Elementen van visie Vlaams Gecoördineerd Vrijwilligersbeleid Vlaamse Regering: Investeren in vrijwilligers

Transcriptie

1 Elementen van visie Vlaams Gecoördineerd Vrijwilligersbeleid Vlaamse Regering: Investeren in vrijwilligers Inleiding In Vlaanderen zet ongeveer op 1 op 7 mensen zich in als vrijwilliger (13,9%), dat zijn ongeveer mensen die dagelijks, wekelijks, maandelijks, meer of minder frequent tijd en energie investeren in wat zij beschouwen als een goede, lovenswaardige zaak 1 : zich engageren in sportclubs of culturele verenigingen, meewerken in culturele instellingen, zich inzetten voor mensen met een leerachterstand, een handicap, een milieuprobleem, uit solidariteit met mensen die het moeilijker hebben of in het ingebouwde dan wel het autonome vrijwilligerswerk binnen de Welzijnssector, hier in Vlaanderen zelf, of elders via een engagement in het buitenland. We denken ook aan de talrijke vrijwilligers die hun organisatie draaiende houden door een onbezoldigd bestuursmandaat op te nemen, ervoor te zorgen dat de administratieve formaliteiten vervuld worden en die dagdagelijks zowel een interne als externe verantwoordelijkheid en eventueel aansprakelijkheid dragen. Vrijwilligerswerk manifesteert zich in heel wat sectoren van het maatschappelijke leven en voedt de samenleving, zoals binnen ontwikkelingssamenwerking, de sociaal-culturele sector, welzijn en gezondheid, jeugd, milieu, onderwijs, sport, Tal van vrijwilligers zetten zich bovendien in binnen activiteiten en initiatieven van openbare besturen: bij lokale besturen, bij de Vlaamse en de Federale overheid. Met andere woorden, vrijwilligers zijn omnipresent. Ook in het kader van o.a. de vermaatschappelijking van de zorg stellen we een veranderende rol vast tussen overheid en burger. Deze kwestie vraagt naar een scherpstelling van het onderscheid tussen vrijwilligerswerk en vrijwillige inzet. De Vlaamse Regering erkent de absolute meerwaarde van het vrijwilligerswerk Vaak wordt gesproken over het sociaal kapitaal en de sociale meerwaarde van het vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk heeft daarbij ook economische meerwaarde: elke in een vrijwilliger geïnvesteerde euro levert het veelvoud op 2. Het vrijwilligerswerk dient eveneens het democratische karakter van de samenleving, zodat er ook politieke meerwaarde aan kan worden toegeschreven. Vrijwilligers leveren essentiële bijdragen op verschillende niveaus en vlakken: Op sociaal vlak is vrijwillig engagement een uitstekend recept tegen verzuring. Vrijwillig engagement houdt sociale netwerken in stand, en creëert nieuwe, eigentijdse vormen van netwerking, slaat bruggen tussen arm en rijk, oude en nieuwe Vlamingen, mannen en vrouwen, ouderen en jongeren. Samenwerking leidt tot meer cohesie en wederzijds begrip. De inzet van vrijwilligers maakt toegang tot bepaalde vormen van dienstverlening en/of naar het aanbod van activiteiten laagdrempeliger. De vrijwilliger kan immers tijd en aandacht vrijmaken, en de afstand tussen gebruiker en vrijwilliger is doorgaans kleiner. Vrijwilligerswerk heeft daarom een kwalitatief effect, dat zowel de organisatie, de gebruiker als de samenleving als geheel ten goede komt. Op economisch vlak draagt vrijwilligerswerk bij tot de groei van het BNP. 1 Vrijwilligerswerk in België: kerncijfers. Koning Boudewijn Stichting, Onderzoek van Institute for Volunteer Research. Katherine Gaskin, VIVA The volunteer investment and value audit (2011).The end result is the VIVA ratio for example a total value of 50,000 and expenditure of 10,000 yields a ratio of 5 (i.e. for every 1 we spend on volunteers, we get back 5 in the value of the work they do, a five-fold return on the organisation s investment in volunteering). Pagina 1 van 6

