Forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht

Transcriptie

1 Forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht

2

3 Forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof. mr. P.F. van der Heijden, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 14 februari 2008 klokke uur door Pieter Henri Louis Marie Kuypers geboren te Breda op 9 mei in 1964

4 Promotiecommissie: Promotor: Referent: Overige leden: Prof. mr. M.V. Polak Prof. dr. M. Pertegás Sender (Universiteit Antwerpen, België) Prof. mr. W.D.H. Asser Prof. mr. M.H. Claringbould Prof. mr. H.J. Snijders Lay-out: Anne-Marie Krens Tekstbeeld Oegstgeest 2008 P.H.L.M. Kuypers - Brussel ISBN Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Op al onze aanbiedingen en overeenkomsten zijn van toepassing de Algemene Voorwaarden van Kluwer bv, gedeponeerd ter griffie van de Rechtbank te Amsterdam op 8 augustus 2007 onder depotnummer 127/2007. Deze vindt u op of kunt u opvragen bij onze klantenservice.

5 Voor Elisabeth The elimination of (..) uncertainties by agreeing in advance on a forum acceptable to both parties is an indispensable element in international trade, commerce and contracting. 407 US 1 (1972) M/S Bremen v. Zapata Offshore Company

6

7 Woord vooraf Het recht met betrekking tot uitdrukkelijke en stilzwijgende forumkeuze heeft de laatste 35 jaren een sterke ontwikkeling gekend. Niet alleen de Europese Gemeenschappen, de Haagse Conferentie en de nationale wetgevers hebben zich bezig gehouden met forumkeuze, maar ook doctrine en rechtspraak hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van het recht over forumkeuze. Op de achtergrond zijn vermoedelijk de internationalisering van de handel door de mondialisering van de economieën en de ontwikkeling van de gemeenschappelijke en interne Europese markt belangrijke redenen geweest voor deze juridische ontwikkeling. De Europese Gemeenschappen hebben in deze periode niet stil gezeten. Het EEX-Verdrag van 1968, zoals gewijzigd door Toetredingsverdragen in 1978, 1982, 1989 en 1996, het Verdrag van Lugano van 1988, ook genaamd Parallelverdrag of EVEX, en de EEX-Verordening in 2000 zijn de afgelopen 40 jaren tot stand gekomen. De regels over forumkeuze zijn daarbij gewijzigd door het EEX-Verdrag, het Eerste Toetredingsverdrag, Derde Toetredingsverdrag, EVEX en de EEX-Vº. De Haagse Conferentie is sinds 1994 bezig geweest met een internationaal verdrag over jurisdictie alsmede erkenning en tenuitvoerlegging van gerechtelijke uitspraken. Een ontwerp verdrag circuleert sinds Deze ambities zijn niet waargemaakt, maar een verdrag over forumkeuze is op 1 juni 2005 tot stand gekomen. De Nederlandse en Belgische wetgevers hebben het commuun internationaal bevoegdheidsrecht per 1 januari 2002 respectievelijk 1 oktober 2004 gecodificeerd in de Eerste Afdeling van Titel 1 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering respectievelijk in een apart wetboek over het Belgische internationaal privaatrecht. De wetgever heeft daardoor het commune internationaal privaatrecht inzake forumkeuze gewijzigd. De Europese, Nederlandse en Belgische wetgevers hebben het recht inzake forumkeuze er niet gemakkelijker op gemaakt doordat de regels onderling verschillen. Naast de Europese Gemeenschappen en wetgevers hebben de Europese en nationale rechtspraak aan een ontwikkeling van het recht inzake forumkeuze bijgedragen. Het Hof van Justitie heeft veel vragen over artikel 17 EEX (in de verschillende versies) beantwoord en een belangrijke bijdrage geleverd aan de rechtsontwikkeling. De nationale rechtspraak heeft een bijdrage geleverd door de grote hoeveelheid uitspraken, vooral over de inhoud van de vormvoorschriften.

