DE INVLOED VAN DE INDICATOREN VAN HET GEMEENTELIJK SPORTBELEID OP HET SUBSIDIE- EN TARIEVENBELEID VOOR DE SPORT VAN GEMEENTEN

Transcriptie

1 DE INVLOED VAN DE INDICATOREN VAN HET GEMEENTELIJK SPORTBELEID OP HET SUBSIDIE- EN TARIEVENBELEID VOOR DE SPORT VAN GEMEENTEN EEN EMPIRISCHE STUDIE NAAR WELKE INDICATOREN VAN HET GEMEENTELIJK SPORTBELEID EEN MOGELIJKE VERANDERING IN HET SUBSIDIE- EN TARIEVENBELEID BEÏNVLOEDEN. Auteur : Kevin Velthuizen. Studentennummer : Onderwijsinstelling : Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Opleiding : Sport, Gezondheid en Management. Opdrachtgever : Sports Economics Research Centre en Gelderse Sport Federatie. Stagebegeleider : Jelle Schoemaker (HAN) en Ronald van Tol (GSF). Afstudeerbegeleider : Arnoud van de Ven. Meelezer : Willem de Boer (HAN), Bob Thomassen en Michel de Boer (GSF). Datum :

2 Autenticiteitverklaring. Door ondertekening van deze verklaring, geef ik aan dat het door mij ingeleverde scriptie: De invloed van de indicatoren van het gemeentelijk sportbeleid op het subsidie- en tarievenbeleid voor de sport van gemeenten. zelfstandig en zonder enige externe hulp door mij is vervaardigd. In delen van het product, die letterlijk of bijna letterlijk zijn geciteerd uit externe bronnen (zoals internet, boeken, vakbladen etc.) is dit door mij via een verwijzing (bv. voetnoot) expliciet kenbaar gemaakt in het geciteerde tekstdeel (cursief gedrukt). Verder verklaar ik dat het product (resp. delen daarvan) nooit eerder door mij is aangeboden aan deze of een andere examencommissie. Door het afleggen van deze verklaring geef ik expliciet aan dat ik mij bewust ben van de fraudesancties zoals vastgelegd in de Uitvoeringsregeling van het HAN-reglement examencommissies. Plaats: Nijmegen Datum: 21 januari 2013 HBO-bachelor opleiding/han: Sport, Gezondheid en Management Naam en studentenummer: Kevin Velthuizen (460436) Handtekening: K. Velthuizen. 2

3 Colofon. De invloed van de indicatoren van het gemeentelijk sportbeleid op het subsidie- en tarievenbeleid voor de sport van gemeenten. Definitieve versie Kevin Velthuizen Dahliastraat XP Heteren Studentennummer: In opdracht van: Sports Economics Research Centre Professor Molkenboerstraat RN Nijmegen Gelderse Sport Federatie Papendallaan VD Arnhem 3

4 Summary. Late 2009, early 2010 municipalities had to implement budget cuts into their policy. One of the policy issues where municipalities had to cut on is sport. Because of the cuts various municipalities made plans to change the subsidy- and tariff policy for sports. After following the cuts, the SERC performed two studies last year with the theme ' price elasticity in the sport '. On the basis of the two studies, the SERC wanted to do another studie within the theme 'price elasticity in the sport'. In the sequel the SERC and the Gelderse Sport Federation wants to come up with a model for advising municipalities for their policy objectives and their policy on grants. The research had therefore the following aim: The research will contribute to the development of a tool by SERC and the Gelderse Sports Federation to advise municipalities in the field of policy objectives and the policy on grants in sports, by reviewing which indicators of the municipal sports policy influence a possible change in the policy on grants and tariffs in sports. The results show that only the policy objectives on sports and the budget cuts on the sports policy of municipalities can influence the policy on grants and tariffs in sports. After asking for their policy objectives on sports, 3 municipalities answered that they have no sports policy or an outdated one. As a result, municipalities haven t formulated direct objectives on sport. The result is that there is no direct relationship between the policy objectives and the grants and tariffs policy. Of the 6 municipalities that have a developed sport policy, 3 municipalities have indicated that there is a clear relationship between the policy objectives and the grants and tariff on sports. As we look into the budget cuts, it seems that through the budget cuts the grants for sports are being reduced or abolished. The tariffs for sport have been raised by municipalities. Because of the budget cuts on sports 6 out of 9 municipalities are discussing about privatization of the sports accommodations. Associations must examine their own work and they need to investigate of it s possible to work more efficiently. Ultimately, there has been made recommendations, 1 for the policy objectives on sport and 2 for the municipal sports policy. The recommendations are: Policy objectives: a proper sports policy is essential for municipalities. Writing a sports policy is difficult for many municipalities. Make sure that municipalities have a developed sport policy, which can be a guide for the municipalities. The GSF is specialized in advising and developing a new sport policy. Cuts: start as organization a follow-up study into the consequences of the abolition of grants by the municipalities, for the associations and the municipality itself. In this way it can be made comprehensible how municipalities and sports associations deal with the crisis. Cuts: strong and healthy sports associations are essential for many municipalities. Two-thirds of the municipalities is busy or has been busy privatizing sports accommodatons. Starts as GSF a research into the consequences of the privatizing of sports accommodations for the municipalities and the sports associations. This could be an important tool fot the advices at associations in the future. 4

