De Watersector Exportindex (WEX)

Transcriptie

1 De Watersector Exportindex (WEX) Prognose 2009 drs. P. Gibcus drs. D. Snel Zoetermeer, mei 2010

2 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Netherlands Water Partnership en wordt gefinancierd door het programmabureau Partners voor Water. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 De Watersector Exportindex (WEX) In 2000 ging het programma Partners voor Water van start met als doel de internationale positie van de Nederlandse watersector te versterken. Om een goede indruk te verkrijgen van deze exportpositie is in 2002 het grootschalige onderzoek Strategische Waterkaarten I uitgevoerd. Als onderdeel van dit onderzoek hebben 200 bedrijven en instellingen die actief zijn in de watersector gegevens aangeleverd over hun Nederlandse en buitenlandse (water)omzet in De omzet van de totale watersector kwam in 2000 uit op 11,5 miljard euro. In 2000 was maar liefst 3,9 miljard euro afkomstig uit de export van wateractiviteiten. De waterbouw had in 2000 het grootste aandeel in de export van wateractiviteiten (zie tabel 1). tabel 1 Omzet en export van de Nederlandse watersector in 2000, onderverdeeld naar marktsegment Omzet Export in mld in % in mld in % watervoorziening 3,1 27 0,5 13 afvalwater 2,4 21 0,9 23 waterbeheer 1,4 12 0,3 8 water en groen 0,8 7 0,4 10 waterkracht 0,1 1 0,0 0 waterbouw 3,5 30 1,8 45 overig 0,2 2 0,1 3 totaal watersector* 11, ,9 100 * Door afronding van de cijfers op één decimaal kan de optelling van de individuele cijfers afwijken van het totaalcijfer. Bron: 'Strategic Watercards', Netherlands Water Partnership, WEX: index om de ontwikkeling van de export van de watersector te volgen Om de ontwikkeling van de export van de watersector in kaart te brengen, is door EIM een indexcijfer voor de export van wateractiviteiten ontwikkeld: de Watersector Export Index (WEX). De WEX wordt opgebouwd vanuit de in tabel 1 genoemde deelsectoren. Het basisjaar voor de WEX is 2000: het jaar waarvoor de omzet en export reeds nauwkeurig bepaald waren in het onderzoek Strategische Waterkaarten I. De WEX is voor dat jaar gelijkgesteld aan 100 (zie bijlage I). Tot en met 2007 is de WEX gebaseerd op statistische bronnen. De statistieken hebben echter als nadeel dat ze sterk achterlopen. Een actuele WEX, ofwel een goed beeld van de huidige totale export van de Nederlandse watersector, kan worden verkregen door de gegevens van een aantal verschillende spelers uit de markt te combineren. Hierbij biedt een enquête uitkomst (zie bijlage II). Door de medewerking van een groot aantal bedrijven, is het mogelijk gebleken om een voorlopige vaststelling voor de WEX 2008 en een prognose voor 2009 te presenteren. 3

4 Ontwikkeling van de WEX De ontwikkeling van de WEX is gepresenteerd in figuur 1. Tot 2001 is de export van wateractiviteiten flink toegenomen. In 2001 stond de index voor de export van wateractiviteiten op 110,5. Dit komt neer op een export van 4,4 miljard euro. Daarna is een periode van laagconjunctuur ingetreden. Niet alleen de groei van de Nederlandse economie liep terug, maar ook de mondiale economie kreeg het zwaar te verduren. Dit vertaalde zich in een lichte daling van de WEX in Na een kleine dip herstelde de WEX zich al snel. De watersector kon profiteren van de toegenomen vraag uit het buitenland door de groei van de wereldeconomie. De export van wateractiviteiten nam ieder jaar sterker toe. Met een toename van de export van wateractiviteiten met 13 en 17% namen 2006 en 2007 een van de sterkste toenames voor hun rekening. In 2008 zwakte de groei van de wereldeconomie flink af als gevolg van de kredietcrisis. Vooral in de tweede helft van 2008 zakte de export volledig in. De export van wateractiviteiten zwakte ook af, maar hield zich staande met een toename van 5%. De voorlopige realisatie van de WEX voor 2008 is 165,1, ofwel een exportomvang van wateractiviteiten van 6,6 miljard euro. figuur 1 De Watersector Exportindex (WEX) voor de periode (2000=100) WEX * 2009** Jaar * De WEX 2008 betreft een voorlopige realisatie. ** De WEX 2009 betreft een prognose. Bron: EIM, Prognose: export van water in 2009 stabiel De gevolgen van de kredietcrisis hebben zich in 2009 in alle hevigheid gemanifesteerd. De kredietcrisis zorgde niet alleen voor een malaise op de financiële markten, maar heeft ook een enorm effect op de economische ontwikkeling. In 2009 is de wereldeconomie met 1% gedaald. De Nederlandse economie daalde in 2009 met 4%. De economische recessie komt eveneens tot uitdrukking in de ontwikkeling van de wereldhandel. In 2009 is de wereldhandel met maar liefst zo n 13% 4