8 VIII Woord vooraf Voorts wijs ik op de tendens om te streven naar partijautonomie. Forumkeuze is hiervan een belangrijke exponent. Partijen krijgen in principe de vrijheid om zelf te bepalen welk gerecht of gerechten hun geschillen zal, respectievelijk zullen berechten vaak met uitsluiting van andere gerechten. Partijen maken van dit recht vaak gebruik gezien de vele gepubliceerde gerechtelijke uitspraken. Keerzijde van de partijautonomie is dat de Europese Gemeenschappen en de nationale wetgevers zich zorgen maken over de sociaal of economische zwakke partijen. Voor verzekeringnemers, consumenten en werknemers is een omgekeerde tendens waarneembaar, namelijk een beperking van partijautonomie. Forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht is derhalve door deze uiteenlopende ontwikkelingen een boeiend en actueel onderwerp. De komende jaren zal het onderwerp vermoedelijk in beweging blijven. In de praktijk blijft forumkeuze een onverminderd belangrijke rol te spelen, zodat geschillen over forumkeuze niet zullen uitblijven. Een verdere ontwikkeling van de rechtspraak over forumkeuze ligt dan ook in de rede. Daarnaast zal de inwerkingtreding van het Haags Forumkeuzeverdrag waarschijnlijk zorgen voor de verdere ontwikkeling van het recht over forumkeuze. Het onderzoek is afgesloten in juni Met latere ontwikkelingen in rechtspraak en literatuur is slechts bij uitzondering rekening gehouden. Brussel, november 2007

9 Inhoudsopgave WOORD VOORAF V LIJST VAN AFKORTINGEN XXIII 1 INLEIDING Inleiding Forumkeuze in de praktijk Keuze onderwerp Wijze van behandeling 9 2 OMSCHRIJVING FORUMKEUZE, ONDERSCHEID MET WOONPLAATSKEUZE, AANWIJZING VAN DE PLAATS VAN UITVOERING VAN EEN OVEREENKOMST EN DE OVEREENKOMST TOT ARBITRAGE Inleiding Omschrijvingen forumkeuze België Duitsland Frankrijk Nederland Haags Forumkeuzeverdrag Eigen omschrijving van forumkeuze Onderscheid tussen forumkeuze en domicilie- of woonplaatskeuze Onderscheid tussen forumkeuze en een overeenkomst tot aanwijzing van de plaats van uitvoering van de overeenkomst Onderscheid tussen forumkeuze en overeenkomst tot arbitrage Conclusie 47 3 VOOR- EN NADELEN VAN FORUMKEUZE Inleiding Nadelen forumkeuze Voordelen forumkeuze Inleiding Objectieve voordelen Subjectieve voordelen Conclusie 61

10 X Inhoudsopgave 4 MATERIEEL TOEPASSINGSBEREIK VAN DE ARTIKELEN 23 EEX- V /17 VERDRAG EN ARTIKEL 24 EEX-V /18 VERDRAG ALSMEDE HET HAAGS FORUMKEUZEVERDRAG Inleiding Algemeen: de grenzen van toepassing van de artikelen 23 EEX-V /17 Verdrag en 24 EEX-V /18 Verdrag Inleiding Materieel toepassingsbereik Internationaliteitsvereiste Temporeel toepassingsbereik Formeel toepassingsbereik Geografisch geldingsbereik Omschrijving burgerlijke en handelszaken Uitgesloten onderwerpen Haags Forumkeuzeverdrag Conclusie 84 5 INTERNATIONALITEITSVEREISTE Inleiding Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag en het internationaliteitsvereiste Heersende leer en weerlegging Standpunt Relativering standpunt Standpunt Hof van Justitie Conclusie Inhoud van een internationaliteitsvereiste Tijdstip van een internationaliteitsvereiste Artikel 24 EEX-V /18 Verdrag en het internationaliteitsvereiste Commuun internationaal privaatrecht Conclusie TEMPOREEL TOEPASSINGSBEREIK (TOETREDINGSVERDRAGEN EEX) Inleiding Temporeel toepassingsbereik artikel 23 EEX-V /17 Verdrag en de Toetredingsverdragen Wijzigingen artikel 17 EEX en verschillen met artikel 17 EVEX en 23 EEX-V Temporeel toepassingsbereik artikel 24 EEX-V /18 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Anticipatie op nieuwe regels? Conclusie 133

