1948, toen was geluk heel gewoon Cretien van Campen

Transcriptie

1 1948, toen was geluk heel gewoon Cretien van Campen We gingen nog in t bad, haartjes nat Nog even op, totdat vader zei: Vooruit, naar bed Dan kregen we een kruik mee Gezichten in t behang Maar niet echt van binnen bang Toen was geluk heel gewoon Het bovenstaande refrein komt uit het door Kees van Kooten en Wim de Bie geschreven lied 1948, dat bekender is onder de titel Toen was geluk heel gewoon. Ze schreven het lied voor de voorlaatste aflevering van het televisieprogramma Hadimassa op 28 april Later dat jaar werd het een hitsingle in een uitvoering door Gerard Cox, die op zijn beurt ruim twintig jaar daarna in 1994 met Sjoerd Pleijsier een succesvolle televisieserie begon onder dezelfde titel. Het lied en de televisieserie ademen nostalgie uit naar een verloren tijd waarin geluk blijkbaar nog alom aanwezig was. Was dat ook echt zo? Waren er meer mensen gelukkig in 1948 dan nu? In 1948 vroeg het toen nog jonge onderzoeksbureau nipo in een enquête onder de Nederlandse bevolking hoe gelukkig men zich voelde en herhaalde die vraag in enquêtes in 1969 en Uit de resultaten van het onderzoek bleek dat in 1948 minder dan de helft van de Nederlanders zich gelukkig voelde. In 1969 en 1995 voelde zich ongeveer driekwart van de bevolking gelukkig (zie figuur 1). Dit hoge geluksniveau van de jaren zestig is tot op heden behouden (Veenhoven 2007, zie ook Boelhouwer in deze bundel). Toch blijft het nostalgische gevoel beklijven dat het vroeger anders was. Was het geluk anders? Het nipo heeft in 1948 de ondervraagden ook gevraagd wat geluk voor hen betekende. Voor de meeste mensen stond geluk voor een goed bestaan en geld (35%), gevolgd door een goed huwelijk en gezinsleven (29%) en een goede gezondheid (26%). 130

2 Figuur 1 Geluk in Nederland, (percentages) gelukkig tamelijk gelukkig ongelukkig geen antwoord bron: NIPO (1995) In die rangorde van wat van belang is voor een gelukkig leven kwam in de jaren zestig en zeventig een verandering. In bevolkingsenquêtes heeft het scp vanaf 1966 tot 2000 met regelmaat gevraagd wat mensen het belangrijkste in hun leven vonden. Vanaf de jaren zestig gingen meer Nederlanders een goede gezondheid het belangrijkste vinden in hun leven en nam het belang van een goed huwelijk en gezin af (zie figuur 2). Opmerkelijk is dat in 1948 het meeste belang werd gehecht aan een goed bestaan en geld, terwijl vanaf de jaren zestig voor maar weinig Nederlanders een goed inkomen meer op de eerste plaats stond. 1948, toen was geluk heel gewoon 131

3 Figuur 2 Belangrijkste kwaliteit van leven, 1948, (percentages) goede gezondheid goed huwelijk, gezinsleven sterk geloof goed inkomen prettig werk bron: Blom (1989), Van Campen (2007) De grafiek is een illustratie van de gedachte dat geluk in de betekenis van materiële welvaart in de jaren vijftig en zestig heeft plaatsgemaakt voor geluk in de betekenis van persoonlijk welbevinden van geest en lichaam. Heden ten dage ziet men dat terug in de aandacht van Nederlanders voor hun lichamelijke fitness en geestelijke wellness. De conclusie luidt dat geluk nu heel gewoon is. Al ruim dertig jaar voelt een ruime meerderheid van de bevolking zich gelukkig. Dat was in 1948 nog niet zo. Daarbij moet wel de kanttekening gemaakt worden dat Nederlanders nu wat anders onder geluk verstaan dan in Rest de nostalgie, het gevoel iets dierbaars te zijn kwijtgeraakt, namelijk die goede oude tijd. In een radio-interview in 2004 vertelde Kees van Kooten dat hij bij het schrijven van het lied (op muziek van Gilbert O Sullivan) geïnspireerd werd door een heel sterk verstild ideaalbeeld: 132