5 Samenvatting. Eind 2009, begin 2010 hebben gemeenten bezuinigingen moeten doorvoeren in de beleidsuitvoering. Één van de beleidsthema s waar gemeenten op hebben bezuinigd is de sport. Door de bezuinigingen hebben diverse gemeenten plannen doorgevoerd om het subsidie- en tarievenbeleid voor de sport te wijzigen. Na aanleiding van de bezuinigingen heeft het SERC het afgelopen jaar twee onderzoeken uitgevoerd met als thema prijselasticiteit in de breedtesport. Op basis van de twee onderzoeken wilde het SERC opnieuw onderzoek doen in het thema prijselasticiteit in de breedtesport. In het vervolg wil het SERC, samen met de GSF, komen tot een modelaanpak voor het adviseren van gemeenten op het gebied van beleidsdoelstellingen en het subsidiebeleid. In dit onderzoek stond daarom de volgende doelstelling centraal: Het onderzoek zal een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een tool door SERC en de Gelderse Sport Federatie om gemeenten te adviseren op het gebied van beleidsdoelstellingen en het subsidiebeleid in de sport, door te kijken naar welke indicatoren van het gemeentelijke sportbeleid een mogelijke verandering in het subsidie- en tarievenbeleid in de sport beïnvloeden. De resultaten geven weer dat alleen de beleidsdoelstellingen voor de sport en de bezuinigingen van het gemeentelijk sportbeleid het subsidie- en tarievenbeleid voor de sport kunnen beïnvloeden. Bij het onderdeel beleidsdoelstellingen voor de sport gaven 3 gemeenten aan dat ze een verouderd sportbeleid hebben of geen sportbeleid hebben. Hierdoor hebben gemeenten geen directe doelstellingen geformuleerd voor de sport. Het gevolg hiervan is dat er geen directe relatie is te leggen tussen de beleidsdoelstellingen en de subsidies tarieven. Van de 6 gemeenten die wel een ontwikkeld sportbeleid hebben, geven 3 gemeenten aan dat er een duidelijke relatie is tussen de beleidsdoelstellingen en de subsidies en tarieven voor de sport. Als naar het onderdeel van de bezuinigingen word gekeken, dan worden door de bezuinigingen de subsidies voor de sport verminderd of afgeschaft. De tarieven voor de sport worden door gemeenten verhoogd. Door de bezuinigingen voor de sport spreken 6 van de 9 gemeenten wel over het privatiseren van de sportaccommodaties. Verenigingen moeten de eigen werkzaamheden onder de loep nemen en zullen moeten kijken waar het mogelijk is om efficiënter te werken. Uiteindelijk is er voor de beleidsdoelstellingen voor de sport 1 aanbevelingen opgesteld, en voor de bezuinigingen van het gemeentelijk sportbeleid 2 aanbevelingen. De aanbevelingen zijn: Beleidsdoelstellingen: een gedegen sportbeleid is voor gemeenten onmisbaar. Het schrijven van een sportbeleid is voor veel gemeenten moeilijk. Zorg ervoor dat gemeenten een ontwikkeld sportbeleid hebben, waardoor gemeenten een leidraad hebben om zich aan vast te houden. De GSF is gespecialiseerd in het adviseren en (helpen) ontwikkelen van een nieuw sportbeleid. Bezuinigingen: start als organisatie een vervolgonderzoek naar wat de gevolgen zijn van het afschaffen van de subsidies door de gemeenten, voor verenigingen en de gemeente zelf. Op deze manier kan inzichtelijk worden gemaakt hoe sportverenigingen en gemeenten omgaan met de crisis. Bezuinigingen: een sterke en gezonde sportverenigingen is voor veel gemeenten een must. Twee derde van het totale aantal gemeenten is bezig, of bezig geweest, met het privatiseren van de sportaccommodaties. Start als GSF een onderzoek naar wat de gevolgen zijn van de privatisering van de sportaccommodaties voor gemeenten en sportverenigingen. Dit kan een belangrijk hulpmiddel zijn voor het verenigingsadvies in de toekomst. 5

6 Voorwoord. Voor u ligt het definitieve onderzoeksrapport dat tijdens mijn afstudeerstage, vanuit de opleiding Sport, Gezondheid en Management, tot stand is gebracht. De afstudeerstage heeft plaatsgevonden bij het Sports Economics Research Centre (SERC) en de Gelderse Sport Federatie (GSF). Gedurende de onderzoeksperiode heb ik met veel voldoening voor het SERC gewerkt. Ik hoop dat, met het onderzoeksrapport, het gewenste resultaat voor het SERC is behaald. Om aan het gewenste resultaat te komen zijn verschillende gemeenten geïnterviewd over het subsidie- en tarievenbeleid in de sport. De gemeenten die hebben deelgenomen aan het onderzoek, en daarmee informatie beschikbaar hebben gesteld die van belang is voor het onderzoek, wil ik bedanken voor de medewerking. Daarnaast wil ik de GSF, en dan voornamelijk Ronald van Tol, Bob Thomassen en Michel de Boer bedanken voor de ondersteuning tijdens het onderzoek. Door de ondersteuning is er onder andere een juiste vragenlijst tot stand gekomen, waardoor de juiste informatie bij gemeenten is verzameld. Tot slot wil ik Jelle Schoemaker, Willem de Boer en Arnoud van de Ven bedanken voor de begeleiding en ondersteuning in het onderzoek. Door de begeleiding en ondersteuning is een juiste onderzoeksopzet tot stand gekomen. Mede door de ondersteuning van bovenstaande personen heb ik het gevoel dat er één gewenst eindrapport tot stand is gekomen, die de basis kan vormen voor het ontwikkelen van een tool door SERC en de GSF. Kevin Velthuizen Nijmegen, Januari

7 Inhoudsopgave. Summary 4 Samenvatting 5 Voorwoord 6 Inhoudsopgave 7 1. Inleiding Aanleiding De opdrachtgever De opdracht Afbakening van het onderzoek Onderzoeksmodel Vraagstellingen onderzoek Relevantie voor de sport- en gezondheidsmanager Begrippenkader Leeswijzer Theoretisch kader Inleiding Subsidie- en tarievenbeleid voor de sport van gemeenten Gemeentelijk sportbeleid Sportaanbod gemeenten Bezettingsgraad sportaccommodaties Beleidsdoelstellingen voor de sport Bezuinigingen gemeentelijk sportbeleid Overzicht variabelen en indicatoren Verwachtingen Methode van onderzoek Onderzoekstype Verantwoording van het type onderzoek Vragenlijst Populatie Doelgroepenbenadering Data analyse Betrouwbaarheid en validiteit Betrouwbaarheid Validiteit Vertekening. 37 7

8 4. Resultaten Subsidie- en tarievenbeleid voor de sport van gemeenten Subsidies voor de sport Tarieven voor de sport Conclusie subsidies en tarieven voor de sport Gemeentelijk sportbeleid Sportaanbod gemeenten Bezettingsgraad sportaccommodaties Beleidsdoelstellingen voor de sport Bezuinigingen gemeentelijk sportbeleid Conclusie gemeentelijk sportbeleid Conclusie Subsidie- en tarievenbeleid Subsidies voor de sport Tarieven voor de sport Gemeentelijk sportbeleid Beleidsdoelstellingen voor de sport Bezuinigingen gemeentelijk sportbeleid Aanbevelingen Discussie Theoretische relevantie Praktische relevantie Begrenzingen onderzoek Suggesties voor vervolgonderzoek. 55 Literatuurlijst. 57 8

