resultatenonderzoek Omnizorg Apeldoorn Doelgroepen in zorg S. Biesma B. Bieleman

Transcriptie

1 resultatenonderzoek Omnizorg Apeldoorn Doelgroepen in zorg S. Biesma B. Bieleman

2

3 Doelgroepen in zorg resultatenonderzoek Omnizorg Apeldoorn Juni 2011 I NTRAVAL Groningen-Rotterdam

4 COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus BT Groningen Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat 2C Goudsesingel 68 Telefoon Telefoon Fax Fax Juni 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Tekst: Opmaak: Omslag: Druk: Opdrachtgever: S. Biesma, B. Bieleman M. Boendermaker, M. Haaijer E. Cusiel Copy-Copy Groningen Gemeente Apeldoorn ISBN:

5 INHOUDSOPGAVE Samenvatting I Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding Onderzoeksvragen Onderzoeksopzet Leeswijzer 5 Hoofdstuk 2 Geregistreerde cliënten Omnizorg Omniplaza Resumé 10 Hoofdstuk 3 Ontwikkelingen situatie geïnterviewden Achtergrondkenmerken Woonsituatie Middelengebruik Inkomsten Politie en justitie Tevredenheid leefomstandigheden Resumé 20 Hoofdstuk 4 Ervaringen geïnterviewde bezoekers en bewoners Inleiding Invloed Omnizorg Veranderingen sinds Omnizorg Mening over Omnizorg Gewenste verbeteringen Resumé 30 Hoofdstuk 5 Overlast Gemeente Omnizorg Politie Resumé 36 Hoofdstuk 6 Conclusies Gebruik Omnizorg Zorg Overlast Ten slotte 41 Geraadpleegde literatuur 43

6

7 SAMENVATTING In het voorjaar van 2011 heeft onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL in opdracht van de gemeente Apeldoorn de resultaten van Omnizorg onderzocht. De centrale vraagstelling van het onderzoek is: Wat zijn de resultaten van Omnizorg voor de doelgroep op het gebied van zorg en overlast? Op basis hiervan is een drietal onderzoeksvragen geformuleerd. Om de vragen te beantwoorden is schriftelijke informatie verzameld, zijn registratiegegevens verzameld en geanalyseerd en hebben 35 interviews met bezoekers en bewoners van Omnizorg plaatsgevonden. De resultaten van deze 35 gesprekken zijn vergeleken met die uit de 102 gesprekken tijdens de doelgroepenanalyses in 1999 en Op deze wijze kunnen enkele ontwikkelingen in de situatie van de daklozen, verslaafden en personen met een psychiatrische problematiek worden vastgesteld. Gebruik Omnizorg Omnizorg wordt intensief gebruikt. In totaal zijn tussen september 2008 en januari cliënten geregistreerd bij Omnizorg. Twee derde van hen komt er begin 2011 nog steeds. Zo n 80% van alle cliënten maakt gebruik van één of meer basisvoorzieningen (dagopvang, nachtopvang, gebruiksruimte en activiteitenbegeleiding). De dagopvang is de meest gebruikte basisvoorziening: in totaal zijn hier sinds de opening 356 unieke personen geweest, terwijl 190 unieke personen in de nachtopvang hebben geslapen. Van deze 190 personen zijn 47 (25%) doorgestroomd naar een eigen kamer binnen Omnizorg. Ongeveer 40 personen kunnen tot de vaste kern van bezoekers worden gerekend. Zij hebben in een periode van ruim twee jaar meer dan 100 keer gebruik gemaakt van één of meer basisvoorzieningen. Zorg De leefsituatie van de geïnterviewde bezoekers en bewoners is verbeterd ten opzichte van de periode voorafgaand aan Omnizorg. De woonsituatie is duidelijk verbeterd, het middelengebruik is afgenomen, de contacten met de verslavingszorg zijn verdubbeld en de schuldenproblematiek is verminderd. Ook de contacten met politie en justitie zijn afgenomen. De respondenten maken zich naar eigen zeggen dan ook minder vaak schuldig aan illegale activiteiten om aan geld te komen. Op het gebied van de zorg geven de respondenten nog wel enkele mogelijke verbeteringen aan. Zo is een derde niet tevreden over de begeleiding binnen Omnizorg. Zij missen betrokkenheid van het personeel, terwijl er meer hulp zou kunnen zijn voor degenen die van hun verslaving proberen af te komen. Ook wordt de wens geuit om eenduidige regelgeving, ruimere openingstijden van de gebruiksruimte en meer aandacht voor de hygiëne in het gebouw. Overlast Naar eigen zeggen brengen de respondenten minder tijd op straat door dan voorheen. Het rondhangen en het gebruik van drugs op straat is afgenomen. Dit kan een positieve invloed hebben op de mate waarin binnenstadsbewoners overlast ervaren. Deze mogelijke overlast is daarbij meer geconcentreerd op één plek: in en rond Omnizorg. Dit lijkt te worden bevestigd door de politieregistraties. Gemiddeld worden door de medewerkers van Omnizorg 15 overlastgerelateerde meldingen per maand vastgelegd, waarvan gemiddeld twee per maand afkomstig zijn van buurtbewoners. Daarbij heeft de helft van alle meldingen betrekking op één bezoeker van Omnizorg. Uit de Leefbaarheidsenquête blijkt overigens geen verandering in het percentage binnenstadsbewoners dat drugsoverlast ervaart tussen 2007 en Van alle geregistreerde overlastveroorzakers heeft zo n 80% niet ingeschreven gestaan bij Omnizorg. Eindconclusie Hoewel er enkele verbeteringen mogelijk zijn in de wijze waarop Omnizorg haar taken uitvoert, lijkt deze voorziening een meerwaarde te hebben in de zorg voor langdurig daklozen, verslaafden en ggzafhankelijken. De leefsituatie van de leden van deze doelgroepen - die voorheen op straat verbleven, in het Slaaphuis sliepen of van het Opvang- en Adviescentrum gebruik maakten - is de afgelopen jaren verbeterd. Samenvatting I

