Consensus Diagnostiek kleine lichaamslengte bij kinderen
|
|
- Christiana Koning
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Consensus Diagnostiek kleine lichaamslengte bij kinderen s.m.p.f.de muinck keizer-schrama* In Nederland komen elk ar ongeveer 00 kinderen in aanmerking voor verwijzing naar de tweede lijn in verband met een achterblijvende lengtegroei. Deze kinderen worden doorgaans via de jeugdgezondheidszorg opgespoord en via de huisarts naar de tweede lijn verwezen. Om tijdige opsporing van afwijkende lengtegroei te bevorderen en tevens onnodige medicalisering te voorkomen werd vanuit de Adviesgroep Groeihormoon van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeskunde het initiatief genomen over dit onderwerp een consensusbijeenkomst te beleggen, in samenwerking met het Centraal Begeleidingsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing (CBO). Behalve de bij dit onderwerp betrokken wetenschappelijke verenigingen werden ook het Bureau van de Nederlandse Groeistichting en de Belangenvereniging van Kleine Mensen gevraagd te participeren. 1 begripsbepaling en definities Lengtemeting vormt de hoeksteen van een opsporingsprogramma voor kleine lichaamslengte. Per persoon zullen herhaalde lengtemetingen dienen plaats te vinden die moeten worden uitgezet in een groeidiagram. Van oudsher is het gebruikelijk de lengte op percentiellijnen af te zetten. De percentielen liggen echter niet op gelijke afstand van elkaar. Hierdoor kunnen onjuiste conclusies worden getrokken over eventuele groeivertraging. Het gebruik van de lengtestandaarddeviatiescore (lengte-sds) kent dit nadeel niet. Lengtestandaarddeviatiescore. De lengte-sds is de afwijking van de lengte uitgedrukt in het aantal standaarddeviaties dat de lengte verschilt van de gemiddelde lengte van de populatie, in formule: lengte-sds = lengte (in cm) gemiddelde lengte voor leeftijd en geslacht/sd voor leeftijd en geslacht De Nederlandse populatiereferenties voor leeftijd en geslacht zijn gebaseerd op gegevens van de zogenaamde Landelijke groeistudies in Nederland. Onlangs zijn de gegevens van de Vierde landelijke groeistudie beschikbaar gekomen. Hierin zijn de referentielijnen 1, en, SD s verwijderd van het gemiddelde van de leeftijd (figuur 1). De bijbehorende percentielposities zijn tevens aangegeven. Andere voordelen van de SD-scores zijn dat extrapolatie naar extremere meetwaarden mogelijk *Namens de werkgroep die de consensus voorbereidde en waarvan de leden aan het einde van dit artikel worden genoemd. Sophia Kinderziekenhuis, afd. Kindergeskunde/Endocrinologie, Postbus 00, 000 CB Rotterdam. Mw.dr.S.M.P.F.de Muinck Keizer-Schrama, kinderarts-endocrinoloog. samenvatting In Nederland komen elk ar ongeveer 00 kinderen in aanmerking voor verwijzing naar de tweede lijn in verband met een achterblijvende lengtegroei. Doel van de consensusbijeenkomst Diagnostiek kleine lichaamslengte bij kinderen was het bevorderen van tijdige opsporing van een afwijkende lengtegroei die nadere diagnostiek en behandeling behoeft, maar ook het voorkómen van onnodige medicalisering. Voor een optimale behandeling van groeistoornissen is het van belang dat de diagnose zo vroeg mogelijk wordt gesteld. Voor de opsporing voldoet de bepaling van de lengtestandaarddeviatiescore (lengte-sds) beter dan de lengte op basis van percentielen. Als grens waaronder van een kleine gestalte gesproken kan worden werd een lengte met SDS < 1, (< P 10 ) gekozen, waarmee vooral beoogd werd risicogroepen op te sporen die nadere diagnostiek behoeven. Met behulp van een diagnostische classificatie, gebaseerd op internationale afspraken, worden de oorzaken van kleine lichaamslengte ingedeeld in normale variant en (of) idiopathische kleine gestalte, en in primaire en secundaire groeistoornissen. Op grond van het doelgebied voor de eindlengte, de groeicurve in het SDS-diagram, de actuele leeftijd van het kind en de aanwezigheid van puberteitskenmerken kan de huisarts met behulp van een stroomdiagram bepalen of er een groeiprobleem bestaat en of dit in de eerste of in de tweede lijn gevolgd of behandeld moet worden. Hierbij heeft het bepalen van de skeletleeftijd geen toegevoegde waarde. Men dient bedacht te zijn op psychosociale problemen als oorzaak voor of als gevolg van een kleine lichaamslengte. is en verschillende (sub)populaties met elkaar vergeleken kunnen worden. Men spreekt van een afbuigende groeicurve als minimaal op elkaar volgende metingen met elk een interval langer dan maanden naar een steeds lagere lengte-sds afglijden (zie figuur 1). Een afbuiging waarbij de lengte-sds meer dan 0, per ar afmt, wordt als indicatie gehanteerd voor nadere diagnostiek (hoewel deze grens arbitrair is). Ook bij een langzame afbuiging over een langere periode, waarbij de lengte-sds met meer dan 1 vermindert (maar waarbij per ar de vermindering kleiner is dan 0,) in de periode vóór de puberteit, is nadere diagnostiek geïndiceerd. Er kan dan bijvoorbeeld sprake zijn van een chronische ziekte, zoals malabsorptie of een hersentumor. Doellengte. De doellengte ( target height (TH)) is een rekenkundige benadering van de lengte die een jongen of meisje zou bereiken op basis van zijn of haar genetisch potentieel. Op grond van de laatste Landelijke groeistudie wordt de doellengte voor Nederlandse kinderen als volgt berekend: TH zoon/dochter (in cm) = [(vaderlengte + moederlengte +/ 1)/] +, Ned Tijdschr Geskd november;1() 19
2 leeftijd in ren , + 99, , 0 1 0, lengte - leeftijd datum leeftijd ar + mnd lengte , , , , ,1 0 leeftijd in ren puberteitskenmerken genitalia pubes testis (ml) figuur 1. Afbuigende groeicurve van een jongen, uitgezet op een kaart met lengtestandaarddeviatiescores (lengte-sds). Rond de curve met gemiddelde lengte staan de curven met waarden die 1, of, SD afwijken van het gemiddelde. De laatste metingen bij deze jongen (op 7, 7, en 8 ar) glijden af naar een steeds lagere lengte-sds P 10 P 0 P 0 Deze formule is gebaseerd op een gemiddeld verschil van 1 cm tussen de eindlengte van mannen en vrouwen en een seculaire verschuiving van +, cm per generatie. Er wordt aangenomen dat deze formule ook geldt voor kinderen van allochtonen. De doellengte kan ook als lengte-sds worden weergegeven: TH-SDS zoon/dochter = (TH P 0 volwassen man/ vrouw)/sd volwassen man/vrouw Doelgebied voor de eindlengte. Het doelgebied is het gebied rondom de doellengte waarin de meeste gezonde kinderen hun eindlengte hebben. Het doelgebied wordt gedefinieerd als het gebied van 1, SD rondom de doellengte. Dit is ongeveer 9 cm boven en onder de TH. Om een indruk te krijgen of de actuele lichaamslengte van het kind in verhouding is tot de lichaamslengte van de ouders, kan men de groeicurve extrapoleren naar de leeftijd van 0 ar (figuur ). In het voorbeeld van figuur komt deze extrapolatie uit beneden het doelgebied. Met behulp van de TH-SDS kan tijdens de groei worden vastgesteld of de lengte-sds van het kind binnen het doelgebied voor de eindlengte valt (TH-SDS +/ 1, SDS). Lichaamsverhoudingen. Het meten van lichaamsverhoudingen is vooral nuttig bij het opsporen van disproporties die een aanwijzing kunnen vormen voor defec- 0 Ned Tijdschr Geskd november;1()