9 1. Inleiding. 1.1 Aanleiding. Eind 2009, begin 2010 hebben gemeenten gestructureerd bezuinigingen moeten doorvoeren in de beleidsuitvoering. Één van de beleidsthema s waar gemeenten op hebben bezuinigd is sport. Door de bezuinigingen hebben diverse gemeenten plannen doorgevoerd om het subsidie- en tarievenbeleid voor de sport te wijzigen. Gemeenten willen voornamelijk het systeem van de subsidies aan sportverenigingen verbeteren. Het subsidiebeleid rondom sportverenigingen zal meer moeten aansluiten op de maatschappelijke betrokkenheid van sportverenigingen binnen gemeenten. Met de verandering in het subsidie- en tarievenbeleid van verenigingen willen gemeenten de zelfredzaamheid van sportverenigingen vergroten (VSG, 2012; Sport Knowhow XL, 2010). 1.2 De opdrachtgever. Het SERC is een onderdeel van de kenniscel sporteconomie van het instituut sport en bewegingsstudies op de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen(HAN). Het doel van het SERC is om de kennis op het gebied van sport en economie te vergroten, en te verspreiden in de sportsector en de daaraan gerelateerde sectoren. In het verleden heeft het SERC onder andere onderzoek gedaan naar de impact van het WK baanwielrennen in Apeldoorn en de ondernemerschap bij sportverenigingen (HAN, 2011). Het afgelopen jaar heeft het SERC veelvuldig onderzoek gedaan naar het thema prijselasticiteit in de breedtesport. Concreet is onderzocht wat de invloed van het contributieniveau was op de ledenaantallen. Zou een stijging van de contributie leiden tot minder leden? Één van de conclusies van het onderzoek luidde dat de volwassenen leden gemiddeld 26% meer wilden betalen bovenop de huidige contributie (Driessen en Siemons, 2012). Als gevolg van het onderzoek van Driessen en Siemons (2012) is er onderzoek gedaan naar de willingness to pay bij commerciële sportaanbieders, en dan voornamelijk fitnesscentra. In het onderzoek kwam eveneens naar voren dat de leden bereid waren 26% meer, bovenop de huidige lidmaatschap, wilden betalen (Litjens, 2012). 1.3 De opdracht. Op basis van de bovenstaande twee onderzoeken wil het SERC opnieuw onderzoek doen in het thema prijselasticiteit in de breedtesport. In het vervolg wil het SERC, samen met de GSF, komen tot een modelaanpak voor het adviseren van gemeenten op het gebied van beleidsdoelstellingen en het subsidiebeleid. In opdracht van het SERC en de GSF zal er een onderzoek worden gehouden onder de Gelderse gemeenten. In het onderzoek staat de volgende vraag centraal: - Welke indicatoren van het gemeentelijke sportbeleid beïnvloeden een mogelijke verandering in het subsidie- en tarievenbeleid? Daarnaast is het van belang dat er wordt gekeken of de informatie, die van belang is voor het informeren van gemeenten, binnen handbereik is bij gemeenten. In samenwerking met de GSF wordt geprobeerd om zoveel mogelijk Gelderse gemeenten te bereiken om deel te nemen aan het onderzoek. De informatie is via interviews worden verzameld. 9

10 1.4 Afbakening van het onderzoek. Voor de diepgang van het onderzoek is het van belang om het onderzoek af te bakenen. Duidelijk is dat het SERC en de GSF uiteindelijk gemeenten willen adviseren op het gebied van beleidsdoelstellingen en het subsidiebeleid. Echter zijn er in Nederland in totaal 415 gemeenten. Tijdens het onderzoek zullen enkel de 56 gemeenten in de provincie Gelderland centraal staan. Van de 56 gemeenten zijn er uiteindelijk 9 gemeenten voor het interview geselecteerd. 1.5 Onderzoeksmodel. Voordat het onderzoeksmodel van het onderzoek wordt weergegeven, is het van belang eerst een doelstelling te formuleren voor het onderzoek. De doelstelling voor dit onderzoek luidt als volgt: Doelstelling: Het onderzoek zal een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een tool door SERC en de Gelderse Sport Federatie om gemeenten te adviseren op het gebied van beleidsdoelstellingen en het subsidiebeleid in de sport, door te kijken naar welke indicatoren van het gemeentelijke sportbeleid een mogelijke verandering in het subsidie- en tarievenbeleid in de sport beïnvloeden. Uit bovenstaande doelstelling kan vervolgens een onderzoeksmodel worden ontwikkeld. Het onderzoeksmodel wat in figuur 1 is weergegeven, vormt de basis voor het onderzoek. Zoals uit het model kan worden opgemaakt, bestaat het model uit 4 delen. De delen zullen onder het onderzoeksmodel worden toegelicht. A B C D Theorie sportbeleid gemeenten Theorie subsidies en tarieven gemeentelijk sportbeleid Sportbeleid gemeenten Verandering subsidies en tarieven Analyse resultaten Conclusie + Discussie + Aanbevelingen Figuur 1. Onderzoeksmodel. De verschillende fasen van het onderzoeksmodel zijn: A: Het verzamelen van bestaande theorieën over de indicatoren van het gemeentelijk sportbeleid en de subsidies en tarieven van het gemeentelijk sportbeleid. Aan de hand van de resultaten uit de theorie zullen verwachtingen voor het onderzoek worden opgesteld. B: Het toetsen van de verwachtingen die in het theoretische gedeelte zijn opgesteld. C: Het uiteenzetten van de overeenkomsten en verschillen. Dit is het onderdeel resultaten. D: Conclusie, discussie en aanbevelingen. (Verschuren en Doorewaard, 2007). 10

11 1.6 Vraagstellingen onderzoek. De volgende stap in de beginfase van het onderzoek is het formuleren van de vraagstellingen van het onderzoek. De geformuleerde vraagstellingen maken het beschreven probleem concreter. De vragen zullen worden onderverdeeld in een theoretische vraagstelling, empirische vraagstelling en analytische vraagstelling. Theoretische vraag: - Welke indicatoren van het gemeentelijke sportbeleid beïnvloeden een mogelijke verandering in het subsidie- en tarievenbeleid in de sport van gemeenten? Empirische vraag: - Welke invloed hebben de indicatoren van het gemeentelijke sportbeleid op een mogelijke verandering in het subsidie- en tarievenbeleid in de sport van gemeenten? Analytische vraag: - Wat zijn de overeenkomsten en verschillen in de indicatoren van het gemeentelijk sportbeleid die een mogelijke verandering in het subsidie- en tarievenbeleid in de sport beïnvloeden? 1.7 Relevantie voor de sport- en gezondheidsmanager. Nederlandse gemeenten hebben de laatste jaren te maken met bezuinigingen binnen het lokale sportbeleid. De bezuinigingen leiden tot knelpunten en discussies binnen gemeenten. Twee van de drie bezuinigingsgebieden waar gemeenten het meest op bezuinigingen zijn de subsidies en tarieven. Door gemeenten wordt ongeveer 5% gekort op subsidies in de sport, en tarieven stijgen gemiddeld met 10%. Gemeenten zullen de komende jaren in moeten spelen op de veranderingen die moeten worden doorgebracht als gevolg van de bezuinigingen (VSG, 2012). Dit onderzoek draagt bij aan de ondersteuning van gemeenten. De Sport- en Gezondheidsmanager is in staat om gemeenten te ondersteunen in het vormgeven van het sportbeleid waarin rekening wordt gehouden met de bezuinigingen en de behoeften die gemeenten hebben. Daarnaast heeft een Sport- en Gezondheidsmanager de capaciteit om gemeenten te adviseren voor beide onderdelen. De Sport- en Gezondheidsmanager kan inspelen op de verandering in behoefte die bij gemeenten ontstaat op het gebied van subsidies en tarieven. In dit onderzoek zal deels aandacht worden geschonken aan de behoeften die gemeenten hebben op het onderdeel subsidies en tarieven. 11