2 Vrijwilligers denken meestal niet in termen van economische meerwaarde en blijven vaak bescheiden over de bijdrage die ze leven tot de samenleving. Kwantitatieve metingen 3 tonen concreet aan dat vrijwilligers bijdragen tot de groei van het BNP, tot de economische ontwikkeling dus. Niet enkel omdat het vrijwilligerswerk een efficiëntiewinst oplevert, ook omdat er activiteiten en diensten gegenereerd worden die perfect in economische termen kunnen worden uitgedrukt. Het vrijwilligerswerk zorgt ervoor dat heel wat diensten betaalbaar zijn en blijven. Voor de begunstigden van het vrijwilligerswerk is dat een belangrijk gegeven. Op het vlak van arbeid en tewerkstelling Vrijwilligers ontwikkelen competenties, talenten, vaardigheden en houdingen dankzij het vrijwillig engagement. Dat maakt van de vrijwilliger een flexibel persoon, die bijkomende en zelfs essentiële competenties verwerft, die de arbeidsmarkt en de eigen inzetbaarheid ten goede komen. Het vrijwilligerswerk draagt zowel direct als indirect bij tot de persoonlijke en professionele ontwikkeling van de vrijwilliger als individu. Vrijwilligerswerk is ook wel eens een middel tot reïntegratie in het arbeidsproces. Vrijwilligerswerk bewees al meermaals dat het nieuwe vormen van arbeid en tewerkstelling in het leven kan roepen. 4 Op het vlak van het persoonlijk welzijn Depressies worden gezien als een van de belangrijke ziektes van deze tijd. Het is aangetoond dat vrijwilligerswerk gezond is voor de mentale en lichamelijke gezondheid van de vrijwilliger 5. De vrijwilliger als persoon weet zich immers verbonden aan anderen, is ingebed in een organisatie die zijn inzet apprecieert en naar waarde schat. Bevragingen binnen organisaties tonen aan dat het sociaal aspect van vrijwilligerswerk belangrijk is. Op het vlak van het democratisch functioneren van de samenleving Vrijwilligers spelen een cruciale rol binnen democratische processen. Ze zijn vaak niet alleen toleranter ten aanzien van de overheidsinstellingen maar dragen ook graag op een constructieve manier bij tot democratische besluitvorming. Het vrijwilligerswerk, als onderdeel van wat het Maatschappelijk Middenveld wordt genoemd, vervult een intermediaire functie in het democratische spel. Op het vlak van innovatieve processen Vrijwilligerswerk is geen geïsoleerd gegeven in de samenleving. Er worden koppelingen gemaakt met andere sectoren, door samenwerking met (lokale) overheden, ondernemingen, onderwijs, andere organisaties,. Vaak nemen vrijwilligers en/of vrijwilligersorganisaties een pioniersrol op inzake innovatie (ontwikkelen Apps, online vrijwilligerswerk, ) Op het vlak van personeelsbeleid binnen bedrijven, ondernemingen en overheidsdiensten Het bedrijfsleven ontdekt steeds meer het nut en de relevantie van vrijwilligerswerk, door te experimenteren met werknemers-vrijwilligerswerk, door samenwerkingen op te zetten in het kader van zogenaamde Private-Publieke Samenwerkingsverbanden,... De inzet van werknemers in vrijwilligerswerk honoreren en stimuleren, is een opkomende trend in Vlaanderen. Deze evolutie dient wel mee bewaakt 3 Eurostat-satelietrekeningen, KBS rapport meting van het vrijwilligerswerk in België ) 4 State of the World s Volunteerism Report, UNV, United Nations Volunteers, Er zijn ook een aantal voorbeelden uit devlaamse praktijk:vb. historiek ontstaan basiseducatie, lokale bibliotheken, sterrenwachten, 5 State of the World s Volunteerism Report, UNV, United Nations Volunteers, Griep, Yannick (VUB) Pagina 2 van 6

