Tast het verlenen van non-audit diensten naast het verlenen van audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aan

Transcriptie

1 1 Tast het verlenen van non-audit diensten naast het verlenen van audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aan Denny Smink Definitieve versie 25 Juni 2012 Universiteit van Amsterdam Bachelor Economie en Bedrijfskunde Accountancy & Control Begeleider: André Koet

2 2 Inhoudsopgave 1. Abstract 3 2. Introductie 4 3. Begrippenkader Wat is een accountant en wat is zijn rol Onafhankelijkheid Audit diensten Non-audit diensten Conclusie Non-audit diensten en onafhankelijkheid Non-audit diensten tasten de onafhankelijkheid in wezen aan Non-audit diensten tasten de onafhankelijkheid in wezen niet aan Conclusie Bibliografie 28

3 3 1. Abstract In 2010 presenteerde de Europese Commissie Het Groenboek, waarin advies wordt gegeven voor een verbod op non-audit diensten. Ook is er recentelijk een amendement in de Nederlandse Tweede Kamer aangenomen met een wetsvoorstel voor een verbod op non-audit diensten. Dit verbod is al eerder in de Sox-act in Amerika uitgevaardigd. Dit verbod is ingesteld omdat men van mening is dat het verlenen van non-audit diensten, naast het geven van audit diensten, de onafhankelijkheid van de accountant aantast. In dit literatuuronderzoek is geprobeerd een antwoord te vinden op de vraag of die non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant werkelijk aantast. Op basis van dit onderzoek kan de conclusie getrokken worden dat er geen hard bewijs is gevonden voor de veronderstelling dat het verlenen van non-audit diensten de onafhankelijkheid aantast. Uit het literatuuronderzoek blijkt dat er onderzoeken zijn die aantonen dat de onafhankelijkheid van de accountant wel wordt aangetast door het verlenen van non-audit diensten. Maar deze onderzoeken worden door andere onderzoeken onderuit gehaald. De onderzoeksresultaten blijken zeer afhankelijk te zijn van de onderzoeksopzet. In de onderzoeken die aantonen dat non-audit diensten de onafhankelijkheid niet aantast, is gebruik gemaakt van meer en specifiekere maatstaven. Een voorbeeld van zo n extra maatstaf is het gebruik van de corporate governance structuur van een bedrijf. Dit maakt deze onderzoeken en de resultaten daarvan sterker.

4 4 2. Introductie In de periode tussen 2000 en 2002 gingen veel bedrijven failliet doordat zij zich schuldig maakten aan boekhoudfraude. Een zeer gerenommeerd bedrijf dat failliet ging door boekhoudfraude was Enron. Het accountantskantoor dat dit bedrijf controleerde, genaamd Arthur and Anderson, ging ook door deze fraudezaak failliet (Fargher, 2008, p.56). Dat accountantskantoor verleende in 2000 voor 27 miljoen dollar aan non-audit diensten aan Enron, terwijl de normale audit diensten een waarde hadden van 25 miljoen dollar (Benston, 2002, p.107). Door dit boekhoudschandaal en het grote aantal verleende non-audit diensten, ontstond er een discussie of deze non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aantast. Zou het niet beter zijn om deze diensten in de toekomst te verbieden? In 2002 reageerde Amerika hierop met de Sarbanes-Oxley act (Sox). In deze act zijn verschillende restricties opgenomen voor het verlenen van non-audit diensten wanneer de accountant ook de controle uitvoert van de jaarrekening. In Europa ontstond er na de financiële crisis ook een discussie omtrent het verlenen van non audit diensten. Op 13 oktober 2010 presenteerde de Europese Commissaris Barnier het Beleid inzake controle van financiële overzichten: lessen uit de crisis. In het kort wordt dit Het Groenboek genoemd. Volgens het Groenboek is er na de financiële crisis nog weinig aandacht besteed aan de wijze waarop de controle functie van de accountant verbeterd kan worden. Deze verbetering moet bij gaan dragen aan de financiële stabiliteit. In de periode tussen 2007 en 2009 maakten veel banken grote verliezen bekend op posities die zij zowel binnen, als buiten de balans aanhielden. Dit roept volgens het Groenboek vragen op hoe het mogelijk is dat accountants deze banken een goedkeurende verklaring hebben gegeven. De Europese Commissie vindt dat er moet worden gekeken naar een hervorming van de wet- en regelgeving, om zo te zorgen voor meer financiële stabiliteit (Groenboek, 2010, p.3). Een van de adviezen in het Groenboek is een verscherping van het verbod op non-audit diensten. Volgens het Groenboek moet de onafhankelijkheid een onaantastbare basis vormen bij het verlenen van de audit dienst. Het verlenen van non-audit diensten kan de economische band tussen de accountant en de klant verhogen waardoor hij minder onafhankelijk kan handelen. Dit moet nog goed worden onderzocht volgens het Groenboek (Groenboek, 2010, p12-14). Ook in de Nederlandse politiek zijn er ontwikkelingen op het gebied van non-audit diensten. Op 6 februari 2012 werd er een amendement voor de Wet op het accountantsberoep aangenomen in de Tweede Kamer. Daarin stond dat het verboden moet worden voor een accountantskantoor om zowel non-audit diensten als audit diensten te verlenen aan hetzelfde bedrijf. Op 6 maart 2012 werd de aangenomen amendement behandeld in de Eerste Kamer.

5 5 De wetswijziging is nog niet ingevoerd omdat de Eerste Kamer heeft aangegeven eerst een advies te willen hebben van de Raad van State over de gevolgen van deze wetwijziging voor de accountantskantoren. Pas wanneer deze gevolgen bekend zijn wil de Eerste kamer de wetswijziging behandelen. (Wetsvoorstel non-audit, 2012). De politiek in Amerika, Europa en Nederland zijn dus van mening dat er een verbod moet komen op het verlenen van non-audit diensten door een accountant die bij hetzelfde bedrijf ook de jaarrekening controleert. Maar de vraag is nu of non-audit diensten werkelijk de onafhankelijkheid van de accountant aantasten. Dit leidt tot de volgende onderzoeksvraag: Tast het verlenen van non-audit diensten naast het verlenen van audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aan? In dit onderzoek wordt door middel van een literatuuronderzoek een antwoord op deze vraag gezocht. De toevoeging van dit onderzoek aan de bestaande literatuur is dat het verschillende onderzoeken samenvoegt. Het doel is om een overzicht te geven van verschillende onderzoeken met betrekking tot de onafhankelijkheid van de accountant in het geval dat hij naast de controle van de jaarrekening ook non-audit diensten verleend. Voor dit onderzoek zullen eerst een aantal begrippen worden uitgelegd zoals: Wat is een accountant en wat is zijn rol? Wat is onafhankelijkheid? Wat is een audit dienst? En wat is een non-audit dienst? In het daaropvolgende hoofdstuk worden de resultaten van het literatuur onderzoek weergegeven. In dat hoofdstuk worden een aantal wetenschappelijke artikelen behandeld met onderzoeken naar in hoeverre het verlenen van non-audit diensten, naast het verlenen van audit diensten de onafhankelijkheid aantast. In de slotparagraaf wordt de conclusie van het literatuuronderzoek weergegeven en wordt er een antwoord geformuleerd op de onderzoeksvraag.