12 1.8 Begrippenkader. Subsidies Tarieven Sportbeleid Gemeenten De aanspraak op financiële middelen, door een bestuursorgaan verstrekt, met het oog op bepaalde activiteiten, anders dan betaling voor aan het bestuursorgaan geleverde goederen of diensten (VNG, 2003, p. 16). De geldelijke vergoeding die een bestuursorgaan vraagt voor het gebruik van gemeentelijke sportaccommodaties (VNG, 2003, p. 17). Het streven naar het bereiken van bepaalde doeleinden, op het gebied van sport, met bepaalde middelen en bepaalde tijdskeuzes (Hoogerwerf, 2008, p. 19) Zelfstandig onderdeel van de Nederlandse staat met zelfbestuur en autonomie (VNG, 2011). 1.9 Leeswijzer. In het volgende hoofdstuk van het rapport zal aandacht worden besteed aan het theoretisch kader. In het theoretisch kader zullen de subsidies, de tarieven en de indicatoren die de subsidies en tarieven van het gemeentelijke sportbeleid kunnen beïnvloeden, worden besproken. In hoofdstuk 3 is de methode van het onderzoek beschreven. Hierin wordt onder andere aangegeven dat er tijdens het onderzoek van interviews gebruik zal worden gemaakt. In hoofdstuk 4 worden de resultaten van het onderzoek behandeld. De resultaten van het onderzoek zijn per variabele beschreven. In hoofdstuk 5 wordt er aandacht besteed aan de conclusie en de aanbevelingen van het onderzoek. Per geformuleerde conclusie zal er een aanbeveling worden opgesteld. Het rapport zal worden afgesloten met de discussie van het onderzoek. 12

13 2. Theoretisch kader. Het tweede hoofdstuk van het onderzoek is het theoretisch kader. Het theoretisch kader is de opzet naar het empirische onderzoek. In het theoretisch kader worden namelijk de deelthema s, die voortkomen uit de probleemstelling, verder uitgewerkt. Het theoretisch kader wordt als basis aangehouden van de keuzes die voor de onderzoeksmethode worden gemaakt. In het theoretisch kader zal de volgende vraag worden behandeld: - Welke indicatoren van het gemeentelijke sportbeleid beïnvloeden een mogelijke verandering in het subsidie- en tarievenbeleid in de sport van gemeenten? De indicatoren van het gemeentelijk sportbeleid zijn vastgesteld aan de hand van 6 beschikbare onderzoeken. In tabel 1 staan de onderzoeken weergegeven. Daarnaast staat in tabel 1 weergegeven welke variabelen (de indicatoren van het gemeentelijk sportbeleid), met de indicatoren (de begrippen voor de vragenlijst), uit welke onderzoeken zijn gehaald. Onderzoek Variabele Indicatoren - Sportaanbod - Bezettingsgraad - Tarieven Een veld voor de helft: over sociale tarieven en subsidies (Mulier Instituut). Handreiking gemeentelijke tarieven en subsidies in de sport (Vereniging Nederlandse Gemeenten). Tariefstelling gemeentelijk sportaccommodaties ten tijden van bezuinigingen (Vereniging Sport en Gemeenten). Subsidie- en tarievenwijzer (Nederlands Instituut Sport en Bewegen). Recessiepeiling gemeentelijk sportbeleid 2012 (Vereniging Sport en Gemeenten). - Beleidsdoelstellingen - Bezettingsgraad - Sportaanbod - Subsidies - Tarieven - Tarieven - Bezuinigingen - Beleidsdoelstellingen - Bezuinigingen - Binnensport- en buitensportaccommodaties - Verhuurde en niet verhuurde uren - Grondslagen tarieven (historische ontwikkelingen, dekkingspercentage kostprijs, gebruikersmogelijkheden en regionale afstemmingen) - Traditioneel en maatschappelijke gemeenten - Vormgeving subsidie- en tarievenbeleid - Verenigingen en maatschappelijke gebruikers - Gemeentelijke en niet gemeentelijke accommodaties - Structurele, incidentele, directe en indirecte subsidies - Start of ontwikkelingssubsidies, basis- of instandhoudingssubsidie, activiteitensubsidie en waarderingssubsidie - Grondslagen tarieven - Grondslagen tarieven - Gevolgen bezuinigingen subsidie- en tarievenbeleid - Vormgeving subsidie- en tarievenbeleid - Gevolgen bezuinigingen subsidie- en tarievenbeleid - Bezuinigingen - Consequenties bezuinigingen voor de sport Prijselasticiteit in de sport (HAN) - Tarieven - Tarieven Sportverenigingen (prijselasticiteit) Tabel 1. Indicatoren per onderzoek. Het sportbeleid van gemeenten is een breed begrip met veel indicatoren. Van de vele indicatoren van het gemeentelijke sportbeleid worden alleen het sportaanbod, de bezettingsgraad, de beleidsdoelstellingen en de bezuinigingen gemeentelijk sportbeleid gebruikt. Deze zijn geselecteerd omdat dit de belangrijkste indicatoren zijn die het subsidie- en tarievenbeleid van gemeenten kunnen beïnvloeden. De variabelen zullen vanaf paragraaf 2.2 worden behandeld. 13

14 2.1 Inleiding. Gemeenten spelen de afgelopen jaren een belangrijke rol in de vormgeving van het lokale sportbeleid. In de vroegere jaren richtte het lokale sportbeleid zich voornamelijk op de instandhouding en ontwikkeling van sportaccommodaties. Gemeenten waren hier verantwoordelijk voor. Sinds een aantal jaren is het lokale sportbeleid binnen gemeenten uitgebreid. Gemeenten maken een sportnota waarbij de landelijke en lokale doelstellingen voor de sport worden geformuleerd. Hierbij wordt gekeken welke rol gemeenten kunnen vervullen op het gebied van sport. De doelstellingen voor het landelijke sportbeleid worden behaald door de aandacht voor de sport in het lokale beleid (Breedveld, Kamphuis & Tiessen-Raaphorst, 2008). Om de landelijke en lokale doelstellingen van het sportbeleid te bereiken hebben gemeenten drie belangrijke instrumenten tot zijn beschikking, namelijk de (geld)impulsen van de overheid, de subsidies en de tarieven (VNG, 2003). Gezamenlijk besteedden de Nederlandse gemeenten in 2009 ongeveer 910 miljoen euro aan sport. In totaal lag het sportbudget van de overheid op 1015 miljoen euro (Verbeek, de Haan & Breedveld, 2010). Vergeleken met de periode van 2000 tot 2005 is dit enorm gegroeid. In de periode van 2000 tot 2005 lag het sportbudget van Nederland namelijk op ongeveer 120 miljoen euro. De vergrootte uitgaven aan de sport zijn mede het gevolg van de aandacht voor de sport op lokaal niveau (Breedveld et. al, 2008). In de literatuur worden verschillende elementen onderscheiden die onder het begrip sportbeleid kunnen vallen. Het is een breed begrip dat gaat van het ontwikkelingen van sportvoorzieningen tot het verkrijgen van inkomsten om het sportbeleid verder uit te breiden (Breedveld et. al, 2008). In de literatuur wordt de volgende definitie voor het begrip sportbeleid gegeven: Het streven naar het bereiken van bepaalde doeleinden, op het gebied van sport, met bepaalde middelen en tijdskeuzes (Hoogerwerf, 2008, p. 19) 2.2 Subsidie- en tarievenbeleid voor de sport van gemeenten. Één van de belangrijkste onderdelen bij de uitvoering van het lokale sportbeleid is het vaststellen van de subsidies en tarieven. Gemeenten dienen er voor te zorgen dat sportverenigingen het lokale sportbeleid voortzetten, en dat kan door verenigingen te ondersteunen in de vorm van subsidies. Daarnaast dienen gemeenten er voor te zorgen dat de kosten van de sportvoorzieningen worden gedekt door middel van tarieven (VNG, 2003). In de literatuur worden de volgende definities gegeven van subsidies en tarieven: Subsidies: de aanspraak op financiële middelen, door een bestuursorgaan verstrekt, met het oog op bepaalde activiteiten, anders dan betaling voor aan het bestuursorgaan geleverde goederen of diensten (VNG, 2003, p. 16). Tarieven: de geldelijke vergoeding die een bestuursorgaan vraagt voor het gebruik van gemeentelijke sportaccommodaties (VNG, 2003, p. 17). Subsidies Ieder jaar is het voor gemeenten een vraagstuk om te bepalen hoe het subsidiesysteem voor de sport wordt ingericht. In de praktijk wordt duidelijk dat er verschillende soorten subsidies voor de sport door gemeenten kunnen worden uitgekeerd. De voorwaarden waaronder de subsidies worden uitgekeerd, worden deels door gemeenten vastgesteld. De subsidies voor het gemeentelijke sportbeleid kunnen in vier varianten worden ingedeeld. De vier varianten, inclusief de kenmerken, staan in tabel 2 weergegeven: 14

