AFM leidraden en boetebesluiten. Plaatje invoegen. Theodoor Gilissen Bankiers AFM leidraden en boetes Presentatie 10 maart 2016

Transcriptie

1 AFM leidraden en boetebesluiten Plaatje invoegen 1

2 Programma 1. Overzicht AFM leidraden 2. Leidraad klant in beeld 2011 (inclusief AFM boetebesluiten) 3. Handreiking beleggingsbeleid 2015 (inclusief AFM boetebesluiten) 4. Leidraad AFM provisieverbod

3 AFM leidraden 1. AFM leidraden zijn geen wetten. 2. Leidraden kunnen wel beleidsregels van de AFM zijn. 3. Leidraden laten vaak zien hoe de AFM open wettelijke normen interpreteert en hoe de AFM graag ziet dat onder toezicht staande beleggingsondernemingen handelen (of juist niet handelen). 4. Er bestaat geen door de AFM gepubliceerd overzicht van alle leidraden. 5. AFM kan na verloop van tijd onderzoek verrichten naar de naleving van bepaalde leidraden en zo nodig handhavend optreden. 3

4 Overzicht AFM leidraden 1. Leidraad ter interpretatie van het provisieverbod beleggingsondernemingen (maart 2016) 2. Onderzoek Effect van reclame-uitingen op beleggers (februari 2016) 3. Leidraad Informatie over risicoprofielen (september 2015) 4. Rapport Beheerste handel (mei 2015) 5. Handreikingsdossier klantinventarisatie kwaliteit beleggingsdienstverlening (april 2015) 6. Leidraad Wwft, Wwft BES en Sanctiewet (maart 2015) 7. Leidraad om marktpartijen richting en duidelijkheid te geven (huisfondsen) (december 2015) 4

5 Overzicht AFM leidraden 7. Onderzoek kwaliteit van beleggingsdienstverlening (februari 2014) 8. Dienstverlening op maat (juli 2013) 9. Checklist adviezen voor beleggingsondernemingen (november 2012). 10. Total costs of ownership in beleggingsdienstverlening (november 2012) 11. Onderzoek kosten van beleggingsdienstverlening (november 2012) 12. Samenvattend onderzoeksverslag Best Execution (april 2012). 5

6 Overzicht AFM leidraden 13. Leidraad Klant in beeld (november 2011) 14. Leidraad Actief en passief beleggen (oktober 2011). 15. Leidraad zorgvuldig adviseren over vermogensopbouw (december 2009) 16. Uitbrengen van beleggingsaanbevelingen (december 2009) 17. Handreiking beleggingsbeleid (januari 2015) 6

7 2. AFM Leidraad Klant in beeld 7

8 AFM: Klant in beeld 1. Dit is een belangrijke leidraad van de AFM voor beleggingsdienstverlening. 2. Deze leidraad heeft in belangrijke mate betrekking op de dienstverlening aan klanten met bijzondere aandacht voor het ken-uw-cliënt beginsel. 3. De AFM beboet relatief veel overtredingen van het ken-uw-cliënt beginsel. 4. Overtredingen van het ken-uw-cliënt beginsel brengt vaak civielrechtelijke aansprakelijkheden mee voor beleggingsondernemingen jegens klanten. 5. Naleving van het ken-uw-cliënt beginsel is cruciaal om kwalitatief hoogwaardige diensten te kunnen verlenen aan klanten. Zowel in commerciële als in juridische zin. 8

9 AFM: Klant in beeld Verbeterpunten van beleggingsdienstverlening: 1. Meer aandacht nodig voor de vaardigheden van adviseurs. 2. Het beleggingsbeleid bevat de randvoorwaarden voor de dienstverlening. 3. Voor een passende dienstverlening is beter inzicht in de klantsituatie nodig. 4. Financiële instrumenten passen bij klant. 5. Doelstelling van klant meer centraal bij monitoring van de beleggingsportefeuille. 9

10 AFM: Klant in beeld Het belang van een doordacht beleggingsbeleid 1. Een helder en consistent beleggingsbeleid 2. Beleggingsstrategie 3. Doelgroepenbeleid 4. Vaststellen beleggingscategorieën 5. Vaststellen strategische asset allocatie 6. De selectie van financiële instrumenten 10

11 AFM: Klant in beeld Klantbeeld: een compleet beeld van de klant is cruciaal 1. Beter inwinnen van informatie 2. Het belang van kennis en ervaring van de klant 3. Doelgericht beleggen 4. Hoeveel risico kan de klant dragen? 5. Hoeveel risico wil de klant lopen? 6. Hoe hangen de doelstelling(en) en de risicobereidheid van de klant samen? 7. Vragenlijst als hulpmiddel om het klantbeeld te bepalen 11

12 AFM: Klant in beeld De vertaling naar een klantoplossing 1. Van klantbeeld naar oplossing 2. Stap 1: Bepalen passende (beleggings)dienstverlening 3. Stap 2: Vaststellen strategische asset allocatie 4. Stap 3: Selectie van financiele instrumenten 5. Vastlegging en toelichten van advies 12

13 AFM: Klant in beeld Doorlopende (na)zorg 1. Doorlopende monitoring van risico en doel van beleggingsportefeuilles noodzakelijk 2. Monitoring 3. Informeren van klanten tijdens de dienstverlening 4. Inzicht in het behalen van de doelstelling 5. Periodiek evalueren klantbeeld en dienstverlening 13

