Levensbeschouwend onderwijs in de dagelijkse praktijk

Transcriptie

1 Levensbeschouwend onderwijs in de dagelijkse praktijk (Notitie Hans Teegelbeckers) Doel van deze notitie is te beschrijven hoe scholen voor openbaar primair en voortgezet onderwijs hun pluriforme opdracht beter vorm kunnen geven middels de invoering van een verweven curriculum voor levensbeschouwing. Wettelijke context Vanuit de Wet op het Primair Onderwijs (artikelen 46, 50 en 51) en de Wet op het Voortgezet Onderwijs(artikelen 42 en 46) dient het openbaar onderwijs bij te dragen aan de ontwikkeling van de leerlingen met aandacht voor godsdienstige, levensbeschouwelijke en maatschappelijke waarden zoals deze leven in de Nederlandse samenleving, zijn openbare scholen toegankelijk voor leerlingen zonder onderscheid naar godsdienst of levensbeschouwing en met eerbiediging hiervan. Ook artikel 23 van de Grondwet verwijst hiernaar. Volgens artikel 46 en 47 (WVO) en artikel 50 en 51 (WPO) stelt het bevoegd gezag leerlingen in de gelegenheid binnen de schooltijden godsdienstonderwijs of levensbeschouwelijk vormingsonderwijs te volgen. Hamvraag is of het openbaar aan haar pluriforme opdracht optima forma heeft voldaan als via de zaakvakken aandacht wordt besteed aan geestelijke stromingen en via daartoe aangewezen en rechtsbevoegde organisaties (o.a. kerken, humanistisch verbond) lessen worden gegeven aan slechts een deel van de leerlingen uit bepaalde groepen. De visie van Vos/abb en Voo: Beide organisaties willen een bijdrage leveren aan de vormgeving van de openbare pluriforme opdracht. Dit vanuit een optimale en volledige invulling van de Wet (WPO en WVO). Hierbij pleiten zij voor een aanbod van godsdienstlessen en levensbeschouwend onderwijs door bevoegde en erkende organisaties aan die kinderen waarvan de ouders dit wensen naast een eigen invulling door de gehele school binnen een breed curriculum. Het curriculum: Om aan het tweede deel van de hierboven genoemde opdracht vorm te kunnen geven is voor het primair onderwijs een (voorbeeld) matrix opgesteld, waarin thema s rond burgerschap, maatschappelijke vorming, sociaal-emotionele vorming, culturele tradities, staatsinrichting, filosofie, persoonlijke identiteitsontwikkeling en de wereldgodsdiensten en levensbeschouwing door de gehele school worden geborgd. Het uitgangspunt hierbij is dat de lessen onderdeel uitmaken van het weekprogramma en gegeven worden door de eigen leerkracht met gebruikmaking van het in ruime mate beschikbare materiaal (beeld, geluid en anderszins) en soms externe deskundigheid (denk aan filosofie). 1