4 De warmste gevoelens die ik ooit heb gehad [ ] Absoluut, een warme gelukkige herinnering. En tegelijkertijd een heel beangstigende herinnering, want je denkt, wat waren we nog onwetend! Buiten de warme huiskamer van de achtjarige Kees van Kooten was de wereld in Nederland in 1948 immers een stuk kouder. Tweederde van de nipo-ondervraagden verwachtte aan het begin van 1947 die winter niet met de kolen uit te komen. Eind 1947 meldde 17% van de ondervraagden dat het eigen gezin wel eens onvoldoende te eten had gekregen. En er was onvoldoende winterkleding om de winter door te komen, volgens eenderde van de ondervraagden in december Naast een gebrek aan de eerste levensbehoeften was de communistische dreiging in de wereld gekomen en maakte men zich zorgen over de Indonesische kwestie (Blom 1989). Geluk was allerminst gewoon in En toch raakt het lied in de herinnering van veel Nederlanders nog steeds een gevoel van iets bijzonders dat verloren lijkt te zijn gegaan. Wat dat precies is, kan ik niet vertellen (want geboren in de jaren zestig), maar geluk zijn de Nederlanders in ieder geval niet kwijtgeraakt, daarvan hebben ze de laatste zestig jaar juist meer gekregen. Met dank aan Hans Blom, voormalig directeur van het niod, die me op de nipo data uit 1948 wees en Jedid-Jah Jonker, webbeheerder van de Simpelsite die me van informatie voorzag over het lied van Van Kooten en De Bie. 1948, toen was geluk heel gewoon 133

5 Literatuur Blom, J.C.H. (1989). Jaren van tucht en ascese. Enige beschouwingen over de stemming in Herrijzend Nederland, In: J.C.H. Blom. Crisis, bezetting en herstel. Tien studies over Nederland , p Den Haag: Nijgh & Van Ditmar Universitair. Boelhouwer, J. (2008). Weer gelukkig? Iedereen? In: P. Schnabel (red.),. Den Haag: scp. Campen, C. van (2007). The importance of being healthy: Changing views on the good life in The Netherlands since In: J. Stam en R. Veenhoven (red.), Quality of Life and Happiness of People in Japan and the Netherlands. Amsterdam: kit Publishers. Kooten, K. van, en W. de Bie (1972) Liedtekst. Geraadpleegd op: artist.php?artist_id=1159&mode=lyric&lyric_id=33445 (geraadpleegd 30 november 2007) Kooten, K. van, en W. de Bie (2004). Arend Jan Heerma van Voss in gesprek met Kees van Kooten en Wim de Bie, vrijdag 2 januari :02 Radio 1. Beluister het tweede uur vanaf de vijftiende minuut. (geraadpleegd 30 november 2007) nipo (1995). Typisch Nederland(s), vijftig jaar opmerkelijke opinies. Deventer: Kluwer. Veenhoven, R. (2007). Trend Average Happiness in Nations : How much people like the life they live. World Database of Happiness, Trend Report (geraadpleegd 30 november 2007). Over de auteur Dr. C. (Cretien) van Campen is psycholoog en verbonden aan de onderzoeksgroep Zorg. Hij doet onderzoek naar de ervaren gezondheid en het geluk van Nederlanders en in het bijzonder die van kwetsbare groepen in de samenleving zoals mensen met beperkingen en kwetsbare ouderen. Met scp-collega s publiceerde hij onder meer over welzijn, sociale gezondheidsverschillen, en de vraag naar zorg. c.van.campen@scp.nl 134