6 6 3. Begrippenkader Voordat er aan het onderzoek wordt begonnen is het belangrijk dat een aantal basis begrippen worden toegelicht. Allereerst zal worden ingegaan op wat een accountant is en wat zijn rol is. Daarna wordt er in dit hoofdstuk toegelicht wat er wordt verstaan onder de onafhankelijkheid van de accountant. Ten slotte wordt ingegaan op de begrippen audit diensten en non-audit diensten. 3.1 Wat is een accountant en wat is zijn rol Arens geeft in zijn boek aan dat auditing/accountantscontrole kan worden gedefinieërd als: Auditing is the accumulation and evaluation of evidence about information to determine and report on the degree of correspondence between the information and established criteria. Auditing should be done by a competent, independent person. (Arens, 2012, p24.). Met die competent, independent person wordt dan gedoeld op de accountant/auditor. Het Nederlands Instituut Voor Registeraccountants (NIVRA) heet tegenwoordig het Nederlands Beroepsorganisatie van Accountants (NBA). Deze organisatie helpt accountants hun rol in de maatschappij te vervullen. Volgens het NBA kunnen accountants verschillende diensten verlenen. De hoofdtaak van de accountant is volgens de NBA toch wel het controleren van jaarrekeningen (die bestaan uit een balans, winst- en verliesrekening en de toelichting daarop). De accountant geeft na afloop van zijn controle een controleverklaring, waarin hij zegt dat hij de jaarrekening heeft gecontroleerd en waarin hij ook een oordeel geeft over de getrouwheid daarvan (NBA, 2012). Een accountant kan echter ook nog andere diensten verlenen. Deze diensten worden later in het hoofdstuk behandeld. De rol die de accountant speelt wordt eerstens ingegeven door wetten waarin is opgenomen dat bepaalde bedrijven verplicht zijn hun financiële jaarrekeningen te laten contoleren door een accountant. In Nederland is in artikel 393 boek 2 van het Burgerlijk Wetboek vastgelegd dat middengrote en grote bedrijven verplicht zijn om hun financiële jaarverslagen te laten onderzoeken door gecertificeerde accountants (Burgerlijk wetboek, 2012). Accountants vervullen dus een wettelijke rol. Ten tweede is er ook vraag in de markt naar de diensten van de accountant. Volgens het onderzoek van Willenborg wordt deze vraag bepaald door de zekerheids rol van auditing (Willenborg,1999, p.225). In het boek van Arens (2012) wordt dit gezien als het verkleinen van het informatierisico. Onder het informatie risico wordt verstaan: Het risico dat de beschikbare informatie niet voldoende is om goede beslissingen te nemen door bijvoorbeeld potentiële investeerders. Dit kan bijvoorbeeld omdat potentiële investeerders informatie

7 7 krijgen van het management die veel te omvangrijk is, of te complex is om daarop beslissingen te kunnen nemen. De rol van de accountant is dat hij een oordeel geeft over informatie van het management zodat belanghebbenden, omdat ze zeker weten dat deze informatie door een accountant is gecontroleerd, betere beslissingen kunnen nemen (Arens, 2012, p.26-27). De zekerheids rol houdt dus in dat een accountant zekerheid geeft over bepaalde informatie. Door het NBA wordt dit Assurance genoemd: Onder assurance verstaan we het verschaffen van zekerheid van informatie door een accountant, om het vertrouwen bij de gebruikers van die informatie te versterken, bijvoorbeeld de accountantscontrole van de jaarrekening (NBA, 2011) Een accountant is een expert die een onafhankelijk oordeel geeft over informatie zoals de jaarrekening van een bedrijf. De rol van de accountant is dus mede gestoeld op het feit dat het wettelijk is verplicht om de jaarrekening te laten controleren door een accountant. Daarnaast vervult een accountant in de markt de rol voor het zekerheid geven aan deze informatie 3.2 Onafhankelijkheid De SEC (toezichthouder voor de Amerikaanse effectenbeurzen) geeft als definitie voor onafhankelijkheid: mental state of objectivity and lack of bias. Een accountant moet objectief kunnen handelen en is ook niet vooringenomen. En dat kan hij alleen maar als hij onafhankelijk is (SEC, 2000, p. 3). Een accountant mag geen persoonlijke, financiële of werknemers of business relateerde relaties hebben met zijn of haar klant omdat dit de objectiviteit en de vooringenomenheid beïnvloeden volgens de SEC. De SEC geeft in dit kader aan dat er twee soorten onafhankelijkheid zijn: onafhankelijkheid in wezen en onafhankelijkheid in verschijning. Dit onderscheid is volgens de SEC van groot belang. Bij onafhankelijkheid in wezen gaat het erom of een accountant ook echt onafhankelijk handelt. Hij of zij mag geen financiële belangen hebben in het bedrijf waarvan hij ook de jaarrekening controleert. Dit belang is er wel als een accountant bijvoorbeeld aandelen heeft in het bedrijf. Er is een risico dat een accountant dan minder snel een afkeurende verklaring geeft, terwijl dit objectief gezien wel had gemoeten. Onafhankelijkheid in verschijning is de schijn die het gedrag van een accountant zou kunnen beïnvloeden. De belanghebbenden van een controle van de jaarrekening denken dan dat de accountant niet onafhankelijk kan oordelen omdat hij de schijn tegen heeft (SEC, 2000, p.3). Een voorbeeld hiervan is als een direct familielid van de accountant in het management van het gecontroleerde bedrijf zit. Door deze band zullen aandeelhouders en andere

