sosvakmanschap.nl zeldzame specialistische beroepsgroepen en kleinschalig beroepsonderwijs

Transcriptie

1 sosvakmanschap.nl zeldzame specialistische beroepsgroepen en kleinschalig beroepsonderwijs Monitor SOS Vakmanschap editie 24

2

3 Scheeps metaal bewerkers Restauratie metselaars Scheeps- en jachtbouwkundigen Werkvoorbereiders isolatie Research instrumentmakers Restauratietimmerlieden Sier-, kunst- en Restauratie restauratiesmeden stukadoors Specialistisch woningstoffeerders Kopersmeden textiel Operators Bloemisten Goudsmeden Diamantbewerkers Opmeters isolatie Isolatieplaatwerkers Natuursteenbewerkers Machinisten hijswerken Uurwerkmakers Hoefsmeden Pianotechnici Kwaliteits controleurs textiel Funderingsmedewerkers Schachtenmakers Monteurs mobiele werktuigen Autobekleders Jachtschilders Juweliers Tandtechnici Visserij officieren Restauratievoegers Ambachtelijk kaarsenmakers Orthopedisch technici Steenzetters/ rijswerkers Meester coupeurs Maritiem waterbouwers Zadel- en Audiciens tuigmakers Autorestauratoren Graveurs Glasblazers Specialisten textiel Zilversmeden Carrosseriebouwers Caravanherstellers Medewerkers interieurtextiel Grimeurs Vlechters Scheepsinterieur bouwers Baggermeesters Molenaars Schoen herstellers Biologisch dynamische landbouwers Opticiens Keramisten Onderwerkmakers Isolatiemonteurs Handboekbinders Worstmakers Machinisten kleine en grote funderingsmachines Meet- en regeltechnici Kalligrafen Medewerkers recycling Handspinners Schaapsherders Eerste monteurs gasturbines

4 Monitor SOS Vakmanschap Voorwoord Voorwoord Er is een blijvende vraag naar producten en diensten van specialistische vakmensen, zowel vanuit consumenten als van bedrijf tot bedrijf. Of het nou gaat om modelmakers, landmeters of collectiebeheerders, allemaal vervullen ze een onmisbare schakel in een waardeketen waar we als land van profiteren. De media berichten steeds vaker over de economische waarde en de arbeidsmarktrelevantie, naast de romantiek van het vakmanschap en ambacht. Ook recente rapporten van de SER, het SCP en het UWV bevestigen het belang van deze beroepen voor Nederland. Het beroepsonderwijs voor deze unieke beroepen kraakt echter hevig. Voor de derde keer op rij laat deze monitor zien dat in sommige beroepsgroepen een tekort is aan goed opgeleide vakmensen, dat de (macro)doelmatigheid van de kleine specialistische opleidingen nog ver te zoeken is, en dat deze opleidingen voornamelijk bezig zijn met overleven. Dat alles is in tegenspraak met het streven van de minister van OCW naar doelmatigheid, excellentie, genoeg leerwerkplekken en een goede aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. Er is momenteel een grootschalige transitie gaande in het mbo. Alles is in beweging en functies, taken en verantwoordelijkheden verschuiven. Daarbij gaat veel aandacht uit naar het mainstreammbo waaraan het merendeel van de mbo-studenten deelneemt. Maar we mogen het kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs niet uit het oog verliezen. Minister Bussemaker heeft de Stichting Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) gevraagd om haar te adviseren welke ondersteunende extra maatregelen nodig zijn voor behoud van dit unieke onderwijs. En er komt een aparte sectorkamer voor het overleg tussen onderwijs en sociale partners voor de broodnodige sectorale verankering in het mbo. Dat zijn goede stappen. De specialistische beroepsgroepen hebben een plek nodig waar expertise over kleine unieke opleidingen bij elkaar komt en wordt ingezet om goed onderwijs te organiseren. Deze functie móet ergens worden belegd. De kleinschaligheid van het specialistisch beroepsonderwijs vraagt om samenwerking en om coördinatie van activiteiten. Als boegbeeld zet ik me ervoor in om het kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs een goede plek te geven in het onderwijsbestel, naast het mainstream-mbo. Zodat de naam van onze organisatie volgend jaar niet meer staat voor de noodkreet S.O.S., maar enkel voor Samenwerkende Organisaties Specialistisch Vakmanschap. Michaël van Straalen Voorzitter MKB-Nederland en boegbeeld van SOS Vakmanschap Quote pagina 3 uit: Algemeen Overleg OCW Macrodoelmatigheid en kwalificatiedossiers, 2 maart 24 2

5 In overleg met SOS Vakmanschap en SBB kijken we naar extra arrangementen om de heel kleine opleidingen aan te kunnen blijven bieden. Jet Bussemaker Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

6 Monitor SOS Vakmanschap Inhoud INHOUD 4

7 Inleiding 6 Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen 8 Zeldzame specialistische beroepsgroepen vragen om goed opgeleide vakmensen 6 Restauratie 8 Landmeters 2 Researchinstrumentmakers glas, optiek of keramiek 22 Modelmakers 24 Zeevisvaart 26 Pianotechniek 28 Collectiebeheer 3 Schoenherstellers 32 Worstmaker 34 Orthopedische techniek 36 Hoefsmeden 38 Creatief Vakman 4 Kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs is bezig met overleven in plaats van ontwikkelen 42 Vraag op de arbeidsmarkt overstijgt uitstroom van opleidingen 44 Versnippering staat doelmatigheid in de weg 48 Veralgemenisering botst met specialisme en excellentie 2 Leerwerkplekken vragen om creativiteit 6 Bijlage: meldingen SOS Vakmanschap 8 De monitor in het kort 6

8 Monitor SOS Vakmanschap Inleiding INLEIDING Dit is inmiddels de derde editie van de monitor van SOS Vakmanschap en een duidelijke maar ook verontrustende trend wordt zichtbaar. Kleine unieke opleidingen worden door de jaren heen alleen maar kleiner en steeds moeilijker uitvoerbaar. Dit signaal komt luid en duidelijk binnen bij het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen waar inmiddels 7 beroepsgroepen gemeld zijn. En nog steeds komen er nieuwe meldingen binnen. Dit jaar is er een kentering gaande. De waardering voor vakmanschap in het algemeen groeit. En in het beleid is kleinschalig specialistisch vakmanschap als bijzondere groep beroepen en opleidingen in beeld. Dat is goed nieuws voor de specialistische vakmensen. Deze monitor richt zich op kleinschalig specialistisch vakmanschap. Het gaat om,% van de Nederlandse beroepsbevolking en,2% van alle mbo-studenten. Dat zijn 8. werkzame personen, in zo n kleinschalige specialistische beroepsgroepen. Allen goed voor een jaarlijkse omzet van miljard euro. Naast een economische waarde in de vorm van omzet en banen zijn deze passieberoepen van grote culturele en historische waarde, consumentwaarde en waarde voor gezondheid en welzijn. Al drie jaar op rij is te zien dat de vraag op de arbeidsmarkt naar specialistische vakmensen groeit, maar het lukt het onderwijs niet om aan te sluiten bij deze vraag. Beleidsmaatregelen zijn gericht op het mainstream-mbo en zijn niet altijd toepasbaar voor kleinschalige specialistische opleidingen. Kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs is een bijzondere groep opleidingen die aparte aandacht vraagt. De aandacht is er, nu moet dat gevolgd worden door specifieke actie. Ervaring leert dat de algemene aanpak niet aansluit. Samenwerking is nodig om te komen tot een effectieve aanpak en coördinatie is nodig om deze samenwerking tot stand te brengen en te verduurzamen. Alleen dan kunnen deze bijzondere beroepsgroepen en opleidingen zich gaan richten op ontwikkelen in plaats van slechts overleven. 6