3 te worden vanuit het oogpunt van het vrijwaren van het typisch karakter van het vrijwilligerswerk, en wars van besparingslogica dan wel extra druk op werknemers om zich te engageren in of vanuit het bedrijf, De Vlaamse Regering investeert in de coördinatie van het Vlaams Vrijwilligerswerk(beleid), waardoor gefragmenteerde taken weer beter op elkaar worden afgestemd. Dit impliceert een transversale en intersectorale aanpak, met respect voor de eigenheid van de verschillende (sub)sectoren waarbinnen het vrijwilligerswerk tot leven komt. De strategische opties en principiële uitgangspunten die de Vlaamse regering neemt inzake de realisatie van een sterk Vlaams Vrijwilligersbeleid zijn de volgende: Strategische optie 1: de Vlaamse Regering zet in voor op de optimalisering van het wetgevend kader omtrent het Vrijwilligerswerk. De Vlaamse Regering schaart zich achter de definitie van het vrijwilligerswerk zoals die geformuleerd is in de Vrijwilligerswet en beaamt met name volgende principes: - Vrijwilligerswerk bestaat uit een engagement dat opgenomen wordt door personen die daarvoor duidelijk kiezen: vrijwilligerswerk is een uiting van de (vrije) wilsautonomie van een individu. Vrijwilligerswerk kan niet verplicht worden, wat stimuleringsmaatregelen vanzelfsprekend niet uitsluit. - Vrijwilligerswerk is per definitie onbezoldigd, wat niet uitsluit dat vrijwilligers een vergoeding voor gemaakte kosten, conform artikel 10 van de vrijwilligerswet kunnen ontvangen zonder hiervoor SZ-rechterlijk noch fiscaal gepenaliseerd te worden. - Vrijwilligerswerk gebeurt binnen georganiseerd verband zoals publieke en private rechtspersonen én feitelijke verenigingen zonder winstoogmerk. We vrijwaren het onderscheid met vriendendienst, mantelzorg, burenhulp, etc. - Mensen kunnen enkel vrijwilligen binnen verenigingen (de Vrijwilligerswet bepaalt hier publieke en private rechtspersonen alsook feitelijke verenigingen die aan de criteria voldoen) zonder winstoogmerk, waarbij engagement in opdracht van individuen of ten gunste van instellingen met winstoogmerk wordt uitgesloten. - Vrijwilligerswerk is geen substitutie voor betaalde arbeid en kan dat ook niet zijn. - Interpretaties van overheidsinstellingen die belemmerend kunnen zijn voor het vrijwilligerswerk of de vrijwilliger door restrictieve lezing van de vrijwilligerswet zullen getemperd of gecorrigeerd worden door samenspraak tussen de betreffende administraties en instellingen, samen met het werkveld. De Vlaamse Regering zet in om wetgevende drempels met betrekking tot het vrijwilligerswerk op Vlaams en andere beleidsniveaus aan te pakken om een vrijwilligersvriendelijk klimaat te scheppen. Strategische optie 2: In de Vlaamse Gemeenschap wordt een toename van het aantal vrijwilligers gerealiseerd. Er zijn op dit ogenblik 13,9 % Vlamingen die vrijwilligen. Om de positie van Vlaanderen als topregio inzake vrijwilligerswerk te realiseren, dient het aantal mensen dat zich engageert toe te nemen. De Vlaamse Regering onderzoekt alle mogelijke pistes om meer mensen aan te zetten tot vrijwilligerswerk, zonder dat dit de individuele wilsautonomie van de persoon aantast. (aanvullen met nuance) Vlaanderen zal daarbij als model gelden inzake een duidelijke en gedragen Gemeenschapsstrategie inzake vrijwilligerswerk binnen de Europese Unie. Dit impliceert eveneens dat de Vlaamse Regering inzet op de realisatie van een vrijwilligersvriendelijk klimaat, wat inhoudt dat er: Pagina 3 van 6