14 AFM: Klant in beeld Die afwegingen bestaan uit drie stappen: 1. De eerste stap is het bepalen van de passende dienstverlening: vermogensbeheer, beleggingsadvies of execution only, of een tussenvariant. Als een beleggingsonderneming niet de dienst kan verlenen die het best past bij de klant, dan zal de adviseur de klant doorverwijzen naar een andere dienstverlener. Mogelijk is deze afweging in de kennismakingsfase al gemaakt. 2. Als de klant voor beleggingsadvies of vermogensbeheer kiest, is de tweede stap het vaststellen van de strategische asset allocatie op basis van het klantbeeld. Dit houdt in dat de adviseur een keuze maakt voor de verdeling van het te beleggen vermogen over verschillende beleggingscategorieën. Mogelijk is deze keuze direct aan het vastgestelde risicoprofiel gekoppeld. 3. De derde stap is de keuze van individuele financiële instrumenten. 14 Theodoor Gillissen

15 AFM: Klant in beeld Het klantbeeld zal in ieder geval antwoord moeten geven op de volgende vragen: 1. Welke kennis van en ervaring met welke financiële instrumenten heeft de klant? 2. Wat is zijn opleiding en beroep? 3. Waarvoor heeft de klant het vermogen nodig? 4. Wanneer wil de klant zijn doelstelling(en) hebben bereikt? 5. Welk bedrag heeft de klant nodig voor het behalen zijn doelstelling(en)? 6. Is de klant van plan tussentijds stortingen of onttrekkingen te doen? 7. En voor welk bedrag? 8. Zijn er nog andere doelstellingen op korte en lange termijn die van belang kunnen zijn? 9. Heeft de klant financiële ruimte om vermogen opzij te zetten om te laten groeien? 10. Hoe afhankelijk is de klant in financieel opzicht (nu en in de toekomst) van het behalen van zijn doelstelling(en)? 11. Hoeveel risico kan de klant lopen gezien zijn inkomens- en vermogenspositie nu en in de toekomst? 12. Is de klant bereid zijn inleg te verliezen? 13. Zo ja, hoeveel is de klant bereid maximaal te verliezen? 14. Welke kans op het niet behalen van zijn doelstelling is de klant bereid te accepteren? 15 Theodoor Gillissen

16 AFM boetebesluiten 16

17 AFM boete: Lancelot Vermogensbeheer Risicobereidheid Vraag 10 luidt: Welke stelling past het best bij u?. De cliënt dient één van onderstaande opties te bevestigen: a. Risico vermijden is belangrijker dan het streven naar een hoog rendement. b. Ik wil een redelijk rendement en accepteer een zekere mate van risico. c. Een substantieel gedeelte van mijn portefeuille mag best risicovol belegd worden. d. Ik accepteer grote fluctuaties bij het streven naar een hoog rendement. AFM: Het is hierbij niet duidelijk wat Lancelot bedoelt met: een redelijk rendement' en een hoog rendement ; een zekere mate van risico en risicovol. 17

18 AFM Boete: Lancelot Vermogensbeheer Risicobereidheid Vraag 15 luidt: Welke rendements-risicoverhouding spreekt u het meeste aan? De cliënt dient één van onderstaande opties te bevestigen: a. Wat lagere opbrengst en een zeer laag risico. b. Gemiddelde opbrengst en een gemiddeld risico. c. Hoge opbrengst met een hoog risico. d. Zeer hoge opbrengst en een bijbehorend risico. AFM: Het is hierbij niet duidelijk wat Lancelot bedoelt met: Een gemiddelde' en (zeer) hoge opbrengst; een gemiddeld en hoog (bijbehorend) risico; een lagere, gemiddelde, hoge en zeer hoge opbrengst; een zeer laag, gemiddeld, hoog en bijbehorend risico. 18

19 AFM Boete: Wilgenhaege Vermogensbeheer In geen van de genoemde 13 cliëntdossiers is informatie opgevraagd over het te bereiken doelvermogen. Als de cliënt echter aangeeft dat de (hoofd)doelstelling het aflossen van de hypotheek is, dan had Wilgenhaege op zijn minst moeten informeren naar de hoogte van het gewenste bedrag waarmee de hypotheek moest worden afgelost. Als de cliënt aangeeft dat zijn doelstelling is het op termijn gebruiken als pensioen of het aanvullen van zijn pensioen, dan had Wilgenhaege op zijn minst moeten informeren naar het gewenste bedrag dat deze cliënt wil opbouwen. 19

20 AFM Boete: Wilgenhaege Vermogensbeheer De bandbreedtes van de antwoorden op het cliëntprofielformulier waaruit een keuze kan worden gemaakt ten aanzien van de gewenste beleggingshorizon en de gewenste hoogte en periodiciteit van de onttrekkingen in de betreffende cliëntendossiers (vraag 15, 16 en 17) zijn erg breed en geven onvoldoende specifiek de doelstellingen weer van de betreffende cliënten ten aanzien van deze punten. Bovendien zijn deze antwoorden niet met documenten onderbouwd, terwijl daartoe wel aanleiding bestond, gezien het feit dat de gegeven antwoorden (per definitie) niet voldoende nauwkeurig zijn. In dat geval mag de beleggingsonderneming niet vertrouwen op de door de cliënt gegeven informatie (artikel 80c, derde lid, BGfo). 20

21 AFM Boete: Wilgenhaege Vermogensbeheer In 6 cliëntendossiers geven cliënten als antwoord op vraag 28, dat de waarde van de portefeuille (tussentijds) nooit lager mag zijn dan de aanvangswaarde. In de andere cliëntdossiers geven de cliënten aan een (tussentijdse) waardedaling van 10%, 20% of 50% acceptabel te vinden. De antwoorden van de cliënten op vraag 30, waarbij hun reactie wordt gevraagd op een waardedaling, varieert van Ik slaap minimaal een week niet meer tot Ik vind het een mooi moment om bij te kopen. Ondanks deze verschillende antwoorden over de risicobereidheid van deze cliënten, hebben al deze cliënten een beheerovereenkomst op grond van behoudend beheer afgesloten. Er is in deze cliëntdossiers geen andere informatie overgelegd waaruit blijkt in welke mate deze cliënten risico kunnen en willen lopen. 21