3 ten van bot- en (of) steunweefsels. De verhoudingen zithoogte:lichaamslengte en zithoogte:beenlengte zijn afhankelijk van leeftijd en geslacht. Er zijn Nederlandse referentiewaarden beschikbaar. Verder zijn deze metingen onderdeel van de Vierde landelijke groeistudie. Röntgenfoto van de hand en voorspelling van de eindlengte. Een voorspelling van de eindlengte gedaan met behulp van een röntgenfoto van de hand dient vanwege de grote foutenmarge op individueel niveau met terughoudendheid te worden toegepast. De ontwikkeling van het skelet kan worden beoordeeld door een röntgenfoto van de linker hand te vergelijken met die in referentieatlassen. De matige nauwkeurigheid van de verschillende voorspellingsmethoden is onder andere het gevolg van de sterke individuele variatie in start, duur en grootte van de puberteitsgroeispurt. Bovendien zijn de referentiewaarden gebaseerd op gezonde kinderen met een gemiddelde lengte, terwijl in de praktijk juist vaak een eindlengtevoorspelling gevraagd wordt van kinderen die zich aan de extreme zijden van de curven bevinden of een bepaalde afwijking hebben. indeling van kleine lichaamslengte De laatste ren zijn er internationale afspraken gemaakt over de diagnostische classificatie van kleine lichaamslengte. Naast een indeling in normale varianten en idiopathische kleine gestalte, de laatste weer onderverdeeld in familiaire en niet-familiaire kleine gestalte, kan op basis van de aard van de groeistoornis een indeling gemaakt worden in primaire en secundaire groei- lengte vader: 181, cm lengte moeder: 17, cm 181, + 17, + 1 TH = +, = 189, cm doelgebied = 1, 198, cm leeftijd in ren +, + 99, TH , 0 1 0, lengte - leeftijd datum leeftijd ar + mnd lengte , , ,7 0 genitalia pubes testis (ml) leeftijd in ren puberteitskenmerken P 10 P 0 P figuur. Interpretatie van de lengte van een jongen in verhouding tot de doellengte ( target height (TH)) en het doelgebied daaromheen. Ned Tijdschr Geskd november;1() 1
4 stoornissen. Een aantal stoornissen is niet goed in te delen, omdat bijvoorbeeld de oorzaak niet bekend is of omdat de stoornis multifactorieel is bepaald. Toch wordt om praktische redenen vooralsnog deze indeling aangehouden. Ook de grens waaronder van een kleine gestalte gesproken kan worden is arbitrair. Voor de consensus werd uitgegaan van een lengte met SDS < 1, (< P 10 ), waarmee vooral beoogd werd risicogroepen op te sporen die nadere diagnostiek behoeven. In de tabel wordt een indeling gegeven van de diagnostische categorieën die gepaard gaan met kleine lichaamslengte (< 1, SDS). De term idiopathisch kleine gestalte omvat een groep kinderen met geringe lengte die geen andere afwijkingen hebben dan een kleine gestalte. Deze kinderen zijn per definitie gekenmerkt door de afwezigheid van diverse criteria of symptomen die het mogelijk zouden maken om een andere diagnose te stellen. Dit betekent concreet: een normaal gewicht en een normale lengte bij de geboorte, normale lichaamsverhoudingen, geen (klinische) aanwijzingen voor organische (bijvoorbeeld endocriene) ziekten, geen ernstige psychosociale problemen en een normale voedselinname. Kinderen met een idiopathisch kleine gestalte worden onderverdeeld in de hiernavolgende categorieën. Familiaire kleine gestalte. Criteria: een lengte-sds < 1, (< P 10 ) voor de populatie én een lengte binnen het doelgebied voor de eindlengte én geen pathologische oorzaak van korte gestalte bij de ouders. Niet-familiaire kleine gestalte. Hiervoor gelden dezelfde criteria, maar bevindt de lengte zich beneden het doelgebied voor de eindlengte. Bij beide groepen kan de puberteit normaal dan wel vertraagd optreden. Normaal optreden van de puberteit betekent dat de puberteit begint binnen de normale leef- Indeling van de diagnostische categorieën die gepaard gaan met kleine lichaamslengte (lengte < 1, SDS) geen dysmorfe kenmerken/disproporties dysmorfe kenmerken of disproporties (a) lengte-sds, (b) lengte-sds TH-SDS 1, SDS (c) afbuigende groeicurve (al dan niet met late puberteit) niet (a), niet (b), niet (c) (a) of (b) of (c) dysmorfe kenmerken disproporties familiaire kleine gestalte met normaal optreden van puberteit familiaire kleine gestalte met vertraagd optreden van puberteit niet-familiaire kleine gestalte met normaal optreden van puberteit niet-familiaire kleine gestalte met vertraagd optreden van puberteit orgaanafwijkingen cardiovasculaire aandoening (bijv. congenitale hartziekte) respiratoire aandoening (bijvoorbeeld astma, cystische fibrose) leverziekte gastro-intestinale aandoening (bijv. malabsorptie, coeliakie, ziekte van Crohn) renale aandoening (bijvoorbeeld tubulaire acidose, chronische nierinsufficiëntie) chronische inflammatoire ziekte metabole/endocriene afwijking chronische anemie endocriene aandoeningen (bijvoorbeeld hypothyreoïdie, ziekte van Cushing, groeihormoondeficiëntie) metabole ziekte psychogene aandoeningen emotionele deprivatie anorexia nervosa divers malnutritie iatrogene aandoening syndroom met numerieke chromosoomafwijkingen syndroom van Turner syndroom van Down syndroom zonder numerieke chromosoomafwijkingen intra-uteriene groeivertraging Silver-Russell-syndroom Noonan-syndroom defect van tubulaire (en platte) beenderen of het axiale skelet achrondoplasie osteogenesis imperfecta ander defect mucopolysacharidose mucolipidose disorganisatie van kraakbenige en fibreuze componenten van het skelet fibreuze dysplasie idiopathische osteolyse 8 * normale variant of idiopathisch kleine gestalte secundaire groeistoornis primaire groeistoornis SDS = standaarddeviatiescore; TH = doellengte. *Indien de genoemde afwijkingen zijn uitgesloten, kan men te maken hebben met een normale variant of een idiopathisch kleine gestalte. Het syndroom van Turner kan zich manifesteren zonder de klassieke dysmorfe kenmerken (pterygium colli ( webbing ), cubitus valgus, uiteenstaande tepels). Bij onbegrepen kleine gestalte dient men chromosoomonderzoek te doen ter uitsluiting van Turner-syndroom. Bij deze varianten kan van (a), (b) of (c) sprake zijn en dient een secundaire groeistoornis uitgesloten te worden. Soms kunnen kinderen met een intra-uteriene groeivertraging een groeihormoondeficiëntie hebben. Bij een afbuigende groeicurve dient dit te worden uitgesloten. Bij deze kinderen zijn niet altijd dysmorfe kenmerken aanwezig. Ned Tijdschr Geskd november;1()