15 Subsidie Kenmerk Structurele subsidies Structurele subsidies zijn subsidies voor sportactiviteiten die voor langere tijd worden gesubsidieerd door gemeenten. Incidentele subsidies Incidentele subsidies zijn subsidies voor activiteiten die eenmalig zijn en waar een duidelijk begin en eindpunt is te zien. Directe subsidies Directe subsidies zijn de officiële subsidies zoals staat beschreven in de subsidieverordening. Indirecte subsidies Indirecte subsidies zijn subsidies die voor rekening van de gemeenten komen, omdat de gebruiker geen volledige vergoeding betaald voor het gebruik van de sportvoorziening. Tabel 2. Indeling van subsidies voor gemeenten (VNG, 2003). In de praktijk is de indeling in de vier varianten niet duidelijk zichtbaar. Het is namelijk mogelijk dat de vier varianten elkaar overlappen. Zo kunnen bijvoorbeeld directe subsidies zowel structureel als incidenteel van aard zijn (VNG, 2003). Naast de indeling in varianten is er nog een onderscheid te maken in de grondslagen (soorten) van de subsidies. De vier grondslagen zijn: 1. De start- of ontwikkelingssubsidie. 2. Basis- of instandhoudingsubsidie. 3. Activiteitensubsidie. 4. Waarderingssubsidie. (VNG, 2003). De start- of ontwikkelingssubsidie De start- of ontwikkelingssubsidie heeft te maken met de opzet of ontwikkeling van bepaalde activiteiten om mensen aan het sporten te krijgen. In de meeste gevallen is een start- of ontwikkelingssubsidie een incidentele subsidie die eenmalig wordt verstrekt. De basis- of instandhoudingssubsidie Basis- of instandhoudingsubsidies zijn subsidies met een aanvullend karakter. De subsidies ondersteunen verenigingen in het uitvoeren van de basisactiviteiten. De subsidie is in de meeste gevallen structureel. De basis- of instandhoudingsubsidie van gemeenten kan worden gezien als een waarderingssubsidie. Het is namelijk een beloning voor het feit dat verenigingen de basisactiviteiten van het gemeentelijke sportbeleid uitvoeren (VNG, 2003). De activiteitensubsidie De activiteitensubsidie is een subsidie voor georganiseerde sportactiviteiten. De activiteiten kunnen eenmalig zijn, maar kunnen ook een langere periode in beslag nemen. Één belangrijk kenmerk is wel dat de activiteiten een begin- en einddatum hebben. De gemeente heeft hierbij de keuze om de activiteiten eenmalig of structureel te subsidiëren. De waarderingssubsidie De laatste subsidie, de waarderingssubsidie, is een subsidie die kan worden uitgekeerd als waardering voor een activiteit die door een vereniging wordt uitgevoerd en die in nauw contrast staat met de gevormde beleidsdoelstellingen van gemeenten. Gemeenten hebben hierbij de keuze om bestaande of niet bestaande activiteiten te subsidiëren. Het dient echter wel het belang van de burger te vergroten, of de burger aanmoedigen om een bepaalde activiteit uit te voeren (VNG, 2003). 15

16 Voor bovenstaande varianten geldt eveneens dat het mogelijk is dat de varianten elkaar overlappen. In de meeste gevallen maakt de gemeente de keuze om van de ene grondslag over te gaan naar de andere grondslag. Tarieven Bij de werking van de tarieven binnen gemeenten wordt er eveneens een onderscheid in grondslagen gemaakt. In de literatuur worden de volgende grondslagen voor de tarieven gehanteerd: 1. Tarieven op basis van historische ontwikkeling. 2. Dekkingspercentage kostprijs. 3. Gebruikersmogelijkheden en functionaliteit. 4. Regionale afstemming. (VNG, 2003; VSG,2012). Historische ontwikkeling Bij de grondslag van de tarieven op basis van historische ontwikkeling zijn de tarieven historisch gegroeid. Er is een basissysteem ontwikkeld voor de tarieven en hier wordt geen verandering in gebracht. De gemeente heeft wel de optie om de tarieven op basis van indexering te verhogen. Echter blijft de basis van het tariefsysteem intact. Het belangrijkste nadeel van deze grondslag is dat het verschil in tarieven blijft bestaan en dat het verschil in de tarieven moeilijk is te verantwoorden (VNG, 2003). Dekkingspercentage kostprijs Bij de tweede grondslag, de dekkingspercentage kostprijs, is het belangrijk dat de volledige kostprijs van de sportaccommodaties inzichtelijk wordt gemaakt. Wanneer de kostprijs van de sportaccommodaties inzichtelijk is gemaakt, wordt er door gemeenten bepaald welk percentage er door de gebruiker wordt bekostigd (meestal in de vorm van contributie) en welk deel er door de gemeente word bekostigd (indirecte subsidie). Een groot voordeel van de grondslag dekkingspercentage kostprijs is dat er eenvoudig wijzigingen kunnen worden aangebracht bij prijsverhogingen of beleidsaanpassingen (VNG, 2003). Gebruikersmogelijkheden en functionaliteit Bij de grondslag van de gebruikersmogelijkheden en functionaliteit wordt er naar de intensiteit en de functionaliteit van de sportaccommodaties gekeken. In hoeverre worden de accommodaties gebruikt (bezettingsgraad) en welke functie hebben de sportaccommodaties in de gemeente. De gebruiker zal uiteindelijk betalen op basis van de intensiteit en de mogelijkheden van de accommodatie. Het nadeel van deze grondslag is dat er een ingewikkeld systeem ontstaat, omdat de accommodaties verschillend worden bekeken op intensiteit en functionaliteit (VNG, 2003). Regionale afstemming De grondslag van de regionale afstemming is gebaseerd op basis van de tarieven die in de omliggende gemeenten zijn vastgesteld. De achterliggende gedachte hiervan is dat gemeenten geen grote verschillen in de regio willen hebben en dat mensen uit de gemeente niet naar de buurtgemeenten gaan, omdat daar lagere tarieven worden gehanteerd. Binnen deze grondslag wordt er daardoor niet gekeken naar de daadwerkelijke kosten van de sportaccommodaties. Doordat er naar de buurtgemeenten wordt gekeken, is het voor de gemeente lastig het verschil in tarieven te verantwoorden (VNG, 2003). 16