11 Inhoudsopgave XI 7 FORMEEL TOEPASSINGSBEREIK ARTIKEL 23 EEX-V /17 VERDRAG EN HET HAAGS FORUMKEUZEVERDRAG Inleiding Woonplaats in een EG c.q. verdragsluitende staat Inleiding Welke partijen: de contract- of procespartijen? Wanneer wordt de momentopname gemaakt? Wat wordt verstaan onder woonplaats? Moeten partijen voor de toepassing van artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag in verschillende EG (EEX-V ) c.q. verdragsluitende (Verdrag) staten woonplaats hebben? Het geografisch geldingsbereik: wat omvat het grondgebied van de EG c.q. verdragsluitende staten? Aanwijzing van een gerecht of gerechten van een EG c.q. verdragsluitende staat Inleiding Algemene beperkingen van een aanwijzing van een gerecht of gerechten Gerechten: welke is bevoegd? Gerechten van één of een EG c.q. verdragsluitende staat? Bepaalbaarheid van een gerecht of de gerechten Derogatie van een gerecht of betrokkenheid van een andere EG c.q. verdragsluitende staat? Samenloop van de artikelen 23 EEX-V, 17 EEX en 17 EVEX Inleiding Artikel 54 ter EVEX Gerechten EVA en EG lidstaten Conclusie samenloop Formeel toepassingsbereik Haags Forumkeuzeverdrag Conclusie HET FORMEEL TOEPASSINGSBEREIK VAN ARTIKEL 24 EEX-V /18 VERDRAG Inleiding Verweerder in de zin van artikel 24 EEX-V /18 Verdrag Verschijning voor het gerecht van een EG c.q. verdragsluitende staat Gerecht van een EG c.q. verdragsluitende staat Verschijnen De verweerder (of één der partijen?) dient zijn (haar) woonplaats op het grondgebied van een EG of verdragsluitende staat te hebben Inleiding Standpunten over mogelijke woonplaats Verweerder met woonplaats in een EG c.q. verdragsluitende staat Één der partijen heeft woonplaats in een EG c.q. verdragsluitende staat Toepasselijkheid ongeacht woonplaats 211

12 XII Inhoudsopgave 8.5 Uitsluitend of mede om de bevoegdheid te betwisten Uitsluitend of mede? Wanneer dient het bevoegdheidsverweer te worden gevoerd? Samenloop artikel 24 EEX-V, 18 EEX en 18 EVEX Conclusie COMMUUN INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT Inleiding Verhouding van commuun internationaal privaatrecht tot EEX-V /Verdrag Hoofdregels Nederlands, Belgisch, Duits en Frans commuun internationaal privaatrecht Conclusie DE WERKING VAN EEN FORUMKEUZE: PROROGATIE EN DEROGATIE Inleiding Prorogatie Derogatie Algemeen Derogatie onder de artikelen 23 EEX-V /17 Verdrag Derogatie in Nederlands commuun internationaal privaatrecht Exclusiviteit van een forumkeuze onder commuun internationaal privaatrecht Derogatie zonder prorogatie ( forumuitsluiting ) Is handelen in strijd met een forumkeuze een (toerekenbare) tekortkoming? Inleiding Toepasselijk recht Nederlands recht Welke rechter oordeelt over de geldigheid en gevolgen van een forumkeuze? Inleiding Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Artikel 24 EEX-V /18 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Ambtshalve toetsing van een uitdrukkelijke of stilzwijgende forumkeuze Inleiding De verweerder verschijnt en betwist de forumkeuze Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Richtlijn 93/13/EEG Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht De verweerder verschijnt en betwist de bevoegdheid niet Artikel 24 EEX-V /18 Verdrag Richtlijn 93/13/EEG 288