4 - promotie gevoerd wordt voor het vrijwilligerswerk; - een monitoringssysteem wordt opgezet om de kwantitatieve en kwalitatieve evolutie van het vrijwilligerswerk periodiek in kaart te brengen in de verschillende sectoren. - te investeren in een vrijwilligersvriendelijk klimaat opdat de drempels 6 die bepaalde (doel)groepen ondervinden om te vrijwilligen, zo veel mogelijk worden weggewerkt Strategische optie 3: De Vlaamse Gemeenschap zet in op een brede toegankelijkheid van het vrijwilligerswerk Beschikbare cijfergegevens tonen aan dat bepaalde (doel)groepen minder toegang hebben tot het vrijwilligerswerk, meer bepaald mensen die minder hoog opgeleid zijn en mensen die niet actief zijn op de arbeidsmarkt. Bovendien kan er uit de gegevens ook afgeleid worden dat er periodes in het leven zijn waarop mensen minder dan wel intensiever vrijwilligen, en dat bestuursvrijwilligers de aan hen toegewezen taken vaak te zwaar vinden. Hiertoe wil de Vlaamse Regering de drempels die de toegang tot het vrijwilligerswerk belemmeren, duidelijk in kaart brengen en remediëren, onder andere door: - de planlast van de Vlaamse overheid zelf te reduceren; - in te staan voor vereenvoudiging van regels en bepalingen om de administratieve verplichtingen zo transparant en gebruiksvriendelijk mogelijk te maken; - te zoeken naar manieren om de inzet van bestuursvrijwilligers te vereenvoudigen zodat ze het engagement, de extra verantwoordelijkheid als bestuurder willen dragen om hun organisatie, vereniging, initiatief verder uit te bouwen, en hun taken administratief draaglijker te maken; - te onderzoeken hoe de eigen bestaande en toekomstige regelgeving tijdens de fase van conceptie aan een kritische, vrijwilligersvriendelijke, toets kan onderworpen worden; - te inventariseren wat mensen verhindert om te vrijwilligen op basis van ervaringen, deskundigheid en inbreng vanuit het werkveld; - na te gaan of er maatregelen kunnen genomen worden voor ambtenaren en werknemers in de private sector om hun werk flexibeler te kunnen combineren met vrijwilligerswerk. - drempels die mensen ervan weerhouden te vrijwilligen wegwerken, opdat elke Vlaming de kans krijgt aan het vrijwilligerswerk deel te nemen. Strategische optie 4: De Vlaamse Regering erkent de eigen meerwaarde en dynamiek van het vrijwilligerswerk Het vrijwilligerswerk staat langs verschillende kanten onder druk, onder meer omwille van de zogenaamde instrumentalisering, gedefinieerd als het gebruiken (soms misbruiken) van vrijwilligers omwille van nuttigheid, besparingsredenen, De Vlaams Regering kant zich tegen alle mogelijke vormen van misbruik van vrijwilligers(werk). Tegelijkertijd bevestigt de Vlaamse Regering het feit dat vrijwilligerswerk impliceert dat mensen zich engageren zonder hiervoor een financiële beloning te verkrijgen, maar dat dit geen synoniem is voor het feit dat vrijwilligerswerk per definitie kostenvrij is. Het werken met vrijwilligers vraagt immers investeringen om een kwalitatieve inzet te verzekeren: o.a. door vrijwilligers te verzekeren, hen kans te geven op VTO, in functie van de toegankelijkheid van het vrijwilligerswerk, ondersteuning van bestuursvrijwilligers, uitrusting om hun taken te kunnen uitvoeren, opvolging en begeleiding, etc. De Vlaamse Regering reserveert de nodige middelen om het vrijwilligerswerk te ondersteunen. Vanuit verschillende hoeken worden hogere plafonds, via een mogelijke uitzondering gebaseerd op artikel 12 van de vrijwilligerswet gevraagd. Hierbij dient de vraag gesteld te worden wat objectieve 6 Drempels kunnen van administratieve, financiële, psychologische, socio-culturele, economische aard zijn. Ook niet weten wat vrijwilligerswerk kan bieden en betekenen, is een drempel. Pagina 4 van 6