8 II INTRAVAL Doelgroepen in zorg

9 1. INLEIDING In dit rapport wordt verslag gedaan van het onderzoek naar de resultaten van Omnizorg in Apeldoorn. Het onderzoek is uitgevoerd door advies- en onderzoeksbureau INTRAVAL in opdracht van de gemeente Apeldoorn gedurende de maanden januari tot en met juni Ruim twee jaar na de opening van Omnizorg in september 2008, wordt teruggekeken naar de ervaringen van de bezoekers en bewoners van Omnizorg. Hieronder wordt allereerst een korte schets gegeven van de achtergrond van het onderzoek, gevolgd door de onderzoeksvragen. Vervolgens wordt aangegeven hoe het onderzoek is uitgevoerd. 1.1 Achtergrond Sinds september 2008 is Omnizorg operationeel. Omnizorg is een brede opvang-, begeleidings- en behandelsetting waarin maatschappelijke opvang, verslavingszorg en psychiatrische begeleiding onder één dak zijn gehuisvest. Het doel van de voorziening - in handen van de stichting Omnizorg gevormd door Tactus Verslavingszorg, IrisZorg en Riwis - is een integrale aanpak voor de doelgroep langdurig daklozen, verslaafden en ggzafhankelijken. Door alle voorzieningen op één herkenbare plaats in de stad aan te bieden, wordt beoogd versnippering te voorkomen en overlast intensiever te bestrijden. Onderdelen Omnizorg In Omnizorg worden de volgende onderdelen aangeboden: dagopvang; nachtopvang; wonen; recreatie; gebruiksruimten (alcoholruimte en drugsruimte); spuitenruil; verpleegkundig spreekuur; medicatieverstrekking; begeleiding op de leefgebieden wonen, financiën, justitie en dergelijke; medische verslavingszorg; medische heroïne- en methadonbehandeling; psychiatrische zorg; en dagbesteding en werk. De capaciteit is als volgt verdeeld. De nachtopvang biedt plaats aan 31 personen op de tweede verdieping van het gebouw. In de winterperiode, bij temperaturen onder -2 C, wordt de opvangcapaciteit zo nodig uitgebreid. Er zijn zes bedden beschikbaar voor vrouwen. In de dagopvang op de eerste verdieping van het gebouw (ook wel grand-café genoemd) staan diverse tafels en stoelen. Aan de stamtafel mogen 20 bezoekers die op een daartoe aangelegde lijst staan alcohol drinken. 1 Dat geldt eveneens voor het achterliggende balkon. Op het balkon dat uitkijkt op het binnenplein mag, evenals in de rest van het grandcafé, geen alcohol worden gedronken. Niet alle personen op de alcohollijst maken gelijktijdig gebruik van de mogelijkheid om alcohol te nuttigen. De dagopvang kent in principe geen maximale capaciteit. Bezoekers kunnen hier eten en drinken, televisie kijken of achter één van de computers plaatsnemen. Het woongedeelte (3 e en 4 e verdieping) is onderverdeeld in 21 één- en 11 tweepersoons kamers. Op de begane grond is de gebruiksruimte voor harddrugsgebruikers gevestigd, evenals de medische post waar zowel methadon als heroïne onder medisch toezicht worden verstrekt. De gebruiksruimte is sinds een aanpassing van het afzuigsysteem geschikt voor maximaal 15 personen. Zij kunnen hier de door henzelf meegebrachte heroïne en/of cocaïne roken of spuiten. De heroïnebehandeling, waarvoor deelnemers een uitgebreide screening hebben 1 Tijdens de onderzoeksperiode wordt gewerkt aan het creëren van een aparte alcoholruimte op de begane grond, naast de gebruiksruimte voor drugsgebruikers. Inleiding 1

10 ondergaan, biedt plaats aan 30 personen. Deelnemers kunnen er drie maal daags terecht. De meeste deelnemers maken er één tot twee maal per dag gebruik van. De toegang tot het gebouw is gelegen aan het binnenplein. Hier houden medewerkers van Omnizorg en Vigilat (beveiligingsdienst) vanuit een portiersloge toezicht. Bezoekers kunnen naar binnen nadat ze aangebeld hebben. Bewoners die een kamer op de 3 e of 4 e verdieping hebben gaan via een andere deur naar binnen. Op deze wijze wordt getracht de verschillende doelgroepen van Omnizorg enigszins te scheiden. Vanuit de portiersloge kunnen ook de kluisjes worden bediend. Bezoekers krijgen een eigen kluis toegewezen, waarin ze hun spullen kunnen bewaren. Overlast Medio 2010 wordt er, onder andere in de lokale media, regelmatig gesproken over overlast die bezoekers van Omnizorg in de buurt zouden veroorzaken. De overlast zou zijn veroorzaakt door het warme weer en personele en technische tekortkomingen binnen Omnizorg. Deze en andere punten zijn, waar nodig samen met de politie, uitgewerkt in een zogenoemde maatregelenmatrix. De belangrijkste speerpunten uit deze matrix zijn (in willekeurige volgorde): Veiligheidsrisicogebied; Cameratoezicht; Ventilatie gebruiksruimte; Alcohol gebruiksruimte; Samenscholingsverbod; Gebiedsverbod/vangnet ernstige overlastveroorzakers; Schoonmaken binnenplein en omgeving Omnizorg; Periodiek overleg; Leefbaarheid binnenplein; Aparte ingang voor wonen; Inrichting binnenplein; Registratie en monitoring doelgroep en overlastmeldingen en delen informatie; Bijeenkomst met buurtbewoners; en Verwarming. Deze maatregelen zijn zo mogelijk direct uitgevoerd. Stand van zaken november 2010 In november 2010 heeft de wethouder Zorg en Welzijn de situatie in Omnizorg tot op dat moment weergegeven in een informatieve brief aan de gemeenteraad. Daarin wordt aangegeven dat sinds de start van Omnizorg 252 cliënten in Omnizorg zijn geweest. Niet iedereen die zich aanmeldt bij Omnizorg wordt ook daadwerkelijk cliënt van Omnizorg. Een aantal wordt terugverwezen naar de regio van herkomst, een aantal vindt zelf al gauw onderdak, bijvoorbeeld op een camping, een kamer of belandt in een justitiële instelling. Een aantal verkiest de buitenlucht of een beschutte plek elders in de stad. Met deze cliënten (zorgmijders) wordt overigens contact gehouden om hen voor zover mogelijk de nodige flankerende zorg te kunnen verlenen en hen te motiveren te kiezen voor een dak boven het hoofd. Verder wordt in de brief een beschrijving gegeven van de verschillende onderdelen van Omnizorg, evenals een indicatie van het aantal cliënten dat gebruik maakt van de verschillende onderdelen. Onderzoek In september 2010 heeft de gemeenteraad van Apeldoorn gesproken over de ontwikkelingen rond het Omnizorgcentrum. Daarbij is door het College van B&W toegezegd dat zij voornemens is om voor de zomer van 2011 een evaluatie over Omnizorg gereed te hebben om zo een beter beeld te kunnen geven over het functioneren van Omnizorg. In november 2010 is dit voornemen bevestigd door de wethouder van Zorg en Welzijn. Hij geeft aan een meer uitgebreide evaluatie - waarin ook zal worden ingegaan op de aspecten leefbaarheid, veiligheid en de resultaten in de zorgketen openbare en geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg - voor de zomer van 2011 aan de gemeenteraad te zullen doen toekomen. 2 INTRAVAL Doelgroepen in zorg