13 Inhoudsopgave XIII Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht De verweerder verschijnt niet en het gerecht verleent verstek Artikel 26 lid 1 EEX-V /20 lid 1 Verdrag Richtlijn 93/13/EEG Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Jurisdictieconflicten en artikelen 23 lid 3 EEX-V /17 lid 1, laatste zin Verdrag Inleiding Forum prorogatum in een EG lidstaat c.q. verdragsluitende staat is als eerstegeadieerd en EEX-V /Verdrag is van toepassing Forum derogatum in een EG lidstaat c.q. verdragsluitende staat is als eerste geadieerd en EEX-V /Verdrag is van toepassing Forum prorogatum in een EG lidstaat c.q. verdragsluitende staat is als eerste geadieerd, en EEX-V /Verdrag is niet (geheel) van toepassing: art. 23 lid 3 EEX-V /17 lid 1, laatste zin Verdrag Artikel 23 lid 3 EEX-V /17 lid 1, laatste zin Verdrag Verhouding van artikel 23 lid 3 EEX-V /17 lid 1, laatste zin Verdrag tot artikel 24 EEX-V /18 Verdrag De gevolgen van artikel 23 lid 3 EEX-V /17 lid 1, laatste zin Verdrag Forum prorogatum buiten de EG lidstaten c.q. verdragsluitende staten is als eerste geadieerd of het forum derogatum is als eerste geadieerd een EEX-V /Verdrag is niet van toepassing Conclusie DERDENWERKING EN WERKING TEN BEHOEVE VAN ÉÉN VAN DE PARTIJEN Inleiding Derdenwerking van forumkeuze Inleiding Forumkeuze en derdenwerking Arrest Gerling/Tesoro dello Stato De arresten Tilly Russ/Nova, Castelletti/Trumpy en Coreck Maritime/Handelsveem Gebondenheid van een derde Toepasselijk nationaal recht Toepasselijkheid van artikel 23 EEX-V /17 Verdrag en derdenwerking Inleiding Wijziging woonplaats van partijen Wijziging van het aangewezen gerecht Samenvatting Vormvoorschriften en derdenwerking Voorbeelden van een mogelijke derdenwerking Overgang onder algemene titel Faillissement en gebondenheid van de curator 338

14 XIV Inhoudsopgave Cognossementen Overgang onder bijzondere titel (subrogatie, cessie) Toetreding tot de overeenkomst Trustvoorwaarden Eiser is begunstigde van een forumkeuze (derdenbeding) Statuten en aandeelhouders Lastgeving, vertegenwoordiging Accessoire en garantieovereenkomsten Massaclaims Forumkeuze uitsluitend ten behoeve van één van de partijen: geen derogatie ( eenzijdige forumkeuze ) Inleiding en voorgeschiedenis Bevoordeling Arrest Anterist/Crédit Lyonnais Criteria voor bevoordeling Letter van het beding Geheel van de aan de overeenkomst te ontlenen aanwijzingen Omstandigheden waaronder de overeenkomst is gesloten Nationale rechtspraak Inleiding Rechtspraak voor het arrest Anterist/Crédit Lyonnais Rechtspraak na het arrest Anterist/Crédit Lyonnais Artikel 23 EEX-V Haags Forumkeuzeverdrag Bevoordeling in commuun internationaal privaatrecht Conclusie EEN OVEREENKOMST OF TRUST Inleiding Toepasselijk recht en forumkeuze Inleiding Toepasselijk recht op een forumkeuze? Verhouding tussen lex causae en lex fori in commuun internationaal privaatrecht Verhouding tussen lex causae, lex fori en artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Verhouding tussen lex causae, lex fori en het Haags Forumkeuzeverdrag Stilzwijgende forumkeuze en toepasselijk recht Overeenkomst Wat houdt een overeenkomst tot aanwijzing van de bevoegde rechter in? Artikel 23 EEX-V /Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Dient het begrip overeenkomst in EEX-V /Verdrag autonoom te worden uitgelegd? Trust 430

15 Inhoudsopgave XV Artikel 23 lid 4 EEX-V /17 lid 2 Verdrag en ontwerp Haags bevoegdheids- en executieverdrag Forumkeuze ex artikel 23 lid 4 EEX-V /17 lid 2 Verdrag door een trust Forumkeuze in een trust in commuun internationaal privaatrecht Wilsgebreken Battle of forms Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Nietige forumkeuze of nietige (hoofd)overeenkomst Inleiding Nietigheid en artikel 23/24 EEX-V en 17/18 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Conclusie VORMVOORSCHRIFTEN Inleiding De inhoud en het doel van de vormvoorschriften van artikel 23 EEX-V /17 Verdrag en het Haags Forumkeuzeverdrag Inleiding en inhoud vormvoorschriften Het eerste doel: rechtszekerheid Het tweede doel: waarborg voor wilsovereenstemming Het derde doel: bescherming van de zwakste partij De inhoud en het doel van vormvoorschriften in het Haags Forumkeuzeverdrag Conclusie De inhoud en het doel van de vormvoorschriften in het commune internationaal privaatrecht Inleiding De vormvoorschriften in het Nederlandse commune internationaal privaatrecht De vormvoorschriften in het Belgische commune internationaal privaatrecht De vormvoorschriften in het Duitse commune internationaal privaatrecht De vormvoorschriften in het Franse commune internationaal privaatrecht De status van vormvoorschriften De voorgeschiedenis van artikel 17 EEX De status van vormvoorschriften en artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag Verhouding tussen Hof van Justitie en de nationale rechter De status van vormvoorschriften in het Haags Forumkeuzeverdrag De status van vormvoorschriften in het commune internationaal privaatrecht Schriftelijke overeenkomst 494