8 8 belanghebbenden denken dat de accountant niet onafhankelijk kan handelen en hechten ze minder of geen waarde aan het oordeel van de accountant. In dit onderzoek zal het verder gaan over onafhankelijkheid in wezen. Er wordt dus onderzocht of een accountant werkelijk onafhankelijk handelt. Ook het NBA geeft aan dat een accountant onafhankelijk moet zijn in wezen en in schijn. Zij geven aan dat er constant gekeken moet worden naar hoe doeltreffend een accountant de bedreigingen, die er zijn voor de onafhankelijkheid, probeert te beperken. De vraag die telkens moet worden gesteld is: of een goed geïnformeerde, redelijk denkende derde, die over alle van belang zijnde informatie beschikt, tot de conclusie zal komen dat de accountant ten aanzien van alle zaken die bij de desbetreffende assurance-cliënt aan hem zijn voorgelegd objectief en onafhankelijk is in zijn oordeelsvorming. Verder moet de accountant altijd bewust zijn van de inhoud en de betekenis van het fundamentele beginsel onafhankelijkheid, voor zowel wat betreft de onafhankelijkheid in wezen als in schijn. De accountant moet volgens het NBA altijd rekening houden met: - de verschillende personen die, naast hemzelf, invloed kunnen uitoefenen op de desbetreffende assurance-opdracht - alle bestaande en potentiële bedreigingen, die vanuit het oogpunt van een belanghebbende afbreuk kunnen doen aan zijn onafhankelijkheid (NBA, 2011). Rekening houdend met het bovenstaande dient een accountant maatregelen te treffen die een bedreiging wegnemen of terugbrengen tot een aanvaardbaar niveau. Tevens zegt het NBA dat de accountant blijk moet geven van zijn onafhankelijkheid door bepaalde relaties met de cliënt niet aan te gaan. Samenvattend kwam in deze paragraaf naar voren dat onafhankelijkheid kan worden onderscheden in: onafhankelijkheid in wezen en in schijn. De accountant moet telkens bewust zijn van de bedreigingen die deze vormen van onafhankelijkheid kunnen aantasten en hoe ze daarop moeten reageren. 3.3 Wat zijn audit diensten Een audit dienst wordt in de Sarbanes-Oxley wet 2002 als volgt gedefinieërd : An audit means an examination of the financial statements of any issuer by an independent public accounting firm in accordance with the rules of the Board or the Commission, for the purpose of expressing an opinion on such statements. (Sox-act, 2002, sec. 2). Audit diensten zijn zoals al eerder aangeven een vorm van assurance diensten. Een assurance dienst is een onafhankelijke en professionele dienst, die de kwaliteit van informatie

9 9 vergroot voor de belanghebbenden van deze informatie. Een voorbeeld van deze dienst is de controle van de jaarrekening door een onafhankelijke accountant. Een accountant moet een onafhankelijk oordeel vormen over de jaarrekening van een bedrijf. Hij moet beoordelen of de cijfers in deze jaarrekening een getrouw beeld geven van de financiële uitkomsten van het bedrijf en dat deze cijfers ook voldoen aan de wet- en regelgeving. Bij de controle van de jaarrekening oordeelt de accountant telkens of er afwijkingen van materieel belang zijn. Afwijkingen zijn van materieel belang, wanneer deze afwijkingen bij de gebruikers van een jaarrekening kunnen leiden tot andere beslissingen. Een afwijking kan immaterieel, materieel en extreem materieel zijn. Wanneer een afwijking immaterieel is zal dit het oordeel van de accountant niet beïnvloeden. Maar wanneer de afwijking wel materieel of zelfs extreem materieel is, zal de accountant in het extreme geval tot het oordeel komen dat de jaarrekening geen getrouw beeld geeft van de werkelijkheid. Wanneer een accountant zijn oordeel naar buiten heeft gebracht, kunnen belanghebbenden (zoals potentiële investeerders) op dit oordeel vertrouwen en hiermee beslissingen nemen (Arens, 2012, p. 28 en 76). De audit dienst vervult dus de al eerder uitgelegde zekerheidsrol in de markt. De accountant verkleint met de controle de informatie asymmetrie tussen het management en de externe gebruikers van deze informatie. 3.4 Wat zijn non-audit diensten Naast het geven van de bovengenoemde audit diensten kan een accountant ook andere diensten verlenen. Dit zijn de zogenaamde non-audit diensten. De non-audit diensten worden in de Amerikaanse Sarbanes-Oxley act als volgt gedefinieerd: The term `non-audit services' means any professional services provided to an issuer by a registered public accounting firm, other than those provided to an issuer in connection with an audit or a review of the financial statements of an issuer.. Accountantskantoren zijn volgens deze act verplicht om de ontvangsten uit hoofde van non-audit diensten te publiceren. In deze act zijn ook negen verschillende non-audit diensten vastgelegd. Verlening van een negental non-audit diensten is verboden voor accountants die ook de jaarrekening controleren bij hetzelfde bedrijf. Deze non-audit diensten zijn: - boekhouden en andere accounting diensten - ontwerp en implementatie van financiële informatiesystemen - taxatie- en waarderingsdiensten - actuariële diensten - interne controle diensten

10 10 - management- of personeelsfuncties - investeringsadvies - juridisch en deskundig advies niet gerelateerd aan de controle - andere diensten die verboden zijn. (Sox, 2002, sec. 201) Een non-audit dienst die wel is toegestaan is het geven van advies omtrent belastingen. Deze belastingadviezen moeten echter wel goedgekeurd woorden door de audit committee. Een audit committee bestaat uit een aantal leden van de Raad van Commissarissen en heeft als doel de accountant te helpen om onafhankelijk te blijven. Het audit committee beoordeelt eerst of de non-audit diensten (zoals een belastingadvies) van invloed zijn op de onafhankelijkheid van de accountant. Wanneer dat volgens het audit committee niet het geval is mag de accountant overgaan tot het verlenen van deze diensten (Sox, 2002, sec. 202). Tevens is in de Sox-act vastgelegd dat het bedrag, dat ontvangen is op grond van het verlenen van non-audit diensten, maar vijf procent mag zijn van de totale ontvangsten die betaald zijn door klant aan de accountant. Zoals al eerder is aangegeven in de inleiding is dit gedaan omdat wet- en regelgevers van mening zijn, dat het verlenen van (teveel) non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aantast. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat een steeds groter deel van de inkomsten van een accountant bestaan uit nonaudit diensten (Ashbaugh, 2004, p.145). Volgens de Securities and Exchange Commission is er de laatste 25 jaar veel veranderd. Bij de acht grootste Amerikaanse accountantskantoren bestonden de totale opbrengsten in 1976 nog voor 70% uit audit diensten. In 1998 was dit nog maar 34% van de totale opbrengsten. Amerika reageerde hier dus op met de Sox-act, waarin de restrictie van vijf procent voor een beperkte groep non-audit diensten werd opgenomen. Verder werd er ook uit de inleiding duidelijk dat er ook in de Europese en Nederlandse politiek ontwikkelingen zijn op het gebied van het verbieden van de non-audit diensten Conclusie In dit hoofdstuk zijn een aantal begrippen die van belang zijn voor dit onderzoek toegelicht. Allereerst werd uitgelegd wat auditing is, wat een accountant is en wat zijn rol is. Ten tweede kwam naar voren wat onafhankelijkheid precies is. Tot slot kwamen de verschillende diensten die een accountant kan leveren (audit- en non-audit diensten) naar voren.