9 8. werkzame personen 4. zzp ers 6.7 mbo-studenten zeldzame specialistische beroepsgroepen 79 kleinschalige opleidingen 7 gemelde beroepen 7% is techniek % van de ambachtseconomie,2% van alle mbo-studenten,% van de beroepsbevolking omzet: e miljard 7

10 Monitor SOS Vakmanschap Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen MELDPUNT Bedreigde Opleidingen en Beroepen De kwaliteit en het specialistisch karakter staat bij veel kleinschalige vakopleidingen onder druk. Soms dreigen deze specialistische opleidingen zelfs te verdwijnen. Het gevolg is dat er onvoldoende goed gekwalificeerde vakmensen worden opgeleid voor beroepen die daardoor in hun voortbestaan worden bedreigd. Beroepen die van cruciaal belang zijn voor Nederland. Om de situatie van het kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs in kaart te brengen, heeft de minister van OCW in 2 aan SOS Vakmanschap gevraagd een meldpunt te openen. 3 Sindsdien hebben brancheverenigingen, 3 onderwijsinstellingen en 4 individuele bedrijven 7 beroepsgroepen hun weg gevonden naar het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen. Soms op individueel initiatief, soms in overleg met elkaar, signaleren ze problemen rondom een kleinschalige opleiding of een unieke beroepsgroep. Samen hebben ze gemeld. Allemaal met één rode draad: door een mix van omstandigheden lukt het niet een duurzame opleiding te organiseren. Achter ieder getal gaat een verhaal schuil. 8

11 Vakmanschap van diamantbewerkers dreigt te verdwijnen In september 23 hebben wij ons bij SOS Vakmanschap gemeld. Er zijn nog maar zo n 3 diamantslijpers in Nederland en die beroepsgroep is sterk aan het vergrijzen. Als het vakmanschap verdwijnt, is dat een groot gemis voor de Nederlandse cultuur. Met name in Amsterdam heeft het diamantslijpen een lange traditie. Jaarlijks ontvangen wij 4. bezoekers en toeristen aan wie wij onze werkzaamheden en producten laten zien. De huidige vakmensen zijn intern opgeleid omdat er geen opleiding is in Nederland. Deze nieuwe aanwas is echter te klein om de uitstroom uit de beroepsgroep op te vangen. Coster Diamonds en Gassan Diamonds 9

12 Monitor SOS Vakmanschap Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen 67 werkbezoeken zijn afgelegd om informatie te verzamelen over de verschillende meldingen. Op locatie bij een bedrijf of in de school, om een goed beeld te krijgen van het beroep, de omstandigheden en de benodigde materialen en apparatuur. Iedere melder krijgt vragen over de inhoud van het beroep en de waarde voor Nederland in economisch of cultuurhistorisch opzicht, of voor gezondheid, welzijn en consumenten. Ook worden vragen gesteld over de mate waarin specialistische kennis en vaardigheden nodig zijn en over de samen stelling van de branche. En tot slot over de werkgelegenheid voor nieuwe vakmensen en het toekomstperspectief van het beroep. Dit laatste is niet eenvoudig, omdat deze informatie vaak niet - zomaar - voorhanden is. is verzameld in De informatie over de meldingen casebeschrijvingen Deze geven de situatie van iedere melding weer en beschrijven de kern van de problematiek. Bij het opstellen, speelt de beslisboom van SOS Vakmanschap een belangrijke rol. Aan de hand hiervan wordt vastgesteld of de beroepsgroep kleinschalig en specialistisch is, wat de waarde is voor Nederland, of er arbeidsmarktrelevantie is en of er een goed toekomstperspectief is. Tot slot staat beschreven in hoeverre beroepsgroep en onderwijs probleemeigenaar zijn, misschien wel de belangrijkste voorwaarde om tot op lossingen te komen.

13 Autorestauratoren voldoen aan de vijf criteria van de beslisboom Zeldzaam? Bedreigd? Probleemeigenaar? Specialistisch? Toekomstperspectief? Autorestauratie is één van specia lismen waarvoor we als FOCWA bij het meldpunt aandacht hebben gevraagd. Het ontbreken van een opleiding en de vergrijzing in de branche zorgt voor grote problem en. Ondanks goede baankansen zijn er niet genoeg gekwalificeerde, specifiek voor het beroep opgeleide vakmensen. Het is vijf voor twaalf; als we niet snel handelen, gaat dit unieke, specialistische beroep met veel cultuurhistorische waarde verloren. Op december 22 hebben wij bij autorestaurator Kolvenbach in Boven Leeuwen een gesprek gehad met SOS Vakmanschap om alle benodigde informatie boven tafel te krijgen. FOCWA, de Nederlandse vereniging van ondernemers in het carrosseriebedrijf

14 Monitor SOS Vakmanschap Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen Aan de hand van de casebeschrijvingen heeft SOS Vakmanschap adviezen uitgebracht aan melders. Ieder advies is anders, aangezien ze zijn toegesneden op de specifieke situatie, fase en vraag van iedere individuele melder. Ieder advies is er op gericht de melder een stap verder te brengen naar duurzaam specialistisch beroepsonderwijs. Daarbij staan de succescriteria van de veelbelovende voorbeelden uit de monitor 23 voor ogen: Duurzame samenwerking tussen onderwijs, bedrijfsleven en kenniscentrum Landelijk doelmatig onderwijs Specialisatie en branchekleuring Inzet van alternatieve onderwijsvormen Aantrekkelijk ecosysteem Duurzame financiering 2

15 Hulp voor audiciens bij het streven naar macrodoelmatigheid Krimpende studentenaantallen zorgen ervoor dat er landelijk geen ruimte meer is voor twee audicienopleidingen. SOS vakmanschap adviseerde ons in gesprek te gaan met de andere onderwijsinstelling en de branchevereniging. We hebben hulp aangeboden gekregen bij het organiseren van een werksessie om gezamenlijk een macrodoelmatige oplossing te zoeken voor de audicienopleiding in Nederland. Dutch HealthTec Academy 3

