Collegevoorstel. Zaaknummer Exploitatieplan openbaar vervoer 2017 Arriva

Transcriptie

1 Zaaknummer Onderwerp Exploitatieplan openbaar vervoer 2017 Arriva Collegevoorstel Aanleiding / voorgeschiedenis Sinds december 2014 verzorgt Arriva in West- en Oost-Brabant het busvervoer volgens een nieuw contract en dat betekent nieuwe afspraken en spelregels voor de uitwerking van de dienstregeling. De provincie Noord-Brabant heeft, als opdrachtgever van het openbaar vervoer, de gemeenten een andere positie gegeven bij plannen of voornemens tot aanpassing van de dienstregeling. Arriva vraagt de gemeenten advies uit te brengen over de geplande wijzigingen in de dienstregeling van volgend jaar, die ingaat per 11 december Deze adviezen betrekt zij bij het definitief maken van de voornemens tot wijziging en het ter instemming voorleggen aan het College van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant. Feitelijke informatie Voor de dienstregeling van 2017 is er voor onze gemeente een wijziging in de dienstregeling van de buurtbus voorgesteld. Momenteel worden de kernen Elshout, Drunen, Oudheusden, Doeveren en Heesbeen op zaterdag 1 keer per uur bediend door een buurtbus. Arriva stelt voor de bediening op zaterdag te beëindigen. Daarnaast heeft Arriva de wens uitgesproken om een hoogfrequente en snelle buslijn te realiseren in de Langstraat. Voor onze gemeente betekent dit dat men op termijn snelweghaltes wil realiseren ter hoogte van Drunen/Elshout, Nieuwkuijk en Vlijmen. Arriva stelt voor deze vorm van hoogwaardig openbaar vervoer onderdeel uit te laten maken van het project Gebiedsontwikkeling Oostelijke Langstraat (GOL). Afweging Buurtbus De gezamenlijke buurtbusverenigingen (waaronder buurtbusvereniging d n Elshout) hebben Arriva verzocht de bediening van buurtbuslijn 233 en 227 op zaterdag op te heffen. De instapgegevens van Arriva bevestigen het beeld van de buurtbusverenigingen namelijk dat er sprake is van een gering aantal passagiers op zaterdag. Aangezien een buurtbus wordt bestuurd door vrijwilligers, ligt het in de rede dit besluit te respecteren. Overigens is het goed Arriva te vragen in het belang van bereikbaarheid van het platteland, indien zich in de toekomst gewijzigde omstandigheden voordoen, de bediening van kleine kernen op zaterdag te heroverwegen. Snelle en hoogfrequente buslijn Langstraat In het maatregelenpakket van het GOL is zowel in praktische als in financiële zin geen rekening gehouden met snelweghaltes incl. de daarbij behorende toeleidende infrastructuur. Om kapitaalvernietiging te voorkomen (werk met werk maken) en de beperkte openbare ruimte efficiënt in te richten, lijkt het zinvol bij de uitwerking van de GOL-plannen de haalbaarheid van een snelle en hoogfrequente buslijn via de snelweg te onderzoeken. De provincie Noord-Brabant is hier als opdrachtgever van het openbaar vervoer en kartrekker van het GOL primair verantwoordelijk voor. Inzet van middelen Er zijn vooralsnog geen financiële consequenties verbonden aan dit voorstel. De financiële consequenties van een eventuele snelle en hoogfrequente buslijn Langstraat worden bekeken binnen het totale GOL project. Voorgenomen besluit Het voorstel is om bijgaand besluit vast te stellen. 1

2 Zaaknummer Onderwerp Exploitatieplan openbaar vervoer 2017 Arriva 2

3 Zaaknummer Onderwerp Exploitatieplan openbaar vervoer 2017 Arriva BESLUIT Het college van Heusden heeft in de vergadering van 26 juli 2016 besloten: Arriva te adviseren over geplande wijzigingen in de dienstregeling van 2017 volgens bijgaande brief. namens het college van Heusden, de secretaris, mr. H.J.M. Timmermans 3

4 CONCEPT Zaaknummer: Onderwerp: Exploitatieplan openbaar vervoer 2017 Arriva Publiekssamenvatting Het college reageert op verzoek van Arriva per brief op het exploitatieplan 2017 voor het openbaar vervoer. De reactie betreft met name het voornemen van Arriva om de bediening van buurtbuslijnen 233 en 227 op zaterdag op te heffen.