11 11 4. Non-audit diensten en onafhankelijkheid In het voorgaande hoofdstuk zijn een aantal belangrijke begrippen behandeld die van belang zijn voor dit onderzoek. In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd van gepubliceerde onderzoeken inzake de vraag of het verlenen non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aantast. 4.1 Non-audit diensten tasten de onafhankelijkheid in wezen aan Zoals eerder in paragraaf 3.2 van dit onderzoek is aangegeven zijn er twee vormen van onafhankelijkheid: onafhankelijkheid in wezen en onafhankelijkheid in schijn. Dit onderzoek richt zich op de onafhankelijkheid in wezen: dus of de non-audit diensten werkelijk de onafhankelijkheid in wezen aantasten. Zoals al eerder vermeld bracht de SEC in 2000 een herziening uit met een advies over de onafhankelijkheid. In die herziening stond mede dat Amerikaanse beursgenoteerde bedrijven vanaf dat moment verplicht zijn om de bedragen, die zij betalen aan de externe accountant, openbaar te maken. Vanaf toen kwamen de cijfers over het verlenen van de non-audit diensten in de openbaarheid. Daardoor ontstond er een nieuwe golf aan onderzoeken naar of non-audit diensten, naast het leveren van audit diensten, de onafhankelijkheid aantasten (Ashbaugh, 2004, p.146). Frankel et. al Frankel et. al (2002) hebben onderzocht of er een verband is tussen het verrichten van nonaudit diensten door de accountant en de kwaliteit van het onderzoek: zij gingen daarbij uit van earnings management. Hun hypothese was dat de omvang van earnings management iets zei over de kwaliteit van de werkzaamheden en dus de onafhankelijkheid van de accountant. Er zou dus een verband moeten zijn tussen de omvang van earnings management en de omvang van de ontvangsten voor het verlenen van non-audit diensten (Frankel, 2002, p.1-2). Onder earnings management wordt verstaan dat het management van een bedrijf bewust de cijfers van de jaarrekening beïnvloedt. Als deze aanpassingen door het management van materieel belang zijn, moet de accountant dit opmerken en weer terugdraaien (Chai 2000, p.6). Voor het meten van het gebruik van non-audit diensten worden twee maatstaven gebruikt. Ten eerste de relatieve verhouding tussen de non-audit diensten en audit diensten. Maar omdat deze ratio niets zegt over de omvang van de vergoedingen in relatie tot de opbrengsten, is er een tweede maatstaf gebruikt die meet hoe hoog de absolute non-audit vergoedingen zijn in vergelijking met de totale vergoedingen. Bij het meten van earnings management zijn er in dit onderzoek twee indicatoren opgesteld. Ten eerste gaat het om de

12 12 druk die het management heeft om aan de voorspellingen van analisten te voldoen of deze te verbeteren. Als het management kleine aanpassingen maakt op het einde van een periode om aan de verwachtingen te voldoen, wordt dit gezien als hoge druk om eraan te voldoen. De tweede maatstaf is discretionary accruals (accruals die wettelijk toegestaan zijn en waar het management invloed op heeft). Meer discrectionary accruals over een periode betekent meer gebruik van earnings management (Frankel,2002, p 13-17). Hun hypothese is dat er geen relatie is tussen het verlenen van non-audit diensten en earnings management (Frankel, 2002, p.8). De relatie die wordt getoetst tussen deze variabelen is of het verlenen van non-audit diensten zorgt voor een sterkere economische band met de klant. Door deze economische band zal de accountant minder onafhankelijk zijn. Daardoor zal de accountant sneller bezwijken aan de druk van een klant. Bij meer non-audit diensten zal de druk van de klant groter worden en zullen de accountants meer earnings management toelaten. De hypothese is dat dit niet het geval is. Uit de resultaten blijkt dat de onafhankelijkheid wordt aangetast. Er is een positieve relatie tussen de beide non-audit variabelen en het halen van de doelstellingen/verwachtingen die zijn opgesteld door analisten. Ook is er een positieve relatie tussen de beide non-audit variabelen en de hoeveelheid discretionary acrruals. Dit betekent dat het onderzoek aantoont dat hoe meer non-audit diensten er worden verleend, hoe meer earnings management wordt toegestaan. Zoals hierboven uitgelegd, wordt meer earnings management veroorzaakt en toegestaan omdat de accountant door het verlenen van meer non-audit diensten daarmee heeft ingestemd. De accountant krijgt daardoor een sterkere economische band met het bedrijf. Het resultaat is dat de accountant minder onafhankelijkheid wordt, waardoor hij meer earnings management toelaat (Frankel, 2002, p.26). Chai et. al De relatie tussen discretionary accruals (de maatstaf van earnings management in het onderzoek van Frankel) en non-audit diensten werd al eerder onderzocht door Chai en Jubb (2000). Zij kwamen al eerder tot de conclusie dat er een positieve relatie is tussen discretionary accruals en de omvang van non-audit diensten. De assumptie die zij toetsen is dat wanneer een accountant onafhankelijk is, dat hij dan een aanpassing door het management kan ontdekken en deze aanpassing weer terugdraait. Hierdoor zal er uiteindelijk minder earnings management worden toegelaten. Het verlenen van non-audit diensten zou dan de onafhankelijkheid aantasten waardoor er meer earnings management wordt toegelaten (Chai, 2000, p.6). In dit onderzoek worden discretionary accruals gebruikt die zijn toegestaan door

