, kunnen doorstromen naar het ROC. Iedereen wordt blij van onze maatwerk-aanpak, zowel de deelnemers als de docenten en vrijwilligers. We zijn eigenlijk nog maar net gestart maar de gratis taalles is al niet meer weg te denken uit de stadsbieb.

3 Taal & Werkplein, Breda Het Taal&Werkplein is het Open Leercentrum van de Bibliotheek Breda. Er is een ruime collectie aan leermiddelen, zelfstudiematerialen, naslagwerken en makkelijke leesboeken. Er zijn vijftien computers met oefenprogramma s (o.a. oefenen.nl van ETV, de Slimme Nieuwslezer), en er is een cursusruimte voor groepswerk en lezingen. Het Open Leercentrum is tijdens openingsuren voor iedereen toegankelijk. Daarnaast zijn er ook groepsactiviteiten die begeleid worden door docenten en hoopopgeleide vrijwilligers. Het gaat daarbij om leesclubs, taallessen en cursussen digitale vaardigheden. Afgelopen jaar waren er ongeveer 200 deelnemers. Een flink aantal van deze deelnemers zijn ook zelfstandig boeken gaan lenen. Er zijn inmiddels 62 actieve leners. Lianne Knobel, specialist mens en maatschappij bij de bibliotheek Breda: Vanwege de bezuinigingen worden buurthuizen gesloten en vervalt voor een groot deel het aanbod van de volwasseneneducatie bij het ROC. Dat betekent dat we als maatschappelijke instellingen creatief moeten zijn bij het bedenken van oplossingen. Hier in Breda kunnen de mensen bij ons in de bibliotheek terecht om in hun eigen tempo aan hun basisvaardigheden te werken. En de behoefte is groot, dat zie je aan het hoge aantal inschrijvingen. Voor ons als bibliotheek is dat een uitdaging, maar het geeft ook veel voldoening. Je draagt wezenlijk bij aan de zelfontwikkeling en de zelfredzaamheid van mensen. De samenwerkingspartners zijn het UWV Werkbedrijf, de ATEA-Groep, de VWS-groep (sociale werkvoorziening en arbeidsbemiddeling), ROC Het Kellebeek College, Taalvakwerk (particuliere taalaanbieder); Breda Actief (de werving en begeleiding van vrijwilligers) en de gemeente Breda. De docent van de ATEA-groep: De bibliotheek is een geweldige plek voor groei en ontwikkeling. De bibliotheek biedt als publieke voorziening de ondergrond waarop educatieve initiatieven en het vrijwilligerswerk kunnen bloeien. Regionale Samenwerking West-Brabant Voortbouwend op de ervaringen in Breda is onlangs een intentieverklaring getekend tussen de VWS-groep, het UWV Werkbedrijf en de bibliotheken Rucphen Zundert, VANnU (Roosendaal), Markiezaat (Bergen op Zoom) en Breda. Het streven is om te komen tot een gezamenlijke aanpak van de laaggeletterdheid. Werknemers van de VWS-groep en werkzoekenden kunnen daarbij in de bibliotheek terecht voor een taalcursus of een cursus digitale vaardigheden. Regionale Samenwerking Oost-Brabant De Noord Oost Brabantse Bibliotheken (NOBB) en Bibliotheek BiblioPlus met Cuijk en Boxmeer werken al meer dan twee jaar samen met IBN (Integrale Bedrijven Noordoost- Brabant). Op vier locaties van IBN zijn leeskamers ingericht waarin werknemers onder begeleiding aan hun basisvaardigheden werken. De dienstverlening van de bibliotheek betreft onder meer: het inzetten van wisselbibliotheken voor de leeskamers, rondleidingen in de bibliotheek voor IBN-werknemers, een gunstig tarief voor een abonnement voor IBNmedewerkers, en het organiseren van gezamenlijke activiteiten in de week van de alfabetisering. Mariet van de Poppel, bibliotheek Oss: Voor het bereiken van de doelgroep is samenwerking met andere partijen cruciaal. Onze relatie met IBN begint zijn vruchten af te werpen. Machteld van Boheemen, projectleider aanpak laaggeletterdheid bij IBN: Samenwerken met de bibliotheek is gebruik maken van elkaars sterke punten. Wij hebben de doelgroep in huis die woont in het werkgebied van de bibliotheek. De bibliotheek heeft kennis en materialen.