5 Arriva JP Been ONS KENMERK: UW KENMERK: UW BRIEF VAN: BEHANDELD DOOR: ONDERWERP: AANTAL BIJLAGEN: DATUM: 26 juli 2016 VERZ. 26 juli 2016 J. van der Borgh Exploitatieplan Openbaar Vervoer 2017 concessies West en Oost Beste meneer Been, Op 5 juli 2016 heeft u ons gevraagd advies uit te brengen over de geplande wijzigingen in de dienstregeling van Graag maken wij van deze gelegenheid gebruik. Exploitatieplan Openbaar Vervoer 2017 concessie West-Brabant Momenteel worden de kernen Elshout, Drunen, Oudheusden, Doeveren en Heesbeen op zaterdag 1 keer per uur bediend door een buurtbus. Na bestudering van de instapgegevens en na consultatie van buurtbusvereniging d n Elshout begrijpen wij uw keuze om de zaterdagbediening van buurtbus 233 en 227 op te heffen. De buurtbusverenigingen hebben zelf verzocht de bediening op zaterdag te beëindigen vanwege het geringe aantal passagiers. POSTADRES Gemeente Heusden Postbus AA Vlijmen BEZOEKADRES Julianastraat 34 Vlijmen T (073) F (073) E INFO@HEUSDEN.NL DIGITAAL LOKET Bankrelatie NL54BNGH Ondanks dat wij begrip hebben voor uw keuze, willen wij toch het belang van leefbaarheid op het Brabantse platteland benadrukken. Om ervoor te zorgen dat de kleine kernen niet onevenredig hard worden getroffen door demografische ontwikkelingen is een evenwichtige bevolkingsopbouw noodzakelijk. Om dit te bereiken dient het dorp aantrekkelijk te blijven. De bereikbaarheid van een dorp speelt hierin een belangrijke rol. Wij gaan er van uit dat u het belang van bereikbaarheid van het platteland onderschrijft en dat u bij gewijzigde omstandigheden bereid bent de bediening van kleine kernen op zaterdag te heroverwegen. Exploitatieplan Openbaar Vervoer 2017 concessie Oost-Brabant Wij hebben kennis genomen van uw wens om een hoogfrequente en snelle buslijn te realiseren in de Langstraat. Voor onze gemeente betekent dit dat u op termijn snelweghaltes wilt realiseren ter hoogte van Drunen/Elshout, Nieuwkuijk en Vlijmen. U merkt op dat er binnen het GOL (Gebiedsontwikkeling Oostelijke Gemeente Heusden gebruikt uw persoonsgegevens uitsluitend voor het doel waartoe zij zijn verstrekt. Indien u daarover inhoudelijk meer wilt weten kunt u contact opnemen met de behandelend ambtenaar van onze gemeente (Wet Bescherming Persoonsgegevens, artikel 33 en 34)

6 Ons kenmerk Onderwerp Exploitatieplan Openbaar Vervoer 2017 concessies West en Oost Datum 12 juli 2016 Pagina 2 van 2 Langstraat) geen gedeelde en sluitende visie op het gebied van het openbaar vervoer op tafel ligt. Om kapitaalvernietiging te voorkomen (werk met werk maken) en de beperkte openbare ruimte efficiënt in te richten, lijkt het zinvol bij de uitwerking van de GOL-plannen de haalbaarheid van een snelle en hoogfrequente buslijn via de snelweg te onderzoeken. Op dit moment is hier in zowel praktische als financiële zin geen rekening mee gehouden. Wij adviseren u de Provincie, als zijnde uw opdrachtgever en kartrekker van het GOL, te vragen dit punt te agenderen binnen het GOL-overleg. Als GOL partner zullen wij hier zelf eveneens aandacht voor vragen. Overvolle bussen Tot slot brengen wij het probleem van overvolle bussen onder uw aandacht. Bij enkele haltes in Vlijmen blijven reizigers staan omdat de bussen richting s-hertogenbosch te vol zijn. Wij vragen u dan ook voldoende bussen in te zetten binnen de bestaande dienstregeling. Wij vertrouwen erop u hiermede voldoende geïnformeerd te hebben. met vriendelijke groet, het college van Heusden, de secretaris, de burgemeester, mr. H.J.M. Timmermans drs. J. Hamming

7 Exploitatieplan 2017 Oost-Brabant Auteur: Cees Doeser / Bart Assendelft Datum: 4 juli 2016 Versie: 02 (ter vaststelling advisering gemeenten en ROB)

8 Inhoudsopgave pag. 1.0 Inleiding Procedure Exploitatieplan Den Bosch stadslijnen 2 en Lijn 92: Grave Cuijk Boxmeer - Venray Nieuwe buurtbussen 262 en Lijn 143: Hilvarenbeek Reusel Besparingen lijnen 135, 142 en Functioneren lijnennet Stads- en regionale lijnen Buurtbussen Generieke wijzigingen Onderwijs MBO NS-dienstregeling Businesscases Stadsdienst Tilburg Bediening bedrijventerrein Veghel Nieuwe verbinding Breda Efteling Beëindigen exploitatie lijn Lijn 92: concessie Limburg en verplaatsing Merlet College Buurtbus 238 Grave Cuijk Binnenstadsbus Den Bosch Afspraken exploitatie na Vught lijn 8 en Uitwerking OV Oostelijke Langstraat Snelweghalte Volans 305 St. Oedenrode Doorontwikkeling lijn 99 Uden Nijmegen Lijst kleine aanpassingen Marketing en communicatie Dienstregelinguren en financiën Exploitatieplan 2018 e.v. 24 Bijlage 1: Benuttingsgraad lijnen Oost-Brabant Losse rapportages Businesscases bij Exploitatieplan 2017: BuCa Onderwijs BuCa Stadsdienst Tilburg Buca Bedrijfsterreinen Veghel BuCa Breda Efteling BuCa lijn 99 Uden Nijmegen BuCa lijnvoering in Vught Snelweghalte St. Oedenrode

