NEDERLANDS IN NOORD EN ZUID

Transcriptie

1 NEDERLANDS IN NOORD EN ZUID Twee landen, één taal? Rik Vosters Vrije Universiteit Brussel Centrum voor Linguïstiek 01/14/2008 Herhaling titel van presentatie 1

2 Voorafgaand Thema's 1. normdiscussie in Vlaanderen in de 19de eeuw 2. taalzorg in Vlaanderen in de 20ste eeuw 3. verschillen tussen Noord en Zuid 4. recente ontwikkelingen Praktisch vragen, opmerkingen, herhalen?

3 Inleiding Normdiscussie taalplanning» status planning positie t.o.v. Frans» corpus planning positie t.o.v. Noorden centrale vraag in Vlaanderen: Vlaams of Nederlands?» verschillende antwoorden in verschillende tijden» relevant voor NT2-studenten?

4 Normdiscussie 19de eeuw Uitgangspositie 1830 Frans officiële taal van België ('langue exclusive')» ervaren als bedreiging voor Nederlands Recente val van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden» drang om zich van 'Hollands' te onderscheiden Dubbele oppositie Frans Nederlands Noordelijk Zuidelijk Nederlands

5 Normdiscussie 19de eeuw Eerste Minister Charles Rogier in 1832: "On détruira peu à peu l'élement germanique en Belgique" idee: 'Aangezien het Vlaams varieert van provincie tot provincie en van district tot district, kan het onmogelijk gebruikt worden als officiële taal' besef: meer rechten enkel als taal zelf naar hoger niveau wordt getild status planning corpus planning

6 Normdiscussie 19de eeuw besef: corpus planning meer rechten enkel als taal zelf naar hoger niveau wordt getild maar: hoe slecht was het met het Nederlands in Vlaanderen gesteld?» mythe van het Vlaamse taalverval» in de praktijk: niet zo heel anders dan in Noorden» invloed van 15 jaar onder Hollandse vlag

7 » taal van het Noorden overnemen integrationisten Normdiscussie 19de eeuw besef: corpus planning meer rechten enkel als taal zelf naar hoger niveau wordt getild twee mogelijke wegen:» eigen Vlaamse taal ontwikkelen particularisten

8 Normdiscussie 19de eeuw integrationisten redenering: prestige Noordelijke Nederlands ver gevorderde standardisatie => Noordelijke normen overnemen in Zuiden om positie t.o.v. Frans te versterken 'liever Hollands dan Frans' tijdens VKN al intensief contact N-Z cf. letterkundigen zoals J.F. Willems en Prudens Van Duyse

9 Normdiscussie 19de eeuw particularisten stimuleren Vlaamse taaleigen, onafhankelijke Vlaamse taalnormen, eigen Vlaamse taal afkeer van Hollands vaak politiek of religieus geïnspireerd bv. Pieter Behaegel, Leo De Foere

10 Normdiscussie 19de eeuw Integrationistische acties vanaf jaren 1840: Nederlandsche Congressen» taal en letterkunde» contact Noord en Zuid Woordenboek der Nederlandse Taal (WNT)» , 40 volumes, meer dan pagina's» corpus planning

11 Normdiscussie 19de eeuw Spellingoorlog opmerkelijke aandacht voor spelling Noorden: Siegenbeek (1804) Zuiden: geen officiële norm de facto Des Roches (1761)

12 Normdiscussie 19de eeuw waarover gaat het eigenlijk? y - ij ae - aa den - de accenten wyn - wijn gaen - gaan den man - de man beén - been

13 Normdiscussie 19de eeuw Van Duyse, De spellingsoorlog. Luimig heldendicht (1842) "Wat is die letterkunst, door Hollands tael bevrucht? Rukt haer het masker af, wat is ze?... Oranjezucht!" "Het Vlaemsche Taelgeschut, dat 't Flandrophobendom In duigen schoot, is zoo men wil, vernageld. Een onverbidbre accentendrom Heeft heel den letterstam behageld [~Behaegel]" F.L.N. Henckel, Nieuwe Vlaemsche spraek-konst (1815): "Niet de Paus, gelijk de Hollanders willen in [ ]; want volgens onze grondregels [...] zou men den Paus een oneigen geslacht toeschrijven, en den leerling leeren doolen"

14 Normdiscussie 19de eeuw Uitkomst? 1844: Commissiespelling» Belgische regering: wedstrijd» 12 inzendingen» Willems-spelling 1869: De Vries - Te Winkel» spellingseenheid» integrationistische overwinning

15 Normdiscussie 19de eeuw Tweede generatie particularisten West-Vlaanderen, tweede helft 19de eeuw St. Lutgardegilde: De Bo, Guido Gezelle echte West-Vlaamse streektaal (dialecten) religieuze motieven» Noordelijke spelling = protestant ; half joods, half heidens» Monoftongen zijn katholiek, diftongen zijn ketters (wîne t.o.v. wijn)