16 Monitor SOS Vakmanschap Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen 2melders 8 melders 2melders kregen op hun verzoek informatie over de stand van zaken en consequenties van wet- en regelgeving, zoals de verkorting van opleidingsduur van vier naar drie jaar en de mogelijkheden binnen de kwalificatiestructuur. 2melders zijn geadviseerd hun situatie te bespreken met een school of met een kenniscentrum om bijvoorbeeld de mogelijkheden van een eigen kwalificatie(dossier) te bekijken. Historische beroepen kregen het advies contact op te nemen met het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed. waren niet op zoek naar advies, maar willen dat hun verhaal wordt meegenomen in de communicatie van SOS Vakmanschap om zo hun stem te laten horen. zijn gevraagd mee te werken aan de pilotstudie om te onderzoeken hoe kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs duurzaam kan worden georganiseerd. 9melders zijn geadviseerd een werksessie te organiseren met alle belanghebbende partijen om te komen tot een duurzame oplossing. Tijdens een werksessie gaan alle betrokken partijen om tafel zitten om met elkaar het vraagstuk te bespreken en naar oplossingen te zoeken. SOS Vakmanschap heeft 7 melders geadviseerd aansluiting te onderzoeken bij een bestaand samenwerkingsverband, zoals het opleidingsproject van een aantal kleine creatief technische beroepsgroepen Creatief Vakman. 6werksessies georganiseerd. De werksessies brachten versnelling in lopende processen, soms kwamen de partijen voor het eerst bij elkaar. Dit is de 3e monitor waarin SOS Vakmanschap de stand van zaken beschrijft van het kleinschalig, specialistisch beroepsonderwijs in Nederland. Hierin zijn de verhalen meegenomen van alle melders tot nu toe. Een lijst van de meldingen is te vinden in de bijlage. 4

17 Succesvolle werksessie voor meet- en regeltechniek Toen de meet- en regeltechniek opging in een bredere kwalificatie, sloot de opleiding niet meer aan bij de beroepspraktijk. Gevolg was dat na de opleiding nog veel tijd nodig was om de benodigde specia listische kennis en vaardigheden te leren. Op advies van SOS Vak manschap hebben we een werksessie georganiseerd. Met mensen uit onderwijs, bedrijfsleven en van kenniscentrum Kenteq hebben we gesproken over de belangen van de beroepsgroep en de mogelijkheden om het specialisme weer herkenbaar in de kwalificatiestructuur terug te krijgen. Resultaat hiervan is dat er nu een eigen kwalificatie meet- en regeltechniek wordt ontwikkeld binnen het dossier Service en Onderhoudstechniek! Cofely West Industries BV en ImTech Industrial Services

18 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen ZELDZAME SPECIALISTISCHE BEROEPSGROEPEN vragen om goed opgeleide vakmensen HERWAARDERING SPECIALISTISCH VAKMANSCHAP Vakmanschap is in. Er is een sprake van een aanzienlijke herwaardering van het vakmanschap, met name bij jongeren. Klamer e.a. vinden dit terecht, want in de managementcultuur die de afgelopen decennia de overhand heeft gehad in Nederland, verdween de aandacht voor de cultuur van het vakmanschap en daarmee de erkenning van vakmanschap. Jongeren zoeken, misschien nog meer dan hun ouders, naar wat hen gelukkig maakt in het uitoefenen van een beroep en sluiten daarmee de keuze voor een specialistische opleiding (vaak gebaseerd op techniek en werken met de handen) niet uit. Het Sociaal Cultureel Planbureau beschrijft dat er een groeiende markt is voor ambachtelijke, eerlijke producten, voor unieke, op maat gemaakte producten, en voor kwaliteit. 2 Met deze behoefte aan authenticiteit en persoonlijke producten, heeft het specialistisch vakmanschap tevens een belangrijke maarschappelijke waarde. KANSEN OP DE ARBEIDSMARKT Economen zien vanaf eind 23 enkele lichtpuntjes in de Nederlandse economie. Het CBS meldt dat de economie in het vierde kwartaal van 23 met,7 procent is gegroeid ten opzichte van een kwartaal eerder. Gemiddeld waren er in banen minder dan het jaar daarvoor. Nog niet eerder was er in één jaar tijd zo n forse daling van de werkgelegenheid. 3 Toch zijn er in deze crisis baanmogelijkheden binnen zeldzame specialistische beroepen. Deze vraag naar nieuwe specialisten zet de komende jaren door. Tot 22 zijn er jaarlijks gemiddeld 2. nodig. Werkzoekende specialistische vakmensen hebben per maand zelfs een grotere kans (7,%) op het vinden van werk dan gemiddeld (,8%). 4 Gezamenlijk leveren kleinschalige specialistische beroepen naar schatting een jaarlijkse omzet van zo n miljard euro en circa 8. banen. Ongeveer de helft van de vervangingsvraag komt voort uit de uitstroom van gepensioneerden. Bij het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen komt regelmatig ter sprake dat de beroepen kampen met sterke vergrijzing en problemen met het vinden van bedrijfsopvolging. Dat is problematisch, want zonder bedrijfsovername dunt het vakmanschap in Nederland uit 6. De kleinschalige specialistische beroepsgroepen bieden kansen aan starters op de arbeidsmarkt, maar ook aan zij-instromers. Deze mensen maken op latere leeftijd een bewuste keuze voor een specialistisch beroep, waarvoor zij zich laten omscholen. Dit doen zij met passie en zijn bereid er wat voor in te leveren. Zo moeten ze vaak zelf de opleiding bekostigen en hebben ze te maken met een (tijdelijke) terugval in inkomsten. En wanneer zij een uitkering hebben, kunnen zij niet altijd met behoud van uitkering stage lopen en praktijkervaring opdoen. Om het enthousiasme van de zij-instromers niet in de weg staan, adviseert de SER 6

19 dan ook dat ook de oudere zij-instromer de mogelijkheid moet hebben om een switch naar een ambachtelijk beroep te maken. Zowel de opleidingskosten als de kosten van een stageplaats moeten wel gefinancierd blijven. 7 ONMISBARE SCHAKELS Dat zeldzame specialistische beroepsgroepen van onmisbare waarde zijn voor Nederland wordt door veel partijen onderschreven. Er wordt gesproken van economische waarde, omzet en banen, maar ook van culturele en historische waarde, consumentwaarde en waarde voor gezondheid en welzijn. De beroepen zijn klein, maar stuk voor stuk een schakel in een grotere keten. Zo zijn restauratieberoepen door het behoud van cultureel erfgoed een onmisbare schakel in het toerisme van Nederland 8 en daarmee in de Nederlandse economie. En zo zijn modelmakers een onmisbare schakel in de maakindustrie van Nederland. Maar de waarde van deze beroepen gaat verder. Veel innovatiekracht is afhankelijk van specialistische vakmensen. De researchinstrumentmakers vormen bijvoorbeeld een onmisbare schakel in de wetenschap, door het bouwen van unieke en experimentele prototypen. Hiermee kunnen wetenschappers hun ideeën testen en weer verder uitwerken. Op de volgende pagina s komen twaalf kleinschalige specialistische beroepen in beeld. Ieder beroep heeft zijn eigen specialisme en zijn eigen waarde voor Nederland. Ook heeft ieder beroep zijn eigen problematiek(en) als het gaat om opleiden. De beroepen hebben zich gemeld bij het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen en zijn tevens onderdeel van de pilotstudie Kleine unieke opleidingen. Pilotstudie kleine unieke opleidingen Het ministerie van OCW heeft SBB gevraagd om op basis van een aantal pilots inzicht te krijgen in waar de kleinschalige opleidingen en beroepen tegenaan lopen, welke kansen er liggen en welke eigen (beschermende) voorwaarden eventueel nodig zijn. De inzichten uit de pilots vormen de basis voor een advies hoe een bijzondere positie voor de kleinschalige specialistische opleidingen concreet vorm kan krijgen. Op verzoek van SBB onderzoekt SOS Vakmanschap momenteel twaalf pilots en bouwt ze mee aan oplossingen. In het najaar van 24 is het onderzoek afgerond en worden de bevindingen gepresenteerd. Nieuwe ideeën ontstaan vaak vanuit de vingers. George Kruithof Bestuurder vakbond De Unie Klamer A. e.a. (23), Herwaardering ambachtscultuur hoofdzaak, Erasmus Universiteit Rotterdam 2 Sociaal en Cultureel Planbureau (24), Kansen voor vakmanschap in het mbo een verkenning 3 Centraal Bureau voor de Statistiek, 4 februari 24 4 UWV (23), Sectorbeschrijving Ambachten SOS Vakmanschap (23), Monitor en advies SOS Vakmanschap editie 23 6 UWV (23), Sectorbeschrijving Ambachten 7 Sociaal-Economische Raad (23), Handmade in Holland, Vakmanschap en ondernemerschap in de ambachtseconomie 8 Loon, R. van (24), Tourism and the economic valuation of cultural heritage, Vrije Universiteit Amsterdam Quote pagina 7 uit: Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (23), Gouden handen, ambachten in Nederland 7