17 Gemeenten maken in sommige gevallen, bij de vaststelling van de grondslag van de tarieven, onderscheid in accommodaties. Het grootste onderscheid wordt gemaakt tussen binnen- en buitensportaccommodaties. In de meeste gevallen vallen onder de binnensportaccommodaties gymzalen, sporthallen en zwembaden. Bij de buitensportaccommodaties wordt er in de meeste gevallen onderscheid gemaakt in kunstgrasvelden en voetbalvelden. Daarnaast is er nog een aparte categorie waarin onder andere de atletiekbaan valt. (VSG, 2012). Nu de begrippen subsidies en tarieven apart zijn uitgelegd, is het van belang aan te geven wat de relatie is tussen beide begrippen. De relatie tussen subsidies en tarieven van het gemeentelijke sportbeleid verschilt in de praktijk per gemeente. In de praktijk worden door gemeenten verschillende vormen van subsidies en tarieven onderscheiden. Echter worden deze los van elkaar behandeld. In 2012 is er een onderzoek gedaan door Vereniging Sport en Gemeenten naar de gehanteerde subsidies en tarieven in tijden van bezuinigingen. Hier is onder andere gekeken naar de relatie tussen subsidies en tarieven. Aan gemeenten werd gevraagd of het subsidie- en tarievenbeleid aan elkaar waren verbonden of los van elkaar werd gezien. De gemeenten hadden bij deze vraag de volgende antwoordmogelijkheden: 1. Voor beiden geen stelsel. 2. Alleen een subsidiestelsel. 3. Alleen een tarievenstelsel. 4. Geïntegreerd stelsel voor zowel subsidies als tarieven. 5. Apart subsidiestelsel en apart tarievenstelsel, functioneren los van elkaar maar zijn in elkaars verlengde opgesteld. 6. Apart subsidiestelsel en apart tarievenstelsel, functioneren los van elkaar en zijn los van elkaar opgesteld. (VSG, 2012). In het onderzoek kwam opvallend naar voren dat de meeste gemeenten (60%) een apart subsidiestelsel en een apart tarievenstelsel hebben, die los van elkaar functioneren en los van elkaar zijn opgesteld. Een kleine 8% van de gemeenten heeft een geïntegreerd stelsel voor zowel de subsidies en de tarieven. Een kleine 4% van de gemeenten geeft aan voor beiden geen stelsel te hebben (VSG, 2012). Duidelijk is dat gemeenten voor beide stelsels in de praktijk een eigen sturingsinstrument hebben opgesteld. Gemeenten proberen op deze manier de subsidies en tarieven voor uiteenlopende beleidsdoelen in te zetten. Zo kunnen gemeenten de tarieven voor de sport zo laag mogelijk proberen te houden om de sportbeoefening binnen de gemeente te bevorderen. De subsidies kunnen daarentegen worden uitgekeerd aan verenigingen die eigen activiteiten ontwikkelen om een positieve bijdrage te leveren aan het gemeentelijk sportbeleid (VNG, 2003). Daarnaast is in het onderzoek naar de gehanteerde subsidies en tarieven ten tijden van bezuinigingen een praktijkvoorbeeld weergegeven waarin de subsidies en tarieven in elkaars verlengde zijn opgesteld. De subsidies binnen de gemeente werden gehanteerd om de gehanteerde tarieven te compenseren. Hierdoor werd getracht de gehanteerde tarieven zo laag mogelijk te houden, maar de kosten voor de huur toch meer inzichtelijker te maken (VSG, 2012). Vervolgens werd er nog een andere relatie gelegd tussen tarieven en subsidies. In veel gevallen worden tarieven gezien als indirecte subsidies. De gemeente betaalt namelijk een deel van de kosten van de accommodatie. Een nadeel hiervan is dat het verschil tussen subsidies en tarieven vervaagt. Daarnaast zorgen de indirecte subsidies ervoor dat het verschil tussen de kosten van de accommodaties en de bijdrage van de gebruiker onduidelijk worden (VNG, 2003). 17

18 Tarieven sportverenigingen (prijselasticiteit) Naast de tarieven voor de sportaccommodaties zijn er nog de tarieven voor sportverenigingen. De tarieven voor de sportverenigingen zijn de contributies die de leden aan de sportverenigingen betalen. Gezien de economische crisis wordt de economische situatie van gemeenten en sportverenigingen minder. Door de economische crisis verhogen gemeenten de tarieven voor sportaccommodaties van de sportverenigingen. Daarnaast ondersteunen gemeenten de sportverenigingen minder in de vorm van subsidies (VSG, 2012). Een gevolg van het verhogen van de tarieven van de sportaccommodaties is dat sportverenigingen de verhoging doorvoeren in de contributie van de leden. De inkomsten uit contributies is voor sportverenigingen nog altijd de beste inkomstenbron. Op deze manier kunnen tekorten of stijgende kosten worden gecompenseerd. In vele gevallen is dit nog mogelijk omdat het contributieniveau van de sportverenigingen, in vergelijking tot de commerciële sportaanbieders, een stuk lager liggen (Wicker, 2009). Begin 2012 hebben Driessen en Siemons onderzoek gedaan naar de willingnes to pay, bij de leden van de tien grootste sportbonden, met betrekking tot de contributie. Uit het onderzoek werd geconcludeerd dat de leden, bovenop het huidige contributieniveau, 26% meer willen betalen. De gemiddelde contributie staat op 227,75 (Driessen & Siemons, 2012). Op basis van de bovenstaande theorie over de twee variabelen, de subsidies en de tarieven, kunnen indicatoren worden gebruikt die in de vragenlijst naar voren komen. De indicatoren staan in tabel 3 weergegeven. Variabele Indicatoren Subsidies 1. Structurele en incidentele subsidies 2. Directe en indirecte subsidies 3. Start of ontwikkelingssubsidies. 4. Basis of instandhoudingssubsidies 5. Activiteitensubsidies 6. Waarderingsubsidie Tarieven 1. Tarieven op basis van historische ontwikkeling 2. Dekkingspercentage kostprijs 3. Gebruikersmogelijkheid en functionaliteit 4. Regionale afstemming 5. Tarieven sportverenigingen (prijselasticiteit) Tabel 3. Indicatoren subsidies en tarieven. 2.3 Gemeentelijk sportbeleid. Bij het vormgeven van het subsidie- en tarievenbeleid wordt er door gemeenten rekening gehouden met een aantal indicatoren van het gemeentelijke sportbeleid. De indicatoren beïnvloeden het subsidie- en tarievenbeleid voor de sport van gemeenten. De indicatoren worden in de volgende subparagrafen behandeld Sportaanbod gemeenten. Het sportaanbod (de aanwezige sportaccommodaties binnen gemeenten) is binnen iedere gemeenten verschillend. Echter is het in kaart brengen van het sportaanbod binnen gemeenten van belang, mede om te bepalen hoe hoog de tarieven van de accommodaties worden. Hoe meer accommodaties er binnen gemeenten zijn, hoe meer accommodaties de gemeente kan verhuren. In de praktijk wordt duidelijk dat het sportaanbod een verandering in het subsidie- en tarievenbeleid teweeg kan brengen. Wanneer het aantal gemeentelijke sportaccommodaties binnen de gemeente toeneemt, zullen gemeenten het subsidie- en tarievensysteem eenduidiger maken, die eveneens aansluit op de doelen van het gemeentelijke sportbeleid (Hoekman et. al, 2011; VSG, 2012). 18