5 tijdsuitersten (jongens: testisvolume > ml vóór 1, ar; meisjes: eerste stadium van borstontwikkeling (M ) vóór 1, ar); vertraagd optreden van de puberteit betekent een start van de puberteit na de normale leeftijdsuitersten (jongens > 1, ar en meisjes > 1, ar). Hoewel klinisch de indruk bestaat dat het optreden van een late puberteit vaker in familiair verband voorkomt, is er (nog) geen onderzoek dat deze indruk staaft. Primaire groeistoornissen. Deze zijn het gevolg van een intrinsiek defect van de bot- en (of) steunweefsels ten gevolge van een genetisch defect of prenatale schade. Hierbij komen vaak dysmorfe kenmerken en abnormale lichaamsverhoudingen voor. Secundaire groeistoornissen. Deze zijn het gevolg van factoren buiten de bot- en (of) steunweefsels, die het normale groeiproces remmen. De botrijping is hierbij veelal vertraagd. Binnen deze groepen zijn verschillende aandoeningen te onderscheiden. opsporing, probleemverkenning, diagnostiek in de eerste lijn en criteria voor verwijzing Voor de praktische aanpak bij patiënten met een kleine lichaamslengte wordt in de tabel een indeling van de oorzaken gegeven. De meting op zich. De nauwkeurigheid van de lengtemeting is afhankelijk van het gebruikte meetinstrument en van de onderzoeker. In de eerstelijnsgezondheidszorg kan volstaan worden met een Microtoise-meter (Matériel Medical, Poissy, Frankrijk) of een Secawandmeter (Schinkel Medical BV, Nieuwegein), mits regelmatig geijkt. Bij zuigelingen wordt de lengte liggend bepaald met een meetbak. Bij kinderen die goed kunnen staan, wordt de lengte staande gemeten. Bij nauwkeurige meting kan de meetfout beperkt worden tot mm. Tevens wordt voor het vaststellen van de doellengte en het doelgebied voor de eindlengte de lengte van beide biologische ouders gemeten. Geboortelengte. Om kinderen met intra-uteriene groeivertraging zonder inhaalgroei op te sporen is het van belang een geboortelengte te weten. Omdat op grond van de verloskundige indicatielijst vrouwen bij wie intra-uteriene groeivertraging wordt vastgesteld in aanmerking komen voor een klinische partus, zullen bijna al deze kinderen in de kliniek geboren worden. Bij alle kinderen bij wie een klinische partus is geïndiceerd, moet de lengte bij de geboorte dan ook bepaald worden. Bij poliklinische bevallingen en thuisbevallingen kan doorgaans worden volstaan met een bepaling van de lengte op het consultatiebureau rond de leeftijd van weken. Bij een kind met een geboortelengte met een SDS < 1,88 (P ) zonder dysmorfe kenmerken en met normale lichaamsproporties vinden gedurende de eerste levensren regelmatig (in ieder geval op de leeftijd van weken en bij,, 9 en 1 maanden) lengtemetingen plaats om vast te stellen of er inhaalgroei optreedt. Op indicatie (bijvoorbeeld bij matige gewichtstoename) dient frequenter gemeten te worden. Vindt er in de eerste levensren geen inhaalgroei plaats of heeft het kind na de e verardag nog steeds een lengte-sds < 1,88, dan is nadere probleemverkenning noodzakelijk. Vervolgmetingen. Bij een kind van 1- ar vindt arlijks een meting van de lengte plaats. Vervolgens worden er nog metingen rond de leeftijd van /, 8, 11 en 1 ar verricht. Bij ieder contact met de arts wordt het kind ook onderzocht op de aanwezigheid van dysmorfe kenmerken. Na het 8e ar wordt ook het stadium van puberteitskenmerken vastgelegd. Afwijkingen in de groeicurve naar hogere of lagere lengte-sds-gebieden komen in de eerste levensren regelmatig voor (zogenaamde kanalisatie). Een afbuigende groeicurve leidt daarom, mits deze in de richting van het doellengtegebied gaat, niet tot nadere diagnostiek. Wanr het kind ouder is dan 9 ar, dient men bij de interpretatie van de berekening van de doellengte rekening te houden met het tijdstip waarop de puberteit intreedt. De start van de puberteit bepaalt mede of een meisje van 9-1, ar of een jongen van 10-1, ar met een achterblijvende lengtegroei wordt verwezen. Als een late puberteit de oorzaak is van een lengte buiten het doelgebied of een groeiafbuiging, dan is verwijzing niet nodig tot een bepaalde leeftijd. Men zij echter altijd bedacht op mogelijke pathologische aandoeningen. Stroomdiagram. In principe ligt de taak van de jeugdgezondheidszorg in voorlichting, preventie en opsporing van aandoeningen en vindt verwijzing naar de huisarts plaats wanr afwijkingen worden gesignaleerd en als nader onderzoek nodig is. Uit de Nationale studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk bleek dat een huisarts iets vaker dan één keer per ar met een vraag over achterblijvende lengtegroei wordt geconfronteerd. Op grond van het doelgebied voor de eindlengte, de groeicurve in het SDS-diagram, de actuele leeftijd van het kind en de aanwezigheid van puberteitskenmerken, kan de huisarts met behulp van een stroomdiagram bepalen of er een groeiprobleem bestaat en of dit in de eerste of in de tweede lijn gevolgd of behandeld moet worden (figuur ). Hierbij heeft het bepalen van de skeletleeftijd geen toegevoegde waarde. Psychosociale ontwikkeling. Bij elke groeivertraging moet de psychosociale achtergrond van een kind goed in kaart gebracht worden. Een kleine lichaamslengte betekent voor ieder kind een psychische belasting en kan als zodanig de psychosociale ontwikkeling negatief beïnvloeden. Daarnaast kunnen psychosociale problemen, met name lichamelijke en geestelijke verwaarlozing en mishandeling, leiden tot een groeiachterstand (de psychosociale kleine gestalte). Bij vermoeden hiervan verwijst men het kind naar een tweede- of derdelijnsvoorziening waar medische en kinderpsychologische/-psychiatrische diagnostiek kan plaatsvinden. de diagnostiek in de tweede lijn bij kleine lichaamslengte bij kinderen Een kleine lichaamslengte kan veroorzaakt worden door vele aandoeningen, maar kan ook een variant van de norm zijn (zie de tabel). Soms is een goede klinische blik al voldoende om de diagnose te stellen, maar meestal is dat niet het geval. Men zal dan stapsgewijs te werk moeten gaan. Hierbij kunnen fasen worden onderscheiden: (a) anamnese en lichamelijk onderzoek, aan- Ned Tijdschr Geskd november;1()
6 kleine gestalte? (lengte-sds < 1,) extreem kleine gestalte? (lengte-sds <,) disproportie? dysmorfie? IUGR en onvoldoende inhaalgroei? beneden doelgebied? (lengte-sds < TH-SDS 1,) : < 10 of > 1, ar : < 09 of > 1, ar leeftijd? afbuigende groeicurve? ( SDS < 0,/ar) : 10-1, ar* : 09-1, ar* daarop richten en overgaan op aanvullend onderzoek. Men slaat dan de fase van oriënterend laboratoriumonderzoek over. Aangezien groeihormoon de belangrijkste groeiregulerende stof is en er op dit gebied de laatste tijd veel nieuwe ontwikkelingen zijn, werd bij de consensusvoorbereiding op de diagnostiek van groeihormoondeficiëntie uitgebreider ingegaan. 