Bind-Kracht: De leefwereld van mensen in armoede. Kristel Driessens

Transcriptie

1 Bind-Kracht: De leefwereld van mensen in armoede Kristel Driessens

2 De leefwereld van gezinnen in armoede Omgaan met isolement 1. Probleemstelling en onderzoeksopzet 2. Ervaringen met uitsluiting uit publieke leven 3. Zich opsluiten in het gezin 4. Het gemeenschapsleven 5. Afbraakprocessen en netwerkvorming 6. Bijdrage van de hulpverlening

3 Probleemstelling de culturele eigenheid van arme gezinnen en effect op hulpverleningsrelaties Leefwereld: effecten van het niet-hebben op het zijn focus op onwelzijnscreëerende processen (Spiraal)

4 gezin ouders De beïnvloedende context van de hulpverleningsrelatie netwerk vrienden familie buren persoonlijkheidskenmerken en klasse ARME HULPVRAGER hulpverleningservaringen arbeid inkomen vrije tijd gezondheid leefsituatie huisvesting gezin Ongelijkheid samenwerking leefwereldlee persoonlijkheidskenmerken ervaring motivatie diploma en professionalisering gezin HULPVERLENER organisatiestructuur regelgeving werkingsmiddelen werktijd case-load organisatiecultuur collega s methodiek organisatie-context

5 2. Ervaringen van uitsluiting in het publieke leven ervaringen met isolement - informele hulp = deklassering tot minderwaardige burgers - onderwijs belang van de school - zich er niet kunnen waarmaken - BO en BLO faalervaringen /pesten - spijbelen/vroegtijdig schoolverlaten - arbeid ongeschoolde arbeider - interimarbeid - sociale werkplaatsen - langdurige werkloosheid zelf ontslag nemen- niet meer solliciteren - huisvesting secundaire huisvestingsmarkt-sociale woning slechte kwaliteit - huurachterstal - uitdrijving

6

7 De parabel van de meneer met de plastron en de meneer met de bult Er is een verschil tussen een werkmens, ene met vuil kleren en ene met schoon kleren. Ik heb tegen de Ben gezegd: Veronderstelt hé, ik ben een met een plastronneke, met schoon kleren, en gij draagt vuil kleren en daar staat een zware zak en die zak zou van die plaats naar die plaats moeten. Dus een van ons getwee zal dat moeten doen. Dus die met zijn schoon kleren gaat tegen de andere zeggen: Gij moet die zak van daar naar daar pakken. Dus en die persoon die altijd die zakken moet wegzetten die heeft een bult gekregen van altijd die zakken weg te zetten. En die andere die krijgt veel geld, zonder dat hij echt zwaar werk moet doen. Dus dan heb ik gezegd: Wat zoudt gij nu graag willen doen, die zak willen verzetten ofwel willen zeggen: Wilt gij die zak nu van daar naar daar zetten? met een plastronneke zonder dat ge uw handen vuilmaakt? Dus hij wilt ook met die schoon kleren. En dan heb ik gezegd: Als gij dat wilt worden, zult ge goed moeten leren. Anders zult gij die meneer met die bult worden! (Gunther)

8

9 Ervaringen met onderwijs Nee, ik heb een hekel aan een school. Ja, omdat ze in de tijd in het school altijd, ja, verstoten hebben, belachelijk gemaakt, en als ik dan raad en daad ging vragen aan de juffrouw, als ik iets niet kon volgen, dan was dat gewoon: ik heb met u geen zaken, want jij doet je best niet, jij wilt niet volgen... Dus ik heb zo een beetje een hekel aan die school. (Ghislaine) B: In het school, dan werd ik altijd opzij geduwd. I: Had je daar echt een etiket van..? B: Van een home-kinneke, en een weeskinneke. Ik had altijd maar 1 vriendin in de klas waarmee ik dan mee opschoot en dan waren ze die nog aan het uitschijten. En dat is die vriendin van dat home-kinneke. En dan heb ik gezegd van: Vanaf dat ik vrij zijn, zal niemand mij meer langs de kant duwen (Bernadette)