11 1.2 Onderzoeksvragen De overkoepelende vraagstelling van het resultatenonderzoek kan als volgt worden omschreven: Wat zijn de resultaten van Omnizorg voor de doelgroep op het gebied van zorg en overlast? Hieruit zijn de volgende deelvragen af te leiden: Gebruik Omnizorg 1. Wat is het aantal en de aard van de gebruikers van de verschillende onderdelen van Omnizorg? 2. Hoe lang maken de gebruikers van Omnizorg gemiddeld gebruik van de verschillende onderdelen? 3. In hoeverre vindt er doorstroom binnen Omnizorg plaats (bijvoorbeeld van opvang naar wonen)? 4 In hoeverre vindt er doorstroom naar voorzieningen buiten Omnizorg plaats (bijvoorbeeld van wonen binnen Omnizorg naar wonen buiten Omnizorg)? Resultaten zorg 5. In hoeverre is de situatie van de gebruikers van Omnizorg verbeterd op de verschillende leefgebieden (gezondheid, woonsituatie, inkomsten, dagbesteding en werk, contacten politie/justitie)? 6. Aan welke hulpbehoefte is voldaan en aan welke hulp hebben de gebruikers van Omnizorg nog behoefte? Resultaten overlast 7. In hoeverre zijn de gebruikers van Omnizorg bekend bij de politie voor het veroorzaken van overlast in Apeldoorn? Welke veranderingen hebben zich daarin voorgedaan sinds zij gebruik maken van Omnizorg? 1.3 Onderzoeksopzet Het onderzoek naar Omnizorg betreft een resultatenonderzoek. Er kan hierbij niet van een effectevaluatie worden gesproken. Om daadwerkelijke effecten van een voorziening als Omnizorg vast te stellen had immers een nulmeting moeten plaatsvinden, waarbij de situatie van de doelgroep voorafgaande aan de opening van Omnizorg zou zijn gemeten. Idealiter zou daarnaast ook sprake moeten zijn van twee (of meer) metingen bij een controlegroep, ofwel een deel van de doelgroep die sinds de opening geen gebruik heeft gemaakt van Omnizorg. Aangezien beide (nulmeting en controlegroep) niet hebben plaatsgevonden, is hier geen sprake van een effectevaluatie maar van een resultatenonderzoek. Om de onderzoeksvragen te beantwoorden is zowel kwantitatieve als kwalitatieve informatie verzameld. De kwantitatieve informatie (deskresearch en registratiegegevens) is geïnterpreteerd en aangevuld met kwalitatieve informatie (gesprekken bezoekers en bewoners van Omnizorg). Inleiding 3

12 Deskresearch en registratiegegevens Begonnen is met deskresearch. Hierbij is beschikbare informatie over (het functioneren van) Omnizorg verzameld en geanalyseerd. Vervolgens zijn bij Omnizorg en de regiopolitie Noord-Oost Gelderland registratiegegevens opgevraagd. Tevens zijn de resultaten van de gemeentelijke veiligheidsmonitor en de leefbaarheidsenquête bij het onderzoek betrokken. Gegevens Omnizorg Om meer inzicht te krijgen in het gebruik van Omnizorg zijn gegevens uit het registratiesysteem van Omnizorg, beheerd door Tactus Verslavingszorg, verzameld en geanalyseerd. De registratiegegevens geven inzicht in de mate waarin gebruik wordt gemaakt van de verschillende onderdelen van Omnizorg (hoeveel personen maken gebruik van de onderdelen, wat is de frequentie, hoe vaak wordt van meerdere onderdelen gelijktijdig gebruik gemaakt, hoe ziet de doorstroom binnen Omnizorg er uit, hoe zit het met de uitstroom uit Omnizorg), alsmede in de achtergrondkenmerken van degenen die gebruik maken van deze onderdelen (leeftijd, geslacht, etniciteit, herkomst, middelengebruik, psychiatrische problematiek en dergelijke). Gemeente: Veiligheidsmonitor en leefbaarheidsenquête In Apeldoorn wordt, evenals in gemeenten elders in Nederland, periodiek metingen uitgevoerd voor een veiligheidsmonitor en een leefbaarheidsenquête. Hoewel uit deze onderzoeken geen gegevens op straatniveau (en daarmee bijvoorbeeld rond Omnizorg) kunnen worden afgeleid, zijn de ontwikkelingen op het gebied van de veiligheidsbeleving en leefbaarheid in de binnenstad van Apeldoorn wel bij het onderzoek betrokken. Voor een gedetailleerder beeld zijn echter gerichte analyses van politiegegevens nodig. Gegevens regiopolitie Noord-Oost Gelderland De term overlast is een containerbegrip, waaraan in het algemeen de volgende aspecten worden onderscheiden: criminaliteit, overtredingen van de openbare orde en audio-visuele overlast (allerlei ergernissen van bewoners over hinderlijk en onaangepast gedrag van medeburgers) (Snippe e.a. 1996). De drugsoverlast is hiervan een deelverzameling, namelijk het deel dat betrekking heeft op handel in en gebruik van drugs. Hieraan worden wel dezelfde aspecten onderscheiden. Ten behoeve van het resultatenonderzoek zijn de meldingen over 2007 en 2010 omtrent overlast door dak- en thuislozen en alcohol- en drugsgebruik in het centrum van Apeldoorn uit de BasisVoorziening Handhaving (BVH) van de politie gebruikt. Om zeker te zijn dat de meldingen betrekking hebben op dak- en thuislozen en drugs- en alcoholgebruikers, zijn de meldingen één voor één doorgelezen. Hieruit zijn de persoonsgegevens van de betrokkenen (geanonimiseerd) gehaald. Tevens zijn de locaties waar de overlast zich voordoet achterhaald. Hierdoor is meer inzicht verkregen in de frequentie en locaties van deze voorvallen, alsmede in de daarbij betrokken personen. De ontstane lijst van overlastveroorzakers is vervolgens gekoppeld aan de lijst met gebruikers van Omnizorg, zodat een beeld is ontstaan van de mate waarin de gebruikers van Omnizorg overlast veroorzaken c.q. de mate waarin degenen die geen gebruik van Omnizorg maken overlast veroorzaken. Door gebruik te maken van gegevens over meerdere jaren, is een vergelijking mogelijk van de aantallen overlastveroorzakers en de overlastlocaties in het jaar voorafgaande aan de opening van Omnizorg en anderhalf jaar na de opening van Omnizorg. 2 2 Hierbij moet overigens wel worden opgemerkt dat de politie medio 2009 is overgestapt op een ander registratiesysteem (van BPS naar BVH). Deze verandering kan van invloed zijn op eventuele ontwikkelingen in de overlastmeldingen. Hierop wordt in Hoofdstuk 5 nader ingegaan. 4 INTRAVAL Doelgroepen in zorg

