Inleiding Wat is een heupfractuur?... 4

Transcriptie

1 heupfractuur

2 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Wat is een heupfractuur?... 4 Oorzaak van een heupfractuur... 5 Symptomen van een heupfractuur... 5 Niet-chirurgische behandeling van een heupfractuur... 6 Operatieve behandelingen... 6 Intracapsulaire fracturen... 6 Extracapsulaire fracturen... 7 Risico s verbonden aan een operatieve behandeling van een heupfractuur... 8 Realistische verwachtingen... 9 Verloop van de ziekenhuisopname... 9 Bij welke alarmtekens moet u de huisarts verwittigen Notities Het orthopedisch centrum az groeninge Kortrijk De onderwerpen aangeduid in het vet zijn belangrijk en moet u zeker lezen. 2

3 Inleiding U heeft recent uw heup gebroken. Afhankelijk van de locatie van de breuk en uw leeftijd is een behandeling gekozen die voor u de beste oplossing biedt. In dit boekje vindt u meer informatie over de behandeling en de revalidatie. Indien u nog vragen heeft, kan u tijdens de opname steeds terecht bij de chirurg, de verpleegkundigen, de ergotherapeuten, de kinesitherapeuten of de sociale dienst. Studies tonen aan dat een goed geïnformeerde patiënt actiever deelneemt aan het genezingsproces. Daardoor kan u actief meewerken aan het verkorten van uw verblijf in het ziekenhuis en bevordert u het genezingsproces in de goede zin. Indien u, uw familie of directe naasten nog vragen hebben, kan u altijd terecht bij: Nathalie De Donder (orthopedisch consulent) nathalie.dedonder@azgroeninge.be 3

4 Wat is een heupfractuur? Vaak wordt er bij dit type breuk gesproken over een heupfractuur, maar er is echter niet altijd sprake van een fractuur van de heup. De correcte benaming is een proximale femurfractuur. Femur is de medische term voor dijbeen. Proximale femurfractuur wijst dus op een fractuur ter hoogte van het bovenste deel van het dijbeen. Bij deze fracturen kunnen we twee types onderscheiden, namelijk intracapsulair en extracapsulair. Intracapsulaire fractuur = fractuur ter hoogte van de heupkop of ter hoogte van de nek van het dijbeen. Extracapsulaire fractuur = fractuur ter hoogte van de trochanters of de bovenste 5 cm van het dijbeen. Heupgewricht Nek Heupkop Extracapsulaire fractuur Trochanter 5 cm Intracapsulaire fractuur Dijbeen 4

5 Oorzaak van een heupfractuur Een val, auto-ongeval kan een heupfractuur veroorzaken. Sommige personen hebben een groter risico op een heupfractuur dan anderen. Door osteoporose of botontkalking kan het bot bij een val sneller breken. Osteoporose is een aandoening waarbij er botverlies en een verminderde kwaliteit van bot ontstaat. Deze aandoening komt frequenter voor bij vrouwen met als mogelijke oorzaak de menopauze. De leeftijd speelt ook een belangrijke rol bij heupfracturen. Door een verminderd evenwicht, een gedaalde spierkracht, een lagere reactiesnelheid die gepaard gaan met ouder worden, kan u sneller vallen. Andere oorzaken van heupfracturen zijn: slechte voedingstoestand (te weinig calcium), te weinig bewegen, alcohol- en tabakconsumptie Symptomen van een heupfractuur De meest voorkomende symptomen van een heupfractuur zijn pijn, onmogelijkheid om op het been te staan, onmogelijkheid om de hiel op te heffen in lighouding, soms is het been verkort en/of draait het been naar buiten. 5

6 Niet-chirurgische behandeling van een heupfractuur Afhankelijk van uw leeftijd, andere aandoeningen en symptomen kiest de chirurg soms voor een conservatieve behandeling. Die behandeling houdt bedrust en pijnstilling in. Meestal kiezen we echter voor de operatieve behandeling. Operatieve behandelingen Zoals reeds aangehaald, zijn er bij een heupfractuur verschillende operatieve technieken. De keuze van de behandeling is afhankelijk van de plaats van de fractuur (intra- of extracapsulair, zie p. 4) en de leeftijd van de patiënt. Intracapsulaire fracturen Totale heupprothese = vervanging volledig heupgewricht (kop + kom) Bipolaire heupprothese = vervanging van de heupkop, de heupkom blijft behouden Indien u een totale of bipolaire heupprothese kreeg, kan u aan de verpleegkundigen een informatieboekje vragen over de totale heupprothese. 6