16 XVI Inhoudsopgave Hoofdregel artikel 23 lid 1 sub a EEX-V /17 lid 1 sub a Verdrag Onderhandse of authentieke akte Uitwisseling van schriftelijke stukken Statuten Stilzwijgend verlengde overeenkomst Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst Inleiding Arresten Hof van Justitie Nationale rechtspraak Inleiding Schriftelijke vastlegging vóór een mondelinge overeenkomst Schriftelijke bevestiging na een mondelinge overeenkomst Schriftelijke vastlegging zonder mondelinge overeenkomst (geen lopende handelsbetrekkingen) Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Handelwijzen die tussen partijen gebruikelijk zijn geworden: lopende handelsbetrekkingen Inleiding Ontstaan en verhouding tot andere vormen van een forumkeuze Wat zijn lopende handelsbetrekkingen en wanneer ontstaan lopende handelsbetrekkingen? Maakt een forumkeuze deel uit van lopende handelsbetrekkingen? Wilsovereenstemming in lopende handelsbetrekkingen Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Vorm die is toegelaten in de internationale handel Inleiding Internationale handel en het Eerste Toetredingsverdrag Internationale handel Inleiding Internationaliteitsvereiste Handel Vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of waarvan partijen op de hoogte hadden behoren te zijn ( bekendheid van partijen ) Algemeen Gewoonte Bekendheid van partijen Welke vorm in de internationale handel algemeen bekend is ( algemene bekendheid ) Algemeen Algemene bekendheid Enige algemeen bekende vormen 570

17 Inhoudsopgave XVII Partijen nemen deze vorm bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche doorgaans in acht ( gebruikelijke vorm in de betrokken handelsbranche ) Inleiding Dergelijke overeenkomsten Handelsbranche Doorgaans Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Evaluatie Artikel 23 lid 2 EEX-V : duurzaam geregistreerde elektronisch gesloten overeenkomst Inleiding Vorm van artikel 23 lid 2 EEX-Vº Duurzaam geregistreerd Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Forumkeuze in een cognossement Inleiding Artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Verwijzing naar een forumkeuze Inleiding Verwijzing is een autonoom begrip Algemeen Verwijzing dient te leiden tot wilsovereenstemming Is een uitdrukkelijke verwijzing naar een forumkeuze nodig? Arrest Colzani/Rüwa Voldoende verwijzing Uitdrukkelijke verwijzing Normale zorgvuldigheid Daadwerkelijk meedelen Scenario s voor verwijzing Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Verwijzing en statuten Vormvoorschriften en taal Conclusie 630

18 XVIII Inhoudsopgave 14 BEPAALDE RECHTSBETREKKING Inleiding Artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag Strekking van het vereiste van bepaaldheid Mate van bepaaldheid en bepaalbaarheid Rechtspraak over bepaaldheid Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Bepaalde rechtsbetrekking en derdenwerking Samenloop contractuele of niet contractuele vorderingen Samenloop tussen contractuele vorderingen Samenloop tussen contractuele en niet contractuele vorderingen Inleiding Samenloop met delictuele vorderingen Samenloop met niet delictuele vorderingen Artikelen 24 EEX-Vº/18 Verdrag en 9 sub a Rv Conclusie BESCHERMDE PARTIJEN Inleiding: het begrip beschermde partij Verzekeringnemers, verzekerden en begunstigden Inleiding Materieel toepassingsbereik van Afdeling 3 EEX-Vº/Verdrag Formeel toepassingsbereik van Afdeling 3 EEX-Vº/Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Consumenten Inleiding Materieel toepassingsbereik van Afdeling 4 EEX-Vº/Verdrag Inleiding Consument Overeenkomst Handelt de wederpartij van de consument bedrijfs- of beroepsmatig? Soorten consumentenovereenkomsten (artikel 15 lid 1 EEX-Vº/13 lid 1 Verdrag) Artikel 15 lid 3 EEX-Vº/13 lid 3 Verdrag Formeel toepassingsbereik van Afdeling 4 EEX-Vº/Verdrag Richtlijn 93/13/EEG Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Werknemers Inleiding Materieel toepassingsbereik Inleiding De begrippen arbeidsovereenkomst en werknemer 717