5 gedaald. De Nederlandse export daalde met 9,6% 1. De gevolgen van de wereldwijde economische recessie laten zich zien in de afvlakking van de groei van de WEX in 2008 en de stabilisatie in Naar verwachting blijft de omvang van de export van wateractiviteiten in 2009 vrijwel gelijk aan die van De WEX komt in 2009 uit op 166,2. Dit komt neer op een exportomvang van wateractiviteiten van ruim 6,6 miljard euro. De markt voor export van wateractiviteiten ontwikkelt zich met het oog op de economische malaise nog gunstig. Ruim 30% van de ondervraagde bedrijven zag de export van wateractiviteiten stijgen in Daartegenover verwacht 19% een daling van de export te hebben gerealiseerd. Vooruitzichten 2010 Lichtpuntjes voor export in 2010 De wereldeconomie zal in 2010 weer voorzichtig herstellen. Wereldwijd wordt een groei voorzien van 4%. Pas eind 2011 zal naar verwachting het handelsniveau van voor de recessie bereikt worden. Voor 2010 wordt uitgegaan van een licht herstel van de Nederlandse economie met 1,5% 2. Ook in de rest van Europa en de Verenigde Staten is sprake van een voorzichtig herstel van de economie. Vooral in opkomende economieën in Azië zal de productiegroei weer fors zijn. De Nederlandse export zal dit jaar naar verwachting weer toenemen, met 8,25%. De stemming onder de ondervraagde bedrijven binnen de watersector is ten opzichte van de zomer 2009 nog niet verbeterd. Ruim 40% beoordeelt de huidige situatie 3 op de buitenlandse markt voor wateractiviteiten als (zeer)gunstig. Een half jaar geleden beoordeelde nog de helft de situatie op de buitenlandse markt voor wateractiviteiten als (zeer) gunstig. Ongeveer 13% is nog negatief over de huidige situatie. De meeste bedrijven geven aan nog geen veranderingen te zien ten opzichte van de situatie vier maanden geleden. Driekwart van de bedrijven ziet de toekomst op het gebied van wateractiviteiten met (veel) vertrouwen tegemoet. De meeste kansen voor het ontplooien van wateractiviteiten worden gezien in Nederland, de EU-landen en Azië, gevolgd door Afrika. Vooral in de waterbouw zien de ondervraagde bedrijven de meeste kansen, gevolgd door waterbeheer, afvalwater en watervoorziening. De exportquote Export belangrijk voor totale omzet uit wateractiviteiten Door de export van de watersector te relateren aan de totale omzet van de watersector (de exportquote) wordt de export in de context van de totale prestaties van de betreffende bedrijven geplaatst. In zekere zin wordt hierdoor gecorrigeerd voor de conjunctuur (zie figuur 2). Desalniettemin is het opvallend dat in jaren van hoogconjunctuur de exportquote procentueel toeneemt en bij laagconjunctuur weer afneemt. Ook ten tijde van de valutacrisis in 1999 is het aandeel gezakt. Verder blijkt uit figuur 2 dat in de periode ongeveer een derde van de omzet in de watersector werd behaald door de export. 1 CPB, Centraal Economisch Plan 2010, tabel kerngegevens voor Nederland , maart 2009, Den Haag. 2 CPB, Centraal Economisch Plan 2010, tabel kerngegevens voor Nederland , maart 2009, Den Haag. 3 Stand van zaken maart