10 Ervaringen met langdurige werkloosheid Ik heb ik al honderdduizend keer gezegd: De enigste oplossing is voor mij, hé, terug werk vinden. Het is gemakkelijk van met mensen te babbelen. Maar ik vind, voor mij persoonlijk, dat dat de enigste oplossing is. Ze denken allemaal, ja, ze denken dat allemaal: Goh, op de duur wordt hij dat gewoon van zonder werk te zitten. Op de duur veegt hij er zelfs zijn gat aan. Zo denken de mensen hé. Dat ik graag thuis zit, dat ik graag de luiaard uithang. Maar de mensen vergeten één ding: dat ge daar echt agressief van kunt worden. Dat dat op de duur gewoon uw voeten uithangt dat gij elke dag moet thuis zitten. Bij mij mijn dag, hé, dat is s morgens opstaan, twee tassen koffie drinken en dan heel de dag thuis. Dat is mijn dag. En het ergste is: soms doen ik dan alle mogelijkheden, als we zonder geld zitten, doen ik alle mogelijkheden voor te kunnen werken zo. Gewoon voor mij wat beter te voelen, voor mij wat meer op mijn gemak te voelen. Want ik heb zo een neiging van, als ik nu echt zonder drinken zit en heel de boel, van mijn agressiviteit te gaan uitwerken op mijn vrouw en op mijn kinderen. Ik slaag nooit, dat nu niet. Maar echt brutaal worden en agressief te worden. En beginnen brullen en alles. (Rik)

11

12 Deklassering op de huisvestingsmarkt I: Maar van ongedierte ofzo, of vochtproblemen ofzo heb je geen problemen hier? M: Nu hebben wij wel nog wat problemen met ongedierte. I: Dat zijn mieren ofzo, dat ge hebt? M: Nee, kakkerlakken. En dat is wel een ramp. I: En wat zegt de huisbaas daarvan? M: Die weet dat niet. Nee, allez, wij waren wel van plan geweest om dat te zeggen, maar, Bernard zei ook: Zouden we dat wel zeggen tegen hem? Het zou kunnen dat we daar problemen mee krijgen ofzo. Maar dat ongedierte, die zat hier al. I: Waarom heb je juist schrik dat ge het niet zou durven zeggen aan de huisbaas? M: Nee, omdat ze misschien denken van: ja, die mensen die verzorgen hun eigen niet, of het is gelijk wat. Ze zetten ons buiten gewoon. En dat kunnen we ons niet permitteren... Maar, dat ongedierte zat er al. (Maggy)

13 De trots van de kostwinner Het kan niet blijven duren dat ik thuis zijn, want dat wil ik ook niet. Nu in het kort hebben ze dat al gevraagd: Wilt gij nog werken? Ah ja, waarom niet? Maar het is niet dat ik heel de dag in de zetel blijf zitten. Al werk ik niet en ik zijn thuis, dan zijn ik hier bezig. (Piet) Maar ik heb daarom gezegd tegen haar: Zeg, het is best dat je hier van mij weggaat, want ik kan niet meer op uw kosten blijven leven. Ik kan het niet meer. Mijn trots verbiedt dat. Ik heb haar gezegd: Zoek u een ander adres, want ik wil niet meer hebben dat je bij mij blijft wonen. Van u geld wil ik niet meer leven. Jamaar, zei ze dan. Hoe ga jij dat betalen? Ik zal maken dat ik het kan betalen. Van u heb ik gene rotte bal nodig, niet van het OCMW, niet van de ziekenkas... (Kris)

14 3. Zich opsluiten in het gezin - gezin als schuilplaats: tussen droom en daad - traditionele gezinsmodel - kostwinnersrol voor de man - klusjesman als (tijdelijk) alternatief - vlucht in drank, uit de relatie - rol van huismoeder voor de vrouw: te weinig geld - vaardigheden - ultieme rolverlies: plaatsing van kind - veilige nest wordt een kooi - isolement - vrouw tussen 4 muren - kinderen niet loslaten

15 Arme vrouw als huismoeder Mijn ding is, ik heb een huishouden, ik moet thuis zijn als mijn man thuis is, ik moet voor mijn kinderen zorgen, dat eten moet klaar staan, ik moet hier zijn als ze dan zelf in de problemen komen, ik moet altijd klaar staan voor degene die mij nodig hebben. Ik vind zolang... Ik ben jong, ik heb zelf zoveel kinderen gewild, ik ga niet werken, zodus, dat is mijn taak... Als ik hulp heb, dan zijn het mijn kinderen, want ons Mieke vraagt dikwijls genoeg wil ik helpen, dan zeg ik: nee kind, dat moet jij niet doen. Ik heb geen hulp nodig, alhoewel ik het dikwijls wel kan gebruiken, maar hulp nee. (Ghislaine)