20 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen RESTAURATIE restauratieproductie in 22: 429 miljoen euro topsector Creatieve Industrie 49 studenten verdeeld over meerdere opleidingen Beroep MEERDERE VAKGEBIEDEN Diverse experts voeren restauratiewerkzaamheden uit: restauratiemetselen, -timmeren, -schilderen, -stukadoren, -smeden, -voegen, -meubelmaken, enzovoort. Ze behouden ons cultureel erfgoed voor de toekomst. Specialisme SPECIALISTISCH VAKMANSCHAP ÉN KENNIS VAN ERFGOED Bovenop het hedendaagse vakmanschap beheerst restauratievakman een scala aan historische technieken. Hij heeft specialistische kennis nodig over historische materialen, constructies en bouwstijlen en gevoel voor restauratie-ethiek en handwerk. Waarde voor NL ONMISBARE SCHAKEL IN HET TOERISME Nederland beschikt over een veelheid aan cultureel erfgoed waarvan we genieten en leren en dat we willen doorgeven aan volgende generaties. Restauratievakmensen beheren, behouden en restaureren dit erfgoed. De totale restauratieproductie bedroeg in miljoen euro. Levenscyclus COMBINATIE VAN TRADITIONEEL EN NIEUW Restauratiewerkzaamheden blijven noodzakelijk zolang we belang hechten aan het behoud van ons cultureel erfgoed. Hoewel veel van de werkzaamheden een tradi tioneel karakter hebben, blijft het beroep in ontwikkeling en worden steeds nieuwe technieken en materialen toegepast. Arbeidsmarkt Opleiding VERSNIPPERD ONDERWIJSAANBOD Het onderwijsaanbod voor een aantal restauratieberoepen in Nederland is sterk versnipperd. In volgen 8 studenten een restauratietimmeropleiding, verdeeld over maar liefst 7 ROC s. Voor restauratiemetselen zijn 43 studenten verdeeld over 3 ROC s, waarbij slechts één ROC meer dan zes studenten heeft. Deze versnippering leidt tot kwaliteitsverlies door noodgedwongen combinatieklassen en het ontbreken van vakdeskundige docenten. BELEIDS- EN CONJUNCTUURAFHANKELIJK De verwachting is dat de restauratieproductie de komende jaren terug loopt van 429 naar 42 miljoen euro, als gevolg van overheidsbeleid en economische conjunctuur. De vraag naar restauratievakmensen zal daardoor afnemen. Ondanks dergelijke golfbewegingen blijft er vraag naar kwalitatief goed geschoolde restauratievakmensen. Op kansopwerk.nl staan per restauratieberoep verschillende cijfers genoemd, van matige kansen tot ruim voldoende kansen. 4 Ruim voldoende kansen 8

21 9% 8% 42% 7% 6% % 8% Krimp Groei 4% 3% 37% Stabiel* 2% % % 2% % 4% Kwalificatiedossiers met - studenten Alle kwalificatiedossiers mbo *stabiel betekent minder dan % groei of krimp t.o.v. 29. Gecorrigeerd voor landelijke krimp spreken we hier van relatief stabiel tussen -3,9% en + 6,% (landelijke groeivoet = -3,9%). Afgelopen jaar forse krimp in (zeer) kleinschalige kwalificatiedossiers Vorig jaar geen studenten Vorig jaar - studenten Vorig jaar - studenten 2 Vorig jaar -2 studenten Vorig jaar 2- studenten Vorig jaar - studenten Vorig jaar -2 studenten Vorig jaar 2- studenten Vorig jaar > studenten Geen studenten tot tot tot 2 2 tot tot tot 2 2 tot > Aantal studenten per kwalificatiedossier (23-24) Ontwikkeling aantal studenten restauratieberoepen MEER SAMENWERKING NOODZAKELIJK De restauratieberoepen zijn georganiseerd Ontwikkeling aantal studenten Landmeten (BOL) in brancheverenigingen, zoals de Vakgroep 3 Restauratie, het StucGilde, Restauratoren 2 Nederland, het Nederlands Gilde van Kunst-, Sier- en Restauratiesmeden en de Aannemersfederatie Nederland. Binnen de Stichting 2 Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) vindt afstemming plaats over kwaliteitseisen zoals vastgelegd in erkennings- Samenwerking regelingen. Hoewel er voorbeelden zijn van restauratieopleidingen waar werkveld en onderwijs op uitstekende wijze samenwerken, is dit lang niet altijd het geval. Ook vindt er op landelijk niveau geen afstemming plaats over doelmatig onderwijsaanbod. Kwetsbaarheid EEN DIVERSITEIT AAN PROBLEMATIEKEN Kleinschaligheid van de beroepsgroepen, versnippering in opleidingenaanbod, imagoproblematiek en economische recessie zorgen voor lage studentenaantallen, die de hoge uitvoeringskosten van de opleidingen niet kunnen dragen. Daarnaast wordt het steeds moeilijker om een herkenbare plaats binnen de kwalificatiestructuur te krijgen of te behouden. Ook leggen de nieuw geïntroduceerde keuzedelen en specialistenopleidingen beperkingen op voor de specifieke restauratievakopleidingen en komt het vakspecifieke onderwijs onder druk te staan door algemeen vormende vakken. In de restauratiesector ontbreekt het veelal aan interdisciplinaire samen- werking die kan leiden tot kwaliteitsborging, verrijking van expertise, innovaties en meer efficiëntie. Pilotstudie Binnen het nieuw opgerichte Platform erfgoedopleidingen organiseren we samenwerking. Hiermee proberen we de fundering te leggen voor een duurzaam opleidingenaanbod, structurele kennisuitwisseling en kwaliteitsborging. Door de versnippering binnen het restauratieonderwijs te onderzoeken, krijgen we inzicht in de mogelijkheden om zonder druk van buitenaf te komen tot een doelmatiger opleidingenaanbod. Ook kijken we naar de impact van taal- en rekeneisen op deze vakopleidingen. We proberen restauratievakmanschap onder te brengen in de kwalificatiestructuur op een manier die herkenbaar is voor de branche en uitvoerbaar voor het onderwijs