22 Handreiking beleggingsbeleid 22

23 Handreiking beleggingsbeleid 1. Deze Handreiking is een officieuze leidraad van de AFM. 2. De Handreiking borduurt voort op de leidraad Klant in beeld en richt zich (deels) ook op de wettelijke eisen die aan een integere en beheerste bedrijfsuitoefening worden gesteld. 3. Belangrijke onderwerpen uit dit document zijn: (i) (ii) (iii) (iv) (v) Aanbod van dienstverlening en visie beleggingsonderneming; Capaciteiten; Van principes naar beleggingsbeleid; Monitoring; en, Evaluatie. 23

24 Beleggingsbeleid: visie De investment beliefs van een onderneming zijn de leidende principes die de basis vormen voor het beleggingsbeleid en de inrichting van beleggingsproces en organisatie. Het is een (beperkte) set van overtuigingen die richting geeft aan de besluitvorming in het beleggingsproces. Enkele voorbeelden van in de praktijk gehanteerde investment beliefs zijn: 1. Dat het mogelijk is door de spreiding van de beleggingen over rendements- danwel risicobronnen het risico van een portefeuille te verlagen; 2. Dat het meewegen van ESG-criteria (Environment, Social, Governance) bijdraagt aan het verbeteren van het risico-rendementsprofiel van een belegging; 3. Dat op lange termijn kwaliteitsaandelen/waarde-aandelen/hoog-dividendaandelen een beter rendement leveren dan de algemene markt; 4. Dat markten inefficiënt zijn, gekoppeld aan een idee hoe op basis van analyse het mogelijk is overrendement en/of een lager risico te realiseren; 5. Dat risico door de tijd niet constant is, en daarom een dynamische asset allocatie vereist; 6. Dat de doelstellingen van de cliënt als verplichtingen moeten worden meegenomen in de SAA (in tegenstelling tot een asset only benadering). 24

25 Beleggingsbeleid: capaciteiten De beleggingsonderneming moet kritisch beschouwen of haar aanbod is gestoeld op capaciteiten die binnen de onderneming aanwezig zijn of beschikbaar zijn door ze te betrekken van derden. Capaciteiten omvatten organisatorische en functionele processen, kennis en ervaring van medewerkers en systemen: 1. De beleggingsonderneming moet met processen borgen dat de beleggingsstrategie op een consistente manier wordt uitgevoerd en dat afspraken met de cliënt worden nagekomen. 2. De beleggingsonderneming moet beschikken over adequate kennis en kunde, in-house dan wel uitbesteed, om de aangeboden dienstverlening te kunnen waarmaken. 3. De beleggingsonderneming moet beschikken over systemen die de aangeboden dienst ondersteunen. Deze aspecten zijn zowel belangrijk bij het genereren van ideeën binnen de beleggingsstrategie alsook de implementatie, en de evaluatie en monitoring van de strategie. Hoe uitgebreider, complexer of specialistischer de dienstverlening is, des te meer moeten de capaciteiten worden aangetoond. 25

26 Beleggingsbeleid: aanbod 1. Welke vormen van dienstverlening biedt u aan, bijvoorbeeld een strategisch asset allocatie advies, specifieke beleggingscategorie, etc. (de menukaart). 2. Welke beleggingsstrategie(ën) hanteert u daarbij? 3. Hanteert u een bepaalde beleggingsstijl? Hoe beïnvloedt deze stijl de beleggingsbeslissingen? 4. Hoe ziet uw beleggingsuniversum er uit? In welke beleggingscategorieën, sectoren, regio s en (soort) titels wordt wel of juist niet belegd? 5. Welke referentiemaatstaven (benchmarks) hanteert u voor de aangeboden vorm van dienstverlening of beleggingscategorieën? 6. Voert u spreiding door in de portefeuille? Zo ja, hoe? 26

27 Beleggingsbeleid: monitoring 1. Hoe wordt de portefeuille gemonitord op risico? 2. Hoe wordt de portefeuille gemonitord op rendement? 3. Hoe wordt de portefeuille gemonitord op kosten? 4. Hoe is de risk management functie adequaat (bij voorkeur onafhankelijk) ingevuld? 5. Hoe is het risicoraamwerk vastgelegd? 6. Hoe worden alle relevante risico s in kaart gebracht en gemonitord? 7. Hoe sluiten de risicomanagementsystemen aan op de portefeuillesystemen? 8. Wat is/zijn de aanleiding(en) om met de klant in gesprek te gaan over de gemaakte afspraken en haalbaarheid van de vastgestelde doelstelling? 27

28 Doorlopende informatieplicht AFM klant in beeld: De klant ontvangt periodiek een rapportage over de beleggingsdienstverlening met de stand van zaken van zijn beleggingsportefeuille. Het doel van deze rapportage is tweeledig. Aan de ene kant is de rapportage, in ieder geval bij vermogensbeheer, een verantwoording van de werkzaamheden van de beleggingsondernemingen en de toegevoegde waarde voor de klant. Aan de andere kant geeft het klant inzicht in de beleggingsresultaten en de stand van zaken rondom het behalen van zijn doelstelling. Op basis van de rapportage bespreekt de adviseur met de klant of actie gewenst is in het licht van de te bereiken doelstellingen. In veel rapportages wordt de behoefte van de klant onvoldoende meegenomen. Hiermee worden belangrijke kansen gemist. De rapportage is bij uitstek een geschikt instrument om de klant te informeren over de bereikte resultaten en de toegevoegde waarde van de dienstverlening. 28