16 Plaatsing als ultieme rolverlies Dat ik mijn eigen ergens schuldig over voel? Ja, ik heb met Sven heb ik dat wel lang gehad omdat hij dus niet is gelijk een ander, dacht ik altijd van: Ja, dat ligt dus aan mij Want die relatie met hun vader dat is dus stukgelopen. Die kleine die is geplaatst als hij achttien of negentien maand was. Dus dat dat aan mij lag dat hij zo was, hé, omdat hij dus nooit niet heeft gehad hetgeen zij hebben gehad; die aandacht dat ze kleintjes waren enzo. Maar dan op het school hebben ze gezegd: Neen, dat is niet. Dat zit er in en daar kunt gij niks aan doen. Maar ik heb daar wel lang mee gezeten zenne. (Leona)

17 Het veilige nest wordt een kooi I: Ge kent niet zoveel mensen? En was dat vroeger anders? M: Eerlijk gezegd sinds dat ik bij den Bernard ben, ga ik heel weinig buitenhuis. Want voor dat ik bij hem ging, ik ging naar vriendinnen. Allez, ik was altijd weg. Nu ben ik altijd thuis. Ik zie bijna niemand, ik kom haast niet buiten. Plus dat mijn meeste vrienden in Gent wonen. Ik ga niet meer naar haar omdat ik gewoon bang ben als ik naar daar ga en ik blijf te lang weg, ofzo, heb ik schrik dat hij van zijn oren gaat maken... I: Tegen u?dus ge zit eigenlijk een beetje hier in huis... M: Binnengesloten. (Maggy)

18 Het veilige nest wordt een kooi Want die gasten zijn nu oud, die zijn nu 16 en 17 jaar die 2 oudsten, die willen bij hun kameraden zijn, onze Tom die gaat naar zijn liefje... Pas op, ik versta dat. En dan ben ik dikwijls kwaad, s avonds schreeuw ik en dan denk ik, wat heb ik verkeerd gedaan... Ik heb ze dan maar gekend van hun geboorte tot hun 7 en 8 jaar. Ik heb ze 7 jaar moeten missen, en nu dan dat ze volwassen zijn. Ze moeten hun eigen weg gaan. Pas op, ik versta dat,... Ik weet niet hoe ik dat...is dat nu ergens egoïstisch, is dat nu, ik weet het niet. Het is niet dat ze geen kameraadjes of vriendinnetjes mogen hebben. Daarmee zeg ik altijd, kom met uw vrienden naar hier. Dan leer ik die jongens ook kennen, dan weet ik met wie dat ze omgaan. Je hebt dan vriendschap met die kinderen. Dat is weeral iets meer. (Ghislaine)

19 4. Het gemeenschapsleven - informele hulp - intens familisme met dwingende loyaliteit moederfiguur - emotionele en geldelijke steun toegankelijk en betrouwbaar - intens buurtleven sociale segregatie in ruimtelijke segregatie burenhulp= snel, praktisch-instrumenteel onmiddellijke wederkerigheid - beperkte vriendenkring mensen in miserie belang van de peergroup - hulpverleners kennissen en echte vrienden = gedeklasseerd netwerk klein-intense contacten - klein sociaal kapitaal

20 Een sterk familisme Ja, wat is dat dan? Ma woont niet ver, van: Ma, wast gij eens voor mij? Maar mijn ellentriek moet ik ook betalen hé. Ma, mag ik eens bellen? Ma, hebt ge geen boterham? Jamaar, en dat moet ik allemaal doen van... Die hebt ge er dan min of meer ook bij hé. Dan heb ik er nog éne van 19 jaar, die zat dan ook in de puree tot en met. Kunt ge uw kinderen op straat laten staan? Nee. Allez komt maar binnen hé. Ik zeg: Luistert, komt dan bij mij voorlopig, ge kunt bij mij slapen, ge kunt u wassen, ik zal u geven hetgeen dat ik kan aan eten. Maar het moet er toch ook allemaal af hé. En wat doet ge? Ge kunt ze niet buitengooien hé. (Mariette)

21 Een intens buurtleven en een vriendenkring van lotgenoten I: Maar er komen hier toch wel heel veel mensen over de vloer? B: Ja, hier komen er veel. De ene komt hier koffie drinken, de andere komt hier een kommetje soep drinken,...dat is hier een eethuis aan het worden meer. (Berta) Ja, en dan hebben we hier Neleke, dat is ook een mens, die dat in een beschutte werkplaats werkt en dan hebben we hier onze Gregory, dat is ook zo een stukje, zo een sociaal geval, in feite.(grapje) Die heeft ook veel problemen, allez, gelukkig is hij er nu door, hopen we. (Ghislaine)