9 1.0 Inleiding Het tweede exploitatieplan voor de concessie Oost-Brabant is het Exploitatieplan Hierin wordt teruggekeken naar de zaken die in 2016 zijn veranderd in de dienstverlening, worden de plannen voor volgend jaar 2017 behandeld en wordt een voorschot genomen op de onderwerpen van studie voor na Verleden, heden en toekomst in een logische volgorde met continuïteit voor ontwikkeling en verbetering. Dit exploitatieplan 2017 is opgesteld door het Tactisch OntwikkelTeam, waarin naast Arriva ook zitting hebben de provincie Noord-Brabant, het Reizigersoverleg Brabant (ROB) en vertegenwoordigers van de B3 (Den Bosch en Tilburg) en GGA (Den Bosch, Meijerij, Midden-Brabant en Noord-Oost Brabant). Bij het opstellen van de businesscases is er samengewerkt met de betreffende gemeenten. Per businesscase verschilde de intensiteit van samenwerking. Deze is bepaald door de urgentie van het uitvoeren van de uitkomst businesscase. Er zijn dit jaar meerdere zaken bestudeerd (hoofdstuk 6), die gaan over standpuntbepaling voor verder toekomstig onderzoek of realisatie verderop in de tijd. In de plannen voor 2017 heeft de focus gelegen op de stadsdienst Tilburg, waar ongeveer 1/3 van alle dienstregelinguren van Oost-Brabant geproduceerd wordt. Een aantal vraagstukken die al meerdere jaren spelen zijn voorzien van concrete voorstellen en oplossingen. Ook wordt voorgesteld in 2017 een pilot uit te voeren voor de bediening van een bedrijfsterrein in Veghel. Beleidsmatig wordt de bediening van bedrijfsterreinen met de bus met regelmaat aangekaart vanuit de relatie bereikbaarheid en economisch functioneren. Het verleden geeft niet direct een garantie dat dit een succes wordt, maar met medewerking van alle partijen is het uitvoeren van een pilot nuttig. Hierdoor nieuwe ervaringen, die ook elders toegepast kunnen worden. In West-Brabant wordt op soortgelijke wijze een pilot uitgevoerd in Bergen op Zoom om te bepalen in welke mate regulier openbaar vervoer van betekenis kan zijn als alternatief voor WMO-vervoer. Ook hier het doel van het opdoen van ervaringen, die elders toegepast kunnen worden. 2 In hoofdstuk 3 wordt het huidig functioneren van het lijnennet in Oost-Brabant behandeld. Dit wordt een jaarlijks terugkerend onderwerp in de Exploitatieplannen en gemeenten krijgen zo een duidelijk beeld over het functioneren van de buslijnen in hun gemeenten. In hoofdstuk 2 worden twee generieke zaken behandeld, die voor heel Nederland gelden. De invoering van de MBO 18- kaart (vrij reizen voor MBO-ers onder de 18 jaar) en de nieuwe dienstregeling van de Nederlandse Spoorwegen. Beide hebben voor Oost-Brabant geen grote gevolgen in In West- Brabant hebben de gewijzigde treintijden meer gevolgen. 1.1 Procedure Dit exploitatieplan wordt begin juli 2016 ter advisering aangeboden aan de gemeenten en het Reizigersoverleg Brabant. Adviezen en reacties moeten ingediend worden bij Arriva voor 9 augustus Deze reacties worden -voorzien van een advies van Arriva- behandeld in het Tactisch Ontwikkelteam en eventuele aanpassingen worden doorgevoerd in het Exploitatieplan. Deze versie wordt aangeboden aan Gedeputeerde Staten. Als GS instemt is het Exploitatieplan 2017 een feit; dit is begin september 2016.

10 2.0 Exploitatieplan Den Bosch stadslijnen 2 en 4 In het stadsnet van Den Bosch is per huidige dienstregeling stadslijn 4 opgeheven (Station Rosmalen met een beperkt aantal ritten). Lijn 2 heeft de bediening van het bedrijfsterrein de Herven overgenomen en de reizigers uit Rosmalen reizen met de lijnen 3/13. In nevenstaande grafiek is het totaal aantal instappers van de betrokken lijnen over het voorjaar 2015 en 2016 weergegeven. In alle maanden hebben de lijnen meer instappers in 2016 dan in Het opheffen van lijn 4 heeft geen reizigers gekost. Alle lijnen (2, 3 en 13) kennen een plus aan reizigers in Instappers lijn / mnd jan feb mrt apr mei 2015 MV 2016 MV Deze verandering heeft geen klantenreacties opgeleverd en ter stimulering van het gebruik is er een extra marketinginspanning geleverd in overleg met de bedrijven op de Herven. 2.2 Lijn 92: Grave Cuijk Boxmeer - Venray In 2016 is er een ingrijpende wijziging geweest van het lijnennet in dit gedeelte van Oost-Brabant. Aanleiding hiertoe waren het AZC in Overloon, de komst van een ROC bij het Maasziekenhuis en een aantal exploitatieve zaken betreffende rijtijd op lijn 93 en overcapaciteit op buurt 259. Qua exploitatieperiode veranderde er niets: alleen op werkdagen en niet in het weekeinde. Na vaststelling van het exploitatieplan 2016 heeft buurtvereniging 238 te kennen geven zich niet in de aanpassingen te kunnen vinden en is eind november 2015 met het rijden van de 2 buurtbusjes op deze lijn gestopt. Dit laatste heeft er uiteindelijk voor gezorgd dat het totaal aan instappers in dit gebied lager uitkomt in 2016 dan in 2015: totaal -/- 8 %. Instappers MV jan t/m mei 2015 jan t/m mei 2016 Verschil Lijn Lijn / / bubu lijn Totaal De groei van het aantal instappers op lijn 92 is groter dan de som van de aantallen op lijn 93 (vervallen), 259/659 (vervallen; geïntegreerd in 292) en 292/692 (3 in plaats van 4 buurtbusjes). De aanpassing kent dan een groei van 6 % in 2016 ten opzichte van De huidige lijn 92 is eenvoudiger van structuur dan de oude situatie 2015, maar de grotere betekenis in aantallen reizigers is niet overtuigend. Klachten over lijn 92 zijn er niet. Positief is dat de gemeente Cuijk (samen met de gemeente Grave) nadenkt over het reactiveren van buurtbus 238 in combinatie met een nieuwe buurtbus ter ontsluiting van Cuijk (o.a. Heeswijkse Kampen). Negatief voor lijn 92 is de verplaatsing van het Merlet College in Cuijk per september Het bedienen van deze school gaat meer tijd kosten. En bedreigend voor het aantal passagiers in lijn 92 is de implementatie van de concessie Limburg, waarin geregeld is dat er twee keer per uur een bus gaat rijden tussen Gennep en Boxmeer. Samen met lijn 92 is drie keer per uur te veel, gegeven het aantal