29 Doorlopende informatieplicht 1. Beleggingsresultaat, oftewel de groei van het vermogen in bedragen en in procenten. Het percentage moet het nettorendement uitdrukken, dus na aftrek van alle directe en indirecte kosten; 2. Inzicht in het behalen van de doelstelling, waarbij wordt ingegaan op (i) de ontwikkeling van de beleggingsportefeuille ten opzichte van de doelstelling en (ii) de kans dat de doelstelling kan worden gerealiseerd. 3. Verdeling van het vermogen over beleggingscategorieën. Het rapporteren van alleen de verdeling op basis van aandelen, obligaties, liquiditeiten en overige is te beperkt. Binnen deze categorieën kunnen de (verschillen in) risico s namelijk erg groot zijn, zonder dat de klant dit in de gaten heeft. Een specifieke indeling van de beleggingscategorieën doet meer recht aan de risico s van verschillende financiële instrumenten. Zo heeft het voorbeeld in paragraaf 3.4 laten zien dat de indeling van perpetuele leningen in de categorie obligaties tot andere inzichten leidt dan als deze zouden zijn ingedeeld in zakelijke waarden. 4. Verdeling van het vermogen over verschillende sectoren, regio s en thema s. Hiermee krijgt de klant inzicht in de spreiding van zijn portefeuille. 29

30 Doorlopende informatieplicht 5. Risico van de portefeuille (bijvoorbeeld aan de hand van de standaarddeviatie). Hiermee krijgt de klant inzicht inhet risico waaraan zijn portefeuille wordt blootgesteld. 6. Transacties, stortingen, onttrekkingen, inkomsten en uitgaven. Deze informatie geeft een deel van de werkzaamheden van de beleggingsonderneming weer en een overzicht van de eigen activiteiten van de klant. 7. Kostenspecificatie. Kosten zijn relevant in het licht van de te bereiken doelstellingen. De kosten die met beleggen gepaard gaan, gaan ten koste van het (netto)rendement. Als de kosten alleen in bedragen worden vermeld, is het lastig voor klanten om te zien welk kostenpercentage van het rendement moet worden afgetrokken. Het is dan ook belangrijk dat de kosten zowel in bedragen als in percentages worden genoemd. Om de klant maximaal inzicht te geven in de kosten is het belangrijk dat ook een specificatie wordt gegeven van de verschillende kostensoorten. 30

31 Actualiseringsplicht AFM: De adviseur zal bij aanvang van de dienstverlening daarom afspraken maken over periodiek contact met de klant om de dienstverlening en het klantbeleid te evalueren. De AFM acht het daarbij wenselijk dat er minimaal jaarlijks een evaluatie van het klantbeeld en de dienstverlening plaatsvindt. 31

32 Actualiseringsplicht AFM: Het is belangrijk dat de adviseur periodiek (bij voorkeur jaarlijks en bij belangrijke life events) verifieert of de verschillende aspecten van het klantbeeld zijn veranderd. De cliënt kan bijvoorbeeld zijn doelstelling tussentijds aanpassen of zijn risicobereidheid kan veranderen. Ook zijn financiële situatie kan veranderen. Het klantbeeld is het vertrekpunt van de dienstverlening. Het is dus bij doorlopende dienstverlening zoals de beleggingsdienstverlening van belang dat er ook doorlopend inzicht is in de actuele situatie van de cliënt. 32

33 Actualiseringsplicht De AFM is overigens van mening dat bij een life event het de primaire verantwoordelijkheid van de cliënt is om zijn adviseur hierover te informeren. Dit betekent niet dat de cliëntinventarisatie jaarlijks of bij belangrijke life events in zijn geheel herhaald moet worden. De AFM verwacht wel dat de adviseur over de relevante aspecten van de cliënt periodiek controlevragen stelt om te bepalen of de relevante aspecten van de cliënt zijn gewijzigd. Indien nodig vraagt hij door. Dit geldt in het bijzonder voor de financiële positie, doelstelling en risicobereidheid van de cliënt. 33

34 Doelmonitoring Het is van belang om een goed beeld van de doelstelling van de cliënt te hebben. Niet alle cliënten kunnen direct een concrete doelstelling en/of een streefrendement benoemen. Beleggen is voor de meeste cliënten echter het middel om een financieel doel te realiseren. Zonder een doel zal de adviseur geen beeld hebben van wat de cliënt wenst, waardoor hij geen passende beleggingsoplossing kan bieden. Daarbij zal de ene cliënt een heel duidelijk doel voor ogen hebben, bijvoorbeeld een grote uitgave in de toekomst, en zal dit voor de andere cliënt iets minder duidelijk zijn, bijvoorbeeld een goed aanvullend pensioen. Als het doel niet direct duidelijk is, is het van belang dat de adviseur doorvraagt, omdat zonder doel de adviseur niet weet waar hij zich in zijn beleggingsdienstverlening op moet richten. Het is van belang dat de cliënt ook zijn verantwoordelijkheid neemt, door zijn wensen ten aanzien van zijn doelstelling desgevraagd en in samenspraak met de adviseur concreet te maken. Naast het doel waarvoor de cliënt belegt, dienen (waar van toepassing) ook de concrete hoogte van het doelvermogen en/of tussentijdse geplande onttrekkingen en stortingen zo concreet mogelijk bekend te zijn. De termijn waarbinnen het doel gerealiseerd dient te worden, de beleggingshorizon, is ook een belangrijk uitgangspunt voor de dienstverlening. 34