6 In de periode was sprake van een hoogconjunctuur en is de exportquote ieder jaar gestaag toegenomen. Dit houdt in dat de export van wateractiviteiten sneller is toegenomen dan de totale omzet uit wateractiviteiten. De groeivertraging in 2008 komt direct tot uiting in stabilisatie van de exportquote. In 2009 is de exportquote, met een verdere groeivertraging, eveneens niet verder gegroeid. De exportquote voor 2009 komt uit op 42%. figuur 2 Exportquote (de export ten opzichte van de omzet) van de watersector, % Exportquote van de watersector 40% 30% 20% 10% 0% * 2009** Jaar * De exportquote voor 2008 betreft een voorlopige realisatie. ** De exportquote voor 2009 betreft een prognose. Bron: EIM, Exportaandeel neemt fors toe Het exportaandeel Voor een beter inzicht in de exportpositie van de watersector is in figuur 3 de export van wateractiviteiten uitgedrukt als percentage van de totale export in Nederland: het exportaandeel. Het exportaandeel van de watersector in de totale export schommelde tot en met 2003 rond 1,8% (zie figuur 3). In de periode daalde het exportaandeel van de watersector tot rond 1,7%. Nog nooit was het exportaandeel van de watersector zo laag. In 2007 steeg het exportaandeel weer, gevolgd door een fractioneel lager aandeel in In 2009 is het exportaandeel van de watersector omhoog geschoten naar bijna 2%. De export van de watersector is relatief sneller gegroeid dan de totale export van het Nederlandse bedrijfsleven. Tegenover een flinke terugval van de export van Nederlandse bedrijven, heeft de export van de watersector zich relatief gunstig ontwikkeld. 6

7 figuur 3 Exportaandeel (export van de watersector gerelateerd aan de totale export in Nederland), ,0% Export watersector als % totale export Nederland 1,9% 1,8% 1,7% 1,6% 1,5% 1,4% * 2009** Jaar * Het exportaandeel voor 2008 betreft een voorlopige realisatie. ** Het exportaandeel voor 2009 betreft een prognose. Bron: EIM, Vacatures Het aantal bedrijven met vacatures is in de afgelopen maanden gedaald. 87% van de ondervraagde bedrijven had in 2009 vacatures. In maart 2010 gaf nog tweederde van de bedrijven aan openstaande vacatures te hebben. 7

8 BIJLAGE I Kerngegevens watersector tabel 2 Kerngegevens watersector bruto toege- index bruto export omzet export- export NL export- voegde waarde toegevoegde Jaar (x 1 mln.) WEX (x 1 mln.) quote (x 1 mln.) aandeel (x 1 mln.) waarde , ,3% ,87% , , ,7% ,72% , , ,8% ,90% , , ,6% ,94% , , ,5% ,89% , , ,8% ,73% , , ,3% ,83% , , ,0% ,83% , , ,8% ,84% , , ,1% ,71% , , ,0% ,69% , , ,5% ,70% , , ,7% ,82% ,3 2008* , ,6% ,78% ,2 2009** , ,0% ,99% n.b. n.b. * Voor 2008 betreft het voorlopige realisaties. ** Voor 2009 betreft het prognoses. n.b. Niet bekend. Bron: EIM,