4 Dit heeft geleid tot een actieve samenwerking tussen IBN en de twee bibliotheekorganisaties in ons werkgebied. Zo versterken we elkaar in de aanpak van laaggeletterdheid. Marja Hodes, IBN-cursistbegeleider: Taal is een basisvoorwaarde voor mensen om volwaardig te kunnen functioneren. In het dagelijks leven én in het werk. Vooral het zelfvertrouwen van de mensen is zichtbaar gegroeid. Dat is een belangrijke leerwinst, want iemand die zich steviger en beter voelt, presteert ook zoveel meer. Klik & Tik: samenwerking UWV en gemeente Wie in de huidige samenleving mee wil blijven doen, moet ook met computers kunnen omgaan. De bibliotheken worden daarom steeds actiever op het gebied van digitale vaardigheden. Inmiddels verzorgen bibliotheken op tal van plaatsen Klik&Tik-cursussen voor laagopgeleide werkzoekenden. Zo ook in Oss. Elke donderdagmiddag is er in de bibliotheek een cursusbijeenkomst digitale vaardigheden. De deelnemers zijn hiervoor doorverwezen vanuit het UWV en de gemeentelijke afdeling Werk en Inkomen. In het computerlokaal oefenen zij met het online oefenprogramma s Klik & Tik van ETV.nl. Zij worden daarbij bijgestaan door een maatschappelijke stagiaire en een bibliotheekmedewerker. De cursus is een gemeenschappelijk initiatief van de bibliotheek, het ROC, het UWV en de gemeente Oss. Mariet van de Poppel, bibliotheek Oss: De cursus digitale basisvaardigheden past goed in de educatieve taak van de bibliotheek. Over het effect van de cursus is Mariet positief. We hebben het gevoel dat de deelnemers er echt iets aan hebben, al is het natuurlijk maar een eerste aanzet. Het belangrijkste is dat mensen zichzelf niet gaan afschrijven, dat ze actief blijven en dat ze de drempel tot leren overgaan. Veel mensen komen hier binnen met het onzekere gevoel dat ze niet meer mee kunnen in het huidige internettijdperk. Edith Langen, kwaliteitsmedewerker Werk en Inkomen bij de gemeente Oss: Tegenwoordig moet je voor vrijwel elke baan met de computer kunnen omgaan, maar ook zonder baan moet je internetvaardig zijn, want de begeleiding door het UWV verloopt tegenwoordig vrijwel alleen nog maar elektronisch. UWV-klanten die over onvoldoende digitale vaardigheden beschikken, worden daarom doorverwezen naar een Klik & Tik-cursus. In de praktijk gaat het vooral om laagopgeleide mensen tussen de 45 en 60 jaar, die na jarenlang hetzelfde werk gedaan te hebben, plotseling werkloos worden. Doorgaans zijn het mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt met veelal ook een laag taalniveau en weinig studievaardigheid. Het is een goede zaak dat deze mensen in de bibliotheek terecht kunnen. Ouderparticipatie, Boxtel De aanpak van laaggeletterdheid begint bij de ouders. De basisbibliotheek de Meijerij, locatie Boxtel, pleegt daarom een extra inspanning om laaggeletterde ouders te bereiken. Daarbij wordt aangesloten op BoekStart, een landelijk leesbevorderingsprogramma voor baby s. Het doel is om ouders van baby s intensief met kinderboeken en het voorlezen daarvan in aanraking te brengen. In Boxtel is Boekstart een integraal onderdeel van het gemeentelijke beleid voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE). De samenwerkingspartners zijn onder meer het consultatiebureau, het ROC, de kinderopvang, de brede school en het opbouwwerk. Er zijn een drietal activiteiten: Boekenparty s Een gastvrouw nodigt een aantal vrienden, buurvrouwen, familieleden of andere bekenden bij haar thuis uit om te praten onderwerpen als voorlezen, liedjes zingen, boekjes uitkiezen voor je kind en tweetalig opvoeden. Twee deskundigen van de bibliotheek zijn aanwezig voor nadere informatie en advies.