35 Doelmonitoring Het is belangrijk dat de klant gedurende de periode van dienstverlening inzicht heeft in de mate waarin hij op koers ligt om zijn doel te behalen. De beleggingsonderneming kan zo beter inspelen op de verwachtingen van de klant. Om dit inzicht te geven, is het belangrijk dat er in de informatie een koppeling wordt gemaakt tussen de doelstelling van de klant en de beleggingsresultaten. Dit kan door de resultaten expliciet af te zetten tegen de beoogde doelstelling (in rendementen). Daar waar sprake is van een doelbedrag (hypotheek, pensioen of een consumptieve besteding) kan aan de hand van enkele scenario s voor de klant inzichtelijk worden gemaakt in hoeverre zijn doelstelling nog haalbaar is. Het is wenselijk de koppeling tussen doelstelling en beleggingsresultaten periodiek in een (evaluatie)gesprek met de klant te bespreken en hierop indien nodig actie te ondernemen. 35

36 Doelmonitoring AFM: Het belangrijkste risico voor een klant bij beleggingsadvies en vermogensbeheer is dat hij zijn doel niet haalt. Dit geldt zeker als de klant in grote mate afhankelijk is van het behalen van dit doel, bijvoorbeeld bij een inkomens-, aflos- of pensioendoelstelling. Ook in andere gevallen kan het niet behalen van het beoogde doel tot grote teleurstellingen leiden. Als blijkt dat de kans dat een klant zijn doel gaat behalen erg klein is, dan zal de adviseur dit met de klant bespreken en eventueel schriftelijk bevestigen. Dit kan betekenen dat de klant zijn doel moet bijstellen, er meer risico genomen moet worden (als de klant dit wil en kan dragen) of de inleg verhoogd moet worden. Als het doel sneller gerealiseerd lijkt te worden, kan het natuurlijk ook betekenen dat het risico van de portefeuille kan worden verminderd of het behaalde rendement kan worden gemaakt. 36

37 AFM boetebesluiten 37

38 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Actualiseren klantbeleid In de leidraad De klant in beeld is op dit punt overwogen dat de adviseur er doorlopend voor moet zorgen dat dat de beleggingsportefeuille blijft passen bij het doel en de situatie van de klant, het risico dat hij kan dragen en wil nemen en de met hem gemaakte afspraken. Dit hoort bij een zorgvuldig beleggingsproces en kan voorzienbare teleurstellingen voorkomen. Zeker in de huidige wereld met volatiele markten en een hoge mate van onzekerheid is het belang van goede monitoring groot. Die monitoring moet niet alleen gericht zijn op de beleggingsportefeuille; ook het klantbeeld dient regelmatig te worden geactualiseerd. Een veranderd klantbeeld kan aanleiding zijn voor aanpassing van de beleggingsportefeuille. 38

39 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Algemene introductie De AFM heeft in tien onderzochte klantdossiers vastgesteld dat Gooisch Effectenhuis geen, althans onvoldoende (concrete) informatie heeft ingewonnen over de kennis en ervaring, doelstelling, financiële positie en/of risicobereidheid van haar cliënten, voor zover dit redelijkerwijs relevant was geweest voor haar vermogensbeheer en advies. Daarmee heeft Gooisch Effectenhuis in die periode artikel 4:23, eerste lid, onder a, Wft zoals uitgewerkt in de artikelen 80a en 80c van het Besluit Gedragstoezicht financiële ondernemingen Wft (BGfo) overtreden. Gooisch Effectenhuis heeft immers niet kunnen vaststellen dat transacties waarop haar advies of vermogensbeheer betrekking hadden a) voldeden aan de beleggingsdoelstellingen van de cliënten, b) van dien aard waren dat de cliënten de met hun beleggingsdoelstellingen samenhangende beleggingsrisico s financieel konden dragen en c) van dien aard waren dat de cliënten, gelet op hun kennis en ervaring, konden begrijpen welke beleggingsrisico s aan de transacties of aan het beheer van hun portefeuilles verbonden waren, zoals bedoeld in artikel 80a, eerste lid, BGfo. 39

40 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Cliënt [A] Actualiseren klantbeeld Wat de AFM betreft kon Gooisch Effectenhuis haar transacties niet baseren op voldoende concrete redelijkerwijs relevante informatie over de onderwerpen uit artikel 4:23, eerste lid, onderdeel a, Wft. Gooisch Effectenhuis had er dientengevolge ook niet ingevolge artikel 80c, derde lid, BGfo op mogen vertrouwen dat de door de cliënt aan haar verstrekte informatie voldoende was, nu zij weet of zou moeten weten dat deze informatie onnauwkeurig of onvolledig is. Immers de informatie is simpelweg na de aanvang van de dienstverlening in 2007 tot aan 2013 niet meer geactualiseerd. Daarmee wist Gooisch Effectenhuis dat de aldus reeds gemankeerde informatie gedateerd was. Dat betekent dat Gooisch Effectenhuis in de periode van 1 januari 2013 tot en met 30 april 2013 transacties voor de heer [A] is aangegaan terwijl zij slechts beschikte over een klantbeeld van 6 jaar oud. Hiermee heeft Gooisch Effectenhuis volgens de AFM ook artikel 4:23, eerste lid, onder a, Wft zoals uitgewerkt in de artikelen 80a en 80c BGfo op het punt van de actualisatieplicht overtreden. 40

41 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Cliënt [B] Actualiseren klantbeleid Uit het contactverslag van 9 oktober 2012 blijkt inderdaad dat het niet goed gaat met [naam] van de klanten [B], dat zij naar een kleiner pand gaan en meer moeten onttrekken uit de beleggingsportefeuilles. Uit de stukken valt niet af te leiden dat de doelstelling van de klanten [B] aan deze nieuwe omstandigheden is aangepast, terwijl het zeker in deze situatie op de weg van Gooisch Effectenhuis had gelegen om de doelstelling van de klant te actualiseren. Dat klemt temeer nu de klanten eveneens blijkens de aanvankelijke doelstelling hadden aangegeven binnen een paar jaar te willen stoppen met werken. Bovendien had hier actualisatie van de gegevens omtrent de financiële positie voor de hand gelegen, nu voor een goede inschatting of kon worden gestopt met werken belangrijk is een helder en compleet actueel beeld van de financiële positie te hebben. Gooisch Effectenhuis wist of zou hebben moeten weten, in de zin van artikel 80c, derde lid, BGfo, dat actualisatie van de gegevens van de klanten [B] aangewezen was en heeft dat nagelaten. 41