22 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen LANDMETERS, miljard euro omzet in totale sector 8% van alle informatie heeft een ruimtelijke component topsector Logistiek 3 studenten bol, 3 studenten bbl Beroep WERKZAAM IN MEERDERE DISCIPLINES Landmeters werken onder andere bij specialistische bureaus, overheden en aannemers. De werkzaamheden zijn divers. Zo doen ze bijvoorbeeld metingen op terreinen waar grondwerkzaamheden worden verricht of om te bepalen waar een eigendomsgrens ligt. Ook verwerken ze meetresultaten en beheren ze informatiebestanden. Specialisme KENNIS EN VAARDIGHEDEN OP DIVERSE GEBIEDEN Bovenop algemene kennis van gebouwen en infrastructuur, beschikt de landmeter over gespecialiseerde kennis en vaardigheden om (situatie)gegevens te verzamelen en te verwerken, (maatvoerings)tekeningen te maken en meetgegevens te verzamelen en uit te werken. Waarde voor NL ONMISBARE SCHAKEL IN BOUW EN INFRA Geo-informatie is van groot belang om juiste plannen te maken en beslissingen te nemen over schaarse grond. De omzet van de totale sector bedraagt naar schatting jaarlijks, miljard euro. Levenscyclus BELANG VAN GEO-INFORMATIE GROEIT Naar schatting 8% van alle informatie heeft een ruimtelijke component. Niet alleen kadastrale grenzen, maar ook informatie over regenbuien, verkeersstromen of epidemieën. Het belang van deze geo-informatie groeit en lijkt een basisbehoefte te zijn geworden voor overheden, bedrijven en burgers. Arbeidsmarkt ONDANKS CRISIS GOED ARBEIDSMARKTPERSPECTIEF De bouwnijverheid maakt voor het vijfde jaar op rij een crisis door. De verwachting is dat deze situatie op korte termijn niet wezenlijk zal verbeteren. Op dit moment voldoet de uitstroom van de opleiding echter niet aan de behoefte van de markt. Afgestudeerden zijn schaars en vinden daardoor snel een baan. Het arbeidsmarktperspectief voor landmeters is daarom dan ook goed. 4 Ruim voldoende kansen 2

23 23 Vorig jaar 2- studenten 9 3 Vorig jaar - studenten Vorig jaar -2 studenten Vorig jaar 2- studenten Vorig jaar > studenten een studenten tot tot tot 2 2 tot tot tot 2 2 tot > Aantal studenten per kwalificatiedossier (23-24) Ontwikkeling aantal studenten restauratieberoepen Ontwikkeling aantal studenten Landmeten (BOL) Opleiding UNILOCATIE GEWENST VOOR OPLEIDING LANDMETEN Vanaf 28 is de branche in gesprek met de Ontwikkeling betrokken aantal onderwijsinstellingen. studenten Modelmaker Er is in 22 besproken dat de bol-opleiding het beste nog maar op één locatie kan worden uitgevoerd vanwege het lage studentenaantal. De keuze is gevallen op het SOMA College in Harderwijk. Echter, op dit moment wordt de opleiding nog op meerdere plaatsen in Nederland uitgevoerd. Hierdoor is het kleine aantal studenten versnipperd. Samenwerking STERKE SAMENWERKING, MAAR TOCH KWETSBAAR De branche is nauw betrokken bij de opleiding Landmeten aan het SOMA College, voorziet in leerwerkplaatsen, voert instroombevorderende activiteiten uit en biedt gastlessen aan. Daarnaast speelt SAGEO, Stichting Arbeidsmarkt Geo, een bevorderende rol. De branche heeft zich verenigd in een commissie van werkgevers. Kwetsbaarheid ONDANKS AFSPRAKEN EN SAMENWERKING TÓCH KWETSBAAR Het blijkt lastig voldoende instroom te genereren voor de opleiding Landmeten en deze duurzaam en (grotendeels) kostendekkend neer te zetten. Dit heeft met enkele factoren te maken: Imago, onzichtbaarheid en onbekendheid van het beroep en de opleiding. Ook de crisis in de bouw zorgt voor een lage toestroom van nieuwe studenten. Onvoldoende bereidheid van scholen om studenten voor de specifieke afstudeerrichting Landmeten door te verwijzen en als het ware kwijt te raken voor de eigen afstudeerrichtingen. Meerdere uitvoerende onderwijsinstellingen, waardoor er versnippering van een toch al laag studentenaantal ontstaat. Pilotstudie We brengen het proces in kaart waarmee de branche probeert te komen tot een doelmatig onderwijsaanbod en de beweegredenen van betrokken partijen bij de uitvoering en implementatie hiervan. Ook kijken we naar mogelijkheden om het onderwijs voor de landmeters duurzaam te organiseren

24 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen researchinstrumentmakers GLAS, OPTIEK OF KERAMIEK opleidingslocatie glas: studenten, keramiek: 2 studenten, optiek: student topsector High tech Beroep COMPLEX MAATWERK De researchinstrumentmakers glas, optiek of keramiek maken instrumentprototypes en onderdelen van proefopstellingen van (optisch) glas en keramiek. Ze leveren complex maatwerk aan universiteiten, onderzoekscentra en hightech bedrijven. Specialisme PRECISIETECHNIEK Een researchinstrumentmaker glas, optiek of keramiek moet inzicht hebben in de unieke en experimentele prototypen die hij bouwt. Hij moet bewerkingstechnieken uiterst nauwkeurig uitvoeren, wat vraagt om het langdurig inslijten van deze vaardigheden. Levenscyclus TOEKOMST IN WETENSCHAP EN INNOVATIE In 93 is gestart met het opleiden van instrumentmakers en glasblazers die proefopstellingen konden maken voor onderzoekers. Ook in de toekomst blijft dit van groot belang voor wetenschap en innovatie. Het is onmogelijk dit specialistische maatwerk uit te besteden aan het buitenland. Arbeidsmarkt Opleiding UNIEKE OPLEIDING IN NEDERLAND De Leidse instrumentmakers School (LiS) is de enige school waar researchinstrumentmakers worden opgeleid op het gebied van glas, optiek en keramiek. Vanaf 29 is er steeds een handvol studenten. Daarnaast biedt de LiS de veel grotere opleiding researchinstrumentmaker metaal aan. Dit ecosysteem maakt het mogelijk de opleidingen glas, optiek en keramiek uit te voeren. KANSEN OP EEN KLEINE ARBEIDSMARKT Jaarlijks is er maximaal een handvol researchinstrumentmakers nodig die zijn gespecialiseerd in glas, optiek of keramiek. De verwachting is dat deze vraag door de vergrijzing de komende jaren licht zal groeien. Waarde voor NL ONMISBARE SCHAKEL IN DE WETENSCHAP De researchinstrumentmaker glas, optiek of keramiek levert met zijn prototypen een bijdrage aan (wetenschappelijk) onderzoek, hightech producten en technische innovaties. 4 Ruim voldoende kansen 22