16 Normdiscussie 19de eeuw Conclusie? integrationistische overwinning» één spelling» één taal maar: problemen werken door tot in de 20ste en 21ste eeuw

17 Taalzorg in de 20ste eeuw jaren 1930: Vlaamse Beweging ~ eentalig Vlaanderen» maar: weinig contact met Noorden» maar: sterke positie Vlaamse dialecten» maar: veel ongeletterdheid => nieuwe golf van corpusplanning: taaltuiniers vooral tussen jaren `50 en `70

18 Taalzorg in de 20ste eeuw Rol van de media kranten» dagelijkse columns met taallessen» spin-off boeken radio» stukjes in prime time» professoren geven taaltips zeg niet: dat kost duur (~ Fr. 'ça côute cher') maar zeg: dat is duur

19 Taalzorg in de 20ste eeuw Taalideologie goed Nederlands ~ goed Hollands sterk normatief enge overname van de Noordelijke taalnormen ( = sterk integrationistisch ) strijd tegen 'Vlederlands' strijd tegen Franse invloed sociale agenda: Vlaamse emancipatie 'opvoeding van het volk' hoge waarderingsgraad

20 Taalzorg in de 20ste eeuw Televisie 'Beter Nederlands voor elke kijker' bekendste voorbeeld: Hier spreekt men Nederlands» sketch show met taaladvies» Fons Fraeters, Joos Florquin, Annie Van Avermaet (Vanzelfsprekend - Niet Vanzelfsprekend) video: twee fragmentjes» wat zijn de 'fouten'?» wat zijn de alternatieven?» wat vind je van deze aanpak? zou dit nu nog populair zijn?

21 Video: Hier spreekt men Nederlands (i) VRT - Terzake - Fons Fraeters ( )

22 Video: Hier spreekt men Nederlands (ii) VRT - Hier spreekt men Nederlands (heruitzending )

23 Taalzorg in de 20ste eeuw Sinds de jaren 1980 minder expliciet taaladvies minder integrationistisch: eigen Belgisch-Nederlandse norm toch: duidelijke normatieve en volksopvoedende opdracht 'taalpaus' Ruud Hendrickx VRT Taalcharter

24 "De VRT wil de norm voor de Belgische variant van de Nederlandse standaardtaal zijn en blijven" Conference and location

25 Taalzorg in de 20ste eeuw Uitkomst van de normdiscussies? Nederlandse Taalunie 1980: Taalunieverdrag integrationistische succes supranationaal orgaan» spelling bv. Groene Boekje» steun / inspanningen codificatie bv. ANS» uitdragen Nederlandse taal - internationale neerlandistiek - zomercursussen

26 Verschillen Noord-Zuid Verschillen in de standaardtaal» spelling» uitspraak» lexis» morfologie en syntaxis» sociolinguïstisch Pluricentrisch taalgebied» centrum» interne periferie» externe periferie

27 Verschillen Noord-Zuid Spelling Zijn er spellingverschillen? Welke?

28 Verschillen Noord-Zuid Spelling geen verschillen spelling 1995 revisie 2005» paarde(n)bloem» jood/jood witte spelling» 24-jarige» 24uursservice

29 Verschillen Noord-Zuid Uitspraak wederzijdse ondertitels twee korte fragmentjes Welke uitspraakverschillen ontdek je?

30 Verschillen Noord-Zuid Uitspraak intonatie, zinsmelodie lange monoftongen» N: licht gediftongeerd heet /he. j t/ boot /bo. w t/» Z: monoftongen heet /he.t/ boot /bo.t/ initiële fricatieven» N: verstemloosd vis /fis/ zee /se. j /» Z: stemhebbend vis /vis/ zee /ze./ g-klank» N: hard (beperkt geografisch)» Z: zacht

31 Verschillen Noord-Zuid w-klank» N: eerder labiodentaal» Z: eerder bilabiaal r-klank» N: vocalisering (beperkt geografisch)» Z: tongpunt-r, huig-r grafemen <ti> en<ci>» N: gepalataliseerd politie /po.li.tsi./ officieel /ofi.ʃe.l/» Z: puur alveolair politie /po(.)li.si./ officieel /ofi.sje.l/ Zuidelijke spellinguitspraak» leenwoorden: dossier /dosi.r/» slot-n: lopen /lo.pə/

32 Verschillen Noord-Zuid Lexicale kenmerken Zuidelijk Nederlands officiële terminologie neologismen/gewoontes dialectismen gallicismen (< Frans) purismen Welke voorbeelden ken je? In welke groep?