19 Gemeentelijke en niet-gemeentelijke sportaccommodaties Wanneer naar de sportaccommodaties binnen gemeenten wordt gekeken, is het van belang een onderscheid te maken in gemeentelijke sportaccommodaties en niet gemeentelijke sportaccommodaties. Dit is van belang bij het bepalen van de tarieven en subsidies. Gemeentelijke sportaccommodaties zijn in handen van de gemeente waarbij de gemeente verantwoordelijk is voor de accommodaties. Gemeentelijke sportaccommodaties worden door gemeenten verhuurd aan verenigingen. De vergoedingen die door gemeenten aan de verenigingen worden gevraagd voor het gebruik van de accommodaties, zijn de tarieven die verenigingen moeten betalen aan de gemeente. Om de tarieven voor de huur van de accommodaties te bepalen, is het van belang dat de kosten per accommodatie goed in kaart worden gebracht. De tarieven zullen immers de prijs van de accommodatie moeten dekken. In praktijk zijn de tarieven van de gemeentelijke accommodaties lager dan de tarieven van de niet-gemeentelijke sportaccommodaties (Hoekman et. al, 2011). Wanneer de sportaccommodaties niet van de gemeente zijn, heeft de gemeente de accommodaties overgedragen aan derde partijen. De rol van de gemeente bij het bepalen van de tarieven is daardoor verschillend. De gemeente kan hierbij een adviserende rol hebben of geen rol hebben bij het bepalen van de tarieven. Indien de gemeente de accommodaties heeft overgedragen aan derden partijen, kan de gemeente de partij in de vorm van subsidies ondersteunen. Door middel van de subsidies probeert de gemeente de bijdrage van de inwoners aan de kosten te verminderen (VSG, 2012). Binnensport- en buitensportaccommodaties Daarnaast is het van belang om een onderscheid te maken tussen binnensport- en buitensportaccommodaties. Gemeenten maken, bij het bepalen van de subsidies en tarieven, een onderscheid in binnensport- en buitensportaccommodaties (Hoekman et. al, 2011). Het verschil tussen binnensport- en buitensportaccommodaties kan worden weergegeven aan de hand van een voorbeeld. In het onderzoek Een veld voor de helft: over sociale tarieven en subsidies, dat in 2011 is uitgevoerd door het Mulier Insituut in de gemeenten Eindhoven, s Hertogenbosch, Breda en Tilburg, is gekeken in hoeverre de gehanteerde tarieven de kosten van de sportaccommodaties dekken (Hoekman et. al, 2011). Binnen de vier gemeenten zijn eerst de totale kosten van de binnensport- en buitensportaccommodaties uitgerekend. Vervolgens is uitgerekend in hoeverre de gehanteerde tarieven de totale kosten dekken (dekkingspercentage kostprijs). In figuur 2 staan de percentages weergegeven. Figuur 2. Dekkingspercentage kostprijs binnensport- en buitensportaccommodaties per gemeente (Hoekman et. al, 2011, p. 43). Uit de figuur is op te maken dat er een groot verschil zit tussen de dekkingspercentages van de binnen- en buitensport. De tarieven voor de buitensport zijn lager dan de tarieven voor de binnensport. Procentueel gezien betekenen bovenstaande gegevens dat de gemeente een grotere bijdrage levert, in de vorm van indirecte subsidies, aan de buitensport dan aan de binnensport. De buitensport wordt meer door de gemeente gedekt dan de binnensport (Hoekman et. al, 2011). 19

20 Onderzoekers hebben bepaald dat het verstandig is dat het gemiddelde dekkingspercentage voor de gebruikers voor binnen- en buitensportaccommodaties niet boven de 57% uitkomt. Wanneer het dekkingspercentage wel boven de 57% uit komt worden de kosten voor de gebruikers te hoog en is er een grotere kans dat mensen weggaan. In de grote steden ligt het dekkingspercentage voor de buitensportaccommodaties rond de 25%. Voor de binnensportaccommodaties ligt het percentage ongeveer tussen de 50 en 60% (Gemeente Amersfoort, 2007). In tabel 4 staan de indicatoren weergegeven voor het onderdeel sportaanbod. Zoals in de tabel is weergegeven wordt er een onderscheid in gemeentelijke, niet gemeentelijke en binnensport- en buitensportaccommodaties gemaakt. Variabele Indicatoren Sportaanbod 1. Gemeentelijke en niet gemeentelijke sportaccommodaties 2. Binnensport- en buitensportaccommodaties Tabel 4. Indicatoren variabele sportaanbod Bezettingsgraad sportaccommodaties. Gemeenten gebruiken verschillende manieren om de bezettingsgraad van sportaccommodaties uit te rekenen. Echter is het van belang eerst een goede definitie weer te geven van het begrip bezettingsgraad. Het begrip bezettingsgraad wordt als volgt gedefinieerd in de literatuur: De verhouding tussen het totale aantal beschikbare uren en het totaal van verhuurde uren wordt aangeduid als de bezettingsgraad (NISB, 2009). Verhuurde en niet verhuurde uren sportaccommodaties Zoals al aangegeven hebben gemeenten de mogelijkheid om sportaccommodaties te verhuren. Voor de huur van de sportaccommodaties betaalt de gebruiker (vereniging of particuliere gebruiker) tarieven. In de tarieven kunnen verschillende elementen worden meegenomen. Wanneer de bezettingsgraad van de sportaccommodaties laag is, zullen gemeenten minder huurinkomsten verkrijgen. Door de lage huurinkomsten hebben gemeenten onder andere de mogelijkheid om de tarieven van de sportaccommodaties te verhogen, of te wijzigen naar een andere grondslag (Hoekman et. al, 2011). Bij de buitensportaccommodaties kunnen gemeenten van capaciteitsberekeningengebruik maken. De capaciteitsberekeningen worden in verband gebracht met de belastingscoëfficiënt. De belastingcoëfficiënt geeft weer wat de verhouding is van de totale kosten en de jaarlijkse lasten. Om dit duidelijk te maken wordt er gebruik gemaakt van een onderzoek naar het tariefstelsel van de binnensport- en buitensportaccommodaties van de gemeente Rijswijk. Binnen de gemeente is in eerste instantie een overzicht gegeven van het aantal m² sportoppervlak (hoeveel buitensportaccommodaties beschikt de gemeente en hoeveel velden er per buitensportaccommodatie beschikbaar zijn). Daarnaast is naar de samenstelling van de velden (bijvoorbeeld kunstgras of natuurgras) gekeken. De tweede stap die is gemaakt is het opstellen van de totale kosten per veld en het vaststellen van de belastingcoëfficiënt (de belasting per veld). Op basis van de totale kosten en de belastingcoëfficiënt is bepaald wat de kostprijs per veld is geworden. Als laatste is gekeken naar de dekkingspercentage van de gebruiker en de dekkingspercentage van de gemeente. Op deze manier worden de tarieven in de vorm van contributie voor de leden en de indirecte subsidies van de gemeente vastgesteld (Rijswijk, 2008). 20