7 Indien geen oorzaak voor een kleine gestalte is gevonden, moeten tenminste nog diagnosen overwogen worden: coeliakie, syndroom van Turner en zinkdeficiëntie. Zoals eerder gesteld, kunnen psychosociale factoren een rol spelen bij groeivertraging. De groeihormoonsecretie kan afnemen door gestoord eetgedrag en malnutritie of door lichamelijke en geestelijke mishandeling en verwaarlozing. Voor het aantonen van deze stoornissen is laboratoriumonderzoek niet noodzakelijk. Om in deze bedreigende situatie in te grijpen en tot eventuele opname te besluiten, moet men zich echter kunnen baseren op harde gegevens. Hiervoor is laboratoriumonderzoek wel geïndiceerd. Indien uiteindelijk, ondanks uitgebreid onderzoek, geen oorzaak voor de kleine gestalte gevonden is, zal men, afhankelijk van het normaal of verlaat optreden van de puberteitsontwikkeling, de diagnose niet-familiaire kleine gestalte met normale of vertraagde puberteit kunnen stellen. nadere diagnostiek figuur. Stroomdiagram voor de probleemverkenning bij een patiënt met kleine lichaamslengte in de eerste lijn en indicatie voor nadere diagnostiek; lengte-sds = lengtestandaarddeviatiescore; IUGR = intra-uteriene groeivertraging; TH- SDS = doellengte-standaarddeviatiescore; SDS = verandering in lengte-sds; * = indien de familieanamnese positief is voor verlate puberteit, kan men deze termijn met een ar verlengen. puberteitskenmerken aanwezig? gevuld met eerdere groeigegevens en de bepaling van de skeletleeftijd; (b) oriënterend laboratoriumonderzoek; (c) aanvullend onderzoek; (d) bijzondere onderzoeken. Op grond van de anamnese, het lichamelijk onderzoek en de eerdere groeigegevens is er een verdeling mogelijk in kinderen bij wie geen aanvullend onderzoek nodig is, de normale varianten, en kinderen die nader onderzocht moeten worden. Tot deze laatste groep behoren de kinderen met een afbuigende groeicurve; een lengte-sds <,; een lengte-sds onder het doelgebied voor de eindlengte; intra-uteriene groeivertraging met na het e levensar een lengte-sds < 1,88 (P ); enig abnormaal symptoom in de anamnese of bij lichamelijk onderzoek; sterk vermoeden dat emotionele deprivatie aanwezig is. Indien er op grond van anamnese en lichamelijk onderzoek duidelijke aanwijzingen bestaan voor een specifieke afwijking, zoals dysmorfe kenmerken of disproporties, orgaanaandoeningen of endocriene/metabole afwijkingen, kan men zich bij de diagnostiek eerst geen nadere diagnostiek conclusie De binnen de consensus opgestelde richtlijnen en afspraken maken het mogelijk binnen de eerste lijn kinderen met een kleine lichaamslengte op te sporen en indien nodig te verwijzen voor verder onderzoek. De gefaseerde diagnostiek in de tweede lijn voorkomt onnodig onderzoek en kan kostenbesparend werken. De voorbereidingswerkgroep bestond uit: mw.dr.s.m.p.f.de Muinck Keizer-Schrama, kinderarts-endocrinoloog, voorzitter; A.N.Bosschaart, kinderarts; mw.f.s.boukes, huisarts; dr.j.j.e. van Everdingen, stafmedewerker Centraal Begeleidingsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing (CBO); mw.i.faber, consultatiebureauarts; G.Th.Hilhorst, bestuurslid Belangenvereniging van Kleine Mensen; J.C.M.Hoekx, kinderarts; dr.j.huisman, kinderpsycholoog; mw.dr.c.j.e.kaandorp, stafmedewerker CBO; dr.j.a.m.merkx, sociaal-geskundige; B.Rikken, arts; dr.h.a.ross, klinisch chemicus; mw.m.j.touw-de Jong, jeugdarts; dr.j.j.j.waelkens, kinderarts-endocrinoloog. Vanuit de Adviesgroep Groeihormoon heeft tevens mw.dr. W.Oostdijk, kinderarts-endocrinoloog, aan de totstandkoming van de consensussyllabus meegewerkt. abstract Consensus Diagnosis of short stature in childhood Each year about 00 children in the Netherlands are referred to a specialist because of short stature. Aim of the consensus meeting: Diagnosis of short stature in childhood by general practitioners, pediatricians and pediatric endocrinologists was to promote early diagnosis and treatment of aberrant growth but also to prevent unnecessary referral and interventions. For optimal treatment of growth disorders early diagnosis is of the utmost importance. Short stature is best detected by the use of standard deviation scores (SDS) instead of percentile lines. As Ned Tijdschr Geskd november;1()
7 cut-off point for referral SDS < 1. (< P 10 ) was chosen in order to identify risk groups that d further evaluation. Based on international consensus a diagnostic classification of short stature is possible, distinguishing normal variants and (or) idiopathic short stature from primary and secundary growth disorders. Using target length, the growth curve in the SDS diagram, the actual age and puberty signs, the general practitioner can use a flow chart to determine whether there is a growth problem and whether this ds treatment in primary or secondary health care. Measuring skeletal age has no additional value. Attention should also be given to psychosocial problems as the cause or the effect of short stature. literatuur 1 Consensus Diagnostiek kleine lichaamslengte bij kinderen. Syllabus Centraal Begeleidingsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing (CBO) 199. Utrecht: CBO, 199. Frederiks AM. Nederlandse groeidiagrammen 1997 in historisch perspectief. In: Wit JM, redacteur. De Vierde Landelijke Groeistudie Presentatie nieuwe groeidiagrammen. Bureau Boerhaave Commissie. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden, 1998:1-1. Frederiks AM. De target height als hulpmiddel bij het opsporen van groeistoornissen. In: Wit JM, redacteur. De Vierde Landelijke Groeistudie Presentatie nieuwe groeidiagrammen. Bureau Boerhaave Commissie. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden, 1998:79-. Gerver WJM, Bruin R de. Relationship between height, sitting height and subischial leg length in Dutch children: presentation of normal values. Acta Paediatr 199;8:-. Doull IJM, McCaughey ES, Bailey BJR, Betts PR. Reliability of infant length measurement. Arch Dis Child 199;7:0-1. Bruijnzeels MA, Suijlekom-Smit LWA van, Velden J van der, Wouden JC van der. Het kind bij de huisarts. Nationale studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk. Rotterdam: Erasmus Universiteit, Muinck Keizer-Schrama SMPF de, Waelkens JJJ, Ross HA. Diagnostiek van groeihormoondeficiëntie. In: Muinck Keizer- Schrama SMPF de, Boukes FS, Oostdijk W, Rikken B, redacteuren. Diagnostiek kleine lichaamslengte bij kinderen. Alphen a/d Rijn: Van Zuiden Communications, 1998: Spranger J. International classification of osteochondrodysplasias. The International Working Group on Constitutional Diseases of Bone. Eur J Pediatr 199;11:07-1. Aanvaard op 18 september 1998 Radiofrequentiekatheterablatie bij patiënten met tachycardieën vanuit de atrioventriculaire knoop even goed als ritmechirurgie, maar minder belastend g.p.kimman, n.m.van hemel, e.r.jessurun, p.f.h.m.van dessel en j.j.a.m.t.defauw Atrioventriculaire nodale cirkeltachycardie ( atrioventricular nodal re-entrant tachycardia (AVNRT)) is de meest voorkomende paroxismale, regelmatige supraventriculaire tachycardie. Deze ritmestoornis treedt het vaakst op bij vrouwen in de leeftijd van 0 tot 0 ar. De symptomen worden bepaald door de hemodynamische gevolgen, de leeftijd en eventueel aanwezige onderliggende hartziekten. Ze variëren van pulsaties in de hals, duizeligheid, hyperventilatie, angst, angina pectoris, presyncope en syncope. Pathofysiologie. Met de term re-entry wordt het fenomeen aangeduid van een depolarisatiegolf rondom een anatomisch of functiol obstakel, waarvan de omloopsnelheid (of frequentie van de tachycardie) wordt bepaald door onder meer de refractaire periode en de geleidingssnelheid. Het mechanisme van de ritmestoornis AVNRT is een cirkelritme dat gebruikmaakt van twee functiol gescheiden geleidingspaden in de atrioventriculaire knoop (AV-knoop), namelijk een snel en een langzaam geleidend pad (figuur). Bij het gebruikelijke ( common ) type van AVNRT vindt de anterograde geleiding (van boezem naar kamer) plaats over het langzame en de retrograde geleiding (van kamer naar boe- St. Antonius Ziekenhuis, afd. Cardiologie en Thoraxchirurgie, Postbus 00, 0 EM Nieuwegein. G.P.Kimman en P.F.H.M.van Dessel, assistent-geskundigen; prof. dr.n.m.van Hemel en E.R.Jessurun, cardiologen; J.J.A.M.T.Defauw, thoraxchirurg. Correspondentieadres: prof.dr.n.m.van Hemel. samenvatting Doel. Vergelijking van de langetermijnresultaten van chirurgische modificatie en radiofrequentie(rf)-kathetermodificatie van de atrioventriculaire knoop (AV-knoop), ter behandeling van recidiverende atrioventriculaire nodale cirkeltachycardieen (AVNRT). Opzet. Retrospectief beschrijvend. Plaats. St. Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein. Methode. In de periode ondergingen patiënten een chirurgische behandeling en in patiënten een RF-kathetermodificatie van de AV-knoop voor recidiverende AVNRT. De follow-up hierna was tenminste 1 ar. Resultaten. Het onmiddellijke succes van chirurgie was 9% en van RF-katheterablatie 9%. Een recidief-avnrt trad op bij respectievelijk 1 en 17%, het uiteindelijke succes (na herbehandeling) was en 98%. Bij patiënten (%) in de RFkatheterablatiegroep ontstond een tweede- of derdegraads- AV-blok, waarvoor een implantatie van een pacemaker noodzakelijk was. In de chirurgische groep werd geen derdegraads- AV-blok gezien. De gemiddelde follow-up was maanden in de chirurgische groep en 8 maanden in de RF-katheterablatiegroep. Beide procedures gingen gepaard met andere supraventriculaire tachycardieën, namelijk 7% in de chirurgische groep en 11% in de RF-katheterablatiegroep. Conclusie. RF-katheterablatie ter behandeling van AVNRT had initiële en langetermijnresultaten die vergelijkbaar zijn met die van ritmechirurgie. Omdat katheterbehandeling aanzienlijk minder belastend is dan ritmechirurgie, is RF-katheterablatie thans de geschiktste methode ter behandeling van deze ritmestoornis. Ned Tijdschr Geskd november;1()
Richtlijn Signalering en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte (2010)
Richtlijn Signalering en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte (2010) 1. Begripsbepaling en definities Hiervoor is gebruikgemaakt van de Handleiding bij het meten en wegen van kinderen en het invullen
Nadere informatieRichtlijn Overgewicht (2012)
Richtlijn Overgewicht (2012) Meten van gewicht en lengte Groeidiagrammen Kijk voor de actuele groeidiagrammen op www.tno.nl/groei 0-4 jaar jongens 0-4 jaar meisjes 1-21 jaar jongens NL 1-21 jaar meisjes
Nadere informatieEEN KIND IS TE KLEIN
EEN KIND IS TE KLEIN Marijke Vermoere With the support of the Flemish Community DOELSTELLING Detecteren wie te klein is, omdat de kleine gestalte het gevolg kan zijn van ziekte en verder onderzoek en eventueel
Nadere informatieConsequenties van de veranderde berekening van de target height J.M.Wit 1, P.van Dommelen 2, W.Oostdijk 1
Consequenties van de veranderde berekening van de target height J.M.Wit 1, P.van Dommelen 2, W.Oostdijk 1 1 Afdeling kindergeneeskunde LUMC en 2 Afdeling Statistiek, TNO Kwaliteit van Leven, Leiden 17
Nadere informatieSTANDAARD GROEI EN PUBERTAIRE ONTWIKKELING
Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg 2005 STANDAARD GROEI EN PUBERTAIRE ONTWIKKELING Dr. Katelijne Van Hoeck Wetenschappelijk medewerker VWVJ Prof. Dr. Karel Hoppenbrouwers Voorzitter
Nadere informatieDokter, onze zoon/dochter is te klein/te groot. Prof. Dr. G. Massa Kinderarts-endocrinoloog Jessa Ziekenhuis Hasselt
Dokter, onze zoon/dochter is te klein/te groot Prof. Dr. G. Massa Kinderarts-endocrinoloog Jessa Ziekenhuis Hasselt Groei en groeistoornissen Normale groei Evaluatie van de groei Kleine lengte en groeiachterstand
Nadere informatieGroei van Nederlandse kinderen
Groei van Nederlandse kinderen (leerlingentekst) Auteurs: André Heck (AMSTEL Instituut) André Holleman (Bonhoeffer college, leraar in onderzoek bij AMSTEL Instituut) 1 AMSTEL Instituut. Verder gebruik
Nadere informatieEEN KIND IS TE GROOT
+ 50 th Percentile 95 2 th sds 5 th 95 th EEN KIND IS TE GROOT Katelijne Van Hoeck Met steun van de Vlaamse overheid DOELSTELLING Detecteren wie te groot is, omdat de grote gestalte het gevolg kan zijn
Nadere informatieMijn kind groeit niet. Prof Dr Geert Mortier
Mijn kind groeit niet Prof Dr Geert Mortier 14/09/2018 Deze drie kinderen zijn te klein voor hun leeftijd. Hebben ze hetzelfde probleem? AANPAK Is er sprake van een groeistoornis? 1. Meet het kind 2. Vraag
Nadere informatieRapport 295001011/2010 N. Heerdink-Obenhuijsen et al. JGZ-richtlijn. Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte
Rapport 295001011/2010 N. Heerdink-Obenhuijsen et al. JGZ-richtlijn Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte JGZ-richtlijn Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte
Nadere informatieRapport 295001011/2010 N. Heerdink-Obenhuijsen et al. JGZ-richtlijn. Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte
Rapport 295001011/2010 N. Heerdink-Obenhuijsen et al. JGZ-richtlijn Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte JGZ-richtlijn Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte
Nadere informatieBDS-protocol. JGZ-richtlijn Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte
BDS-protocol JGZ-richtlijn Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte Versie BDS: 3.2.3 Versie protocol: 1.1 Status: DEFINITIEF Dit BDS-protocol geeft aan hoe handelingsaanbevelingen
Nadere informatiePsychosociale deprivatie als oorzaak van groeivertraging bij kinderen
Casuïstiek Psychosociale deprivatie als oorzaak van groeivertraging bij kinderen Margreet Trip-Hoving, J.A.E.M. (Janiëlle) van Alfen-Van der Velden en Barto J. Otten Patiënt A, een 3-jarige jongen met
Nadere informatieBDS-protocol. JGZ-richtlijn Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte
BDS-protocol JGZ-richtlijn Signalering van en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte Versie BDS: 3.2.2 Versie protocol: 1.0 Status: DEFINITIEF Dit BDS-protocol geeft aan hoe handelingsaanbevelingen
Nadere informatieBijlage 1. Formules beoordeling lengtegroei en rekenvoorbeelden
Bijlage 1. Formules beoordeling lengtegroei en rekenvoorbeelden Er zijn verschillende formules (Lengte-SDS, Target Height (in cm en SDS) om de lengte van een kind te beoordelen. Onderstaand worden deze
Nadere informatieRadiofrequentiekatheterablatie bij patiënten met tachycardieën vanuit de atrioventriculaire knoop even goed als ritmechirurgie, maar minder belastend
cut-off point for referral SDS < 1.3 (< P 10 ) was chosen in order to identify risk groups that need further evaluation. Based on international consensus a diagnostic classification of short stature is
Nadere informatieCONSENSUS DIAGNOSTIEK KLEINE LICHAAMSLENGTE BIJ KINDEREN
CONSENSUS DIAGNOSTIEK KLEINE LICHAAMSLENGTE BIJ KINDEREN resultaat van een consensusbijeenkomst gehouden op vrijdag 22 november 1996 te Utrecht ORGANISATIE: - Centraal Begeleidingsorgaan voor de Intercollegiale
Nadere informatieSubstudie: Aanbeveling inzake de opsporing en verwijzing van het te kleine kind.