2 E.e.a. vraagt om een bewustwordingsslag bij zittend personeel, daarnaast zal men van enkel kennisoverdragen (learning about) de stap moeten maken naar het begeleiden van kinderen binnen de thema s en het stellen van de juiste wat, hoe en waarom vragen (learning from). Binnen het learning from principe gaat het om de ervaringen van kinderen binnen de openbare ontmoetingsschool. Wij zijn ons bewust van het feit dat nog lang niet alle leerkrachten binnen het openbaar onderwijs over voldoende gereedschap beschikken om aan deze opdracht te kunnen voldoen. Het is juist daarom van belang dat het diploma openbaar onderwijs, dat net in de markt is gezet breed bekend wordt gemaakt en aan belangstelling gaat winnen. Ook zullen directies van scholen binnen hun aannamebeleid en de gesprekkencyclus (functionerings- en beoordelingsgesprekken) nadrukkelijk stil moeten staan bij de openbare grondhouding van de aspirant leraar en ontwikkeling van zittend personeel. In de praktijk: Zoals gezegd vormt de (voorbeeld) matrix de basis voor het curriculum. Hierbinnen wordt op thema aandacht besteed aan: Burgerschap: Nederlanderschap, Europa, het Koningshuis, zorg voor de ander, waarden en normen, schoolregels- en afspraken Maatschappelijke ontwikkeling en staatsinrichting: Koninginnedag, Prinsjesdag, democratie, de vreedzame school Culturele tradities: Sinterklaas, Carnaval, Sint Maarten, dierendag De wereldgodsdiensten en levensbeschouwingen: kerk- en moskeebezoek, rituelen rond geboorte, dood, huwelijk etc., vasten, waarden rond Kerst en andere christelijke feesten, heilige boeken, religie en symbolen, Pasen, feesten rond wereldgodsdiensten, kunst en religie, het scheppingsverhaal en Darwin Sociaal- emotionele ontwikkeling: sovatraining, Kanjertraining of anderszins Persoonlijke identiteitsontwikkeling: wie ben ik, dromen, iedereen mag anders zijn, geluk, angst, schoonheid, regels, milieu Filosoferen: geluk, angst, schoonheid, regels, milieu, kritisch denken, waarnemen, rechtvaardigheid Natuurlijk zit er een overlap in de diverse gebieden, maar door de thematische aanpak komen alle leerlingen gedurende hun gehele basisschoolperiode herhaaldelijk in aanraking met de diverse onderwerpen en thema s. Deze worden belicht vanuit de ideologie van learning from. Zo zal een pluriforme leerlingpopulatie optimaal kunnen bijdragen aan de vorming van waarden en normen en wederzijds respect voor diversiteit in onze pluriforme samenleving. Het gaat voor deze notitie te ver om op detail de diverse thema s uit te werken. Ik wil volstaan dat op het internet legio voorbeelden te vinden zijn van uitgewerkte lessen met voor leerlingen en leerkrachten zeer geschikt materiaal (ook op beeld). 2

3 Vanuit haar missie en visie op de openbare identiteit, binnen de bij de school (cq. het bestuur) passende ambitie, kan de school naar geheel eigen wijze vormgeven aan de invulling van een dergelijk curriculum. Openbare identiteit, zichtbaar, merkbaar en voelbaar Het is krachtig als de openbare school haar identiteit en pluriforme opdracht zichtbaar en merkbaar kan maken in de school en haar omgeving. De hieronder geschetste schijf van zes (educatieve stad) is daarbij een handig hulpmiddel. (Bron: educatieve stad) Inrichting: Door het uitstallen van materialen, werkstukken van kinderen, tekeningen, posters etc. kan de school haar aandacht voor waarden en normen (schoolafspraken en regels), wereldgodsdiensten en levensbeschouwingen zichtbaar maken. Democratische waarden blijken uit activiteiten en betrokkenheid van een evt. kinderraad. Maatschappelijke betrokkenheid en burgerschap blijken uit activiteiten gericht op de omgeving van de school (denk aan goede doelen, bejaardenhulp, vuil opruimen in de wijk etc.). Hoogtepunten: Kinderen zijn nadrukkelijk de spil bij allerlei activiteiten, uitstapjes en excursies. Zij worden geactiveerd in meedenken en uitvoeren. Dit levert naast allerlei activiteiten hoogtepunten op in de schoolperiode van het kind waar hij/zij later met genoegen aan terugdenkt. 3