13 Interviews bezoekers en bewoners Om de ontwikkelingen bij de bezoekers en bewoners van Omnizorg zelf vast te kunnen stellen, heeft met 35 van hen een interview plaatsgevonden. 3 Het gaat hierbij om personen die voorafgaande aan de opening van Omnizorg in het Slaaphuis, het OAC en/of op straat verbleven. Met hen is besproken wat de meerwaarde is van de huidige voorziening ten opzichte van het vroegere voorzieningenniveau. Voor het interview is een vragenlijst opgesteld waarin de (ontwikkelingen op de) verschillende leefgebieden aan bod zijn komen. Hierbij moet worden gedacht aan de woonsituatie, de lichamelijke en psychische gezondheid, het middelengebruik, contacten met politie en justitie, inkomsten, werk en dagbesteding. Tevens is ingegaan op het gebruik van en de ervaringen met de verschillende onderdelen van Omnizorg en de zorgbehoefte. Aangezien het voor veel leden van de doelgroep vaak moeilijk is om zich hun situatie van enkele jaren geleden te herinneren, zijn de resultaten van de doelgroepenanalyses die INTRAVAL in 1999 en 2005 heeft uitgevoerd in Apeldoorn bij het onderzoek betrokken (Bieleman e.a. 2006, Biesma e.a. 2000). Hierdoor is het mogelijk om de gemiddelde situatie van de doelgroepen in deze jaren te vergelijken met de gemiddelde situatie van de huidige doelgroep van Omnizorg. Daarbij wordt verondersteld dat de doelgroep grotendeels uit vergelijkbare personen bestaat. De doelgroepenanalyses waren gericht op de dak- en thuislozen en (zichtbare) alcohol- en drugsverslaafden die zich in 1999 en 2005 in Apeldoorn ophielden. 4 Omnizorg richt zich grotendeels op dezelfde doelgroepen. 1.4 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de cliënten van Omnizorg. Aan de hand van gegevens van Omnizorg wordt het aantal cliënten en het gebruik van de voorzieningen binnen Omnizorg weergegeven. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 een beeld geschetst van de huidige situatie van de 35 geïnterviewde bezoekers en bewoners van Omnizorg. Daarbij wordt een vergelijking gemaakt met de situatie van deze doelgroep met de situatie voorafgaand aan Omnizorg. Hoofdstuk 4 geeft een beeld van de ervaringen van de geïnterviewde bezoekers en bewoners met Omnizorg. Hoofdstuk 5 gaat nader in op de ervaren overlast in Apeldoorn en rond Omnizorg op basis van registratiegegevens. In het afsluitende hoofdstuk worden de belangrijkste bevindingen en conclusies aan de hand van de onderzoeksvragen besproken. 3 Aanvankelijk is voorgesteld om 50 gebruikers te interviewen, waardoor een onderscheid mogelijk zou zijn tussen de ervaringen van nieuwe gebruikers van Omnizorg en gebruikers die voorafgaand aan de opening van Omnizorg ook al gebruik maakten van het Slaaphuis en het OAC. De opdrachtgever heeft er echter voor gekozen om 35 interviews te laten plaatsvinden, waardoor het onderscheid tussen beide deelgroepen niet gemaakt kan worden. Van de huidige 35 respondenten hebben 19 meegedaan aan de eerdere onderzoeken. 4 In 1999 hebben 43 respondenten aan het onderzoek meegewerkt, in Bij beide onderzoeken is een vragenlijst gehanteerd, waarbij dezelfde leefgebieden centraal stonden als in de vragenlijst die voor het onderzoek naar Omnizorg is toegepast. Inleiding 5

14 6 INTRAVAL Doelgroepen in zorg

15 2. GEREGISTREERDE CLIENTEN In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de verkregen registratiegegevens met betrekking tot de cliënten van Omnizorg en Omniplaza. 1 Het betreffen gegevens over aantallen en kenmerken van bezoekers en bewoners van Omnizorg. Tevens wordt een overzicht gegeven van de mate waarin zij gebruik maken van het aanbod binnen Omnizorg en Omniplaza. 2.1 Omnizorg Van Tactus Verslavingszorg, de beheerder van het registratiesysteem van Omnizorg, zijn de gegevens van alle bezoekers en bewoners sinds de start van Omnizorg tot en met eind 2010 ontvangen en geanalyseerd. In het verkregen bestand wordt aangegeven van welke onderdelen deze cliënten gebruik hebben gemaakt, wat hun eventuele verslavingsproblematiek is, wanneer ze zijn ingeschreven bij Tactus (dit kan ook in de jaren voorafgaande aan de opening van Omnizorg zijn), de eventuele uitschrijfdatum, het geslacht en de woonsituatie. Aantal bezoekers en bewoners Omnizorg In totaal staan 449 unieke personen in het bestand, waaronder 399 mannen (89%) en 50 vrouwen (11%). Bij de bezoekers en bewoners is aangegeven van welke modules ze binnen Omnizorg gebruik maken c.q. hebben gemaakt. Er worden 15 modules onderscheiden. In tabel 2.1 wordt een overzicht gegeven van het aantal cliënten per module. Daaruit is op te maken dat het vaakst gebruik wordt gemaakt van de module gebruiksruimte. Hiervoor zijn tussen september 2008 en januari cliënten ingeschreven. Ook van de methadonbehandeling wordt door relatief veel cliënten (90) gebruik gemaakt. 2 Tabel 2.1 Aantal cliënten per module ( t/m )* Module Aantal cliënten Gebruiksruimte 104 Methadonbehandeling 90 Casemanagement 60 Activiteitenbegeleiding 59 Wonen 51 Medische zorg 39 Outreachend werk 30 Intake 26 Heroïnebehandeling 22 Stabiliserende begeleiding 19 Screening heroïneproject 8 Psychiatrische interventie 7 Ambulante woonbegeleiding 3 Psychiatrisch onderzoek 2 Bron: registratiesysteem Omnizorg * Meerdere modules per cliënt mogelijk. 1 Omniplaza, werkvoorziening voor dak- en thuislozen, is weliswaar in het gebouw van Omnizorg gevestigd, maar maakt geen onderdeel uit van de stichting Omnizorg Apeldoorn. 2 Methadon wordt onder medisch toezicht voorgeschreven en verstrekt aan heroïneverslaafden. Methadon is een vervangend middel voor heroïne. Heroïneverslaafden die methadon gebruiken hoeven daardoor geen heroïne meer te gebruiken. Methadongebruikers die desondanks toch heroïne bijgebruiken en dusdanig, langdurig met verslavingsproblemen kampen kunnen in aanmerking komen voor een behandeling onder medisch toezicht met heroïne. Zij krijgen, naast methadon, drie maal daags heroïne in de medische unit binnen Omnizorg. Geregistreerde cliënten 7

16 Uitschrijving en doorstroming In totaal zijn 145 (32%) van de 449 cliënten die ingeschreven hebben gestaan inmiddels weer uitgeschreven. Dit betekent dat zij geen gebruik meer maken van de modules in Omnizorg, terwijl ruim 300 (68%) op dat moment nog wel cliënt bij Omnizorg zijn. Er wordt niet geregistreerd waar de uitgeschreven cliënten naartoe zijn gegaan. Dit is veelal ook niet bekend bij de medewerkers van Omnizorg. Een deel van de cliënten zal nog wel gebruik maken van andere voorzieningen binnen bijvoorbeeld Tactus Verslavingszorg of IrisZorg. Met name cliënten die over een eigen woonruimte beschikken geven doorgaans echter niet aan geen gebruik meer te gaan maken van bijvoorbeeld de dagopvang. Ook kunnen cliënten zonder aankondiging vertrokken zijn naar andere gemeenten. Uit het registratiesysteem is wel te achterhalen dat van de 190 personen die in de nachtopvang hebben gezeten, 47 (25%) in een woonvorm binnen Omnizorg terecht zijn gekomen. Verslavingsproblematiek Bijna twee derde van de cliënten kampt met een verslavingsproblematiek. In figuur 2.1 is te zien dat 87 cliënten (19%) heroïne als belangrijkste verslavingsproblematiek te hebben, terwijl 74 personen (16%) voornamelijk met een alcoholverslaving kampen. Daarnaast zijn 26 cliënten (6%) verslaafd aan andere middelen zoals amfetamine, XTC of kalmerende medicatie (benzodiazepinen). Bij 160 personen (36%) staat geen verslavingsproblematiek aangegeven ofwel dat er bij hen geen sprake is van een verslavingsproblematiek. Figuur 2.1 Verslavingsproblematiek cliënten Omnizorg ( t/m ), in % (N=449) Geen Heroïne Alcohol Cocaïne Cannabis Anders Bron: registratiesysteem Omnizorg Woonsituatie De woonsituatie van 124 cliënten (28%) wordt bij inschrijving als op straat/zwervend omschreven, terwijl 75 cliënten (17%) in een tehuis voor dak- en thuislozen wonen (figuur 2.2). Respectievelijk 63 (14%) en 32 (7%) personen beschikken over een eigen huis of een eigen kamer. Eveneens 63 cliënten verkeren in een andere woonsituatie (bij ouders, vrienden/kennissen, wisselend). Figuur 2.2 Woonsituatie cliënten Omnizorg ( t/m ), in % (N=449) Op Tehuis voor daken straat/zwervend thuislozen Eigen huis Eigen kamer Anders Onbekend Bron: registratiesysteem Omnizorg 8 INTRAVAL Doelgroepen in zorg