22 5. Afbraakprocessen en netwerkvorming - sociale dumping - minder kansen tot netwerkontwikkeling - terugtrekgedrag - strategieën van zelfbehoud - blijven investeren in netwerkvorming

23 Een typologie van arme gezinnen GEISOLEERDE ARMEN ARMEN MET EEN BEPERKT SOCIAAL NETWERK 1. De afglijders 2. De aangepasten 3. De teruggetrokken wantrouwigen 4. De statuszoekers 6. De gedumpten 5. De wilde weldoeners

24 De afglijders Ja. Dat zijn dan mensen die zat zijn en die... Ja, die krijgen dan zelfs van het OCMW, maar die drinken dat dan op waarschijnlijk. Ja, er zit een bepaald volk tussen en daar schaam ik mij voor en daar moet ik dan tussen gaan zitten. En want ik heb dan zo mijn best gedaan... met naar het OCMW te gaan en dit en dat. Ja, en dan moet je daar gaan tussen zitten en dan kreeg ik op de duur het gevoel van: "Ben ik nu ook zo, ben ik nu ook zo aan het worden of wat is dat nu?" (Nicole) Dat is een vriendelijke mens. Natuurlijk, die mens kent ook niet mijn achtergrond hé. Ik zwijg als een graf als ik er tegen babbel hé. Die mens denkt dat ik dop gelijk een andere mens. Zo simpel. Meer moet die niet weten. Ik ken veel mensen die in miserie zitten, maar die lopen er echt mee te koop hé. Die gaan echt overal gaan schooien. Dat kan ik niet. Dat zit er niet in. Daarvoor heb ik nog teveel respect. (Rik)

25 De aangepasten en de teruggetrokken wantrouwigen Ik heb nu mijn... stappen genomen voor de pakketten. In het begin was het heel moeilijk, want mijn schoondochter heeft mij meegenomen, want anders had ik het ook nooit gedaan. En daardoor ben ik er nu alle weken aan gehecht en... dat doe ik nu wel graag. En er zijn dan ook veel mensen, ook van die problemen, en dan ja, dan babbel je er ook al eens enzo. (Louiza) Vrienden, ja, dat is in de volksmond een vriend, maar ge moogt geen éne betrouwen, het zijn allemaal vrienden, maar ge moogt geen éne betrouwen, want ze zetten u allemaal in het zak. Vrienden, echte vrienden, dat bestaat niet! (Mariette)

26 De statuszoeker en de gedumpte Ik ben iemand, als ik iemand kan helpen, dan zal ik het doen. Daar krijg ik wel veel voor naar mijn voeten van mijn vrouw. Maar kom, we zijn tenslotte mensen, we zijn geen beesten. Maar ik zeg er dus wel bij... als ik het kan, dan hou ik er wel rekening mee dat er geen schade is voor mijn eigen kinderen of voor mijn vrouw. Want die komen altijd op de eerste plaats. (Koen) E: Ik zijn blij dat er eens iemand over de vloer komt. Anders ziet ge niemand niet. R: Zelfs de familie komt niet veel meer. Alleen als ze geld of voeding nodig hebben. Of als de was moet gedaan worden. Dat is nu stom, maar ik denk dat die ons miserie meer voelen dan dat wij die voelen. Ik denk dat die dikwijls met het gedacht naar hier komen van: een hele dag weer gezaag over miserie. Alhoewel dat wij er niet veel over moeven hé. (Eva en Rik)

27 6. De bijdrage van de hulpverlening a. werken tav het publieke forum - structurele antwoorden - vorming en begeleiding b. werken op gezinsniveau - deklassering versterken - deklassering ombuigen - belang van vertrouwensrelatie positieve hulpverlening - inzicht en inspraak - rolondersteuning: maatwerk - gezinsbegeleiding - rolcorrectie: roldoorbrekend werken

28 6. De bijdrage van de hulpverlening C. Werken aan netwerken - aandacht voor her-ankering - versterken van sociale weefsel via ontspanning en ontmoeting bv. buurthuizen, armenorganisaties - engagement in groepswerking gedeklasseerde die vecht voor reklassering - doorstromingsmogelijkheden bieden geen vervangende integratiekaders

29 Driessens, Kristel en Van Regenmortel, Tine (2006), Bind-Kracht in Armoede. Leefwereld en hulpverlening, Leuven, Lannoo Campus. Vansevenant, Koen, Driessens, Kristel en Van Regenmortel, Tine (2008), Krachtgerichte hulpverlening in dialoog, Leuven, Lannoo Campus. Contactgegevens: Kristel Driessens Karel de Grote-Hogeschool Brusselsestraat Antwerpen T