9 BIJLAGE II Totstandkoming WEX In deze bijlage wordt ingegaan op de totstandkoming van de WEX. Aanleiding Partners voor Water (PvW) en Netherlands Water Partnership (NWP) beogen beiden de inzet van de Nederlandse watersector in het buitenland te versterken. Er is behoefte ontstaan aan een index die de ontwikkeling van prestaties van de watersector in het buitenland laat zien. Partners voor Water heeft EIM gevraagd om een methode te ontwikkelen waarmee de exportpositie van de Nederlandse watersector in de tijd op een representatieve wijze kan worden gemonitord. De eerder gemaakte berekeningen in de Strategische Waterkaarten (2000/2001) 1 vormen het uitgangspunt voor de te ontwikkelen WEX 2. Het resultaat is de Watersector Exportindex (WEX). Afbakening watersector Voor de afbakening van de watersector is de indeling naar deelmarkten uit de rapportage Strategische Waterkaarten gebruikt, namelijk: watervoorziening (drinkwatervoorziening en -behandeling, drinkwatertransport en -distributie, industriële watervoorziening en -behandeling, industrieel watertransport en -distributie) afvalwater (collectie en/of sanitatie, industrieel afvalwater, huishoudelijk afvalwater en hergebruik van afvalwater) waterbeheer (integraal waterbeheer, grondwater, oppervlaktewater, waterkwantiteit, waterkwaliteit) water en groen waterkracht (een segment van beperkte omvang, dat niet nader wordt onderverdeeld) waterbouw (omvangrijke markt: kustontwikkeling, havenconstructie en baggeren). Definitie van export Voor de export is een ruime definitie gekozen: Omzet behaald in het buitenland, dat kan zowel zijn via export vanuit Nederlandse vestigingen als via omzet gerealiseerd via buitenlandse vestigingen. 1 Arnoud Muizer en Marcel van den Bergh, Strategic Wards: International opportunities for the Dutch water sector, i.o.v. Netherlands Water Partnership (2002). 2 In 2007 heeft EIM de Sectorschets water 2007 voor de EVD uitgevoerd. In deze studie is, net als in de Strategische Waterkaarten, de exportpositie van de watersector in kaart gebracht en wel voor het jaar Deze studie biedt een nieuw ijkpunt voor de WEX. Omdat het programma Partners voor Water betrekking heeft op de periode is ervoor gekozen om de WEX voor deze periode te ijken met behulp van de Strategische Waterkaarten en niet halverwege het programma over te stappen op een nieuw ijkpunt. 9

10 WEX op basis van statistieken De Nederlandse statistieken hanteren bij de bedrijfsclassificatie de SBI 1 (CBS) en de BIK (KvK) 2. De watersector sluit hier niet op aan. Bedrijven die tezamen de watersector vormen, zijn verspreid over diverse sectoren binnen de statistieken. De deelsectoren van de watersector omvatten zowel de primaire activiteit, als de toeleveringen, het ontwerp, de bouw, de kennisontwikkeling en -overdracht en het advies. Het is niet mogelijk om de vele deelactiviteiten binnen de watersector exact te onderscheiden. Per deelactiviteit is in de statistieken gekeken naar beschikbare informatie over export op een zo laag mogelijk aggregatieniveau en zo actueel mogelijk. Enkele voor de watersector belangrijke deelactiviteiten zijn op deze manier te onderscheiden. Omdat veel deelactiviteiten worden onderscheiden, gaat wel de 'Wet van de grote aantallen' op. Overschatting van de ene activiteit wordt gecompenseerd door onderschatting van de andere activiteit. De onderscheiden deelactiviteiten en de gebruikte statistieken zijn gepresenteerd in tabel 3. EIM maakt vooral gebruik van de Statistiek Internationale handel en de IO-tabel van het CBS voor het bepalen van de export van de watersector. Voor data over de natte waterbouw maakte EIM tot 2006 gebruik van cijfers van de VBKO 3. Momenteel publiceert de VBKO geen cijfers meer over de export natte waterbouw. Voor de natte waterbouw grijpt EIM terug naar de jaarverslagen van enkele grote bedrijven binnen dit segment. De export van de watersector wordt opgebouwd vanuit de gepresenteerde deelsegmenten. Om tot het totale cijfer voor de export van water te komen, maakt EIM gebruik van wegingsfactoren. Deze wegingsfactoren zijn afgeleid uit de Strategische Waterkaarten. De export van de watersector is vervolgens geïndexeerd, met als basisjaar 2000, tot de WEX. 1 De Standaard Bedrijfsindeling van het CBS (SBI) en de Bedrijfsindeling Kamers van Koophandel en Fabrieken (BIK) geven een systematische hiërarchische indeling van economische activiteiten. Thans geldend is de SBI '93 die in 1993 is ingevoerd, c.q. BIK '95 (in 1995 ingevoerd). De SBI '93 wordt door het CBS o.a. gebruikt om bedrijfseenheden te rubriceren naar hun hoofdactiviteiten (Bron: CBS). 2 De indelingen SBI en BIK zijn met uitzondering van detailindelingen identiek. Het CBS kent een detaillering tot op 5-cijfercode en de KvK tot op 6-cijfercode. De SBI en de BIK sluiten ook aan op de Europese indeling: NACE. 3 VBKO = Vereniging van Waterbouwers in Bagger-, Kust- en Oeverwerken. 10