5 redenen zouden kunnen zijn om dergelijke uitzonderingen toe te staan en bovendien welke impact dergelijke uitzondering zou hebben op het vrijwilligerswerk in Vlaanderen. De vraag naar een semiagoraal statuut valt hierbij buiten het vrijwilligerswerk. Met het oog op non discriminatie tussen vrijwilligers beaamt de Vlaamse Regering dat mogelijke systemen voor vormen van vergoede inzet buiten het vrijwilligerswerk vallen. De Vlaamse Regering zal jaarlijks in de Week van de Vrijwilliger een initiatief nemen waaruit de waardering voor de vrijwillige inzet blijkt. Strategische optie 5: De Vlaamse Regering investeert in een transversale en intersectorale aanpak van het vrijwilligerswerk Vrijwilligers zijn terug te vinden in tal van domeinen, vormen van organisaties en (sub)sectoren. Er is op dit ogenblik te weinig structurele samenwerking tussen de (sub)sectoren, waardoor informatie- en ondersteuningsinstrumenten versnipperd zijn en efficiëntie verliezen waardoor de daad- en slagkracht van het vrijwilligerswerk vermindert. De Vlaamse Regering engageert zich om structurele ondersteuning te garanderen voor een gecombineerde intersectorale en sectorale aanpak. De Vlaamse Regering investeert daarom in een brede ondersteuningsstructuur, door te focussen op: - De investering in een Vlaams expertisecentrum voor vrijwilligerswerk dat ondersteunend werkt (ondersteuning, informatie en advies vrijwilligerswet) maar ook nieuwe initiatieven kan ontwikkelen, tendensen kan spotten en aanbevelingen inzake de permanente optimalisering van het Vlaams vrijwilligersbeleid kan formuleren. - De aanstelling van een focuspunt vrijwilligerswerk binnen de administratie. - Het maken van afspraken met de(sub)sectoren inzake specifieke ondersteuningsinitiatieven voor de eigen (sub)sector. - Het opzetten van een systeem dat vrijwilligers toelaat hun rechten als vrijwilliger uit te oefenen. De Vlaamse Regering investeert in de daadwerkelijke ondersteuning van het werkveld, zodat niet enkel de organisaties, maar ook de vrijwilligers en de beroepskrachten die het vrijwilligerswerk ondersteunen, een kwalitatieve samenwerking, coördinatie kunnen uitbouwen via vorming en het opzetten van een vrijwilligersbeleid. Strategische optie 6: De Vlaamse Regering stemt af met het lokale bestuursniveau Tal van lokale besturen investeren in de ontwikkeling van een lokaal ondersteuningsbeleid voor organisaties, verenigingen en hun vrijwilligers die binnen de eigen stad of gemeente actief zijn. Een gecoördineerde aanpak vanuit Vlaanderen is gewenst om een goede doorstroming van informatie te garanderen.. Naast het zogenaamde extern vrijwilligerswerkbeleid investeren tal van lokale besturen in het eigen, intern vrijwilligersbeleid. Lokale besturen, hebben als organisator of ondersteuner van het vrijwilligerswerk nood aan ondersteuning vanuit het Vlaams niveau. De Vlaamse overheid sensibiliseert en promoot lokaal vrijwilligerswerk. Deze Vlaamse ondersteuning is niet enkel essentieel om nieuwe versnippering tegen te gaan, maar ook om de kwaliteit van de ondersteuning, ook op lokaal vlak, te optimaliseren. De Vlaamse overheid erkent dat tal van lokale besturen reeds een regierol opnemen inzake vrijwilligerswerk en onderzoekt op welke manier ze dit verder kan faciliteren. Pagina 5 van 6

6 Pagina 6 van 6