4 Schoolcultuur: Binnen de schoolcultuur is samenwerking en respectvolle omgang met elkaar het uitgangspunt. Ook durft de leerling en de leraar vrij voor haar mening uit te komen en worden op basis van respect discussie gevoerd (learning from). Men spreekt met en niet over elkaar en helpt elkaar op basis van gelijkwaardigheid. Aanspreken op elkaars verantwoordelijkheden wordt als normaal ervaren. Leerkracht kwaliteiten: De leerkrachten zijn bekwaam in hun begeleidende rol ten aanzien van het uitgangspunt learning from en weten aan kinderen prikkelende vragen te stellen. De eigen mening is niet onbelangrijk, maar treedt nooit op de voorgrond. Het is daarvoor van belang dat de leerkracht het onderscheid kent in grens en inhoud tussen zijn/haar eigen mening en het openbare profiel/identiteit van zijn school. Kinderen mogen anders zijn en de diversiteit in school, tussen mensen en in de samenleving is op basis van respect bespreekbaar. Eindprofiel leerling: De leerling die de openbare basisschool verlaat, laat zich herkennen door zijn sociale vaardigheden en respectvolle omgangsvormen, waarden en normen besef ten aanzien van de diversiteit in zijn woon en leeromgeving. Dit alles maakt hem een prettige en vaardige gespreks-en discussiepartner. Hij laat zich tevens herkennen door kennis van en waarden en normen binnen de diverse godsdiensten en levensbeschouwingen. Daarnaast heeft beschikt hij over de vaardigheid te filosoferen over wereldse zaken. Hij is niet beperkt door een eenzijdige opvoeding en sturing vanuit welke stroming dan ook. Buitenschoolse partners: De openbare school benut selectief de partners in haar omgeving. Ten aanzien van religie en levensbeschouwing zijn dit natuurlijk kerken, moskeen, geestelijken, humanisten, filosofen etc. Verder kent de school sociale partners en samenwerkingspartners die een bijdrage kunnen leveren aan het profiel van de school en die ruimte bieden aan sociale betrokkenheid van leerlingen. De school kiest de partner bewust op wederzijdse meerwaarde en onderhoudt de contacten zorgvuldig. In het voortgezet onderwijs heeft men te maken met een diversiteit aan leraren die op hun specifieke vakgebied het onderwijs aan de leerlingen verzorgen. Hoewel de leerling binnen het primair onderwijs in één leerjaar vaak ook met minimaal twee leraren te maken krijgt, ligt dit bij het voortgezet onderwijs toch anders. Ieder vak betekent daar een andere leraar. In het voortgezet onderwijs zal daarom de diversiteit aan individuele waarden en normen groter zijn dan in het primair onderwijs. Ook het vakgebied godsdienst en/of levensbeschouwing staat vaak niet specifiek op et rooster, of het moet in het vrije deel van de vrije ruimte van het rooster staan. 4

5 Vosabb en Voo zijn van mening dat het vakgebied levensbeschouwing op een openbare VOschool specifieke aandacht vereist en op ieders rooster zou moeten staan. Dit evt. verweven binnen het vak maatschappijleer en/of burgerschap. Ook zouden openbare scholen voor voortgezet onderwijs binnen het jaarprogramma ruimte moeten inlassen voor verbindende activiteiten en maatschappelijke thema s die de persoonlijke ontwikkeling van de leerling raken. Denk hierbij aan thema s als discriminatie, pesten, seksuele geaardheid, de democratische samenleving, ontwikkelingshulp en naastenliefde. Ook hier geldt de schijf van zes als toetsingskader ten aanzien merkbaarheid, zichtbaarheid en voelbaarheid. Het is aan de school zelf invulling te geven aan de openbare identiteit eventueel geholpen door beschikbare methodes levensbeschouwing en instellingen die activiteiten (samen met de leerlingen) kunnen verzorgen. Zeggenschap ouders Vosabb en Voo zijn van mening dat de vormgeving van genoemd curriculum een grote kans is om samen op te trekken met ouders en de medezeggenschapsraad. Dat wil niet zeggen dat alle lessen gezamenlijk worden ontwikkeld, maar wel dat de ouders en de medezeggenschapsraad regelmatig worden geinformeerd over de ontwikkelingen. Omdat de implementatie van een dergelijk curriculum gelineerd is aan de schoolplan ontwikkeling en evt. strategisch beleid binnen het bestuur zal op enig moment ook instemming moeten worden gevraagd. Nogmaals; op scholen waar veel vraag is naar godsdienstonderwijs en humanistisch onderwijs, is men niet ontslagen van de eigen pluriforme opdracht. Deze geldt immers voor alle leerlingen. De lessen in slechts één godsdienstige richting of levensbeschouwing geven eenzijdig onderwijs. De pluriforme opdracht is dus per definitie (mede) gelegen buiten het vak G/HVO. Hoewel het hierboven gestelde een enorme uitdaging is voor het openbaar onderwijs, ligt daar ook een enorme kans om gestalte te geven aan de verdere ontwikkeling van wereldburgers in onze pluriforme samenleving. 5