11 tabel 3 WEX op basis van statistieken Segment watersector SBI Bron* Watervoorziening Pompen, generatoren (toelevering / installatie) 2912 / 2913 Stat. Internationale Handel Aanleg waterleiding IO-tabel Metalen buizen (toelevering) 272 Stat. Internationale Handel Waterproductie en waterdistributie 41 IO-tabel Ontwerp en advies 742 IO-tabel Kennisontwikkeling en kennisoverdracht 73, 91 IO-tabel Afvalwater Afvalwaterbehandeling 90 IO-tabel Zuiveringsinstallaties e.d. (toelevering / installatie) 2924 Stat. Internationale Handel Ontwerp en advies 742 IO-tabel Kennisontwikkeling en kennisoverdracht 73, 91 IO-tabel Waterbeheer Waterschappen 75 IO-tabel Pompen, generatoren (toelevering / installatie) 2912 / 2913 Stat. Internationale Handel Ontwerp en advies 742 IO-tabel Kennisontwikkeling en kennisoverdracht 73, 91 IO-tabel Irrigatie en drainage GWW-activiteiten IO-tabel Kunststofbuizen (toelevering) 2521 Stat. Internationale Handel Ontwerp en advies 742 IO-tabel Kennisontwikkeling en kennisoverdracht 73, 91 IO-tabel Waterbouw Natte waterbouw 4524, VBKO/jaarverslagen Kennisontwikkeling en kennisoverdracht 73, 91 IO-tabel * IO = Input Output. Bron: EIM, WEX op basis van de telefonische enquête De statistieken hebben als nadeel dat ze ruim een jaar achterlopen. Ze bieden op het moment van publicatie in 2010, nog geen data voor 2008 en Op basis van de statistieken is de WEX tot en met 2008 vastgesteld. Om toch een actueel beeld te schetsen van de WEX wordt een telefonische enquête ingezet onder ongeveer 50 verschillende bedrijven binnen de watersector. De bedrijven zijn over de deelsectoren verspreid. Twee keer per jaar vindt de telefonische enquête plaats. De eerste enquête betreft een uitgebreide enquête. Er wordt gevraagd naar de niveaus en de ontwikkelingen van de omzet, de omzet van wateractiviteiten, de buitenlandse omzet en de buitenlandse omzet van wateractiviteiten, maar ook 11

12 naar de toekomstverwachtingen. De tweede enquête betreft een beknopte enquête over de ontwikkelingen in het lopende jaar. De berekening van de actuele WEX vindt in een aantal stappen plaats. Vanuit de deelsectoren vindt een herweging plaats. Ook nu biedt de rapportage 'Strategische Waterkaarten' uitkomst voor de vaststelling van de gewichten. De bijbehorende formules worden gegeven voor de WEX De WEX op basis van de telefonische enquête in de andere jaren wordt op analoge wijze vastgesteld. De formules zijn: A j,2008 Aj, % D j,2008 At A j 2007 j, en, 2008 At A j j WEX 2008 WEX 2007 At At,2008,2007 waarbij: A j, 2007 A t, 2007 D j, 2008 A j, 2008 A t, 2008 exportomvang (wateractiviteiten) van deelsector j in 2007 uit statistiek exportomvang (wateractiviteiten) in 2007 van alle bedrijven in de watersector gewogen exportgroei (wateractiviteiten) in 2008 in % van bedrijven deelsector j in steekproef telefonische enquête geschatte exportomvang (wateractiviteiten) van deelsector j in 2008 in steekproef telefonische enquête geschatte exportomvang (wateractiviteiten) in 2008 van alle bedrijven in de watersector WEX 2007 watersector exportindex in 2007 op basis van statistieken WEX 2008 geschatte watersector exportindex in 2008 op basis van telefonische enquête De WEX berekend op basis van de telefonische enquête betreft een voorlopige realisatie/prognose. De WEX wordt op basis van de statistieken definitief vastgesteld. 12