13 13 de accountant en vergeleken met de verhouding tussen non-audit en audit diensten (Chai, 2000, p9.). Dit onderzoek toont aan dat er een positieve relatie is tussen het verlenen van nonaudit diensten en de omvang van discretionary accruals. En dit betekent dus dat de onafhankelijkheid wordt aangetast (Chai, 2000, p.26). Kinney et. al Ook Kinney et. al onderzochten de relatie tussen non-audit diensten en onafhankelijkheid. Zij gebruiken in hun onderzoek het aantal financial restatements als maatstaf. Financial restatements zijn aanpassingen in de jaarverslagen doordat er later fouten zijn ontdekt die van zo n materieel belang zijn dat een aanpassing in jaarrekening, welke is goedgekeurd door de accountant, nodig is (Sox, 2002, sec. 304). Volgens Kinney kan het verlenen van non-audit diensten een positief of een negatief effect hebben op de onafhankelijkheid en de kwaliteit van de accountantscontrole. Als er meer restatements achteraf plaatsvinden is de veronderstelling dat de kwaliteit van de accountantscontrole lager is. Deze positieve relatie is gebaseerd op de assumptie dat het verlenen van non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aantast. En als een accountant minder onafhankelijk is dan is de veronderstelling dat de kwaliteit van zijn controle lager is. De hypothese is dat als een accountantscontrole van lagere kwaliteit is, dat het dan waarschijnlijker is dat de accounting standaarden worden overtreden. Maar door de lagere controle kwaliteit merkt de accountant dit niet op. Deze fouten zullen dan pas later naar voren komen, waardoor er achteraf meer restatements moeten plaatsvinden in de eerder goedgekeurde jaarrekening (Kinney, 2004, p.563). Deze relatie wordt verondersteld door de wet- en regelgevers in Amerika. Maar er is nog weinig empirisch onderzoek naar gedaan en vandaar dan ook dit onderzoek. De tweede assumptie is dat het verlenen van non-audit diensten ervoor zorgt dat een accountant meer weet over het bedrijf. Dat heeft een positieve uitwerking op de kwaliteit van zijn oordeel en dat zorgt uiteindelijk voor minder restatements achteraf. Dit betekent een negatieve relatie tussen non-audit diensten en restatements (Kinney, 2004, p.563). In dit onderzoek wordt er onderscheid gemaakt tussen de verschillende non-audit diensten: financiële informatie systeem diensten, interne controle diensten, belasting diensten en andere niet gespecificeerde diensten. Verder wordt uitgegaan van de jaarrekeningen uit de jaren voordat de SEC zijn bezorgdheid uitsprak over non-audit diensten en de kwaliteit van de controle ( 1999). De reden is dat cijfers erna beïnvloed kunnen zijn omdat bedrijven en accountants mogelijk reageren op de uitspraak van de SEC. De cijfers kunnen dan een

14 14 vertekend beeld geven (Kinney, 2004, p.562). Uit dit (statistisch) onderzoek is er naar voren gekomen dat er een positieve relatie bestaat tussen de ongespecificeerde non-audit diensten en restatements. Ondanks dat de aard van deze diensten niet bekend is, is er een positieve relatie gelegd tussen de omvang van het verlenen van non-audit diensten en het voorkomen van restatements. Ervan uitgaand dat blijkbaar de omvang van deze dienstverlening de onafhankelijkheid heeft aangetast, leidt dat tot een lagere kwaliteit vanwege de omvang van de restatements. Dit heeft tot gevolg dat er meer restatements van de eerder gepubliceerde cijfers worden toegepast. Deze restatements zijn bijvoorbeeld aanpassingen in de jaarrekening wanneer een bedrijf niet de accountingstandaarden heeft gevolgd (Kinney, 2004, p.585). Tevens blijkt uit het onderzoek dat er geen positieve relatie is in de omvang van de restatements en het verlenen van non-audit diensten ten aanzien van financiële informatie systemen en interne controle. Dus voor deze non-audit diensten wordt niet bewezen dat deze zorgen voor minder onafhankelijkheid, met als gevolg meer restatements. Bij adviesdiensten omtrent belastingen is er zelfs een negatieve relatie tussen non-audit diensten en restatements. Dit betekent dat de negatieve effecten van een sterkere band tussen de accountant en de klant, worden overtroffen door de positieve effecten van een betere kwaliteit van de controle en dus dat er minder restatements zijn. Door dit onderzoek wordt dus aangetoond dat ongespecificeerde non-audit diensten de economische band tussen de accountant en de klant vergroot en dat hij daardoor minder onafhankelijk wordt. De kwaliteit van de controle wordt dan minder, waardoor er achteraf meer restatements worden gemaakt (Kinney, 2004, p. 584). Chin et. al De voorgaande onderzoeken zijn uitgevoerd op de Amerikaanse markt, maar het onderzoek van Chin et. al is uitgevoerd in Taiwan. Dit onderscheid is van belang omdat de accountant een extra taak heeft in Taiwan. Daar moet een accountant ook een onafhankelijke oordeel geven over de door het management in de jaarrekening opgenomen toekomstvoorspellingen. Bedrijven kunnen in Taiwan hun voorspellingen presenteren, maar dit mag alleen met een oordeel van een accountant. Een accountant geeft zekerheid over de financiële verslagen en geeft een oordeel over toekomstvoorspellingen in Taiwan. Dit is een belangrijk verschil volgens het onderzoek, omdat bij een beoordeling de handhaving en regelgeving een stuk minder strikt is dan bij het geven van zekerheid. Dit komt omdat er bij een beoordeling minder zekerheid wordt gegeven in vergelijking met een zekerheidscontrole. Daardoor is er voor de accountant minder risico op rechtszaken. Tevens is er in Taiwan over het algemeen

15 15 een minder strenge wettelijke regeling voor accountants in vergelijking met het Westen. Ook is de omgeving veel meer in ontwikkeling en aan fluctuaties onderhevig. Daardoor hebben managers in Taiwan eerder de neiging om voorspellingen over de toekomst van hun bedrijf naar buiten te brengen. Deze voorspellingen moeten worden beoordeeld door de accountant (Chin, 2007, p.661). Dit is volgens de onderzoekers de ideale omgeving om te testen of het verlenen van non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aantast. De hypothese in dit onderzoek is dat meer non-audit diensten ervoor zorgen dat de accountant minder onafhankelijk is. Daardoor zal hij minder geneigd zijn om voorspellingen van het management te controleren op afwijkingen en accuraatheid. De hypothese is dus dat er een positieve relatie is tussen verschillen tussen de voorspellingen van het management en de uitkomsten en het verlenen van non-audit diensten. In het geval van veel non-audit diensten zitten er meer afwijkingen tussen de voorspellingen en de uitkomsten later (Chin, 2007, p.662). De toetsing vindt plaats bij het gegeven dat er minder algemene wettelijke bepalingen zijn in Taiwan en dat er minder aansprakelijkheidsrisico is bij een beoordeling. Voor het meten van de non-audit diensten worden in dit onderzoek twee maatstaven gebruikt. Ten eerste de relatieve verhouding tussen de omvang van de omzet voor het verlenen van audit en non-audit diensten. Ten tweede wordt de totale absolute omvang van non-audit diensten vergeleken, om zo te bepalen hoe groot de economische afhankelijkheid is. Afwijkingen in de voorspellingen worden gemeten door het verschil tussen de voorspelde omzet en de uiteindelijk gerapporteerde omzet (Chin, 2007, p.666). Uit het onderzoek komt naar voren dat er een positief verband is tussen afwijkingen en minder accurate voorspellingen van het management en het verlenen van non-audit diensten. Als een accountant meer non-audit diensten levert is hij minder onafhankelijk en daardoor is hij minder geneigd om de voorspellingen van het management adequaat te beoordelen. Er blijkt dat er meer afwijkingen zijn tussen de voorspelde en de werkelijke omze (Chin, 2007, p.672). Srinidhi et al. Srinidhi et. al (2007) leggen in hun onderzoek ook een relatie tussen non-audit diensten en accrual accounting. Waar Frankel (2002) gebruik maakt van de hoeveelheid discretionary accruals als maatstaf, wordt in dit onderzoek gebruik gemaakt van de kwaliteit van de accruals als maatstaf. Dit is een goede maatstaf volgens het onderzoek omdat de kwaliteit van de accruals beter is te koppelen aan de fouten dan andere maatstaven van accruals.