42 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Cliënt [C] Actualiseren klantbeleid De AFM constateert verder dat uit het dossier niet blijkt dat deze aldus gebrekkige informatie over klant [C] op een consequente en substantiële wijze is geactualiseerd nadat de dienstverlening startte in september Van na dat moment zijn slechts enkele zinnen in twee contactverslagen aangetroffen. Op 21 februari 2013 noteert Gooisch Effectenhuis: [C] heeft mij gebeld om aan te geven dat hij, in overleg met zijn accountant [bedrag] wil laten instromen in een nieuwe te openen particuliere account. Wij hebben hiervoor gereserveerd , wordt dus inactief. Het beleggingsprofiel blijft gelijk. En begin mei 2013: [C] belt mij en geeft te kennen EUR bij te willen storten in In overleg is besloten om enkele obligaties bij te kopen, hij wil ook weer iets meer naar aandelen. Gelooft erin. 42

43 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Cliënt [G] Actualiseren klantbeeld Sinds de intake in juli 2009 zijn de onvolledige klantgegevens van de heer [G] bovendien niet geactualiseerd. De enige nadien opgetekende informatie is een contactverslag van 27 juni 2011 waaruit blijkt dat klant [G] bij Gooisch Effectenhuis wil blijven ondanks het vertrek van medewerker [M], en dat vanuit zijn profiel 6 op advies van Gooisch Effectenhuis meer in obligaties belegd gaat worden. Dit geeft geen nadere relevante informatie over de doelstelling, financiële positie en risicobereidheid van klant [G], zoals bedoeld in artikel 4:23, eerste lid, onder a, Wft. Die informatie wordt evenmin up-to-date gebracht door de e- mail van klant [G] aan Gooisch Effectenhuis van 23 juli 2012 waaruit blijkt dat hij een geldbedrag nodig heeft. 43

44 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Cliënt [H] Actualiseren klantbeleid Daar komt nog bij dat de enige actualisering die heeft plaatsgevonden sinds de intake van deze klanten in maart 2007, vergezeld van het daarvan opgemaakte contactverslag en de in oktober 2007 door de klanten ingevulde vragenlijst, bestaat uit het contactverslag van 20 december In dat laatste verslag is te lezen dat Gooisch Effectenhuis klant [H] informeert over de stand van bepaalde perpetuals, en dat de heer [H] qua privé met name geniet van zijn kleinkind en zoals altijd relaxed is. Dit geeft bepaald geen nadere relevante informatie over de doelstelling, financiële positie en risicobereidheid van klanten [H], zoals bedoeld in artikel 4:23, eerste lid, onder a, Wft. 44

45 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Cliënt [I] Actualiseren klantbeleid De reeds gebrekkige informatie is door Gooisch Effectenhuis bovendien na de intake in september 2009 niet bijgewerkt. Uit de van klant [I] aan [K] van 22 februari 2010 blijkt alleen van een reeds geplande benodigde ,- voor het huis in [naam]. Uit het contactverslag van 1 februari 2013 blijkt dat klant [I] tevreden is met de beleggingsresultaten, wat nog geen nadere informatie over de doelstelling geeft. Op het gebied van de risicobereidheid is door Gooisch Effectenhuis weliswaar in handgeschreven aantekening uit maart 2010 opgenomen dat tijdelijk wat defensiever werd belegd, maar daarmee is de overigens onvoldoende concrete informatie over de precieze risicohouding van de klanten niet behoorlijk geactualiseerd, laat staan voldoende aangevuld. 45

46 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Cliënt [J] Actualiseren klantbeleid Sinds de intake van de klanten eind 2008 is in het dossier aan nieuwere informatie slechts het contactverslag van 10 juli 2012 te vinden. Dit verslag maakt duidelijk dat mevrouw [J] tevreden is over het rendement en dat het slecht gaat met de gezondheid van haar man. Dit is geen relevante klantinformatie. Hiermee is althans volgens de AFM de reeds onvolledige informatie over de doelstelling, financiële positie en risicobereidheid van de klanten [J] onvoldoende geactualiseerd. Zeker gezien de korte beleggingshorizon van zo n 2 tot 4 jaar vanaf de intake had Gooisch Effectenhuis tussentijds moeten bespreken welk concreet doel de klanten inmiddels voor ogen stond en met welke te nemen risico s dit zou kunnen worden bereikt. Dat had temeer in de rede gelegen gezien de gebleken slechte gezondheidstoestand van de heer [J], gevolgd door diens overlijden in

47 AFM Boetebesluit Gooisch Effectenhuis Conclusie In negen van de tien onderzochte dossiers heeft Gooisch Effectenhuis naar het oordeel van de AFM bovendien de reeds gebrekkige informatie niet geactualiseerd, zoals blijkens de uitwerking in artikel 80c, derde lid, Bgfo eveneens door artikel 4:23, eerste lid, onder a, Wft wordt vereist. Concrete klantinformatie uit de dossiers dateert veelal nog uit 2007 of 2008 toen de overeenkomsten werden afgesloten en was daarmee in 2013 inmiddels vijf of zes jaar oud. Gooisch Effectenhuis had moeten begrijpen dat de overigens dus onnauwkeurige en onvolledige informatie gedateerd was. Daardoor heeft Gooisch Effectenhuis ook artikel 4:23, eerste lid, onder a, Wft zoals uitgewerkt in de artikelen 80a en 80c BGfo op het punt van de actualisatieplicht overtreden. 47