17 Gemeente van inschrijving De meerderheid van de cliënten (70%) staat op het moment van aanmelding ingeschreven in de gemeente Apeldoorn. De overige cliënten komen uit diverse gemeenten, variërend van Almelo tot Zwolle. Bij 10% van de cliënten is de gemeente van herkomst onbekend. Gebruik basisvoorzieningen Omnizorg Er zijn een viertal basisvoorzieningen binnen Omnizorg: dagopvang, nachtopvang, gebruiksruimte en activiteitenbegeleiding. In totaal hebben 361 van de 449 geregistreerde cliënten van Omnizorg (80%) tussen september 2008 en januari 2011 gebruik gemaakt van één of meerdere van deze voorzieningen (tabel 2.2). De meeste van deze 361 personen, 125 (35%), komen alleen in de dagopvang, gevolgd door bezoekers die van de dag- en de nachtopvang gebruik maken (111; 31%). Geen enkele geregistreerde maakt alleen maar gebruik van de gebruiksruimte. Door 18 personen (5%) wordt van alle vier basisvoorzieningen gebruik gemaakt. Tabel 2.2 Gebruik basisvoorzieningen Omnizorg ( t/m ) Gebruik basisvoorziening(en) Aantal % Alleen dagopvang Alleen nachtopvang 4 1 Alleen activiteitenbegeleiding 2 0,5 Alleen gebruiksruimte - - Dag- en nachtopvang Dagopvang en gebruiksruimte 27 7 Dagopvang en activiteitenbegeleiding 13 4 Dag-, nachtopvang en activiteitenbegeleiding 30 8 Dag-, nachtopvang en gebruiksruimte 27 7 Dagopvang, gebruiksruimte en activiteitenbegeleiding 4 1 Dag- en nachtopvang, gebruiksruimte en activiteitenbegeleiding 18 5 Totaal Bron: registratiesysteem Omnizorg Frequentie gebruik basisvoorzieningen Wanneer wordt gekeken naar de frequentie waarmee gebruik wordt gemaakt van de verschillende basisvoorzieningen, dan blijkt dat 41% van de bezoekers één tot tien keer van de betreffende basisvoorziening gebruik heeft gemaakt (figuur 2.3). Bijna een kwart (23%) komt 10 tot 30 keer, terwijl 10% meer dan 100 keer van de basisvoorzieningen gebruik heeft gemaakt. De meest frequente bezoeker heeft in totaal 228 keer de dagopvang bezocht. Figuur 2.3 Frequentie gebruik basisvoorzieningen ( t/m ), in % (N=361) < > 100 Bron: registratiesysteem Omnizorg Geregistreerde cliënten 9

18 Gebruik afzonderlijke basisvoorzieningen Ten slotte is het aantal personen dat van de afzonderlijke basisvoorzieningen gebruik heeft gemaakt berekend. Hierbij wordt met andere woorden geen rekening gehouden met de overlap van de personen die van meerdere basisvoorzieningen gelijktijdig gebruik maken. Daaruit blijkt dat de dagopvang het meest gebruikte onderdeel van de basisvoorzieningen is. In totaal is de dagopvang bezocht door 356 personen, 190 personen hebben in de nachtopvang geslapen, 77 zijn in de gebruiksruimte geweest en 66 hebben van de activiteitenbegeleiding gebruik gemaakt. 2.2 Omniplaza Omniplaza is een zelfstandige werkvoorziening voor dak- en thuislozen. Niet alleen bezoekers en bewoners van Omnizorg kunnen er gebruik van maken, ook andere inwoners van Apeldoorn met een grote afstand tot de arbeidsmarkt kunnen er terecht. Omniplaza biedt de volgende werkprojecten: wasserette, cadeauwinkel, fietsenwerkplaats, strijkservice, kledingherstel en veegproject. Het veegproject is in het voormalige Opvang en Advies Centrum (OAC) ontwikkeld en van start gegaan. De werkzaamheden vinden plaats op de begane grond van Omnizorg, met uitzondering van het veegproject. Voor dit project vertrekken de deelnemers vanaf Omniplaza naar de binnenstad of deelnemende bedrijventerreinen om aldaar de straten en terreinen schoon te maken. Vanaf de start van Omniplaza hebben 65 personen deelgenomen aan de verschillende projecten. Mei 2011 is er sprake van 13 deelnemers, waaronder acht bewoners/ bezoekers van Omnizorg. De bewoners/bezoekers van Omnizorg werken gemiddeld drie dagdelen per week. Om verschillende redenen zijn inmiddels 52 personen, waaronder tien bewoners/bezoekers van Omnizorg, uitgestroomd. Dit kan een vrijwillige stopzetting van de werkzaamheden zijn, maar ook doorstroom naar een reguliere werkplek. 2.3 Resumé Op basis van de registratiegegevens van Omnizorg kan worden vastgesteld dat er tussen september 2008 en januari unieke personen bij Omnizorg ingeschreven hebben gestaan. Dit betreffen voornamelijk mannen (89%), terwijl bijna twee derde (64%) van de cliënten met een verslavingsproblematiek kampt. Eind 2010 is een derde (32%) van de 449 cliënten weer uitgeschreven. Zij maken geen gebruik meer van de modules binnen Omnizorg. De meest gebruikte module binnen Omnizorg is de gebruiksruimte, gevolgd door de methadonbehandeling. Cliënten kunnen gelijktijdig van meerdere van de in totaal 15 modules gebruik maken. Naast de modules wordt in het registratiesysteem een onderscheid gemaakt naar basisvoorzieningen. De basisvoorzieningen bestaan uit de dagopvang, de nachtopvang, de gebruiksruimte en de activiteitenbegeleiding. In totaal 361 (80%) van de 449 ingeschreven cliënten maken gebruik van één of meerdere van deze basisvoorzieningen. De dagopvang is de meest bezochte basisvoorziening. Twee vijfde van de bezoekers van de basisvoorzieningen hebben deze over een periode van ruim twee jaar minder dan tien keer bezocht, terwijl een tiende van hen meer dan 100 keer gebruik heeft gemaakt van de basisvoorzieningen. Van de 190 cliënten die in de nachtopvang hebben geslapen, zijn 47 (25%) in een woonvorm binnen Omnizorg terecht gekomen. Zij beschikken met andere woorden inmiddels over een eigen kamer of een gedeelde tweepersoonskamer in Omnizorg. Vanaf de start van de werkvoorziening Omniplaza hebben 65 personen deelgenomen aan de verschillende werkprojecten binnen Omniplaza. Hiervan zijn 18 ook cliënt bij Omnizorg. 10 INTRAVAL Doelgroepen in zorg