INTERUNIVERSITAIRE GGS-OPLEIDING JEUGDGEZONDHEIDSZORG 2006 Evaluatie van de praktische toepassing van de standaard groei en pubertaire ontwikkeling in de centra voor leerlingenbegeleiding Substudie: Aanbeveling
Nadere informatieRichtlijn Signalering en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte (2010)
Richtlijn Signalering en verwijscriteria bij kleine lichaamslengte (2010) Inleiding Groeimonitoring is van groot belang voor het tijdig opsporen van aandoeningen die een effect hebben op de groei. Tijdige
Nadere informatieEEN KIND GROEIT TE TRAAG
EEN KIND GROEIT TE TRAAG Katelijne Van Hoeck In opdracht van de Vlaamse Gemeenschap Doel van de beslisboom (vroeg)detectie van aandoeningen orgaan falen ontwikkelingsstoornis syndromen Effect van (gekend)
Nadere informatieDe Vlaamse groeistudie 2004
De Vlaamse groeistudie 2004 logische samenhang met De standaard groei en pubertaire ontwikkeling 2005 Prof Dr. Jean De Schepper Dienst Kinderendocrinologie Academisch Ziekenhuis VUB Het opvolgen van de
Nadere informatieWanneer spreken wij van grote lengte? Wat is de oorzaak van de grote lengte?
Grote lengte Uw kind wordt verwezen met een grote lengte. In deze folder willen wij u en uw kind informatie geven over mogelijke oorzaken, onderzoeken en behandelingsmogelijkheden. Voor een goede beoordeling
Nadere informatieMijn baby is te klein. Wat als initieel bilan? Welke zijn alarmtekens?
Mijn baby is te klein Wat als initieel bilan? Welke zijn alarmtekens? Seminarie kindergeneeskunde, de Montil, 17/04/2018 Belang van vroege herkenning van groeivertraging Normale groei teken van gezondheid
Nadere informatieNVK Richtlijn Kleine Lengte
NVK Richtlijn Kleine Lengte Een evidence-based richtlijn Mei 2008 1 Inhoudsopgave pagina Voorwoord 3-4 Onderbouwing Richtlijn 5-13 Begrippen 5-6 Beschrijving van de hoofdstukken 7-13 Literatuurlijst 14
Nadere informatieINFO VOOR PATIËNTEN KLEINE GESTALTE ERFELIJKHEIDSONDERZOEK
INFO VOOR PATIËNTEN KLEINE GESTALTE ERFELIJKHEIDSONDERZOEK INHOUD 01 Wat is een kleine gestalte? 4 02 Wat bepaalt de uiteindelijke gestalte? 4 03 Inschatting uiteindelijke gestalte 5 04 Verklaring voor
Nadere informatieGroei bij Nederlandse kinderen met het 22q11.2 deletiesyndroom. Renz Klomberg Studiedag 22q11
Groei bij Nederlandse kinderen met het 22q11.2 deletiesyndroom Renz Klomberg 19-11-2017 Studiedag 22q11 Groei van 2 kinderen met 22q11 Groei bij 22q11 30-60% kleine lengte Verschillende theorieën Passend
Nadere informatieCHAPTER 12. Samenvatting
CHAPTER 12 Samenvatting Samenvatting 177 In hoofdstuk 1 wordt een toegenomen overleving gerapporteerd van zeer vroeggeboren kinderen, gerelateerd aan enkele nieuwe interventies in de perinatologie. Uitkomsten
Nadere informatieLichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers
Nadere informatie29-6-2011. Jeroen de Wilde, Arts M&G-onderzoeker JGZ 4-19 CJG Den Haag 29 juni 2011 2. Ondergewicht = Westerse landen: 2-15% Asian enigma
Jeroen de Wilde, Arts M&G-onderzoeker JGZ 4-19 CJG Den Haag 29 juni 2011 2 29 juni 2011 1 Ondergewicht = A. Een gewicht of BMI onder een bepaalde grenswaarde Gewicht naar lengte, per geslacht Gewicht naar
Nadere informatieLeidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van Atomoxetine
Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van Atomoxetine Atomoxetine is geïndiceerd voor de behandeling van aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit
Nadere informatieLENGTEGROEI. Informatie voor jongeren over de lengtemeting bij de Jeugdgezondheidszorg WAAROM MEET DE JEUGD GEZONDHEIDSZORG JE LENGTE?
LENGTEGROEI Informatie voor jongeren over de lengtemeting bij de Jeugdgezondheidszorg WAAROM MEET DE JEUGD GEZONDHEIDSZORG JE LENGTE? Iedereen is anders en iedereen groeit anders. Soms groeit iemand sneller
Nadere informatieIndeling De metingen De groeicurven De limieten van normale groei en puberteit De varianten van normale groei en puberteit De verwijscriteria binnen h
Inleidende module De groei en ontwikkeling II. de referenties en normale varianten Prof dr. Jean De Scheppper UZ Brussel Indeling De metingen De groeicurven De limieten van normale groei en puberteit De
Nadere informatieTweelingen in de groei
Tweelingen in de groei Henriëtte A. Delemarre-van de Waal Zoals bekend ontstaat een twee-eiige tweeling wanneer tegelijkertijd twee eicellen worden bevrucht door twee zaadcellen. Beide embryo s hebben
Nadere informatieSekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar
Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Gender Differences in Crying Frequency and Psychosocial Problems in Schoolgoing Children aged 6
Nadere informatieDe standaard groei & de nieuwe contactmomenten Ann Keymeulen & Katelijne Van Hoeck
De standaard groei & de nieuwe contactmomenten 2018 Ann Keymeulen & Katelijne Van Hoeck NOVEMBER Agenda van de dag Doelstellingen Algemene principes Richtlijnen lengte en puberteit Richtlijnen gewicht
Nadere informatieRunning head: OPVOEDSTIJL, EXTERNALISEREND PROLEEMGEDRAG EN ZELFBEELD
1 Opvoedstijl en Externaliserend Probleemgedrag en de Mediërende Rol van het Zelfbeeld bij Dak- en Thuisloze Jongeren in Utrecht Parenting Style and Externalizing Problem Behaviour and the Mediational
Nadere informatieBEHANDELING VAN KLEINE LENGTE BIJ KINDEREN MET EEN TE KLEINE LENGTE VOOR DE ZWANGERSCHAPSDUUR ZONDER INHAALGROEI (SGA)
BEHANDELING VAN KLEINE LENGTE BIJ KINDEREN MET EEN TE KLEINE LENGTE VOOR DE ZWANGERSCHAPSDUUR ZONDER INHAALGROEI (SGA) RICHTLIJN opgesteld door de Adviesgroep Groeihormoon van de Nederlandse Vereniging
Nadere informatieKaren J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon
Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety
Nadere informatieRisicominimalisatie-materiaal over de risico s van atomoxetine voor zorgverleners
Risicominimalisatie-materiaal over de risico s van atomoxetine voor zorgverleners Atomoxetine 2/6 RISICOMINIMALISATIE-MATERIAAL OVER DE RISICO S VAN ATOMOXETINE VOOR ZORGVERLENERS Dit materiaal beschrijft
Nadere informatiePesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.
Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary
Nadere informatieChapter 9. Samenvatting
Samenvatting Samenvatting (summary in Dutch) De blauwdruk voor de lengtegroei van de mens wordt gedefinieerd de genetische achtergrond van het individu, maar wordt eveneens beïnvloed door hormonale, psychosociale,
Nadere informatieProtocol Obesitas St. Antonius Ziekenhuis. Gera Hoorweg-Nijman & Marja van der Vorst kinderartsen
Protocol Obesitas St. Antonius Ziekenhuis Gera Hoorweg-Nijman & Marja van der Vorst kinderartsen Kinderen en adolescenten met obesitas 1. Definities 2. Indicatie verwijzing 3. Poliklinische verwijzing
Nadere informatieVerschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten
Verschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten Difference in Perception about Parenting between Parents and Adolescents and Alcohol Use of Adolescents
Nadere informatie(SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1
(SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 Psychologische Inflexibiliteit bij Kinderen: Invloed op de Relatie tussen en de Samenhang met Gepest worden en (Sociale) Angst Psychological
Nadere informatieDokter, onze zoon/dochter pubert te vroeg/te laat. Dr. R. Zeevaert Kinderarts-endocrinoloog Jessa Ziekenhuis Hasselt
Dokter, onze zoon/dochter pubert te vroeg/te laat Dr. R. Zeevaert Kinderarts-endocrinoloog Jessa Ziekenhuis Hasselt Puberteitsstoornissen Normale puberteitsontwikkeling Vroege puberteit Late puberteit
Nadere informatieBeperking van de uiteindelijke lengte met hormonen
Sophia Kinderziekenhuis Beperking van de uiteindelijke lengte met hormonen Voor sommige beroepen is het een voordeel om lang te zijn: vrouwelijke fotomodellen bijvoorbeeld zijn in het algemeen minstens
Nadere informatieBetreffende de toepassing van groeihormoon bij de genoemde vier indicaties zijn dus telkens drie vragen aan de orde:
Somatropine voor een viertal indicaties, waaronder kinderen met een groeistoornis als gevolg van totale lichaamsbestraling in verband met stamceltransplantatie Vraagstelling Behandelaren vragen het CVZ
Nadere informatieFailure to thrive bij zuigelingen en peuters
Dienst kindergastroenterologie Failure to thrive bij zuigelingen en peuters Alarmtekens Initiële aanpak Failure to thrive? Failure to thrive? Definitie Geen diagnose, maar een fysische toestand Onvoldoende
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
amenvatting Het aantal mensen met dementie neemt toe. De huisarts speelt een sleutelrol in het (h)erkennen van signalen die op dementie kunnen wijzen en hiermee in het stellen van de diagnose dementie,
Nadere informatieOpvolgen van groei. Vroegtijdige detectie van mogelijke groeistoornissen METEN van lengte, gewicht en hoofdomtrek.
Opvolgen van groei. Vroegtijdige detectie van mogelijke groeistoornissen. November 2016 METEN van lengte, gewicht en hoofdomtrek 1. Wat is normale groei? 2. Groeistoornissen: lengte en gewicht 3. Casussen
Nadere informatieDe wetenschap achter igro
De wetenschap achter igro igro is een interactief hulpmiddel dat artsen helpt bij het evalueren van groeiresultaten bij patiënten die een behandeling met groeihormoon (GH) ontvangen. Deze pagina's bieden
Nadere informatieWat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts
Wat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts Oude situatie Referenties dateren uit de jaren 50-60 Groep mijnwerkers en staalarbeiders (ECCS) Vrouwen niet als referentie geïncludeerd (globaal
Nadere informatieChapter 10. Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting 1 Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrondinformatie van de relatie tussen intrauteriene groeivertraging, waarvan het lage geboortegewicht een uiting kan zijn, en de gevolgen in de
Nadere informatieDe causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de. modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie
Causale Relatie tussen intimiteit en seksueel verlangen 1 De causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie The causal
Nadere informatieGeslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive
1 Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive Femke Boom Open Universiteit Naam student: Femke Boom Studentnummer: 850762029 Cursusnaam: Empirisch afstudeeronderzoek:
Nadere informatieStart small, think big: Growth monitoring, genetic analysis, treatment and quality of life in children with growth disorders Stalman, S.E.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Start small, think big: Growth monitoring, genetic analysis, treatment and quality of life in children with growth disorders Stalman, S.E. Link to publication Citation
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieVerschillen in Persoonlijkheidstrekken en Persoonlijkheidsorganisatie tussen Groepen Eetstoornispatiënten.
Verschillen in Persoonlijkheidstrekken en Persoonlijkheidsorganisatie tussen Groepen Eetstoornispatiënten. Differences in Personality Traits and Personality Structure between Groups of Eating Disorder
Nadere informatieBijlage KA.1 Diagnostisch instrument overgewicht kinderen
Bijlage KA.1 Diagnostisch instrument overgewicht kinderen Doel Met behulp van het Diagnostisch instrument overgewicht kinderen kan de kinderarts signaleren in welke mate er sprake is van overgewicht, een
Nadere informatie12. PERINATAAL BELEID BIJ VERHOOGD RISICO OP AGS
12. PERINATAAL BELEID BIJ VERHOOGD RISICO OP AGS 1. Prenatale diagnostiek en behandeling met DXM Indicatie: Echtparen, die beiden drager zijn van een mutatie van de klassieke vorm van AGS. Als een van
Nadere informatieKLINISCH-GENETISCHE DIAGNOSTIEK ROND DE TOEPASSING VAN ICSI. Versie 1.0
KLINISCH-GENETISCHE DIAGNOSTIEK ROND DE TOEPASSING VAN ICSI Versie 1.0 Datum Goedkeuring 30-03-1996 Methodiek Consensus based Discipline Verantwoording nvog Introductie Op het gebied van de kunstmatige
Nadere informatieGROEIHORMOONBEHANDELING NA HEMATOPOIETISCHE STAMCELTRANSPLANTATIE
GROEIHORMOONBEHANDELING NA HEMATOPOIETISCHE STAMCELTRANSPLANTATIE RICHTLIJN opgesteld door de Adviesgroep Groeihormoon van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, bedoeld voor kinderarts-endocrinologen
Nadere informatieMijn kind is te dik Oorzaak, gevolg en behandeling. Rintveld, Altrecht
Mijn kind is te dik Oorzaak, gevolg en behandeling Rintveld, Altrecht Medisch contact nr 49 In een nieuwe multidisciplinaire richtlijn is afgesproken dat obesitas een chronische ziekte is. Dit heeft niet
Nadere informatieSamenvatting en conclusies
Samenvatting en conclusies 8 Chapter 8 74 Samenvatting Hoofdstuk 1 geeft een algemene inleiding op dit proefschrift. De belangrijkste doelen van dit proefschrift waren achtereenvolgens: het beschrijven
Nadere informatieDe Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim
De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:
Nadere informatieCentrale pubertas praecox. Onderwijs huisartsen Floor Neijens 20-05-2014
Centrale pubertas praecox Onderwijs huisartsen Floor Neijens 20-05-2014 Puberteit Toename centrale pulsatiele afgifte GnRH Secretie LH en FSH door hypofyse Verdere ontwikkeling gonaden Productie geslachtshormonen
Nadere informatieDe Invloed van Kenmerken van ADHD op de Theory of Mind: een Onderzoek bij Kinderen uit de Algemene Bevolking
Kenmerken van ADHD en de Theory of Mind 1 De Invloed van Kenmerken van ADHD op de Theory of Mind: een Onderzoek bij Kinderen uit de Algemene Bevolking The Influence of Characteristics of ADHD on Theory
Nadere informatieSituering algemene en universitaire ziekenhuizen
Situering Sinds 1 januari 2005 moet ieder Vlaams ziekenhuis een periodieke evaluatie maken van de kwaliteit van de zorgen in het eigen ziekenhuis. Dit staat beschreven in het kwaliteitsdecreet van 17 oktober
Nadere informatiePrenataal testen voor genetische aandoeningen begrijpen. Professor Martina Cornel & Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.