21 Verenigingen en maatschappelijke gebruikers Naast het aantal verhuurde uren van de sportaccommodaties is het van belang om te kijken naar welke partijen van de sportaccommodaties gebruik maken. Verenigingen, die verhoudingsgewijs meer gebruik maken van de buitensportaccommodaties, betalen een lager tarief dan het onderwijs, die verhoudingsgewijs meer gebruik maakt van de sporthallen en de gymzalen. Een belangrijke verklaring hiervoor is dat de gemeente procentueel meer bijdraagt aan de buitensportaccommodaties dan aan de binnensportaccommodaties (Hoekman et. al, 2011; Rijswijk, 2008). De buitensportaccommodaties staan overdag leeg en worden gemiddeld vanaf 5 uur tot 10 uur bezet door de verenigingen. De binnensportaccommodaties worden gemiddeld van half 9 tot 4 bezet door het onderwijs en vanaf 5 uur tot half 10 bezet door verenigingen (Hoekman et. al, 2011). Voor de bezettingsgraad van de sportaccommodaties zijn eveneens indicatoren voor weer te geven. De indicatoren zijn in tabel 5 weergegeven. Variabele Indicatoren Bezettingsgraad 1. Verhuurde en niet verhuurde uren sportaccommodaties 2. Verenigingen en maatschappelijke gebruikers Tabel 5. Indicatoren variabele bezettingsgraad Beleidsdoelstellingen voor de sport. Bij het vormgeven van de sportnota voor het lokale sportbeleid formuleren gemeenten doelstellingen. De doelstellingen van gemeenten sluiten steeds meer aan op de landelijke doelstellingen voor de sport. Vormgeving subsidie- en tarievenbeleid Een belangrijke ontwikkeling in de relatie van het subsidie- en tarievenstelsel met de beleidsdoelstellingen van gemeenten op het gebied van sport, is dat het subsidie- en tarievenbeleid een instrument is om beleidsdoelstellingen te bereiken. Er zijn gemeenten die een andere invulling hebben gegeven aan het sportbeleid en de daaraan gerelateerde doelstellingen, maar dat het subsidie- en tarievenbeleid hierop niet meer aansluit. Gemeenten willen daardoor veranderingen aanbrengen in het subsidie- en tarievenbeleid. Over het algemeen zullen de doelstellingen voor het gemeentelijke accommodatiebeleid een relatie hebben met de gehanteerde tarieven en de uitgekeerde subsidies (NISB, 2009; VNG, 2003). Dit is weer te geven aan de hand van een praktijkvoorbeeld. In de gemeente Enschede heeft men op basis van de beleidsdoelstellingen het tarieven- en subsidiebeleid vorm gegeven. De gemeente wilde resultaatgericht werken, maar kon dat niet in verband met het gehanteerde subsidie- en tarievenbeleid. Bij het oude beleid werd duidelijk dat de sportbeoefening in verschillende wijken anders was en dat de gemeentelijke accommodaties onder de kostprijs werden aangeboden. In het nieuwe stelstel is een duidelijke verbetering te zien. Verenigingen gaan de accommodaties op een bewustere manier huren van de gemeente (Enschede, 2006). 21

22 Traditionele en Maatschappelijke gemeenten. Sportverenigingen spelen op diverse wijzen in op de doelen die zijn gevormd door gemeenten. Gemeenten verwachtten nu dat sportvereniging marktgerichter worden (sportverenigingen dienen zich maatschappelijk actief op te stellen). Gemeenten zien de sport als middel en gemeenten verwachtten voornamelijk dat sportverenigingen de beleidsthema s gezondheid, sociale cohesie en sportparticipatie onder specifieke doelgroepen zullen benaderen. De functie van de sportverenigingen is hierdoor uitgebreid (Breedveld et. al, 2008). Zo kunnen sportverenigingen traditioneel blijven werken, maar sportverenigingen kunnen ook marktgericht gaan werken. In de praktijk wordt duidelijk dat sportverenigingen niet traditioneel en niet marktgericht werken, maar dat sportverenigingen er tussen in zitten (Boessenkool, Waardenburg en Lucassen, 2011). Sportverenigingen hebben de afgelopen jaren te maken gekregen met toenemende externe invloeden. Sportverenigingen moeten kunnen inspelen op de externe invloeden. Twee van de belangrijkste externe invloeden waar sportverenigingen mee te maken hebben gekregen, zijn de toenemende populariteit van de commerciële sportaanbieders en de verandering in wensen van gemeenten. Een belangrijk gevolg van de ontwikkelingen is dat van sportverenigingen wordt verwacht dat de primaire taak op een andere manier wordt ingedeeld en uitgevoerd. Met andere woorden: er vindt een verschuiving plaats van de sport als doel naar de sport als middel (Boessenkool et. al, 2011). Voor sportverenigingen betekent deze verschuiving dat er andere doelgroepen aangeboord moeten worden, dat het sportaanbod veranderd, uitgebreid en verbeterd moet worden en dat de sportvereniging als geheel moet vitaliseren. Om de verandering in doelgroep, het sportaanbod en de sportvereniging als geheel op een goede manier uit te werken is het van belang goed inzicht te krijgen in de karakteristieken van de sportvereniging. De karakteristieken van de sportvereniging staan in tabel 6 weergegeven. 22