19 3. ONTWIKKELINGEN SITUATIE GEINTERVIEWDEN Hieronder wordt een beschrijving gegeven van de situatie van de 35 geïnterviewde cliënten van Omnizorg. Het betreffen zowel bezoekers als bewoners van Omnizorg. Er wordt achtereenvolgens ingegaan op enkele achtergrondkenmerken, de woonsituatie, het middelengebruik, inkomsten en contacten met politie en justitie. Daar waar mogelijk wordt de huidige situatie op de verschillende leefgebieden vergeleken met de situatie van de daklozen en harddrugsverslaafden die in 1999 en 2005 door ons zijn geïnterviewd. 1,2 3.1 Achtergrondkenmerken In deze paragraaf worden enkele achtergrondkenmerken van de 35 geïnterviewden weergegeven. Ingegaan wordt op enkele persoonskenmerken (geslacht, leeftijd en dergelijke), familiecontacten, verblijf in Apeldoorn en dagbesteding. Geslacht, leeftijd, opleiding en ziektekosten Onder de huidige 35 geïnterviewden bevinden zich vier vrouwen. Daarnaast zijn 32 respondenten alleenstaand. De jongste respondent is 33 jaar, de oudste is 65. De gemiddelde leeftijd van de respondenten is 50 jaar. Op één na zijn alle geïnterviewden verzekerd tegen ziektekosten. Twaalf respondenten hebben alleen de lagere school doorlopen. De opleiding van de overige respondenten varieert: lager beroepsonderwijs (9), middelbaar (beroeps)onderwijs (9), hoger (beroeps)onderwijs (5). Vergelijking voor Omnizorg en nu De gemiddelde leeftijd van de respondenten is in 2011, logischerwijs, elf jaar hoger dan bij de metingen voor Omnizorg (tabel 3.1). Het deel van de respondenten dat alleen de lagere school heeft doorlopen en daarnaast geen diploma s meer heeft behaald is in 2011 enigszins hoger dan bij de eerdere metingen, terwijl het aantal respondenten dat verzekerd is voor ziektekosten is toegenomen in de loop van de jaren. 1 Aanvankelijk is voorgesteld om 50 gebruikers te interviewen, waardoor een onderscheid mogelijk zou zijn tussen de ervaringen van nieuwe gebruikers van Omnizorg en gebruikers die voorafgaand aan de opening van Omnizorg ook al gebruik maakten van het Slaaphuis en het OAC. De opdrachtgever heeft er echter voor gekozen om 35 interviews te laten plaatsvinden, waardoor het onderscheid tussen beide deelgroepen niet gemaakt kan worden. Van de huidige 35 respondenten hebben 19 meegedaan aan de eerdere onderzoeken. De overige 16 respondenten zijn geselecteerd op hun verblijf in Apeldoorn (meerdere jaren) en hun situatie voorafgaand aan Omnizorg (dakloos en/of verslaafd, verblijvend in nachtopvang van het Slaaphuis en/of gebruik makend van de gebruiksruimte in het OAC), zodat de gehele respondentengroep vergelijkbaar is met die van de metingen in 1999 en Destijds zijn respectievelijk 43 en 59 leden van de doelgroep geïnterviewd. 2 Waar in dit hoofdstuk de kwalificatie veel respondenten wordt gebruikt, wordt gedoeld op meer dan de helft van de betreffende respondenten, terwijl het merendeel duidt op drie kwart of meer van de respondenten. Enkele respondenten duidt op minder dan een vijfde van de betreffende respondenten. Meerdere respondenten betreft een kwalificatie tussen deze uitersten in. Ontwikkelingen situatie geïnterviewden 11

20 Tabel 3.1 Achtergrondkenmerken voor Omnizorg en nu, in % Nu (N=35) Voor Omnizorg (N=102) Man Alleenstaand Verzekerd tegen ziektekosten Alleen lagere school Gemiddelde leeftijd 50 jaar 39 jaar Familie Bijna drie kwart (25) van de recent geïnterviewden heeft op de een of andere manier contact met familieleden. Het betreft zowel ouders (als die nog in leven zijn), broers, zussen, oom, tante of neef. Enkele respondenten hebben veelvuldig contact met deze familieleden, terwijl de meesten incidenteel contact hebben. De helft (18) van de respondenten heeft kinderen. Het aantal kinderen varieert van één tot vijf met een gemiddelde van twee. Elf van deze 18 respondenten hebben nog contact met de kinderen, hoewel er soms alleen sprake is van telefonisch contact. Enkele respondenten geven aan geen geld genoeg te hebben om de kinderen die elders in Nederland wonen te bezoeken. Vergelijking voor Omnizorg en nu Het aantal respondenten dat ten tijde van het interview nog steeds of weer contact heeft met familieleden is nauwelijks veranderd in de loop der jaren. Ook het deel van de respondenten (de helft) dat kinderen heeft is, logischerwijs, niet aanzienlijk veranderd. Het gemiddelde aantal kinderen is met twee over de jaren eveneens gelijk gebleven. Verblijf Apeldoorn Twaalf van de 35 recent geïnterviewden zijn in Apeldoorn geboren, terwijl vijf respondenten in het buitenland zijn geboren (Nederlandse Antillen en Algerije). De overige geïnterviewden komen oorspronkelijk uit andere gemeenten in Nederland. Gemiddeld verblijven de respondenten ruim 26 jaar in Apeldoorn. Zeventien respondenten zijn tussentijds voor één of meerdere jaren weggeweest uit Apeldoorn, gemiddeld ruim zeven jaar per persoon. De reden voor tussentijds vertrek is verblijf in internaten, detentie, verhuizing met ouders, opname in een afkickkliniek, voor een studie, een relatie of rondzwerven door Nederland. Vergelijking voor Omnizorg en nu Het aantal respondenten dat in Apeldoorn is geboren is met een derde over de jaren niet veranderd (tabel 3.2). Op het huidige meetmoment is het gemiddeld aantal jaren dat de geïnterviewden in Apeldoorn hebben doorgebracht logischerwijs gestegen ten opzichte van de eerdere metingen. Tabel 3.2 Verblijf Apeldoorn respondenten voor Omnizorg en nu, in % Nu (N=35) Voor Omnizorg (N=102) Geboren in Apeldoorn Geboren in buitenland Tussentijds uit Apeldoorn weg Gemiddeld aantal jaren verblijf Apeldoorn 26 jaar 17 jaar 12 INTRAVAL Doelgroepen in zorg