25 Samenwerking HECHTE BANDEN MET BEDRIJFSLEVEN EN UNIVERSITEITEN De samenwerking tussen de LiS, het bedrijfsleven en de branchevereniging Dutch Society for Precision Engineering is zeer goed. Ook heeft de LiS nauwe banden met de (technische) universiteiten, in het bijzonder de Universiteit van Leiden. De ligging van de LiS midden op het universiteitsterrein speelt daarbij een rol. Verder verzorgt de LiS veel contractwerk voor universiteiten. hebben hoge uitvoeringskosten door de zeer lage studentenaantallen en de dure apparatuur. Pilotstudie De oplossing die in de kwalificatiestructuur gevonden is om de kleine richtingen glas, optiek en keramiek uit te kunnen voeren, is een interessante casus voor andere kleine unieke opleidingen. Daarnaast kunnen we leren van het ecosysteem van de Leidse instrumentmakers School en wat de successen en kwetsbaarheden daarvan zijn. Kwetsbaarheid PLAATS IN DE KWALIFICATIESTRUCTUUR EN HOGE KOSTEN Door de herziening van de kwalificatiestructuur, gericht op veralgemenisering en vermindering van de kwalificaties, is een herkenbare plaats voor de richtingen glas, optiek en keramiek verder onder druk komen te staan. Om hier toch ruimte voor te maken, is het nieuwste kwalificatiedossier op een hoger abstractieniveau beschreven. De op leidingen 23

26 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen MODELMAKERS 3 modelmakers, bedrijven in Nederland top sector: High tech vervangingsvraag: 6 tot 8 per jaar geen reguliere opleiding Beroep Levenscyclus Opleiding MAATWERK IN MODELLEN Modelmakers maken modellen, mallen en vormen van hout, metaal en kunststof. Deze worden gebruikt voor grootschalige productieprocessen, maar ook als test- en schaal modellen of voor prototypes en proefseries. Specialisme RUIMTELIJK INZICHT EN BEWERKINGSTECHNIEKEN Een modelmaker beschikt naast een goed ruimtelijk inzicht en CAD CAM vaardigheden over een brede kennis van materiaaleigenschappen en productieprocessen. Hij moet een veelheid aan bewerkingstechnieken nauwkeurig uitvoeren, wat vraagt om langdurig inslijten. Waarde voor NL ONMISBARE SCHAKEL IN DE MAAKINDUSTRIE Een groot deel van de maakindustrie in Nederland is afhankelijk van modelmakers. Heel veel onderdelen worden met behulp van modellen gegoten of geperst. BASIS VAN INDUSTRIËLE PRODUCTIEPROCESSEN Modelmakerijen staan, net als vroeger, aan de basis van industriële productieprocessen. De tijd heeft echter niet stilgestaan, waardoor er meer en andere technieken worden gebruikt dan vroeger. Technologische ontwikkelingen zullen een deel van de handmatige werkzaamheden overnemen. Een deel van het werk blijft handwerk omdat dit niet machinaal kan. Arbeidsmarkt GEEN OPLEIDING MEER Vanaf 96 waren in Nederland drie opleidingslocaties met een modelmakersopleiding. Het aantal locaties liep door de jaren heen terug naar één locatie, ROC Twente in Hengelo. In 2 hebben de laatste twee studenten hier hun diploma behaald. Inmiddels is ook het kwalificatiedossier verdwenen. KANSEN DOOR STERKE VERGRIJZING Er zijn in Nederland zo n bedrijven in de modelmakerij. Naar verwachting zal dit aantal afnemen waardoor er ook minder vraag zal zijn naar modelmakers. Door de sterke vergrijzing in de branche zal er desondanks een instroom van zes tot acht gekwalificeerde modelmakers per jaar nodig zijn. Omdat er geen mbo-opleiding modelmaker is, zijn er geen cijfers beschikbaar op kansopwerk.nl. Niet Bekend 24

27 Ontwikkeling aantal studenten Landmeten (BOL) Ontwikkeling aantal studenten Modelmaker OOM) en energie gestoken in het ontwikkelen van een branchekwalificatiedossier, het up-todate houden van bestaand lesmateriaal en het zoeken naar mogelijkheden voor regulier opleiden door bijvoorbeeld aan te sluiten bij bestaande kwalificatiedossiers. de mogelijkheden om aan te sluiten bij een bestaand kwalificatiedossier en bekijken waar de uitvoering van de opleiding modelmaker het beste kan plaatsvinden. Een samenwerking met de modelmakersschool in Duitsland behoort tot de mogelijkheden. 3 Kwetsbaarheid Samenwerking ACTIEVE BRANCHEVERENIGING De Nederlandse Vereniging van Modelmakerijen (NVvM) heeft 3 bedrijven die lid zijn en Ontwikkeling aantal studenten Zeevisvaart is aangesloten bij de Metaalunie. De NVvM maakt zich hard voor het behoud van de beroepsgroep. Er wordt geld (vanuit O&O-fonds VERGRIJZING, GEEN OPLEIDING, NIET ZICHTBAAR Door de veralgemenisering in het onderwijs is het kwalificatiedossier modelmaker verdwen en. In de branche is hierdoor gebrek aan nieuwe instroom, terwijl er grote vergrijzing is. De algemene trend van dalende studenten voor techniek en de onbekendheid van het beroep dragen hier, in negatieve zin, ook aan bij. Pilotstudie Deze pilot levert kennis op over de voor- en nadelen van opleiden buiten en binnen het reguliere mbo en over de mogelijkheden van kleinschalige specialistische beroepsgroepen in de kwalificatiestructuur. We onderzoeken 2 2