7 Extracapsulaire fracturen = fixatie van de breukfragmenten met behoud van de heupkop Dynamische heupschroef / intramedullaire schroef of nagel 7

8 Risico s verbonden aan een operatieve behandeling van een heupfractuur Zoals bij iedere chirurgische ingreep zijn er ook bij een operatieve behandeling van een heupfractuur verschillende complicaties mogelijk. De belangrijkste risico s 1. Reactie op de anesthesie: misselijkheid, hoofdpijn, braken Behandeling: medicatie 2. Wondinfectie Behandeling: antibiotica De eerste dagen kan er nog wat vocht uit de wonde sijpelen. Dit is normaal en duidt meestal niet op een infectie. 3. Bloedklontervorming Actie patiënt: Tijdens uw verblijf krijgt u drukkousen en elke dag inspuitingen in de buik. U wordt aangemoedigd om te bewegen. 4. Bloeding/bloeduitstorting/zwelling Behandeling voor bloeding: drukzak/drukverband op de wonde plaatsen, toediening van bloed, beenpomp Behandeling voor bloeduitstorting: pijnstillers, zalf 5. Pijn Behandeling: pijnstillers, ontstekingsremmers, ijszak op de wonde. Preventie: Bewegen van de heup is nodig ondanks de pijn. 6. Luxatie/ ontwrichting Bij een totale heupprothese kan heupluxatie optreden. De heupkop schiet hierbij uit de kom. Bij een bipolaire heupprothese is dit eerder zeldzaam. Preventie patiënt: Benen niet over elkaar leggen, niet te diep buigen en afhankelijk van de insnede geen binnen- of buitenwaartse bewegingen maken. Behandeling: Soms is een ingreep op manipulatie nodig. 8

9 Realistische verwachtingen Dit is volledig afhankelijk van de algemene toestand van de patiënt voor de heupfractuur. Uw arts kan hierover extra uitleg geven. Verloop van de ziekenhuisopname Om de zorg efficiënt en kwaliteitsvol te organiseren, maken we gebruik van het klinisch pad proximale femurfractuur. In dat onderdeel vindt u het verloop van de ziekenhuisopname, beschreven volgens dit zorgpad. Aangezien az groeninge de zorg afstemt op de zorgbehoeften van de patiënt, kan dat van patiënt tot patiënt licht verschillend zijn. Spoedopname U komt normaal gezien eerst op de dienst spoedopname terecht waar we de breuk vaststellen. We gaan na hoe uw huidige gezondheidstoestand, voedingstoestand, algemene toestand is. Voorbereiding op de operatie: Voor we u kunnen opereren, moeten we een cardiogram en bloed afnemen. Op basis hiervan kan de arts zien of het veilig is om te opereren. De operatieplanning zal bepalen of u vanuit de dienst spoedopname naar het operatiekwartier gaat of eerst naar de verpleegeenheid traumatologie. De ingreep De arts zal op basis van uw leeftijd en type fractuur bepalen welke behandeling hij toepast. (zie pagina 6 en 7) Na de operatie U wordt wakker in de ontwaakkamer onder het toezicht van de anesthesist en een verpleegkundige. Hier controleren we regelmatig bloeddruk, polsslag, temperatuur en ademhaling. Bovendien hebt u na de operatie een infuus in de arm. Het infuus zorgt ervoor dat u voldoende vocht, antibioticum en eventueel bloed krijgt. Op de wonde is een groot druk- en absorberend verband aangebracht. Als neveneffect van de narcose is het soms moeilijk om te urineren. Naargelang de noodzaak plaatsen we een sonde om te plassen. Als u voldoende wakker bent en zodra uw conditie het toelaat, brengen we u terug naar de kamer. 9