21 Dagbesteding De respondenten is ook gevraagd hoe zij hun dagen doorbrengen. Enkelen hebben een aantal dagdelen per week dagbesteding via Omniplaza, voornamelijk door deelname aan het veegproject. Eén respondent werkt tijdelijk, vanwege een taakstraf, in de wasserette. De meesten brengen de dag door in of bij Omnizorg. Ze praten met medegebruikers en/of medebewoners en het personeel. Enkele respondenten zijn enige tijd kwijt met hun deelname aan de heroïnebehandeling, die zij meerdere keren per dag bezoeken. De avonden worden doorgaans doorgebracht op de eigen kamer in Omnizorg of in de eigen woning. Dan wordt voornamelijk televisie gekeken. De plekken in de stad waar de respondenten hun tijd voornamelijk doorbrengen liggen, naast de aanwezigheid in Omnizorg of op het binnenplein, vooral in en rond de binnenstad. Enkele respondenten komen regelmatig naar het Marktplein. Degenen die een eigen huis of kamer hebben, zijn meestal een paar uur per dag in Omnizorg. De rest van de tijd brengen ze door in hun eigen woonruimte. Vergelijking voor Omnizorg en nu Ten opzichte van de situatie voorafgaand aan Omnizorg brengen de recent geïnterviewden hun tijd vaker door in een opvangvoorziening. Dit heeft te maken met het feit dat meerdere respondenten die voorheen in de nachtopvang van het Slaaphuis sliepen nu een eigen kamer hebben in Omnizorg. Voorheen waren zij gebonden aan de openingstijden van de dag- en nachtopvang, waardoor zij meer tijd op straat doorbrachten. De plekken in de stad waar de respondenten voorafgaand aan Omnizorg voornamelijk kwamen lagen ook in en rond de binnenstad. Het Marktplein en het Oranjepark werden destijds vaak genoemd, maar bijvoorbeeld ook de openbare bibliotheek en een parkeergarage. Deze plekken worden nu niet meer genoemd. 3.2 Woonsituatie Een meerderheid van de respondenten uit 2011 beschikt over een eigen huis of kamer (11) of een kamer in Omnizorg (15). Twee respondenten verblijven voornamelijk op straat of een beschutte plek in de openbare ruimte. Daarnaast maken vier respondenten voornamelijk gebruik van de nachtopvang in Omnizorg. Voor twee respondenten is de woonsituatie wisselend, terwijl één respondent in een kraakpand woont. Naast Omnizorg wordt er door de daklozen onder de respondenten nauwelijks van andere voorzieningen in Apeldoorn gebruik gemaakt. Een enkeling komt met enige regelmaat bij citypastoraat de Herberg, maakt gebruik van het aanbod van Menorah of bezoekt de Mariakerk. Een meerderheid van de respondenten (31) is ooit dakloos geweest. Voor 16 van hen geldt dit ook in de afgelopen twee jaar. De belangrijkste redenen waarom zij dakloos zijn geworden zijn een huisuitzetting vanwege hun verslaving en/of (daarmee gepaard gaande) huurschulden (11), de beëindiging van een relatie (8) of een periode van detentie (5). Degenen die inmiddels een eigen kamer in Omnizorg hebben beschouwen zichzelf niet meer echt als dak- of thuisloos. Enkelen hopen wel over enige tijd over een eigen woning (buiten Omnizorg) te kunnen beschikken. Vergelijking voor Omnizorg en nu Er is een aanzienlijk verschil te zien tussen 2011 en de voorgaande jaren in het aantal respondenten dat van de nachtopvang gebruik maakt(e) en het aantal dat in een vorm van begeleid wonen verblijft (figuur 3.1). Er maken inmiddels beduidend minder respondenten gebruik van de nachtopvang, terwijl het aantal dat onder begeleiding over een eigen kamer beschikt aanzienlijk is toegenomen. Hieronder wordt ook kamerbewoning in Omnizorg verstaan. Ontwikkelingen situatie geïnterviewden 13

22 Figuur 3.1 Woonsituatie respondenten voor Omnizorg (N=102) en nu (N=35), in % Voor Omnizorg 20 Nu Eigen huis/kamer Nachtopvang Begeleid wonen 3.3 Middelengebruik Hieronder wordt ingegaan op het middelengebruik door de 35 geïnterviewden. Daarbij komt het soort middelen aan de orde, evenals de frequentie en de plekken waar wordt gebruikt. Tevens wordt aandacht besteed aan de hulpverlening die de respondenten al dan niet ontvangen bij hun verslavingsproblematiek. Soort middel Vrijwel alle recente respondenten hebben de afgelopen twee jaar (of langer) drugs en/of alcohol in grote hoeveelheden gebruikt. Twee respondenten zijn in de afgelopen twee jaar gestopt met het gebruiken van harddrugs en/of alcohol vanwege de lichamelijke klachten die ze hiervan kregen. Gekookte cocaïne is het meest gebruikte middel (tabel 3.3), gevolgd door cannabis. Tabel 3.3 Middelengebruik afgelopen maand 2011 (in aantallen respondenten) en gemiddeld aantal dagen per maand waarop wordt gebruikt (N=35)* Middel Aantal respondenten Gemiddeld aantal dagen per maand Cocaïne (gekookt) Cannabis Heroïne 17 18** Alcohol (grote hoeveelheden) Amfetamine 4 12 * Meerdere antwoorden mogelijk. ** Negen respondenten gebruiken dagelijks heroïne; zeven van hen nemen deel aan de heroïnebehandeling. Van de 35 geïnterviewden nemen 23 deel aan de methadonbehandeling bij Tactus. Zij komen daarvoor dagelijks bij de medische unit in Omnizorg. Methadon is een vervangend middel voor heroïne. Heroïneverslaafden die methadon gebruiken hoeven daardoor geen heroïne meer te gebruiken. Methadongebruikers die desondanks toch heroïne bijgebruiken en dusdanig, langdurig met verslavingsproblemen kampen kunnen in aanmerking komen voor een behandeling onder medisch toezicht met heroïne. Zij krijgen, naast methadon, drie maal daags heroïne in de medische unit binnen Omnizorg. 14 INTRAVAL Doelgroepen in zorg