16 16 Accountants moeten deze fouten eruit halen (Srinidhi, 2007, p.5). De kwaliteit van de accruals wordt gekoppeld aan de onafhankelijkheid. Er wordt verondersteld dat een onafhankelijke accountant de fouten die door het management gemaakt zijn in de accruals zal opmerken en verbeteren. Er wordt dus verondersteld dat een onafhankelijke accountant dat niet zal doen waardoor de kwaliteit van de accruals ook minder wordt. De maatstaven die in dit onderzoek worden gebruikt voor het meten van de non-audit diensten zijn dezelfde maatstaven zoals hiervoor in de andere onderzoeken gebruikt. De maatstaf die wordt gebruikt voor de accrual kwaliteit is de absolute waarde van het residu in de regressie tussen de totale huidige accruals als afhankelijke variabele. Als onafhankelijke variabelen worden de vorige, huidige, toekomstige cash flows, verandering in opbrengsten en de verandering in hoeveelheid materiële vaste activa gebruikt (Srinidhi, 2007, p. 28). Het residu is de afwijking in het regressiemodel. Dus hoe groter het residu, hoe minder goed de huidige accruals worden verklaard door de opgestelde onafhankelijke variabelen. Doordat de accruals minder verklaard worden door de variabelen wordt er verondersteld dat daardoor de kwaliteit van de accruals lager is. Het is de hypothese dat het verlenen van non-audit diensten zorgt voor een sterkere economische band tussen de accountant en de klant waardoor hij minder onafhankelijk wordt. Daardoor zal hij minder snel de fouten, die door het management zijn gemaakt in de accruals, eruit halen. De kwaliteit van deze accruals zal dan minder worden. Uit het uitgevoerde onderzoek blijkt dat non-audit diensten een negatieve relatie hebben met de kwaliteit van de accruals. Wanneer er meer non-audit diensten worden verleend is de waarde van het residu in de regressie voor het meten van de accrual kwaliteit hoger. En een hogere residu in de regressie betekent een mindere kwaliteit van de gemaakte accruals (Srinidhi, 2007, p.28). Conclusie In dit hoofdstuk werden verschillende onderzoeken behandeld die aantonen dat het verlenen van non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aantast. In het onderzoek van Frankel et. al wordt aangetoond dat er een positieve relatie is tussen het verlenen van nonaudit diensten en de hoeveelheid earnings management. Een onafhankelijke accountant zal earnings management niet of minder toestaan. Dit wordt bevestigd door het onderzoek van Chai. Uit het onderzoek van Kinney komt naar voren dat er een positieve relatie is tussen het verlenen van ongespecificeerde non-audit diensten en restatements. Een minder onafhankelijke accountant voert zijn controle minder goed uit waardoor uiteindelijk meer restatements nodig zijn. Dus tasten ongespecificeerde non-audit diensten de onafhankelijkheid

17 17 aan. Uit het in Taiwan uitgevoerde onderzoek van Chin komt naar voren dat er een positief verband is tussen afwijkingen en minder accurate voorspellingen van het management en het verlenen van non-audit diensten. Door het verlenen van non-audit diensten wordt een accountant minder onafhankelijk waardoor hij fouten in voorspellingen van het management minder snel verbetert. Tot slot komt in het onderzoek van Srinidhi naar voren dat door het verlenen van non-audit diensten de onafhankelijkheid van een accountant wordt aangetast. Hierdoor zal de accountant minder snel de fouten, die door het management zijn gemaakt, in de accruals verbeteren. Het gevolg is dat de kwaliteit van deze accruals achteruit gaat. 4.2 Non-audit diensten tasten de onafhankelijkheid in wezen niet aan Na het behandelen van de onderzoeken die aantonen dat non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant wel aantasten, worden nu de onderzoeken behandeld die aantonen dat dit niet het geval is. Crashwell Al voor dat de SEC in Amerika zijn bezorgdheid uitsprak over het verlenen van non-audit diensten in relatie met de onafhankelijkheid van de accountant deed Crashwell hier al onderzoek naar. Dit onderzoek werd uitgevoerd in Australië (1999). Daar was het al verplicht om de opbrengsten aan verleende non-audit diensten te publiceren. In dit onderzoek zijn er verschillende testen gedaan om te kijken of er een relatie bestaat tussen het verlenen van nonaudit diensten en de aard van de verklaring die een accountant geeft. Een accountant kan naast het geven van de goedkeurende verklaring, ook een aangepaste verklaring (qualified report) geven. In extreme gevallen kan hij zelfs een afkeurende verklaring geven. Dit gebeurt bijvoorbeeld in situaties wanneer de accountant het niet eens is met de werkwijze van het management, of dat de cijfers in strijd zijn met de geldende wet- en regelgeving (Crashwell, 1999, p33-34). De geteste hypothese in dit onderzoek is dat het verlenen van non-audit diensten ervoor zorgt dat de accountant minder snel een aangepaste/afkeurende verklaring geeft. Deze hypothese is onderbouwd met de assumptie dat non-audit diensten de onafhankelijkheid van de accountant aantast. Wanneer een accountant minder onafhankelijkheid is zal hij minder snel een negatief oordeel geven. Dit omdat hij een sterkere band heeft met het bedrijf (Crashwell, 199, p.29). Er zijn in dit onderzoek verschillende soorten testen gedaan met cijfers uit verschillende periodes (1984, 1987 en 1984). Dit maakt dit onderzoek sterker dan de eerdere onderzoeken volgens Crashwell. De resultaten tonen aan dat er geen relatie is tussen het