11 passagiers. Maar ten zuiden van Cuijk is het aantal reizigers tussen Gennep en Boxmeer het grootst. Daarna volgt Gennep Cuijk en beide relaties staan ter discussie voor lijn 92. Dit moet verder uitgewerkt worden met Arriva Limburg, maar het kost altijd reizigers voor de concessie Oost-Brabant. Zeer verontrustend is bovendien de mededeling dat er voor de vestiging van het ROC bij het Maasziekenhuis alternatieve plannen worden ontwikkeld en er naar andere lokaties en oplossingen wordt gekeken. Dit ROC met leerlingen was een pijler onder het plan lijn 92. Lijn 92 blijft de komende tijd nog onderwerp van studie (zie ook paragraaf 5.5). 2.3 Nieuwe buurtbussen 262 en 254 In 2016 zijn in Oost Brabant twee nieuwe buurtbussen gestart. Buurtbus 262 tussen Maren Kessel en Oss, als aanvulling in de tussenliggende uren op werkdagen als schoolliner 662 niet rijdt. Uit nevenstaande grafiek blijkt dat deze buurtbus prima functioneert. Uit het verloop van de grafiek blijkt dat het veelal scholieren zijn die van deze buurtbus gebruik maken. Er is voor buurtbussen geen hard toetsingskader, maar het aantal instappers moet per maand rond de 600 liggen om als bus van enige betekenis te zijn op de vervoermarkt. Ook is een bepaalde bezetting noodzakelijk om de vrijwillige chauffeurs te overtuigen dat zij nuttige werkzaamheden uitvoeren. Buurtbus 254 (Schaijk Zeeland Bernhoven Ziekenhuis Uden) haalt het aantal van 600 duidelijk niet. Het aantal instappers komt per maand niet boven de 200. Dit najaar gaat Arriva in overleg met de buurtbusvereniging om te evalueren en plannen voor bijsturing en extra marketing op te stellen. Ook is er een relatie met de mogelijke aanpassing van de route van lijn 99 is Zeeland (na 2017) Instappers bubu 262 per maand 2016 jan feb mrt apr mei jun Instappers bubu 254 per maand 2016 jan feb mrt apr mei jun 4 Voor beide buurtbussen is een proefperiode afgesproken van 2 jaar. Buurtbus 262 en 254 rijden ook de komende dienstregeling Lijn 143: Hilvarenbeek Reusel De bediening van lijn 143 tussen Hilvarenbeek en Reusel is na overleg met diverse dorpsraden en gemeenten in de dienstregeling 2016 in stand gehouden. Dit is gefinancierd vanuit het ontwikkelbudget (en dus buiten de reguliere dienstregelinguren uit concessie). Als deze dienstverlening wordt gecontinueerd komt deze per 2017 ten laste van reguliere dienstregelinguren uit de concessie. De gemiddelde bezetting van de ritten van lijn 143 op zaterdag (4 zaterdagen van januari 2016) is voor beide richtingen 9 respectievelijk 11 op het drukste punt (Centrum Tilburg). De bezetting wordt van 1/3 opgebouwd tussen Reusel en Hilvarenbeek en voor 2/3 tussen Hilvarenbeek en Tilburg. De twee trajectdelen hebben elkaar dus nodig om op een acceptabele bezetting te komen. De verhouding tussen het aantal instappers op zaterdag en werkdag (5 dagen) is 10,5 %. Dit is in vergelijking met andere streeklijnen een goede score.

12 Conclusie is dat de bussen niet heel vol zijn, maar dat er een bepaalde vervoervraag is in het gebied tussen Reusel en Hilvarenbeek, die voor 90 % gericht is op Tilburg. Lijn 143 tussen Reusel en Hilvarenbeek wordt opgenomen in de dienstregeling 2017, maar moet nog wat groeien qua passagiersaantallen om een zekere toekomst te hebben. 2.5 Besparingen lijnen 135, 142 en 157 In de huidige dienstregeling zijn per december 2015 een aantal wijzigingen aangebracht, waarbij de frequentie is verlaagd en passend gemaakt op de vervoervraag. Op de lijnen 135 en 142/143 is op werkdagen de frequentie in de dalperiode (09:30 14:30 uur) verlaagd van 4 naar 2 keer per uur. Deze aanpassing heeft niet geleid tot klantreacties of klachten en ook is er geen overbezetting ontstaan in de daluren. Hetzelfde geldt voor lijn 157. Per huidige dienstregeling zijn de korte ritten St. Oedenrode Eindhoven in de vooravond (werkdagen) en op zaterdag opgeheven. Ook dit heeft niet tot enige reactie geleid. 5