33 Verschillen Noord-Zuid Officiële terminologie (= 'referentiële Belgicismen') Z: schepen N: wethouder Z: senaat N: Eerste Kamer Z: gouverneur N: commissaris van de koning(in) => toch: ook beperkt gebruikt in Nederland

34 Verschillen Noord-Zuid Neologismen, woorden die op andere gebruiken duiden N: snack na schooltijd Z: vieruurtje N: minimuminkomen Z: leefloon

35 Verschillen Noord-Zuid Dialectwoorden spreektaal niet algemeen Belgisch-Nederlands slager ham

36 Verschillen Noord-Zuid Gallicismen spreektaal; niet algemeen Belgisch-Nederlands N: verwarming N: kopje N: tosti Z: chauffage Z: tas Z: croque monsieur

37 Verschillen Noord-Zuid Purismen taaltuiniers jaren 1960 nu weinig gebruikt punaise duimspijker paraplu regenscherm douche stortbad

38 Verschillen Noord-Zuid Morfologie Zuidelijke pronomina (spreektaal) Systeem?» N: jij jouw jou u uw u» Jij zei: jouw boek geef ik niet aan jou.» U zei: uw boek geef ik niet aan u.» Z: gij uw u» Gij zeit: uw boek geef ik niet aan u.

39 Verschillen Noord-Zuid diminutieven» Nederland: -je» Vlaanderen (spreektaal): -ke gendersysteem» Nederland: masculinisering / 2 genera bv. de koe... hij geeft melk» Vlaanderen: 3 genera bv. de koe... zij geeft melk - cf. dialecten: den man de vrouw het kind (masc.) (femin.) (neutr.)

40 Verschillen Noord-Zuid Syntaxis doorbreken van de werkwoordelijke eindgroep» Peter zal er iets moeten aan doen. Vinf Vinf» Peter zal er iets aan moeten doen. Vinf Vinf Belgisch Nederlands Noordelijk Nederlands

41 Verschillen Noord-Zuid Sociolinguïstische landschap en attitudes video: Verhaal van een Taal (De Vries & Willemyns 1995) Wat denken de sprekers of Zuidelijk en Noordelijk Ndl.? Wat zijn de stereotiepe attitudes t.o.v. N/Z Ndl.?

42 Video: taalattitudes VRT - Panorama - Twee Randgevallen ( )

43 Verschillen Noord-Zuid attitudes:» Vlamingen over Noordelijk Ndl.: koud, hard, lelijk, 'vlot'» Nederlanders over Belgisch Ndl.: grappig, schattig, 'formeel', 'beleefd' taalcontinuüm» Nederland: [+F] Noordelijke standaardtaal [-F] Noordelijke standaardtaal, (dialect)» Vlaanderen: [+F] Zuidelijke standaardtaal of regiolect/tussentaal [-F] Regiolect/tussentaal, dialect

44 Recente ontwikkelingen Dialectverlies In Nederland: bijna compleet maar: Limburgs & Nedersaksisch In Vlaanderen: nog relatief sterk, maar snelle afname

45 Recente ontwikkelingen Willemyns 1979:» West-Vlaanderen: 98%» Antwerpen: 91%» Oost-Vlaanderen: 86,5%» Limburg: 84%» Brabant: 78%» Brussel: 69% Van Keymeulen 1993:» West Vlaanderen: 88,2%» Antwerpen: 62,1%» Oost-Vlaanderen: 49,6%» Limburg: 40%» Brabant: 48,3%

46 Recente ontwikkelingen Destandardisatie Informalisering:» vroeger ook regiolecten» maar: grens tussen +F en -F situaties vager en dus ook zo voor onderscheid +F en -F taalvariëteiten In Nederland: Poldernederlands» tijd: /teit/ > / ta.jt /» zout: /sout/ > / sa.ut / Stroop 1998

47 Recente ontwikkelingen Tussentaal in Vlaanderen Tussentaal, Verkavelingsvlaams, Schoon Vlaams = informeel Belgisch-Nederlands Van Istendael, Het Belgisch Labyrint, 1989: "de taal van een nieuwsoortig, door en door vals Vlaams zelfvertrouwen, het is de taal die uit angst voor dialect en uit angst voor het Nederlands is geboren, een wangedrocht is het, de taal van de Vlaamse intellectuele luiheid"

48 Recente ontwikkelingen Wat is het precies?» gesproken variëteit» informele register (maar: breidt uit)» 'tussen dialect en standaardtaal'» Brabants gekleurd» gallicismen, dialectinvloeden» sprekers meestal géén dialectsprekers Einde van het integrationisme? Divergentie in Noord en Zuid?

49 Recente ontwikkelingen Wat betekent dit? Welke kenmerken kan je eruit halen?

50 Recente ontwikkelingen Fonologisch procope apocope syncope gij ept nie goe as Lexicaal dialectisch gallicistisch

51 Recente ontwikkelingen Morfosyntactisch 3 genera» ne kleinen man» een klein vrouw» e klein kind pronomina» gij-systeem dubbele negatie» kweet et nie goe nie meer stapelvormen» eef-se zij?

52 Recente ontwikkelingen Fragment: Computerles in tussentaal Let op de kenmerken Zoek zoveel mogelijk voorbeelden...

53 Opname A.Geeraert (Vrije Universiteit Brussel)

54 VRAGEN? Rik Vosters Vrije Universiteit Brussel Centrum voor Linguïstiek 01/14/2008 Herhaling titel van presentatie 54