18 18 verlenen van non-audit diensten en het minder snel geven van een aangepaste/afkeurende verklaring. Op basis daarvan concludeert Crashwell dat de onafhankelijkheid van de accountant niet wordt aangetast door het verlenen van non-audit diensten (Crashwell, 1999, p ). Defond et. Al In het onderzoek van Defond et. al (2002) wordt de relatie getest tussen het verlenen van nonaudit diensten en het geven van een going concern verklaring door de accountant. Volgens het onderzoek speelt de onafhankelijke verklaring van de accountant een belangrijke rol in het waarschuwen van de markt van twijfels over het voortbestaan van een bedrijf. Accountants zijn verplicht om een going concern verklaring te geven als zij twijfels hebben over het voortbestaan van een bedrijf. In dit onderzoek wordt onafhankelijkheid gedefinieerd als de kans dat een accountant een overtreding ontdekt in de financiële jaarrekening en dat ook aangeeft. En omdat de accountant een directe invloed heeft op het geven van het soort verklaring, is de going concern verklaring een goede maatstaf voor het meten van de onafhankelijkheid. Defond is van mening dat earnings management geen goede maatstaf is voor het bepalen van de onafhankelijkheid omdat accountants een indirecte invloed hebben op earnings management (Defond, 2002, p1248). Defond geeft in zijn onderzoek aan dat toezichthouders van mening zijn dat het verlenen van non-audit diensten ervoor zorgt dat er een sterkere economische band is tussen de accountant en zijn klant. In dat geval veronderstellen zij dat accountants minder snel tegen het management zullen ingaan omdat ze bang zijn de klant te verliezen. Een accountant moet bij het geven van een going concern oordeel objectief de prestaties van het bedrijf kunnen beoordelen. Dit suggereert dat er een positieve relatie is tussen onafhankelijkheid en het geven van een going concern verklaring. Toezichthouders zijn van mening dat non-audit diensten de onafhankelijkheid aantasten: dus zullen accountants in dat geval minder snel een going concern verklaring afgeven (Defond, 2002, p.1248). Defond is van mening dat de toezichthouders niet meewegen dat er voor de accountants ook kosten zijn verbonden aan het verlies van onafhankelijkheid. Verschillende onderzoeken tonen aan dat accountants acties ondernemen om hun reputatie hoog te houden (en daaraan zijn kosten verbonden). Ook zijn er verschillende onderzoeken die aantonen dat accountants verschillende acties ondernemen om hun onafhankelijkheid te vergroten, waardoor ze minder snel aangeklaagd zullen worden. En ook hier zijn kosten aan verbonden. Toezichthouders vinden dat het financieel gewin hoger is dan de kosten voor het verliezen

19 19 van een reputatie. Ook dit wordt meegenomen in dit onderzoek. De hypothese van het onderzoek van Defond is dat het verlenen van non-audit diensten een negatieve relatie heeft met de kans dat een accountant een going concern verklaring geeft (Defond, 2002, p ). Uit het statistisch onderzoek blijkt een andere uitkomst dan wat de toezichthouders van mening zijn. Uit zijn onderzoek komt naar voren dat er geen negatieve relatie is tussen het verlenen van non-audit diensten en de geneigdheid van de accountant om een going concern verklaring te geven. Doordat deze relatie niet is bevestigd suggereert deze bevinding dat de prikkels, zoals reputatieschade kosten en proceskosten, zwaarder wegen dan de sterkere economische band die ontstaat door meer non-audit diensten. Daardoor zal de accountant onafhankelijk blijven handelen (Defond, 2002, p ). Ashbaugh et. al In het onderzoek van Ashbaugh et. al worden de bevindingen uit het onderzoek van Frankel (2002) nog een keer getoetst. Uit het onderzoek van Frankel kwamen twee conclusies. Ten eerste dat er een positieve relatie is tussen het verlenen van non-audit diensten en het halen van de doelstellingen die gemaakt zijn door de analisten. Ook is er een positieve relatie tussen non-audit diensten en de hoeveelheid discretionary acrruals. Volgens dat onderzoek wordt de onafhankelijkheid aangetast door het verlenen van non-audit diensten. In dit onderzoek van Ashbaugh worden dezelfde empirische testen gedaan, maar worden er andere maatstaven gebruikt. Hiermee wordt geprobeerd te onderzoeken hoe gevoelig de resultaten van Frankel zijn voor de keuze voor de maatstaven/onderzoeksopzet (Ashbaugh, 2003, p.611). Het onderzoek van Frankel is volgens dit onderzoek gebaseerd op de motivering van de SEC, dat het verlenen van non-audit diensten de onafhankelijkheid aantast door een sterkere economische band. Maar volgens dit onderzoek wordt veelal (mede ook in het onderzoek van Frankel) de ratio verleende non-audit diensten ten opzichte van de verleende audit diensten gebruikt voor het meten van deze relatie. Ashbaugh is van mening dat dit geen goede maatstaf is omdat dit niks zegt over hoe belangrijk de klant financieel voor de accountant is. Daarom is de absolute opbrengst van verleende non-audit diensten ten opzichte van de totale opbrengsten van de accountant een betere maatstaf voor het meten van de economische relatie (Ashbaugh, 2003, p. 612). Allereerst wordt de relatie getoetst tussen de non-audit diensten en de opbrengst verhogende discretionary accruals. De relatie wordt in dit onderzoek getoetst aan de hand van andere maatstaven dan in het onderzoek van Frankel. Hiermee wordt geprobeerd te

20 20 onderzoeken hoe gevoelig de resultaten van Frankel zijn voor de keuze voor de maatstaven/onderzoeksopzet. Volgens Ashbaugh neemt Frankel in zijn onderzoek niet de invloed van de prestaties van het bedrijf op de discretionary accruals mee. Ashbaugh doet dat wel en hij komt tot de conclusie dat er geen relatie is tussen feeratio (verhouding tussen audit en non-audit diensten) en de hoeveelheid opbrengst verhogende discretionary accruals. Ook bij het toetsen van de relatie tussen non-audit diensten en het halen van de doelstellingen van analisten gebruikt Ashbaugh extra maatstaven voor het preciezer meten van de relatie. Door deze extra maatstaven komt Ashbaugh tot de conclusie dat er geen relatie is tussen de feeratio van non-audit diensten en het aantal door het management gemaakte aanpassingen in de cijfers om zo aan de voorspellingen van de analisten te voldoen. Concluderend komt Ashbaugh tot andere conclusies dan Frankel. Dit komt omdat in dit onderzoek meer en specifiekere maatstaven zijn gebruikt voor het meten van de relatie. Uiteindelijk is de conclusie dat de gevoeligheid voor de keuze van het onderzoeksopzet in het onderzoek van Frankel hoog is. De resultaten uit het onderzoek van Frankel zijn niet robuust en dus worden er twijfels geuit bij de resultaten uit het onderzoek van Frankel (Ashbaugh, 2003, p ). Larcker en Richardson Het doel van dit onderzoek is het toetsen van de relatie tussen het verlenen van non-audit diensten en het gedrag ten opzichte van accrual accounting. Zoals al eerder behandeld is de invloed van het verlenen van non-audit diensten op de onafhankelijkheid niet eenduidig. Aan de ene kant verhoogt het verlenen van non-audit diensten de economische band tussen de accountant en de klant. Maar dit neemt niet weg dat er voor de accountant ook kosten zijn verbonden aan het verlies van onafhankelijkheid, zoals reputatie en proceskosten (behandeld in onderzoek Defond) (Larcker, 2004, p.626). Eerdere onderzoeken (zoals de al eerder behandelde onderzoeken van Frankel, Kinney en Ashbaugh) tonen verschillende resultaten. Dit onderzoek geeft hiervoor drie verklaringen. Ten eerste wordt de rol van corporate governance in deze onderzoeken genegeerd. De accountant is volgens Larcker niet de enige instantie om de informatie asymmetrie tussen het management en bijvoorbeeld potentiële investeerders te verminderen. Met corporate governance (sturing, verantwoordelijkheid nemen en verantwoording afleggen) als extra maatstaf in het onderzoek wordt geprobeerd de verschillende soorten bedrijven te identificeren. Ten tweede zijn er ook veel verschillende manieren om de economische relatie tussen de accountant en de klant te meten. Sommige onderzoeken gebruiken de feeratio (verhouding tussen de opbrengst uit verleende non-audit diensten en audit diensten) als