13 3.0 Functioneren lijnennet Stads- en regionale lijnen In bijlage 1 is van alle lijnen in Oost-Brabant de zogenaamde sgraad aangegeven per tijdsblok. Dit is de verhouding tussen het aantal reizigerskilometers ( i-n reizigers * reisafstand) en het aantal dienstregelingkilometers in beide richtingen. Scores tussen de 15 en 20 zijn goed; hoger dan 20 zeer goed. In bijlage 1 zijn kleuren aangebracht om de tabel leesbaar te maken. Het is geen harde normering. Voor wat betreft de streeklijnen is duidelijk dat deze op werkdagen overdag bijna allemaal goed functioneren. In de avonduren is dit anders. Ook in het weekeinde scoren de streeklijnen redelijke waarden. Matig presteren de streeklijnen 92, 96, 130, 159 en 160. Lijn 159 rijdt als enige van deze lijnen op alle dagen van de week en eigenlijk is dit op alle momenten niet verantwoord. Het onderzoeken van alternatieven voor deze lijn is aan de orde (zie paragraaf 5.4). De Volanslijnen doen het prima qua ; ook in het weekeinde. De late avonden in de weekenden zijn matig bezet in verhouding tot de inzet van buscapaciteit. Schoolliners zouden in principe de hoogste sgraad moeten hebben omdat deze lijnen alleen in drukste richting rijden op de drukste momenten. Dit beeld klopt ook voor de meeste lijnen. Lijn 662 geeft een ander beeld, omdat hier wel in twee richtingen wordt gereden. Op de stadslijnen worden geen hoge sgraden gehaald. Dat heeft onder andere te maken met de ritlengte binnen de stad en de hoge frequenties. De avonden scoren de laagste waarden op alle dagen van de week. 3.2 Buurtbussen Zoals eerder is aangegeven gelden er voor buurtbussen andere gebruiksnormen dan voor een grote bus. De financiering is anders, de chauffeur is een vrijwilliger en ook is het nut anders. Maar er zijn wel een aantal (ongeschreven) regels om het nut van een buurtbus te toetsen. Grosso modo wordt een aantal instappers gehanteerd van 600 per maand per busje. Ook voor de vrijwillige chauffeur moet de inzet nut hebben en leiden tot het vervoeren van mensen. In nevenstaande tabel is het aantal instappers voor april 2016 weergegeven per buurtbuslijn. Op sommige lijnen rijden meerdere busjes. Het gebruik wordt per busje uitgedrukt. In het rood zijn de waarden < 600 per busje per maand aangegeven. Een aantal van deze lijnen wordt de komende jaren onder de loep genomen. Niet primair met de bedoeling om ze op te heffen, maar juist om het gebruik en het nut te vergroten. Buurtbus april 2016 # busjes instappers per busje

14 Aantal instappers per uur 4.0 Generieke wijzigingen Onderwijs MBO 18- Per 1 januari 2017 krijgen de MBO-ers jonger dan 18 jaar vrij reizen op al het openbaar vervoer in Nederland, gelijk aan de studentenkaart. Deze kaart geldt alleen voor ROC-ers en niet voor middelbare scholieren (Havisten en VWO-ers) jonger dan 18 jaar. Dit heeft gevolgen voor de vraag naar vervoer en mogelijk ook voor de benodigde inzet van buscapaciteit om de extra vraag te faciliteren. Het Brabantse 16/17-jarigen product (ca. 50 % korting op een maandkaart) wordt dan beëindigd. Er is onderzoek gedaan naar de te verwachten gevolgen van de invoering van dit reisrecht voor MBOers. De uitkomsten van dit onder zijn: Er is nog maar zeer weinig bekend onder de doelgroep over de komst van dit reisprodukt. Per 1 januari wordt er een grotere vraag naar vervoer verwacht van % vanuit de MBOers. Per nieuw schooljaar (september 2017) wordt een extra toename verwacht van % onder de MBO-ers. Pas vanaf dit moment gaat het vrij reizen meespelen bij maken van de schoolkeuze. Omdat de middelbare scholieren (HAVO / VWO) niet meer kunnen beschikken over het 16/17- jarigen kortingsprodukt wordt hier een beperkte vraaguitval verwacht van 0 5 %. Dit effect is beperkt omdat de groep klein is en de gemiddelde afstand tot een middelbare school kleiner is. De meesten gaan fietsen. Er zal met name op de kortere afstanden (< 10 km) meer gereisd worden met de bus. Nu wordt hier vanuit financiële overwegingen de fiets gebruikt, maar als deze factor verdwijnt wordt vaker de bus genomen. Het prijsverschil tussen bus en trein verdwijnt. Hierdoor kan er ook een migratie van bus naar trein plaatsvinden. 7 Het rapport van dit onderzoek is als losse bijlage bij dit Exploitatieplan gevoegd. Voor de bepaling van waar deze doelgroep in de bussen in Brabant zit, is het huidige gebruik van het speciale 16/17-jarigen abonnement in kaart gebracht voor Oost-Brabant. Dit is een goede indicatie om te bepalen hoe en waar deze groep momenteel reist, met welke lijnen en dus ook waar de effecten van de introductie van het MBO 18- vrij reizen manifest gaan worden de komende jaren. De verdeling van het gebruik van het 16/17-jarigen abonnement over de dag is geen verrassing. Het verloop sluit aan bij de reguliere schooltijden met in de ochtend de hoogste piek en een middagspits tussen 15:00 en 17:00 uur Gebruik 16-17jarigen produkt / werkdag (Oost; 03/2016)