5 Inloopochtenden Elke vrijdag is er een inloopochtend. Terwijl de kinderen luisteren naar een verhaal of bezig zijn met dans en muziek, geven de begeleiders de ouders advies over hoe zij de taalontwikkeling van hun kinderen kunnen stimuleren, en over de keuze van prentenboeken. Als er verpleegkundigen aanwezig zijn, gaan deze in gesprek met de ouders over opvoedingszaken. De Voorleesfiets Dit project is vergelijkbaar met het landelijke project de Voorleesexpress. Het gaat om een project waarbij kinderen met een taalachterstand wekelijks thuis worden voorgelezen door getrainde vrijwilligers. Ciska van Hemert, projectleider bij bibliotheek de Meijerij: De bibliotheek is een gezellige huiskamer. Het is een goede plek om Nederlands te leren. Dat geldt ook voor kinderen. Als ze hier van jongs af aan komen dan hebben ze een goede start. De preventie van laaggeletterdheid begint met de ouders. Hoe meer je leest met je kindje, en hoe meer je zingt, des te slimmer worden ze. Ze beginnen dan met een voorsprong aan de basisschool. De VVE-beleidsmedewerker van de gemeente: Voor de gemeente Boxtel is achterstandsbestrijding een belangrijk aandachtspunt, en daarom maken we veel werk van de Voor- en Vroegschoolse Educatie. Boekstart in combinatie met ouderparticipatie levert een waardevolle bijdrage aan het gemeentelijke VVE-beleid. De Coördinator Brede school: Ouderparticipatie is bij ons een heel belangrijk thema. Daarom moedigen we ouders aan om actief deel te nemen aan de activiteiten in de bibliotheek. Docent ROC Koning Willem I College: Ouderparticipatie bevordert de motivatie om actief aan de slag te gaan met de Nederlandse taal. Mensen zijn immers extra gemotiveerd als het gaat om het bevorderen van het welzijn van hun kinderen en het verbeteren van hun toekomstkansen Opbouwerker Stichting Welzijn Boxtel Delta: De bibliotheek levert een positieve bijdrage aan de sociale cohesie in de gemeente Boxtel. Volwasseneneducatie nieuwe stijl Vanwege de overheidsbezuinigingen staat de volwasseneneducatie zoals we die kenden, op het punt om te verdwijnen. Maar er zijn kansen. In tal van gemeenten zijn de afgelopen jaren initiatieven van start gegaan om toch nog een laagdrempelige educatieve voorziening voor de doelgroep in stand te houden. Daarbij worden er samenwerkingsverbanden en educatieve netwerken geformeerd. Bibliotheken, vrijwilligersorganisaties, welzijnsorganisaties, onderwijsinstellingen, het UWV en de SW-bedrijven bundelen hun krachten. Dit is ook het geval in Noord-Brabant. De resultaten zijn positief. Onderzoek laat zien dat bij de deelnemers er een merkbare vooruitgang is in het taalniveau, dat zij vaardiger worden met computers, maar vooral ook dat hun zelfvertrouwen stijgt en dat zij meer interesse en de behoefte krijgen om door te leren. Dit stemt tot hoop. De volwasseneneducatie laat zich door de bezuinigingen niet zomaar verslaan. Een volwasseneneducatie nieuwe stijl is volop in wording.