21 21 maatstaf. Andere onderzoeken nemen het aandeel van de verleende non-audit diensten in de totale omzet van een accountant als maatstaf. Tot slot is het gebruiken van maar één enkel model,op een grote groep verschillende bedrijven, niet goed genoeg om de relatie te testen. Volgens Larcker moet de keuze van het model afhangen van hoe belangrijk de accountant is in de toezichthoudende rol. Volgens Larcker hangt dit af van de corporate governance structuur van de klant (Larcker, 2004, p.626). Dit onderzoek probeert deze beperkingen te voorkomen door gebruik te maken van verschillende modellen en een meer complete set van maatstaven voor het meten van nonaudit diensten en accrual accounting. Tevens wordt in dit onderzoek ook de rol van corporate governance geanalyseerd in relatie met de band tussen de accountant en de klant (Larcker, 2004, p.626). In dit onderzoek zijn meer maatstaven opgenomen in vergelijking met voorgaande onderzoeken. Voor het meten van de onafhankelijkheid worden de economische relatie tussen een accountant en de klant en de kosten voor het verlies van onafhankelijkheid gebruikt als maatstaven. Voor het meten van de economische relatie zijn er vijf maatstaven opgesteld. Naast het gebruik van de feeratio als maatstaf, worden ook de waarde van het aantal verleende audit en non-audit diensten in de totale omzet van een accountant gebruikt (de NONAUDFEE en TOTFEE). Met deze maatstaf kan worden bepaald hoe belangrijk de klant is in de totale omzet van een accountant. Tot slot wordt er ook een regressieanalyse gebruikt om de economische relatie tussen een accountant en de klant te testen. In de regressie worden variabelen gebruikt die het verlenen van audit en non-audit diensten (de afhankelijke variabelen) verklaren. Als voorbeeld is dan te noemen de debiteuren wat een klant heeft. Hoe groter het residu in deze regressie, hoe minder het ontstaan van audit- en non-audit diensten wordt verklaard. Volgens Larcker betekent dit meer abnormal fees. Deze onverklaarde diensten ontstaan wanneer een accountant meer druk voelt van de klant. De assumptie is dat de economische relatie tussen een accountant en de klant dan groter is (Larcker, 2004, p ). Tevens wordt de corporate governance meegenomen in dit onderzoek, om zo de verschillende soorten bedrijven te identificeren. Voor het meten van de accrual accounting variabele wordt een verbeterd model gehanteerd. Door het gebruik van al deze modellen en maatstaven probeert het onderzoek een zo compleet mogelijk beeld te geven (Larcker, 2004, p.627). Het resulteerde ook in verschillende uitkomsten. Ten eerste blijkt er een positieve relatie te zijn tussen de omzet aan non-audit diensten en de hoeveelheid discretionary

22 22 accruals. Maar dit geldt alleen wanneer voor de non-audit diensten de feeratio als maatstaf is gebruikt en bij het aantal discretionary accruals de absolute waarde. Deze relatie is dus alleen van toepassing bij het gebruik van deze twee maatstaven. Ook toont dit onderzoek aan dat deze relatie alleen maar geldt bij 8,5% van de onderzochte bedrijven. Dit zijn bedrijven die volgens dit onderzoek bij het toetsen van de corporate governance een slechte corporate governance hadden. Dus een slechte corparate governance is een belangrijke extra maatstaf bij het meten van de relatie tussen het verlenen van non-audit diensten en accrual accounting. Dit zorgt ervoor dat de eerder genoemde positieve relatie niet gegeneraliseerd kan worden. En dus is er niet aangetoond dat de onafhankelijkheid wordt aangetast door de het verlenen van non-audit diensten (Larcker, 2004, p.627). Wanneer er gebruik wordt gemaakt van de andere maatstaven (naast de feeratio) voor het meten van de economische relatie, komt er zelfs naar voren dat er een negatieve relatie is tussen het verlenen van non-audit diensten en het aantal discretionary accruals. Maar ook hier geldt dat dit voor het grootste deel het geval is bij bedrijven met een slechte corporate governance. Hieruit wordt geconcludeerd dat voor deze bedrijven, waar de accountant een belangrijke rol speelt in het corporate governance proces, de onafhankelijkheid niet wordt aangetast met het verlenen van non-audit diensten. En dus komt Larcker tot dezelfde conclusie als Defond. De kosten voor het verlies van onafhankelijkheid wegen zwaarder dan de sterkere economische relatie die ontstaat door het verlenen van meer non-audit diensten. De accountant zal dus onafhankelijk blijven handelen (Larcker, 2004, p.655). Lim en Tan Het doel van het onderzoek van Lim en Tan uit 2008 is het onderzoeken van de relatie tussen het verlenen van non-audit diensten en de aantasting van de kwaliteit van de controle. In veel voorgaande studies is er discussie over hoe je deze kwaliteit moet meten. In dit onderzoek worden meer discretionary accruals, grotere neiging voor het halen van de verwachtingen/voorspellingen van de markt en mindere neiging voor het geven van een going concern verklaring beschouwd als elementen van een mindere kwaliteit van de controle. De veronderstelling is dat de accountant dan minder onafhankelijk zal zijn. Deze maatstaf wordt afgezet tegen de specialisatie van de accountant. Onder specialisatie wordt dan verstaan dat een accountant zijn diensten concentreert op een bepaalde industrie in de markt. In dit onderzoek wordt verondersteld dat wanneer een accountant zich specificeert op een bepaalde industrie, dat hij expertise opbouwt in die industrie en dat hij meer investeert om zijn reputatie hoog te houden. Al eerder in het onderzoek van Defond werd de afweging gemaakt tussen de