15 Nevenstaand is het aantal instappers per week (03/2016) en per lijn met een 16/17-jarigen abonnement weergeven. In Den Bosch is het gebruik op de stadslijnen beperkt. In Tilburg komen deze reizigers in hoofdzaak voor op lijn 1 en 5 (Stappegoor en Rooie Pannen). Voor de streeklijnen zijn er grote verschillen. Er zijn een aantal duidelijke corridors: Tilburg Waalwijk Den Bosch ( ), Uden Veghel Schijndel St. Michielsgestel - Den Bosch ( ) en Uden Veghel Eindhoven (305). Qua lijn valt lijn 90 op; de streeklijn tussen Heesch en Den Bosch. Na de introductie van het 16/17 jarigen-abonnement was er op deze lijn een duidelijke stijging in het gebruik. Mogelijk dat hier vervoer verschuift van de bus naar de trein: Oss Den Bosch. Tenslotte zijn dit parallelle verbindingen. Het gebruik van het 16/17-jarigen abonnement op de schoolliners is lager dan op streeklijnen. Voor dit Exploitatieplan 2017 worden geen aanpassingen van lijnvoering en/of frequentie voorgesteld waarbij er geanticipeerd wordt op een toename van reizigersaantallen vanwege de invoering van de MBO 18- kaart. Op basis van een gedetailleerde analyse van het vervoer in de Langstraat blijkt dat de verwachte toename op ritniveau slechts een paar procenten bedraagt. Dit is geen reden voor de structurele inzet van extra buscapaciteit. Op basis van de ervaringen in het voorjaar van 2017 worden eventueel nadere voorstellen gedaan voor het exploitatieplan 2018 op de relevante corridors. Lijn Oost-Brabant Den Bosch stad Tilburg stad NS-dienstregeling Eens in de 7 tot 8 jaar wijzigt de treindienstregeling van de NS ingrijpend met de nodige gevolgen voor de busdienstregelingen in Nederland. Het opleveren van infrastructurele werken op de IJssellijn (Zwolle Roosendaal) maakt de totale reistijd korter. Hierdoor wijzigen veel aankomst- en vertrektijden in Brabant. In West-Brabant verandert de treinbediening van en naar de Randstad. De treinen gaan via het HSLtracé rijden en de frequentie gaat omhoog. Per april 2017 gaat vanuit Breda de internationale trein naar Antwerpen rijden. Dus ook hier aanpassingen van de aankomst- en vetrektijden. De gevolgen van deze aanpassingen zijn voor 99 % een verandering van aankomst- en vetrektijden voor de bussen. In een enkel geval kan er ook een ritje meer of minder geboden worden, om de bediening tussen trein en bus (v.v.) beter af te stemmen. In dit exploitatieplan wordt de wijzigingen niet verder uitgewerkt. Dit is aan de orde bij het maken van de dienstregeling 2017 na de zomer Voor Oost-Brabant is heeft dit geen budgettaire gevolgen.

16 5.0 Businesscases 2017 Onderstaande businesscases zijn in het voorjaar van 2016 uitgewerkt met betrokken partijen. Voor een aantal is een intensief proces doorlopen om tot planuitwerking te komen (bv Tilburg). Voor een aantal is het vooral ophalen van informatie geweest en het delen van de uitkomsten (bv. Veghel en lijn 159). Voor een aantal moeten nog stappen gezet worden om tot een definitief besluit te komen over invoering per december Dit betreft onder andere de pilot Veghel, waarvan voorgesteld wordt de financiering deels via het ontwikkelbudget te regelen, zodat er geen relatie is met de dienstregelinguren in het contract. Ook is momenteel de uitrol van de concessie Limburg nog niet geheel duidelijk en de gevolgen ervan op lijn 92 en de mogelijke (her)introduktie van buurtbus Stadsdienst Tilburg De uitwerking van de businesscase Tilburg stad behelst de benodigde aanpassingen in het lijnen van de stadsdienst om: Lijn 3 Koolhoven Centrum MV + ZA + ZO overdag Reeshof / Koolhoven een ontsluiting met de bus te geven. Het scholengebied Stappegoor beter te ontsluiten met een toekomstvaste opzet van de bediening. Dit om de groei van Stappegoor te kunnen faciliteren, zonder daarmee de overige lijnen binnen het netwerk te belasten. De bediening van het centrum te behouden. Als gevolg van de beperkingen van de routes voor de bus door het eenrichtingsverkeer in en rond het stadscentrum en het NS-station. De dienstregeling te bepalen waarop de situatie van het tijdelijke busstation aan de noordzijde van het spoor wordt gebaseerd (huidige of nieuwe lijnennet). 9 Voor de bediening van Reeshof wordt een nieuwe lijn 3 geïntroduceerd. Naast de bediening van Koolhoven biedt deze lijn ook extra capaciteit in Tilburg West. Op bovenstaande afbeelding is de route van lijn 3 aangegeven. Voor de bediening van Stappegoor wordt een nieuwe lijn geintroduceerd, die exclusief rijdt tussen het NS-station en Stappegoor via de Ringbanen: Stappegoor Shuttle. Hiermee worden de bestaande lijnen via Tilburg Zuid ontlast, zodat deze lijnen beter bruikbaar worden voor de inwoners van Tilburg Zuid. Lijn 11 gaat tussen Goirle en Tilburg NS via het St. Elisabeth ziekenhuis rijden. De scholieren van en naar Stappegoor maken daardoor geen gebruik van deze lijn. Goirle krijgt een direct verbinding met het ziekenhuis (vraag EP 2016), maar zijn wel langer onderweg naar Tilburg Centrum en Tilburg NS. Om de gevolgen van het eenrichtingsverkeer in en rond het Centrum en het Station zo goed mogelijk op te heffen kunnen extra lussen via het centrum in de busroutes ingebouwd worden. Dit is echter zeer kostbaar en daarom wordt dit niet geëffectueerd. De komende jaren wordt deze ontwikkeling wel gemonitord, want vanuit meerdere wijken is het