10 Opname op de verpleegeenheid traumatologie De eerste twee dagen verblijft u op de verpleegeenheid traumatologie op campus loofstraat. Die verpleegeenheid werkt heel intensief aan uw pijnmanagement. Er wordt een aantal keer gevraagd of u pijn heeft. De bedoeling is dat u een score geeft van 0 tot 10 (0 = geen pijn; 1-3 = hinderlijke pijn; 4-6 = storende pijn 7-10 = invaliderende pijn). Indien u pijn heeft, meld dat aan de verpleegkundige! De dag na de operatie komt een kinesitherapeut langs. Die persoon zal uw mobiliteit verhogen. De meeste patiënten mogen reeds vanaf dag 1 of dag 2 (indien mogelijk) steunen. Op de verpleegeenheid traumatologie verblijft u gemiddeld 2 dagen. De meeste patiënten worden daarna overgebracht naar campus vercruysselaan (Burg. Vercruysselaan 5, 8500 Kortrijk). Bij een aantal van de gehospitaliseerde patiënten ouder dan 75 jaar komen postoperatief soms andere medische of sociale problemen of problemen op vlak van functionaliteit voor. Bij die patiënten kan het geriatrisch supportteam en/of de sociale dienst om advies gevraagd worden. Indien dat nodig blijkt, kunnen we een overplaatsing naar de dienst geriatrie op campus reepkaai regelen (Reepkaai 4, 8500 Kortrijk). Het centrum traumatologie regelt de overplaatsing. We brengen een familielid van de patiënt hiervan op de hoogte. 10

11 Opname op orthopedie Op het centrum orthopedie begeleiden de verschillende disciplines u verder: chirurg, verpleegkundigen, kinesitherapeuten, ergotherapeuten, diëtisten en sociale dienst. Al die personen hebben zes gemeenschappelijke doelstellingen: verhogen van uw functionaliteit pijnmanagement valrisico opsporen osteoporose opsporen voorkomen van complicaties voorbereiden van het ontslag naar huis Kinesitherapeut De kinesitherapeut mobiliseert het geopereerde been en leert de patiënt opnieuw stappen. Dit gebeurt meestal in verschillende fases. Meestal mag de patiënt onmiddellijk steunen, binnen de pijngrens. Indien steunname mogelijk is Stel: het rechterbeen werd geopereerd. Fase 1: stappen met een loopkader 1. Plaats uw geopereerde been vooruit. 2. Plaats uw niet-geopereerde been over het geopereerde been. 3. Verplaats het looprekje. 11

12 Fase 2: stappen met twee krukken 1. Plaats de krukken naar voor. 2. Plaats uw geopereerde been naast de kruk. 3. Plaats uw niet-geopereerde been voor het geopereerde been. Fase 3: stappen met één kruk 1. Neem de kruk vast aan de nietgeopereerde zijde. 2. Plaats uw geopereerde been op dezelfde hoogte als de kruk. 3. Plaats uw niet-geopereerde been over het geopereerde been. 12

13 Fase 4: de trap oplopen/aflopen Trap oplopen 1. U neemt de leuning vast en neemt de kruk in uw vrije hand. 2. Plaats eerst het niet-geopereerde been op de trap. 3. Plaats uw geopereerde been naast het niet-geopereerde been. 4. Verplaats de kruk naar dezelfde trede. Trap aflopen 1. U neemt de leuning vast en neemt de kruk in uw vrije hand. 2. Plaats uw geopereerde been naast de kruk. 3. Plaats uw niet-geopereerde been naast uw geopereerde been en de kruk. 4. Plaats de kruk op een volgende trede. Indien u de trap achterwaarts naar beneden gaat, doet u dit ook op deze manier. 13

14 Indien volledige steunname niet mogelijk is Een aantal personen met een heupfractuur mag nog niet volledig steunen omdat de breuk om de een of andere reden nog niet belast mag worden. De orthopedisch chirurg maakt die beslissing. Die personen leren we een andere manier van steunname aan. Plantaire steunname: Hierbij mag de patiënt voorzichtig met de voet de grond raken. Dat is vooral om het evenwicht te bewaren zonder dat hij echt steun of gewicht op de breuk zet. Partiële steunname: De patiënt zal hier bijvoorbeeld met ¼ of ½ van zijn lichaamsgewicht mogen steunen. Die steunname wordt aangeleerd met behulp van een weegschaal. Zo leert de patiënt aanvoelen hoeveel ¼ steunname is. Hij moet dat dan integreren in de marchrevalidatie. Soms mag de patiënt steun nemen binnen de pijngrens. 14