28 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen ZEEVISVAART 6 miljoen kilo visconsumptie 2.4 werkzame personen in visserij 23 studenten topsector Water opleidingslocaties Beroep Levenscyclus Opleiding ZEEVISVAARDER Zeevisvaarders navigeren vissersschepen naar visgronden om vis op te sporen. Ze vangen en verwerken de vis. Ook verhelpen ze technische storingen op zee. Ze zijn verantwoordelijk voor het varen van het schip, het vangen van de vis en het personeel aan boord. Specialisme NAVIGATOR, TECHNICUS EN VISSER Een zeevisvaarder combineert kennis van navigatie en technisch onderhoud aan schepen met het opsporen van vis en het boeten en repareren van netten. Waarde voor NL ONMISBARE SCHAKEL IN DUURZAME VISVANGST Jaarlijks eten we in Nederland tot 6 miljoen kilo vis. De omzet en productiewaarde van de zeevisvaart bedraagt jaarlijks een half miljard euro. Nederland is koploper in het innoveren en verduurzamen van visvangst. VAN OVERBEVISSING NAAR VISQUOTA Visvangst voorziet sinds mensenheugenis in onze voedselbehoefte en vraag naar productgrondstoffen. Na problemen met overbevissing zijn visquota afgesproken, waarin jaarlijks wordt bepaald hoeveel vis er mag worden gevangen. Wanneer de vispopulaties zich duurzaam hersteld hebben, zal naar verwachting ook de visserij zich herstellen. Arbeidsmarkt DALENDE STUDENTENAANTALLEN De mbo-opleidingen zeevisvaart worden uitgevoerd door vier onderwijsinstellingen op vijf locaties: Scheepvaart- en transportcollege (STC), Katwijk en Stellendam Berechja College, Urk Scalda, Vlissingen ROC Kop van Noord Holland, Den Helder REGIONAAL GEORIËNTEERD De totale werkgelegenheid in de visserij bedraagt zo n 2.4 werkzame personen. De arbeidsmarkt in de zeevisvaart is sterk regionaal georiënteerd. Daar waar in de ene regio kotter visserij de boventoon voert, is dit in de andere regio trawlervisserij of mosselkweek. De vraag naar nieuw personeel hangt sterk samen met afgesproken visquota. Door de verminderde jaarlijkse uitstroom van leerlingen kan niet langer worden voldaan aan de vraag op vergrijsde arbeidsmarkt. Geringe kansen 26

29 Ontwikkeling aantal studenten Modelmaker Ontwikkeling aantal studenten Zeevisvaart Samenwerking SAMENWERKING OP LOKAAL NIVEAU De scholen werken nauw samen met de plaatselijke visserij. Er wordt bijgedragen aan de opleidingen in materialen (simulatoren, netten, scheepsmotoren en inrichting van visverwerkingslokalen) en soms ook financieel. Landelijk gezien is de onderlinge samenwerking zeer beperkt, ook tussen de scholen onderling. Met de opheffing van het Productschap Vis is ondersteunende infrastructuur verminderd. leren. De beroepsgroepen zijn sterk afhankelijk van de kwalificaties, omdat deze voorwaardelijk zijn voor het verkrijgen van een vaarbevoegdheid. Pilotstudie Deze pilot geeft zicht op (on)mogelijkheden om tot een doelmatiger en duurzamer onderwijsaanbod te komen voor de zeevisvaart in Nederland. Daarnaast onderzoeken we de krachten en zwaktes van de ecosystemen binnen de onderwijsinstellingen Kwetsbaarheid De studentenaantallen zijn de afgelopen jaren sterk teruggelopen. In schooljaar Ontwikkeling zijn er 23 aantal deelnemers, studenten een Pianotechniek halvering ten opzichte van 28. Als gevolg van imagoschade door overbevissing en gebrekkig animo voor techniekopleidingen in het algemeen lijken studenten vaker te kiezen voor bredere opleidingen zoals de zeevaart. VISSERIJONDERWIJS ONDER DRUK De opleidingen zijn relatief kostbaar, waardoor de uitvoering van de opleiding in het gedrang komt. Daar komt bij dat het onderwijsaanbod is verspreid over vijf locaties. De afgelopen jaren is het aantal studenten sterk gedaald. De algemene vakken drukken zwaar op de opleiding en de introductie van keuzedelen vormt een knelpunt. De vrije ruimte was voorheen noodzakelijk om de vakinhoud aan te

30 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen PIANOTECHNIEK 32 ondernemingen, 6 pianotechnici 8% zzp er vervangingsvraag 8 tot per jaar topsector Creatieve Industrie 34 studenten Beroep EEN TECHNICUS MET GEVOEL VOOR MUZIEK Pianotechnici stemmen en intoneren piano s en vleugels. Ze stellen het speelmechanisme af of repareren en vervangen onderdelen zodat het weer optimaal functioneert. Specialisme UNIEKE COMBINATIE KENNIS EN VAARDIGHEDEN Een pianotechnicus combineert een goed muzikaal gehoor met technisch inzicht en vaardigheden. Hij heeft specialistische kennis van alle aspecten die invloed hebben op het geluid van piano s en vleugels, zoals materiaaleigenschappen, constructies, speelmechanismen en afstelmogelijkheden. De opleiding pianotechniek heeft een zeer uniek karakter, waardoor aansluiting of samenwerking met andere opleidingen tot nu toe niet mogelijk is gebleken. Waarde voor NL ONMISBARE SCHAKEL IN DE MUZIEK De kwaliteit van de muzikale uiting van pianisten is afhankelijk van de kwaliteit van het instrument, de klank en de afstelling van het speelmechanisme. Levenscyclus NIEUWE TECHNIEKEN MET HETZELFDE DOEL De kern van het beroep van pianotechnicus is hetzelfde gebleven en zal ook in de toekomst weinig veranderen. Wel worden er steeds nieuwe technieken, gereedschappen en materialen toegepast. Arbeidsmarkt Opleiding STABIEL AANTAL GEDIPLOMEERDEN PER JAAR De opleiding pianotechniek is te volgen bij het Hout- en Meubileringscollege in Amsterdam. Jaarlijks starten zo n tot nieuwe studenten. Dit is voldoende om uitstromende vaklieden op te volgen. Kwaliteit is een groot speerpunt van de opleiding. Hoe hoger de kwaliteit met name in het praktijkonderwijs, hoe groter het succes van de deelnemer in de markt. BEPERKTE MAAR STABIELE VRAAG De pianotechniek omvat 32 geregistreerde ondernemingen, waarvan 8% zzp ers zijn. Er zijn ruim 6 pianotechnici werkzaam in Nederland. De beroepsgroep is vergrijsd, maar er is tegelijkertijd een krimpende markt door de economische recessie en de opkomst van digitale toetsinstrumenten. Hierdoor is er een stabiele vervangingsvraag van acht tot tien pianotechnici per jaar. 3 Voldoende kansen 28

31 Ontwikkeling aantal studenten Zeevisvaart Ontwikkeling aantal studenten Pianotechniek Pilotstudie Samenwerking NAUWE SAMENWERKING De Nederlandse Piano en Muziekinstrumenten Ontwikkeling aantal studenten Schoenhersteller Bond (NPMB) en de Vereniging van Pianotechnici Nederland (VvPN) zijn beide actief betrokken bij de opleiding. Zij hebben het opleidingsfonds Stichting Fonds Opleiding en Ontwikkeling Pianotechnische bedrijven (SFOOP) opgezet om de opleiding te voorzien van nieuwe instrumenten, stemcabines, oefenmateriaal en gereedschappen. Voorheen werd dit fonds gevoed door een extra bestemmingsheffing bij het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA). Kwetsbaarheid BESTEMMINGSHEFFING VERDWIJNT Door de lage studentenaantallen en het dure praktijkonderwijs heeft de opleiding aanvullende financiering nodig. De financiering vanuit SFOOP is verdwenen door de opheffing van het HBA. Het lukt niet om op basis van vrijwilligheid voldoende geld bijeen te brengen voor het behoud van de opleiding. Om de opleiding kostendekkend te kunnen blijven aanbieden, is de prikkel bij de school groot om de instroom te verhogen naar twintig studenten per leerjaar. De branche vreest dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van het praktijkonderwijs, omdat er slechts een beperkt aantal stemcabines en oefeninstrumenten is. Ook het vinden van voldoende stageplaatsen vormt een grote uitdaging. Daarnaast waarschuwt de branche voor verdringing op de arbeidsmarkt. De opleiding pianotechniek geeft ons inzicht in de samenwerkingsvorm en bekostigingsconstructie van deze kleine unieke opleiding en de daarbij komende knelpunten. Ook krijgen we beeld van het type ecosysteem dat noodzakelijk is om een kleinschalige specialistische opleiding duurzaam te organiseren