19 Inhoudsopgave XIX Werknemer en procespartij Formeel toepassingsbereik Hoofdregel Uitzonderingen Artikel 17 lid 5 EEX versus artikel 17 lid 5 EVEX Richtlijn 96/71/EG Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Nederland België Duitsland Frankrijk Beperkingen van forumkeuze Hoofdregel Forumkeuze na het ontstaan van het geschil Forumkeuze biedt een ruimere keuzemogelijkheid Verzekeringsnemer en verzekeraar c.q. consument en wederpartij hebben woonplaats in dezelfde staat Verzekeringsnemer buiten EG-lidstaten c.q. verdragsluitende staten Verzekering van grote risico s Vormvoorschriften Artikel 24 EEX-V /18 Verdrag Conclusie VERHOUDING TOT ANDERE ARTIKELEN VAN EEX-V /VERDRAG Inleiding Verhouding tot artikel 4 EEX-Vº/Verdrag Verhouding van artikel 4 EEX-Vº/Verdrag tot artikel 23 EEX- Vº/17 Verdrag Verhouding van artikel 4 EEX-Vº/Verdrag tot artikel 24 EEX- Vº/18 Verdrag Verhouding tot de artikelen 2, 5 sub 1 en 6 EEX-V /Verdrag Inleiding Hoofdregel verhouding tot de artikelen 2, 5 sub 1 en 6 EEX- V /Verdrag Uitdrukkelijke forumkeuze ex artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag Stilzwijgende forumkeuze ex artikel 24 EEX-Vº/18 Verdrag Forumkeuze naar commuun internationaal privaatrecht Verhouding tot artikel 2 EEX-V /Verdrag Uitdrukkelijke forumkeuze ex artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag Stilzwijgende forumkeuze ex artikel 24 EEX-Vº/18 Verdrag Forumkeuze naar commuun internationaal privaatrecht Verhouding tot artikel 5 sub 1 EEX-Vº/Verdrag Uitdrukkelijke forumkeuze ex artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag Stilzwijgende forumkeuze ex artikel 24 EEX-Vº/18 Verdrag Forumkeuze naar commuun internationaal privaatrecht Verhouding tot artikel 6 sub 1 EEX-Vº/Verdrag 773

20 XX Inhoudsopgave Uitdrukkelijke forumkeuze ex artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag Stilzwijgende forumkeuze ex artikel 24 EEX-Vº/18 Verdrag Forumkeuze naar commuun internationaal privaatrecht Verhouding tot artikel 6 sub 2 EEX-Vº/Verdrag Inleiding Artikel 6 sub 2 EEX-V /Verdrag: voeging en tussenkomst Commuun internationaal privaatrecht: voeging en tussenkomst Artikel 6 sub 2 EEX-V /Verdrag: vrijwaring Commuun internationaal privaatrecht: vrijwaring Verhouding tot artikel 6 sub 3 EEX-Vº/Verdrag Inleiding Forumkeuze ex artikel 23 of 24 EEX-V /17 of 18 Verdrag Forumkeuze naar commuun internationaal privaatrecht Verhouding tot artikel 6 sub 4 EEX-V /Verdrag Forumkeuze ex artikel 23 of 24 EEX-V /17 of 18 Verdrag Forumkeuze naar commuun internationaal privaatrecht Verhouding tot artikel 7 EEX-V /6 bis Verdrag Inleiding Forumkeuze ex artikel 23 of 24 EEX-V /17 of 18 Verdrag Forumkeuze naar commuun internationaal privaatrecht Verhouding tot artikel 22 EEX-V /16 Verdrag Inleiding Algemene opmerkingen Keuze tussen de bevoegde gerechten Reflexwerking en forumkeuze Uitleg Hof van Justitie van artikel 22 EEX-V /16 EEX Consumentenovereenkomsten en voorlopige voorzieningen Zakelijke rechten op, alsmede huur en pacht van onroerend goed Inleiding Zakelijke rechten op onroerende goederen (actio in rem) Huur- en pachtovereenkomsten van onroerende goederen Huur- en pachtovereenkomsten voor korte duur Commuun internationaal privaatrecht Vennootschappen en rechtspersonen Artikel 22 sub 2 EEX-Vº/16 sub 2 Verdrag Commuun internationaal privaatrecht Inschrijvingen in openbare registers Artikel 22 sub 3 EEX-Vº/16 sub 3 Verdrag Commuun internationaal privaatrecht Rechten van intellectueel eigendom en soortgelijke rechten Artikel 22 sub 4 EEX-Vº/16 sub 4 Verdrag Commuun internationaal privaatrecht Geschillen over tenuitvoerlegging Artikel 22 sub 5 EEX-Vº/16 sub 5 Verdrag Commuun internationaal privaatrecht Verhouding van artikel 23 EEX-Vº/17 Verdrag tot artikel 24 EEX-Vº/18 Verdrag 859