17 stadscentrum niet meer direct bereikbaar, alleen via een overstap. De ervaring zegt dat dit een nadeel is, hetgeen tot uitdrukking kan komen in de vervoervraag. De extra bussen naar Reeshof en Stappegoor zijn zo goed mogelijk ingepast binnen de begroting van busuren voor de stadsdienst Tilburg. De uitbreidingen worden voor het grootste deel gefinancierd door het opheffen van stadslijnen 3 en 5 (NS St. Elisabeth ziekenhuis). Als vervanging hiervoor gaat lijn 11 rijden tussen het St. Elisabeth ziekenhuis en NS. Per saldo kosten de aanpassing extra dienstregelinguren. Dat is iets minder dan de dienstregelinguren die het gevolg zijn van het eenrichtingverkeer op de Spoorlaan. Extra kosten, waar reizigers geen directe baten van hebben. Om het nieuwe lijnennet te kunnen rijden zijn meerdere infrastructurele aanpassingen nodig. Deze worden door de gemeente Tilburg uitgevoerd. Het zijn: de aanleg van de verbindingsweg naar Koolhoven, het maken van bushaltes in Koolhoven en Reeshof West, het maken van een keerlus op Stappegoor voor de Stappegoor Shuttle en het maken van nieuwe bushaltes op de Spoorlaan (Interpolis), Stappegoor (lijn 11) en Broekhovenseweg (vervanging Pater vd Elsenplein). Tilburg krijgt een nieuw busstation. Dit wordt in 2018 gebouwd (recent besloten) en daarvoor wordt het busstation voor een periode van 1 jaar tijdelijk naar de noordzijde van het spoor verplaatst tussen december 2017 en december Dat betekent dat de voorgestelde wijzigingen in deze businesscase per december 2016 worden uitgevoerd, onder de voorwaarde dat de noodzakelijke infrastructurele aanpassingen zijn uitgevoerd (verbindingsweg Koolhoven en keermogelijkheid Stappegoor). Hiermee is deze onderzoeksvraag beantwoord en wordt de dienstregeling 2018 (december 2017) aangepast op de tijdelijke situatie met het busstation aan de noordzijde. Als losse bijlage is de rapportage van het onderzoek Tilburg toegevoegd bij dit Exploitatieplan. 5.2 Bediening bedrijventerrein Veghel Met enige regelmaat komen er vragen om de bediening van bedrijfsterreinen met de bus te verbeteren. De logische gedachte is dat bereikbaarheid de bedrijvigheid stimuleert. Een geslaagde OV-ontsluiting van een bedrijfsterrein is afhankelijk van vele zaken: herkomst van de werknemers, de aard van de bedrijvigheid (volcontinue?), de omvang van het bedrijfsterrein, de afstand tot bestaande bushaltes, de cao- en bedrijfsregels, eventuele parkeerproblematiek, de bereikbaarheid per auto en fiets en tenslotte de bedrijven zelf: wat willen en kunnen die? 10 Een onderzoek naar de mogelijkheden om een bedrijfsterrein te ontsluiten met de bus is uitgevoerd voor de bedrijven in Veghel. Hier zijn hoogwaardige bedrijven gevestigd en is er een goed parkmanagement en onderlinge samenwerking. Dit onderzoek en effectuering van de uitkomsten moet als voorbeeld dienen voor gelijksoortige vragen uit de provincie. Dat is het doel van deze businesscase. Er is onderzoek gedaan op meerdere terreinen binnen Veghel: de Dubbelen, Doornhoek, de Amert en de Noordkade. De conclusies van het onderzoek zijn: Directe nieuwe busverbindingen vanuit de regio naar deze bedrijven zijn niet haalbaar. De herkomsten van de werknemers zijn te veel verspreid. Het meest voor de hand ligt een bus vanaf het busstation Veghel. Doornhoek is te klein om met de bus te ontsluiten en wordt redelijk bediend via de bestaande haltes langs de Corridor. Dubbelen biedt de meeste potentie en mogelijkheden. Amert levert een te kleine vervoervraag en is qua route moeilijk te verbinden met het busstation van Veghel. Noordkade is een ander gebied qua functies. Hier zitten meer publieke activiteiten en bedrijvigheid (winkels, bioscoop). Dit vraagt meer om een reguliere busverbinding; ook op andere momenten dan alleen tijdens werkuren.

18 De conclusie van de businesscase is het starten met een pilotproject voor een busbediening van de Dubbelen vanaf het busstation in Veghel. Dit voor een periode van 3 jaar met evaluatiemomenten per jaar en een projectorganisatie, die de exploitatie begeleidt, volgt en stuurt. Financiering vanuit het ontwikkelbudget met een bijdrage vanuit de bedrijven en/of gemeente Veghel voor een periode van 3 jaar is de inzet. Hierover moeten na de zomer sluitende afspraken over worden gemaakt. Dit is een voorwaarde voor de uitvoering van de pilot. Voor de Noordkade wordt in 2017 onderzocht of de bestaande streeklijn 158 (Veghel Den Bosch) via dit gebied geleid kan worden. Binnen het project N279 wordt een nieuwe verbindingsweg aangelegd ten oosten van Heeschwijk Dinther. Lijn 158 kan zodoende via de N279 Veghel binnenrijden en via de NCBlaan een route naar het busstation volgen. De route moet met de gemeente Veghel worden uitgewerkt. Maar hier liggen mogelijkheden voor een permanente bediening van het gebied Noordkade. 5.3 Nieuwe verbinding Breda - Efteling Er is onderzoek verricht naar de mogelijkheden om een directe busverbinding tussen Station Breda en de Efteling te starten. Uit analyse van bezoekersaantal, herkomsten en verdeling over het jaar komt de conclusie dat een beperkt opgezette dienstregeling kans van slagen heeft in de weekeinden (gedurende het gehele jaar) en de werkdagen tijdens het hoogseizoen. Op werkdagen volstaat een rit heen (09:00-13:00 uur) en terug per uur (14:00 19:00 uur). In het weekeinde zijn dit 2 ritten per uur. Met deze conclusie behoort het gelijktijdig bedienen van andere vragen naar vervoer, zoals de relatie Breda Waalwijk, niet tot de mogelijkheden. De momenten dat de Efteling vervoer vraagt passen niet bij de vervoervraag van andere relaties van en naar Breda; deze vragen een voorziening op werkdagen.. Qua exploitatie zijn het kostbare uren, omdat er alleen in één richting wordt gereden. De verwachting is dat in een eerste jaar de berekende vervoervraag niet volledig gerealiseerd kan worden en dan rest er een tekort van 180 K (kosten 216 K, opbrengsten 36 K ( 57 -/- 21 K [derving lijn 801]). Het overleg met met name de Efteling is niet goed van de grond gekomen in het voorjaar van De aanbeveling in dit Exploitatieplan is dan ook eerst in overleg te treden met partijen over de maakbaarheid van deze nieuwe buslijn, alvorens een besluit te nemen en eventueel een beroep te doen op het ontwikkelbudget voor dekking van een deel van de kosten. Dit overleg wordt in het najaar van 2016 gevoerd. 11 Het doel is een sluitende financiering in de aanloopperiode en een kostendekkende exploitatie op termijn. Het starten van deze dienst kan eventueel ook per april 2017 gerealiseerd worden, als de internationale trein vanuit België naar Breda gaat rijden. 5.4 Beëindigen exploitatie lijn 159 Lijn 159 is een zogenaamde lijn over de dorpen naast een Volanslijn, die een snellere route volgt. Tussen Veghel en Den Bosch rijdt 159 naast Volans 306. De Volanslijnen functioneren goed en in de regel is er ook plaats voor een stoplijn. Zo rijdt naast Volans 305 lijn 157 tussen Oss Uden Veghel Eindhoven en rijdt lijn 136 naast de Volansen 300 en 301 tussen Tilburg Waalwijk Den Bosch. Waarom gaat het dan niet goed met 159? De belangrijkste oorzaak is de aanwezigheid van lijn 156. Deze sterke streeklijn rijdt tussen Eindhoven St. Oedenrode Schijndel - St. Michielsgestel Den Bosch en neemt een groot deel van het vervoer van lijn 159 voor haar rekening. Lijn 159 wordt letterlijk uit de markt gedrukt op de relatie Schijndel St. Michielsgestel Den Bosch. Bovendien rijdt lijn 159 sinds dit jaar niet meer via St. Michielsgestel en daarmee is ook dat stukje markt verdwenen uit lijn 159.