48 AFM Leidraad provisieverbod 48

49 Leidraad provisieverbod Handvatten bij naleving van het provisieverbod Met dit document laat de AFM zien hoe zij sinds de introductie op 1 januari 2014 invulling heeft gegeven aan het toezicht op het provisieverbod voor beleggingsondernemingen. Dit document verduidelijkt welke uitgangspunten een rol spelen bij de beoordeling van situaties in relatie tot het provisieverbod. Het brengt de informatie samen die de AFM al eerder heeft gecommuniceerd naar aanleiding van vragen van marktpartijen. De uitgangspunten kunnen beleggingsondernemingen helpen om zelf in te schatten wat wel en niet mogelijk is onder het provisieverbod. De voorbeelden die in dit document genoemd worden zijn niet uitputtend. Elke praktijksituatie kan afwijken, daarom geeft heeft het document geen (juridisch) uitsluitsel over de wijze waarop beleggingsondernemingen in dergelijke situaties met het verbod dienen om te gaan. Het document is uitsluitend bedoeld als hulpmiddel voor beleggingsondernemingen met vragen omtrent de interpretatie en toepassing van het provisieverbod. 49

50 Leidraad provisieverbod Uitgangspunten van de AFM: 1. Beleggingsondernemingen ontvangen of verstrekken geen vergoedingen die in relatie staat tot de beleggingsdienstverlening. 2. Beleggingsondernemingen minimaliseren ongewenste prikkels. 50

51 Leidraad provisieverbod Ontvangsten voor promotie Een beleggingsonderneming ontvangt vergoedingen voor marketingactiviteiten, zoals het plaatsen van advertenties. De beleggingsonderneming ontvangt deze vergoedingen voor het maken van reclame met beleggingsinhoudelijke relevante informatie die tegelijkertijd gerelateerd is aan een product. De beleggingsonderneming wordt bijvoorbeeld betaald voor het plaatsen van een banner op haar website waarin de fondsen van één aanbieder worden aanbevolen. 51

52 Leidraad provisieverbod Ontvangsten voor promotie Indien aanbieders van beleggingsproducten aan beleggingsondernemingen vergoedingen betalen dan kwalificeren deze vergoedingen in de regel als provisie. Ze kunnen immers niet worden losgezien van de beleggingsdienstverlening door de beleggingsonderneming. Als aanbieders van beleggingsproducten of -diensten bijvoorbeeld adverteren op websites of in magazines van beleggingsondernemingen en hiervoor een vergoeding betalen, dan krijgt de beleggingsonderneming een financiële impuls. Dit kan ertoe leiden dat de beleggingsonderneming bij de samenstelling van het assortiment of de keuze van financiële instrumenten bij vermogensbeheer of advies gestuurd wordt door aanbieders die een (hoge) marketingvergoeding betalen. 52

53 Leidraad provisieverbod Ontvangsten voor promotie De vergoeding die de beleggingsonderneming ontvangt, of in sommige gevallen betaalt, heeft al snel een relatie met de verleende beleggingsdienst en creëert de mogelijkheid van ongewenste sturing. Deze betaling is dus niet toegestaan. Algemene marketinguitgaven die geen relatie met het verlenen van beleggingsdiensten (of nevendiensten) hebben, blijven wel toegestaan. 53

54 Leidraad provisieverbod Kortingsacties Wanneer een aanbieder van een beleggingsproduct via de beleggingsonderneming vergoedingen of kortingen aanbiedt, zijn deze niet toegestaan. De vergoeding kan dan niet worden losgezien van de beleggingsdienstverlening. Beleggingsondernemingen kunnen door de kortingen van de aanbieder van een beleggingsproduct financiële instrumenten goedkoper aanbieden dan concurrenten en hiermee hun eigen marktaandeel vergroten. Wanneer de aanbieder van een beleggingsproduct zonder tussenkomst van een beleggingsonderneming een kortingsactie aan zou bieden, die voor alle potentiële klanten zou gelden, dan is er in beginsel geen sprake van een provisie verstrekt of ontvangen door een beleggingsonderneming. 54

55 Leidraad provisieverbod Kortingsacties De beleggingsonderneming mag bij de kortingsactie van de aanbieder van een beleggingsproduct niet direct betrokken zijn. Zelfstandige kortingsacties waarbij de aanbieder uit eigen middelen een korting geeft op haar eigen diensten/producten zijn wel toegestaan. Hierbij is het wel van belang dat een kortingsactie tijdelijk van aard is en zo breed mogelijk wordt uitgezet onder alle distribiteurs met wie de aanbieder van een beleggingsproduct samenwerkt. 55

56 Leidraad provisieverbod Aanbrengvergoedingen Vergoedingen die een beleggingsonderneming verstrekt voor het aanbrengen van klanten die in relatie staan met de beleggingsdienst, vallen onder het provisieverbod. Dit is het geval als de vergoeding een percentage bedraagt van de advies- of beheerfee of het belegd vermogen, als de vergoeding jaarlijks betaald wordt zolang de klant belegt en als alleen wordt betaald als iemand daadwerkelijk klant wordt. Wel toegestaan zijn bijvoorbeeld eenmalige vergoedingen voor het aanleveren van NAWgegevens of een betaling voor het meenemen van de beleggingsonderneming in een vergelijking van aanbieders van beleggingsdiensten (vergelijkingssites). Een betaling voor deze activiteiten moet in verhouding staan tot de geleverde prestatie, is niet doorlopend en niet afhankelijk van de uiteindelijke beslissing van de klant om de beleggingsdienst af te nemen. 56