21 Inhoudsopgave XXI Inleiding Verhouding uitdrukkelijke tot (een latere) stilzwijgende forumkeuze in EEX-V /Verdrag Commuun internationaal privaatrecht Verhouding tot 31 EEX-V /24 Verdrag Inleiding Toepassingsbereik van artikel 31 EEX-V /24 Verdrag Wat zijn voorlopige of bewarende maatregelen? Het kort geding: een voorlopige of bewarende maatregel? Verhouding van de artikelen 23 en 24 EEX-V /17 en 18 Verdrag tot 31 EEX-V /24 Verdrag Inleiding De gevraagde voorziening is een voorlopige of bewarende maatregel ex artikel 31 EEX-V /24 Verdrag De gevraagde voorziening is geen voorlopige of bewarende maatregel ex artikel 31 EEX-V /24 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Forumkeuze naar commuun internationaal privaatrecht en voorlopige of bewarende maatregelen Forumkeuze en aanhangigheid of samenhang Inleiding Verhouding van artikel 23 EEX-V /17 Verdrag tot artikel 27 en 28 EEX-V /21 en 22 Verdrag Forumkeuze, erkenning en tenuitvoerlegging Inleiding Artikel 39 EEX-V /32 Verdrag: bevoegdheid voor procedure ex artikel 32 EEX-V /25 e.v. Verdrag Forumkeuze en de weigeringsgronden van de artikelen 34 en 35 EEX-V /27 en 28 Verdrag Conclusie BEPERKINGEN EN VOORWAARDEN TEN AANZIEN VAN FORUMKEUZE Inleiding De band met het gekozen forum Inleiding Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Forumkeuze en het forum non conveniens Inleiding Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Redelijk belang bij de forumkeuze Inleiding Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag 931

22 XXII Inhoudsopgave Commuun internationaal privaatrecht Forum necessitatis en forumkeuze Inleiding Haags Forumkeuzeverdrag en het forum necessitatis Commuun internationaal privaatrecht en het forum necessitatis Forum necessitatis en forumkeuze Dépeçage van een forumkeuze Inleiding Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Commuun internationaal privaatrecht Grenzen van dépeçage Redelijkheid en billijkheid, misbruik en forumkeuze Inleiding Artikel 23 EEX-V /17 Verdrag Haags Forumkeuzeverdrag Commuun internationaal privaatrecht Conclusie BIJZONDERE BEPALINGEN OVER FORUMKEUZE IN DE EEX-V, HET VERDRAG EN HET PROTOCOL BIJ HET VERDRAG Inleiding Artikel 63 EEX-V o en artikel I lid 2 Protocol: Luxemburg Exceptie Inleiding Strekking van artikel 63 lid 2 EEX-V o /I lid 2 Protocol Toepassingsbereik van artikel 63 EEX-V o /I lid 2 Protocol Uitdrukkelijke en bijzondere aanvaarding Inleiding Uitdrukkelijke aanvaarding Bijzondere aanvaarding Uiteindelijke plaats van levering of verrichting Ambtshalve toetsing aan artikel 63 lid 2 EEX-V o /I lid 2 Protocol? Artikel 63 lid 2 EEX-V o /I lid 2 Protocel en artikel 24 EEX-V o /18 Verdrag Derdenwerking Artikel 54 lid 3 Verdrag: qui eligit jus, eligit iudices Conclusie SAMENVATTING EN CONCLUSIE 989 SUMMARY AND CONCLUSIONS 1011 LITERATUUR 1033 JURISPRUDENTIEREGISTER 1043 ARTIKELENREGISTER 1077 TREFWOORDENREGISTER 1083 CURRICULUM VITAE 1091