23 Vergelijking voor Omnizorg en nu Het percentage geïnterviewden dat gekookte cocaïne gebruikt is in 2011 hoger dan bij de eerdere metingen, terwijl het percentage heroïnegebruikers juist is afgenomen de afgelopen jaren (figuur 3.2). 3 Het aantal respondenten in 2011 dat deelneemt aan de methadonbehandeling is toegenomen van 51% naar 66%. Dit betekent dat zij ook geen heroïne meer hoeven te gebruiken om de ziekteverschijnselen die gepaard gaan met een heroïneverslaving te onderdrukken. Het betreft met andere woorden een positieve ontwikkeling. Figuur 3.2 Meest gebruikte middelen afgelopen maand voor Omnizorg (N=102) en nu (N=35), in % Cocaïne Cannabis Heroïne Alcohol Voor Omnizorg Nu Mate van middelengebruik De respondenten gebruiken anno 2011 het voor hun belangrijkste middel gemiddeld 21 jaar, met een variatie van één tot 36 jaar. Eén respondent spuit, terwijl de overige respondenten het voor hen belangrijkste middel roken of drinken. De harddrugs worden vrijwel uitsluitend in de directe omgeving van Omnizorg gekocht. Ook softdrugs worden bij dealers op deze locatie gekocht, hoewel enkele respondenten hiervoor liever naar een coffeeshop in de stad gaan. Vergelijking voor Omnizorg en nu Het gemiddeld aantal jaren dat de middelen worden gebruikt is nu (21 jaar) logischerwijs hoger dan tijdens de vorige metingen (16 jaar). Tijdens de eerdere metingen kochten de respondenten hun harddrugs met name in dealpanden en op straat, terwijl zij dit tegenwoordig vrijwel uitsluitend rond Omnizorg doen. Daarnaast wordt door geen van de respondenten in 2011 nog gesproken over dealpanden waar harddrugs worden gekocht. Geld besteed aan middelengebruik Gemiddeld geven de huidige respondenten die alcohol in grote hoeveelheden drinken zo n 60 euro per maand aan alcohol (doorgaans bier) uit, variërend van vijf tot 180 euro. 4 Daarnaast wordt onderling regelmatig bier uitgedeeld of geruild. Aan drugs wordt gemiddeld zo n 200 euro per maand uitgegeven, variërend van tien tot euro. Vergelijking voor Omnizorg en nu De afgelopen jaren zijn de respondenten steeds minder geld uit gaan geven aan alcohol en drugs. Werd in eerdere jaren gemiddeld 100 euro per maand aan alcohol besteed, nu is dat gemiddeld 60 euro per maand (figuur 3.3). De uitgaven aan drugs zijn afgenomen van gemiddeld 270 euro naar 200 euro. 3 Deze ontwikkeling, een toename van het gebruik van gekookte cocaïne door harddrugsverslaafden, doet zich in heel Nederland voor. 4 Meestal worden halve liters bier in blik gekocht van een huismerk. Deze kosten zo n 40 eurocent per blik. Alcoholisten kunnen zich hierdoor met enkele euro s per dag redden. Ontwikkelingen situatie geïnterviewden 15

24 Figuur 3.3 Geld uitgegeven aan alcohol en drugs per maand voor Omnizorg (N=102) en nu (N=35), in euro Voor Omnizorg Nu 50 0 Alcohol Drugs Hulpverlening voor middelengebruik De afgelopen twee jaar hebben 23 van de 35 recent geïnterviewden een vorm van hulpverlening gekregen voor hun middelengebruik. Deze 23 respondenten ontvangen ook de afgelopen maand nog hulp bij hun verslaving. Dit betreft doorgaans de methadonbehandeling en/of de heroïnebehandeling bij Tactus. Enkele respondenten hebben daarnaast enige tijd in het Intramuraal Motivatie Centrum (IMC) in Zutphen doorgebracht, terwijl één respondent onlangs in contact is gekomen met een hulpverleningsinstelling in Rotterdam. In totaal hebben zeven van de huidige respondenten ooit enige tijd doorgebracht bij de Horeb in Beekbergen, een woongemeenschap voor verslaafden gericht op het afkicken van drugs of alcohol. Zes van hen verbleven daar toen de Horeb nog onder de naam de Schakel operationeel was. De verblijfsduur varieert van één dag tot drie jaar. Drie van deze zeven respondenten kwamen uit een andere gemeente en zijn na hun verblijf bij de Horeb in Apeldoorn gebleven. De overige respondenten woonden al in Apeldoorn. Vergelijking voor Omnizorg en nu Het contact met hulpverlening bij de verslavingsproblematiek is vergeleken met de eerdere metingen bijna verdubbeld (figuur 3.4). Het deel van de respondenten dat wel eens bij de Horeb is geweest is stabiel. Figuur 3.4 Hulp bij verslaving voor Omnizorg (N=102) en nu (N=35), in % Voor Omnizorg Nu 10 0 Hulp afgelopen maand Ooit bij Horeb / de Schakel 16 INTRAVAL Doelgroepen in zorg

25 3.4 Inkomsten Hieronder wordt ingegaan op de inkomsten die de 35 recent geïnterviewde respondenten hebben. Daarbij is een onderverdeling gemaakt naar legale inkomsten en overige inkomsten. Legale inkomsten Vrijwel alle respondenten uit 2011 ontvangen een uitkering. Bij 17 van hen gaat het om een bijstandsuitkering, terwijl negen een uitkering op grond van de wet arbeidsongeschiktheid krijgen. Zes personen ontvangen een zwerversuitkering, één krijgt een uitkering op basis van de algemene ouderdomswet en één een werkloosheidsuitkering. Degene zonder (legale) inkomsten verblijft illegaal in Nederland, waardoor hij geen uitkering kan ontvangen. Overige inkomsten De respondenten is gevraagd of zij naast hun legale inkomsten ook andere bronnen van inkomsten hebben. Het gaat hierbij om illegale inkomsten uit bijvoorbeeld het dealen in drugs of vermogensdelicten, maar ook om krijgen/lenen van geld of het doen van klusjes waardoor extra geld wordt verdiend. Uit tabel 3.4 blijkt dat 13 respondenten in 2011 wel eens geld krijgen of lenen. Daadwerkelijk illegale activiteiten ondernemen doen relatief weinig respondenten. Zes respondenten hebben zich hier de afgelopen maand schuldig aan gemaakt, terwijl ook bedelen officieel niet is toegestaan. Degenen die andere bronnen van inkomsten noemen, houden zich bezig met diverse activiteiten zoals het afsluiten van telefoonabonnementen, het knippen van wietplanten, op straat muziek maken of lege flessen inleveren. Verder geven veel respondenten aan te hosselen, het onderling ruilen van heroïne of cocaïne, kleine diensten voor elkaar verlenen waardoor ook kleine hoeveelheden drugs of blikken bier worden verkregen. Een en ander vindt plaats in of bij Omnizorg of in de binnenstad van Apeldoorn. Enkele respondenten geven aan dat zij sinds ze aan de heroïnebehandeling deelnemen minder crimineel zijn geworden, terwijl een andere respondent aangeeft juist weer meer illegale activiteiten te zijn gaan ondernemen sinds hij niet meer deelneemt aan de heroïnebehandeling. 5 Daarnaast zijn enkele respondenten van mening dat ze te oud zijn geworden om nog illegale activiteiten te ondernemen. Tabel 3.4 Overige en illegale inkomsten afgelopen maand 2011 (in aantallen respondenten) (N=35)* Overige inkomstenbron Aantal Krijgen/lenen 13 Klusjes 5 Verkoop van pillen 3 Vermogensdelicten 2 Bedelen 2 Oud ijzer verzamelen 2 Koerier voor een dealer 1 Anders 6 * Meerdere antwoorden mogelijk. 5 Dat deelname aan de heroïnebehandeling leidt tot een afname van criminele activiteiten door deelnemers blijkt ook uit landelijke bevindingen. Zie hiervoor bijvoorbeeld Blanken (2009). Ontwikkelingen situatie geïnterviewden 17