Prenataal testen voor genetische aandoeningen begrijpen Professor Martina Cornel & Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Prenataal testen verwijst naar het testen van de foetus tijdens de zwangerschap
Nadere informatieRichtlijn Osteoporose en fractuurpreventie Nederlandse Vereniging voor Reumatologie Derde herzien druk, 2011
Richtlijn Osteoporose en fractuurpreventie Nederlandse Vereniging voor Reumatologie Derde herzien druk, 2011 Stroomdiagram van diagnostiek,behandeling en follow-up bij patiënten van 50 jaar en ouder met
Nadere informatieIntervisie voor coördinatoren groei & pub. Agenda. Werkkaarten THEORIE. Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg
Intervisie voor coördinatoren groei & pub Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg Vuistregels theorie Materiaal Aan de slag Agenda Werkkaarten THEORIE 1 Doelstelling van de standaard
Nadere informatieClassification of triangles
Classification of triangles A triangle is a geometrical shape that is formed when 3 non-collinear points are joined. The joining line segments are the sides of the triangle. The angles in between the sides
Nadere informatieJGZ-richtlijn Voeding en eetgedrag BDS-protocol
JGZ-richtlijn Voeding en eetgedrag BDS-protocol Versie BDS: 3.2.3 Versie protocol: 1.1 Status: DEFINITIEF Dit BDS-protocol geeft aan hoe handelingsaanbevelingen ten behoeve van de zorg voor het kind conform
Nadere informatieBEHANDELING VAN KLEINE LENGTE BIJ KINDEREN MET GROEIHORMOONDEFICIËNTIE
BEHANDELING VAN KLEINE LENGTE BIJ KINDEREN MET GROEIHORMOONDEFICIËNTIE RICHTLIJN opgesteld door de Adviesgroep Groeihormoon van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, bedoeld voor kinderarts-endocrinologen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het aantal mensen met een gestoorde nierfunctie is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit betekent dat er steeds meer mensen moeten dialyseren of een niertransplantatie moeten
Nadere informatieHoofdstuk 8. Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie. Samenvatting, conclusies en aanbevelingen
Hoofdstuk 8 Orale leukoplakie een klinische, histopathologische en moleculaire studie Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Samenvatting, conclusies en aanbevelingen
Nadere informatieAngst en depressie in de huisartspraktijk: signaleren van risicogroepen. Peter F M Verhaak NIVEL
Angst en depressie in de huisartspraktijk: signaleren van risicogroepen Peter F M Verhaak NIVEL 12-maands prevalentie stemmings-, angst- en middelenstoornis 250 200 N/1000 patiënten 150 100 50 Depressie
Nadere informatieChronische Nierinsufficiëntie
Chronische Nierinsufficiëntie Informatie voor ouders en verzorger 658224_PFI_pat_indicatie_CNI.indd 1 25-06-12 10:02 Voor wie is dit boekje bedoeld? Dit is een boekje voor ouders en verzorgers van kinderen
Nadere informatieEffecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en
Effecten van een op MBSR gebaseerde training van hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en compassionele tevredenheid. Een pilot Effects of a MBSR based training program of hospice caregivers
Nadere informatieLENGTEGROEI. Informatie voor ouders over de lengtemeting bij de Jeugdgezondheidszorg
LENGTEGROEI Informatie voor ouders over de lengtemeting bij de Jeugdgezondheidszorg WAAROM MEET DE JEUGDGEZONDHEIDSZORG DE LENGTE VAN KINDEREN EN JONGEREN? Ieder kind is anders en ieder kind groeit anders.
Nadere informatieSamenvatting (Dutch summary)
(Dutch summary) Het beeld dat we van anderen en onszelf vormen, wordt deels bepaald door het uiterlijk. Uit onderzoek naar de sociale effecten van lengte is gebleken dat lange mensen meer gezag uitstralen,
Nadere informatieDe Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van. Kinderen
Voorschoolse vorming en de ontwikkeling van kinderen 1 De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van Kinderen The Relationship between Early Child Care, Preschool Education and Child Development
Nadere informatieRunning Head: INVLOED VAN ASE-DETERMINANTEN OP INTENTIE CONTACT 1
Running Head: INVLOED VAN ASE-DETERMINANTEN OP INTENTIE CONTACT 1 Relatie tussen Attitude, Sociale Invloed en Self-efficacy en Intentie tot Contact tussen Ouders en Leerkrachten bij Signalen van Pesten
Nadere informatiePROTOCOL RIJBEWIJSKEURING CBR
PROTOCOL RIJBEWIJSKEURING CBR Maart 2018 Voor de geschiktheidbeoordeling zijn bij hart- en vaatziekten van belang: de actuele lichamelijke conditie (al of geen klachten optredend bij deelname aan het verkeer),
Nadere informatieOsteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik
Osteoporoseprofylaxe bij corticosteroïdgebruik 101-106 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 27 mei 2013
Nadere informatieSamen met de kinderartsen
Samen met de kinderartsen L.H.M. Berg, kinder- en jeugdpsychiater GGNet Jeugd Indeling Visie beroepsvereniging (NVvP) op plaatsbepaling van psychiatrie Aanvulling afdeling Kinder en Jeugd Casus 5-jarige
Nadere informatieType Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer?
Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type of Dementia as Cause of Sexual Disinhibition Presence of the Behavior in Alzheimer s Type? Carla
Nadere informatieAntwoorden op veel gestelde vragen over de folder Chroom-6 en ziekten: wat is er bekend uit de wetenschap?
Antwoorden op veel gestelde vragen over de folder Chroom-6 en ziekten: wat is er bekend uit de wetenschap? De vragen en antwoorden zijn onderverdeeld in vijf groepen: 1 Algemene vragen over de folder...1
Nadere informatieDe Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.
RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieSamenvatting 21580_rietdijk F.indd :09
Samenvatting 21580_rietdijk F.indd 161 10-02-12 15:09 People at ultra high risk for psychosis Schizofrenie en aanverwante psychotische stoornissen hebben grote negatieve gevolgen voor het sociaal en psychisch
Nadere informatieOuderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit
1 Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit Nicola G. de Vries Open Universiteit Nicola G. de Vries Studentnummer 838995001 S71332 Onderzoekspracticum scriptieplan
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 154 NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 155 SAMENVATTING Achtergrond Hoewel het lumbosacraal radiculair syndroom (LSRS) zo lang bestaat als de geschiedenis van onze
Nadere informatie8.2 Ondervoeding. 72 Inspectie voor de Gezondheidszorg
8.2 Ondervoeding Het probleem van ziektegerelateerde ondervoeding in ziekenhuizen is al jaren bekend. De prevalentie is hoog (20-40 procent bij volwassenen en kinderen) en zonder systematische screening
Nadere informatieDown syndroom. Voorbeeld van transitie
Down syndroom Voorbeeld van transitie Tijdschr Kindergeneeskd 2013 81 nr 4 Down syndroom Trisomie 21 Meest voorkomende chromosomale afwijking bij levend geborenen (1 op 650) Meest voorkomende oorzaak van
Nadere informatieEvaluatie en behandeling van lange gestalte
Evaluatie en behandeling van lange gestalte Samenvatting Wouter de Waal, Emile Hendriks en Sten Drop Dr. W.J. de Waal, kinderarts, Diakonessenhuis, Utrecht Drs. A.E.J. Hendriks, artsonderzoeker, Erasmus
Nadere informatieDe oudere patiënt met comorbiditeit
De oudere patiënt met comorbiditeit Dr. Arend Mosterd cardioloog Meander Medisch Centrum, Amersfoort Dr. Irène Oudejans klinisch geriater Elkerliek ziekenhuis, Helmond Hartfalen Prevalentie 85 plussers
Nadere informatieThink sepsis! Namens de expertgroep sepsis Ingmar Waardenburg, huisarts Enter Jolein Huttenhuis, SEH-arts ZGT
Think sepsis! Namens de expertgroep sepsis Ingmar Waardenburg, huisarts Enter Jolein Huttenhuis, SEH-arts ZGT Wat is - volgens u - sepsis? Wat is volgens u sepsis? Mijn definitie... Een septische patiënt
Nadere informatieRisk factors for the development and outcome of childhood psychopathology NEDERLANDSE SAMENVATTING
Risk factors for the development and outcome of childhood psychopathology EDERLADSE SAMEVATTIG 157 Het komt regelmatig voor dat psychiatrische klachten clusteren in families. Met andere woorden, familieleden
Nadere informatieKeuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie
1 Keuzetwijfels in de Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze in Relatie tot Depressie Open Universiteit Nederland Masterscriptie (S58337) Naam: Ilse Meijer Datum: juli 2011
Nadere informatie