57 Leidraad provisieverbod Marketingevents Een (beheerder van een) beleggingsinstelling wil zijn bekendheid onder beleggingsondernemingen vergroten en organiseert een (marketing)event. Dit event gaat gepaard met een lunch en vindt plaats op een externe locatie. De lunchlezing wordt verzorgd door een bekende hoogleraar die zijn visie geeft op de beleggingsstrategie van de beleggingsinstelling. Voor het event zijn enkele tientallen beleggingsondernemingen uitgenodigd. 57

58 Leidraad provisieverbod Marketingevents Deelname aan dit marketingevent kan worden gezien als een op geld waardeerbare vergoeding die beleggingsondernemingen ontvangen van een beleggingsinstelling. Locatie, consumpties en het programma worden immers betaald door de beheerder van de beleggingsinstelling en niet door de beleggingsondernemingen zelf. Bij het beoordelen van dergelijke situaties, volgt de AFM de lijn van het ESMA advies en kijkt of er bij het event kennis over een product en/of dienst overgebracht worden. Ook kijkt zij of zaken als lunches en koffie een blijk van gastvrijheid zijn en of de kosten hiervan proportioneel zijn. 58

59 Leidraad provisieverbod Marketingevents Het oordeel van de AFM of er sprake is van een verboden provisie zal mede bepaald worden door de proportionaliteit en de selectiviteit. Zo is de kans op ongewenste sturing kleiner, wanneer er veel partijen aanwezig zijn. Bij het bezoeken van (marketing)evenementen doen beleggingsondernemingen er verstandig aan om na te gaan wat de totale kosten zijn, wat er besproken gaat worden, of er meerdere organiserende partijen zijn en welke partijen nog meer genodigd zijn. 59

60 Leidraad provisieverbod Servicemodellen Een zelfstandig vermogensbeheerder kan voor de orderuitvoering onder voorwaarden samenwerken met een depotbank. De vermogensbeheerder en de depotbank kunnen op verschillende manieren de kosten van vermogensbeheer en die van de uitvoering van transacties in rekening brengen bij de cliënt. Of het samenwerkingsmodel, ook wel servicemodel genoemd, past in het gedachtegoed van het provisieverbod is afhankelijk van de wijze dit is vormgegeven. 60

61 Leidraad provisieverbod Servicemodellen Een vermogensbeheerder spreekt met een cliënt af zowel voor het vermogensbeheer als het uitvoeren van transacties een fee in rekening te brengen. De transacties worden door de beheerder doorgegeven en vervolgens uitgevoerd door de depotbank. De vermogensbeheerder vergoedt deze transacties uit de fee die de cliënt aan de beheerder betaalt. Er vindt geen directe betaling plaats tussen de cliënt en de depotbank. 61

62 Leidraad provisieverbod Servicemodellen De vermogensbeheerder neemt feitelijk de verantwoordelijkheid en het risico bij de orderuitvoering over van de cliënt. De vermogensbeheerder besteedt vervolgens de orderuitvoering aan de depotbank uit. Het provisieverbod is niet van toepassing op uitbestedingssituaties. De betaling is dus toegestaan. Wel bestaat er een potentieel ongewenste prikkel in deze specifieke situatie. Zo zou de vermogensbeheerder kunnen verdienen aan het doorgeven van de transacties door een fee af te spreken met de cliënt voor de uitvoering van de transacties die hoger is dan de daadwerkelijke transactievergoeding aan de depotbank. 62

63 Leidraad provisieverbod Servicemodellen Het is de vermogensbeheerder toegestaan orderuitvoering uit te besteden en daarvoor te betalen. In geval een vermogensbeheerder daarbij een opslag aan de cliënt in rekening brengt bovenop de daadwerkelijke transactiekosten die de depotbank in rekening brengt bij de beheerder, kan dit resulteren in onnodig hoge transactietarieven en ook in onnodige transacties. Dit is niet in het belang van de cliënt. Een vermogensbeheerder dient zich in te zetten om dergelijke ongewenste prikkels juist te minimaliseren. 63

64 Leidraad provisieverbod Eigen aanbieder van beleggingsfondsen Het staat vermogensbeheerders vrij om te beleggen in externe aanbieders, eigen aanbieders of elke combinatie daarvan. Indien een vermogensbeheerder ook belegt in fondsen van de eigen aanbieder kan er mogelijk sprake zijn van een belangenconflict dat de integriteit en de zorgvuldige behandeling van cliënten in de weg kan staan. Zo kan er sprake zijn van een ongewenste prikkel, wanneer er via de eigen aanbieder wordt (door)belegd in fondsen van externe aanbieders, bijvoorbeeld met behulp van mandaten. Een goedkoper fonds, dat niet automatisch het best passende fonds is voor de cliënt, is gunstiger voor het financieel resultaat van de aanbieder en dus de groep. Daarnaast kan er sprake zijn van een ongewenste prikkel, omdat het gunstig is voor een vermogensbeheerder om zoveel mogelijk cliënten te laten beleggen in de fondsen van de eigen aanbieder. Dit is niet vanzelfsprekend in het belang van de cliënt. 64

65 Leidraad provisieverbod Eigen aanbieder van beleggingsfondsen De beleggingsonderneming dient zich in te zetten om mogelijke ongewenste prikkels te mitigeren. Dit betekent dat eventuele belangenconflicten geïdentificeerd, gemitigeerd en openbaard moeten worden, doelgroepen dienen te worden bepaald en transparant moet worden gecommuniceerd over kosten. Specifiek voor vermogensbeheerders die niet uitsluitend gebruik maken van eigen fondsen, zoals in bovenstaande casus, heeft de AFM extra aandachtspunten meegegeven: het limiteren van zowel de margeprikkel als de volumeprikkel en het openbaar maken van het selectie en deselectiebeleid. 65

66 Vragen? 66