23 Lijst van afkortingen AAe aant. Adv.bl. art(t). AWD BGB BGH bijv. BMW BV BW CoA CC CA CDE Ch. (civ./soc./ mixte) Clunet Com. CMLR diss. e.a. ELR ETL Fw GW HL Hof HR HvB HvJ IBL ICLQ IPRax IPRspr JT Jur. KG Ars Aequi aantekening Advocatenblad artikel(en) Außenwirtschafsdienst des Betriebs-Beraters (Duits) Burgerliches Gesetzbuch Bundesgerichtshof bijvoorbeeld Benelux Merkenwet Besloten Vennootschap (Nederlands) Burgerlijk Wetboek Court of appeal (Franse) Code Civil Cour d Appèl Cahiers de Droit Européen Chambre (civile/sociale/mixte) Journal de Droit International Document van de Commissie van de Europese Gemeenschappen Common Market Law Review dissertatie en anderen European Law Review European Transport Law Faillissementswet (Belgisch) Gerechtelijk Wetboek House of Lords Gerechtshof Hoge Raad (Belgisch) Hof van Beroep Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen International Business Law International and Comparative Law Quarterly Praxis des Internationalen Privat- und Verfahrensrecht Die deutsche Rechtsprechung auf dem Gebiete des internationalen Privatrechts Journal des Tribunaux Jurisprudentie van het Hof van Justitie Kort Geding

24 XXIV Lijst van afkortingen Ktr Kantongerecht/Kantonrechter LG Landgericht m.n. met noot van Med. Ned.Ver. Mededelingen van de Nederlandse Vereniging Int. Recht voor Internationaal Recht n.g. niet gepubliceerd NILR Netherlands International Law Review NIPR Nederlands Internationaal Privaatrecht NJ Nederlands(ch)e Jurisprudentie NJB Nederlands Juristenblad NJW Neue Juristische Wochenschrift no(.)( s) nummer(s) nr (nrs) nummer(s) NTHR Nederlands Tijdschrift voor Handelsrecht NTIR Nederlands Tijdschrift voor Internationaal Recht NVIR Nederlandse Vereniging voor Internationaal Recht NV Naamloze vennootschap NYIL Netherlands Yearbook of International Law OLG Oberlandesgericht Or Ondernemingsrecht p. pagina( s) par. paragraaf PbEG Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen Pres. President Prg De Praktijkgids RabelsZ Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationals Privatrecht Rb. Arrondissementsrechtbank Rec. des Cours Receuil des Cours red. onder redactie van Serie D Repertorium van de rechtspraak inzake het gemeenschapsrecht, Serie D, Verdrag van 27 september 1968 (aflevering 4 september 1989) Rev. Belge de droit int. Revue Belge de droit international Rev. crit. Revue critique de droit international privé Rev. de droit Revue de droit international et de int. législation comparée RTDE Revue trimestrielle de droit européen Riv dir.int. Rivista di diritto internationale privato e priv. e proc. processuale RIW/AWD Recht der Internationalen Wirtschaft/Außenwirtschaftsdienst des Betriebs-Beraters RO Wet op de rechterlijke organisatie Rv Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering RvdW Rechtspraak van de Week RvK Rechtbank van Koophandel RW Rechtskundig Weekblad S&S Schip en Schade

25 Lijst van afkortingen XXV SEW Sociaal-Economische Wetgeving, Tijdschrift voor Europees en economisch recht SMA Sociaal Maandblad Arbeid Stb Staatsblad Suppl. Supplement TBH Tijdschrift voor Belgisch Handelsrecht TCR Tijdschrift voor Civiele Rechtspleging TGI Tribunal de Grande Instance Trb Tractatenblad TvP Tijdschrift voor Privaatrecht TVVS Tijdschrift voor Vennootschappen, Verenigingen en Stichtingen, Maandblad voor Ondernemingsrecht en Rechtspersonen. v. versus VA Verzekerings-Archief Vgl. vergelijk W Weekblad van het Recht Wet AB Wet houdende algemeene bepalingen der wetgeving van het Koninkrijk WIPR Wet van 16 juli 2004 houdende het Wetboek van Internationaal Privaatrecht WPNR Weekblad voor Privaatrecht, Notariaal en Registratie WvK Wetboek van Koophandel ZPO (Duitse) Zivilprozeßordnung

26