32 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen COLLECTIEBEHEER 8 studenten opleidingslocatie topsector Creatieve Industrie Beroep BEHEER EN BEHOUD CULTUREEL ERFGOED Collectiebeheerders zorgen voor het beheer en behoud van cultureel erfgoed, zoals collecties in musea, archieven, bibliotheken en kastelen. Dat kunnen schilderijen, beelden, meubels, boeken en gebruiksvoorwerpen zijn, maar in sommige gevallen ook onroerend goed. Ze hebben een signalerende rol en bewaken de directe omgeving om verlies van kwaliteit en waarde te voorkomen. Specialisme DÉ SPECIALIST IN DE BEROEPSKOLOM Een collectiebeheerder heeft als enige in de beroepskolom specialistische kennis over het voorkomen, blokkeren, detecteren, beperken en bestrijden van schade aan verschillende materialen en objecten. Waarde voor NL ONMISBARE SCHAKEL IN BEHOUD CULTUREEL ERFGOED Om te kunnen blijven genieten van de grote hoeveelheid cultureel erfgoed van Nederland, moet dit goed worden beheerd en onderhouden. Zonder de inzet van collectiebeheerders gaat veel kwaliteit en waarde verloren. Levenscyclus LIEVER PREVENTIE DAN RESTAURATIE In de cultuursector realiseert men zich steeds meer dat preventieve conservering minder kost dan de restauratie van cultureel erfgoed. Hierdoor zal collectiebeheer een steeds belangrijkere schakel worden in het beheer en behoud van cultureel erfgoed. Arbeidsmarkt GROEIENDE VRAAG DOOR AANDACHT EN VERGRIJZING Er is in de cultuursector steeds meer aandacht voor preventieve conservering. Daarom is de verwachting dat de vraag naar afgestudeerde collectiebeheerders goed zal zijn. Zeker gezien de vergrijzing in de branche. Omdat de mbo-opleiding in 24 is begonnen, zijn er nog geen cijfers beschikbaar op kansopwerk.nl. Niet Bekend 3

33 Opleiding ZOEKTOCHT VOOR MOOIE OPLEIDING EN UITDAGINGEN IN UITVOERING In januari is de opleiding collectiebeheer van start gegaan met 8 studenten. Het was niet eenvoudig een onderwijsuitvoerder te vinden voor deze kleine groep studenten. Na gesprekken met verschillende scholen is de opleiding van start gegaan bij het Hout- en Meubilerings college in Amsterdam. Gezamenlijk wordt een innovatief onderwijsconcept gebouwd met e-learning en lessen op locatie. Samenwerking GEZAMENLIJKE KRACHT De branche is zeer betrokken bij de nieuwe opleiding. Een expertgroep heeft een grote rol gespeeld bij de totstandkoming van het kwalificatiedossier en de ontwikkeling van de opleiding, in samenwerking met de SVGB. Daarnaast hebben zij gezorgd voor een goede match tussen studenten en opleidingsplaatsen. Kwetsbaarheid OP EIGEN BENEN STAAN Door de lage studentenaantallen is een opleiding als Collectiebeheer financieel niet aantrekkelijk voor scholen. Het voortbestaan van de opleiding is afhankelijk van grotere opleidingen en de wil van de school om de opleiding uit te voeren. Dit maakt duurzame uitvoering onzeker. Er wordt gezocht naar een innovatief onderwijsconcept met inzet van ICT en leren op afstand, waardoor de opleiding financieel gezonder kan zijn. Bij deze ontwikkeling lopen we tegen wettelijke grenzen aan. Pilotstudie De pilot brengt in kaart hoe je een opleidingspartner vindt voor een nieuwe kleinschalige, specialistische opleiding. Daarnaast zoomen we in op het ontwikkelen van een onderwijsconcept waardoor een kleine opleiding duurzamer kan worden uitgevoerd doordat deze financieel gezonder is en daarmee minder afhankelijk van haar ecosysteem. Grote afbeelding: Richard A. McGuirk / Shutterstock.com 3

34 Monitor SOS Vakmanschap Zeldzame specialistische beroepsgroepen SCHOENHERSTELLERS 96 miljoen euro brancheomzet werkzame personen 66% zzp er 9 studenten topsector Life sciences & health Beroep Levenscyclus Opleiding REPARATIEAMBACHT Schoenherstellers repareren het onderwerk, de schacht en het binnenwerk van schoenen. Daarnaast repareren ze soms ook riemen, tassen en ander lederwaren. Specialisme MAATWERKOPLOSSINGEN Een schoenhersteller beschikt over een breed scala aan expertise en vaardigheden om schoenen te repareren. Hij zet deze inventief in en komt zo tot maatwerkoplossingen. De meeste schoenherstellers zijn zelfstandig ondernemer. Waarde voor NL LEVENSDUUR VERLENGEND Schoenherstellers verlengen de levensduur van schoenen. In crisistijd zijn consumenten meer geneigd hun schoenen te laten repareren dan dat zij een nieuw paar kopen. De brancheomzet in 2 bedroeg 96 miljoen euro. MEER WAARDERING VOOR KWALITEIT Met de komst van grote schoenenketens met goedkope schoenen, lijken schoenen een wegwerpproduct te worden. Toch hebben kwaliteitschoenen een duidelijke marktpositie en die lijkt te groeien. De waardering van klanten voor goede kwaliteit en materialen stijgt en men is bereid hiervoor te betalen, wat tevens leidt tot een hogere vraag naar schoenreparaties. Arbeidsmarkt DOOR ACTIEVE WERVING STIJGING AANTAL STUDENTEN In volgen 9 studenten de opleiding tot schoenhersteller. Er is één landelijke opleiding, de Dutch Shoe Academy in Utrecht. Sinds 2 is het aantal studenten schoenhersteller flink gestegen. Dit is onder andere te danken aan de inzet van de Nederlandse Schoenmakers Vereniging die veel aandacht heeft geschonken aan het imago en promotie van het vak. BEDRIJFSOPVOLGERS GEZOCHT! De brancheomzet in 2 bedroeg 96 miljoen euro. Er werken in Nederland zo n schoenherstellers, van wie twee derde zelfstandig ondernemer is. Als gevolg de vergrijzing, ondernemers in het bijzonder, en de toenemende vraag naar schoenreparaties is er een structureel tekort aan gekwalificeerde schoenherstellers ontstaan. Hierdoor is bedrijfs opvolging een groot issue in de branche. 4 Ruim voldoende kansen 32