15 Ergotherapeut De ergotherapeut bereidt u verder voor op uw ontslag. Hierbij krijgt u oefeningen die specifiek gericht zijn op uw terugkeer naar huis. U oefent het in en uit bed komen. U krijgt advies over het uitvoeren van dagelijkse handelingen. We besteden ook extra aandacht aan valrisico en valpreventie want de oorzaak van een heupfractuur is meestal een val. U krijgt een boekje mee waarin een oefenprogramma staat. Het oefenprogramma is eenvoudig en gericht op: balans en evenwicht spierkracht algemene fitheid algemeen welzijn De gouden regel is: FIT BLIJVEN IS DE BOODSCHAP OM VALLEN TE VOORKOMEN 15

16 Sociale dienst De revalidatie na een heupfractuur mag u niet onderschatten want dat kan heus wat tijd in beslag nemen. Als een herstelperiode van drie maanden voor u een probleem wordt in de thuissituatie, laat u dan gerust begeleiden met advies van de sociale dienst die u uitgebreid informatie kan verstrekken over tal van mogelijkheden die deze moeilijke periode kunnen helpen overbruggen. De sociale dienst kan u helpen bij het reserveren van thuiszorg, thuisverpleging, hulp voor de boodschappen Diëtiste Een goede voedingstoestand is essentieel om het genezingsproces gunstig te beïnvloeden. Ondervoeding kan bijvoorbeeld sneller aanleiding geven tot doorligwonden, futloosheid, verminderde algemene toestand, trager herstel Daarom krijgt elke patiënt met een heupfractuur bezoek van een diëtiste. Aan de hand van een vragenlijst noteert de diëtiste de voedingsgewoonten en stelt mogelijke tekorten vast. Wie goed eet, wordt sneller beter. Ontslagprocedure Gemiddeld kan u 10 dagen op het centrum orthopedie verblijven. Zodra de arts beslist dat u naar huis mag, brengt de hoofdverpleegkundige alle noodzakelijke documenten in orde. Zo krijgt u onder andere een controleafspraak bij de chirurg, een voorschrift voor verpleegkundige verzorging en een voorschrift voor de kinesitherapeut. Voor het verwijderen van de haakjes verwijzen we u door naar de huisarts. Indien u nog niet in staat bent om naar huis te gaan, wordt in een alternatief voorzien. Vaak zien we al tijdens de eerste dagen van opname dat er oplossingen gezocht moeten worden, daarom komt de sociale dienst u adviseren/helpen. 16

17 Bij welke alarmtekens moet u de huisarts verwittigen Bij ontstekingsverschijnselen ter hoogte van het operatiegebied. Deze verschijnselen bestaan uit pijn gecombineerd met roodheid, vochtafscheiding en/of koorts. Indien de oefeningen van de heup steeds pijnlijker en moeilijker worden. Bij hevige pijnen ter hoogte van de heup en/of verkorting van het been. 17

18 Notities 18

19 19

20 Het orthopedisch centrum az groeninge Kortrijk Centrum orthopedie, campus vercruysselaan Burg. Vercruysselaan Kortrijk t dr. Joeri Barth: heup trauma dr. Stefan Clockaerts: voet enkel dr. Frederick Michels: knie - voet - enkel dr. Dirk Oosterlinck: heup - knie - rug dr. Guy Putzeys: trauma - schouder - bekken dr. Jan Van Cauwelaert de Wyels: schouder knie dr. Jaap van der Maas: knie dr. Jan Van Der Bauwhede: knie - voet - enkel dr. Luc Vercruysse: heup - knie dr. Luk Verhelst: heup - schouder Nathalie De Donder, protheseverpleegkundige nathalie.dedonder@azgroeninge.be, t Handgroep, campus loofstraat Loofstraat Kortrijk t dr. Marleen Dezillie: hand - pols elleboog prof. dr. Filip Stockmans: hand pols congenitale handchirurgie dr. Jeroen Vanhaecke: hand - pols vzw az groeninge zetel: Pres. Kennedylaan Kortrijk t f vu: Jan Deleu, Pres. Kennedylaan Kortrijk doc september 2016 ziekenhuis internationaal erkend door JCI voor veilige zorg en kwaliteit: 20