19 januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Aantal instappers per maand De bushaltes waar lijn 159 exclusief (dus niet samen met 306 of 156) stopt zijn de haltes in Veghel Zuid en de Leest, de kern Wijbosch, de Heertveldseweg en de Wijboschweg in Schijndel, de kern Den Dungen, het Bedrijfsterrein de Brand en de Maastrichtseweg in Den Bosch. Dat is te weinig exclusiviteit voor een lijn om op alle dagen van de week een redelijk aantal passagiers te trekken. Op het gezamenlijke traject van Volans 306 en lijn 159 blijft de halte op Rembrandlaan in Veghel gehandhaafd (advies in kader reconstructie Rembrandlaan) voor Volans 305 en 306. Idem dito op de Corridor in Veghel. Daar zijn nu twee halteparen en het advies in de buca Bedrijfsterrein Veghel is het handhaven van de beide haltes. Ook heeft Arriva het advies afgegeven om de halte Eerde te handhaven voor de Volans voor de reconstructie van deze provinciale weg. Op dezelfde weg bedient Volans 306 ook de halte bij Wijbosch (halte Schijndel Galvaniweg). Het aantal instappers in lijn 159 daalt in 2016 ten opzichte van Belangrijkste oorzaak is het niet meer aandoen van St. Michielsgestel. De verwachting is dan ook dat dit niet zonder meer herstelt. De maximale bezetting op de verschillende dagsoorten is: Werkdag: 21 heen,19 terug Zaterdag: 6 heen, 8 terug Zondag: 5 heen, 9 terug Instappers lijn 159 per maand Deze bezetting (januari 2016) komen één keer per dag voor. Op de overige momenten is een fractie van deze waarden. Lijn 159 is niet levensvatbaar en toekomstvast en heeft geen positie in de huidige vervoermarkt. Lijn 159 kan niet concurreren met de andere lijnen 156 en 306. Omdat er een grote overlap is tussen lijn 159 en de andere lijnen is het logisch om met de kwantiteiten van 159 de andere lijnen in de regio te versterken, zodat de inzet van deze dienstregelinguren door meer reizigers gebruikt kunnen worden. 12 Voor de plaatsen waar lijn 159 nu alleen voor de bediening zorgt worden de volgende voorstellen gedaan ter compensatie. 1 Veghel De bediening Veghel Zuid en de Leest. Lijn 159 geeft deze wijken van Veghel een verbinding naar het busstation bij het Stadhuis in Veghel en naar Den Bosch via Schijndel en Den Dungen. Deze route kan bediend blijven worden door lijn 157. Dat is de huidige stopdienst Oss Uden Veghel St. Oedenrode Eindhoven. Een lijn met een iets andere oriëntatie, maar met meer reismogelijkheden; ook binnen Veghel. Huidige route 159 wordt overgenomen door lijn 2 Wijbosch Lijn 159 rijdt momenteel door de kern van Wijbosch. Er zijn twee haltes Wijbosch Schoolstraat en Eerdsebaan. Gemeente Schijndel voert momenteel een reconstructie van de Eerdsebaan uit en voegt beide haltes samen tot een halte. Op zich logisch. Bij het opheffen van lijn 159 vervalt de noodzaak voor het aanleggen van de nieuwe halte in Wijbosch (is inmiddels al door de gemeente Schijndel besloten). Volgens de huidige dienstregeling stopt hier ook nog schoolliner 644, maar deze kan buiten de kern om rijden. In de afbeelding zijn twee bestaande haltes

20 aangegeven (zuidzijde: Galvaniweg; oostzijde: nieuwe halte Structuurweg / Beemd) de aangegeven straal heeft een afstand van 500 meter. Het grootste deel van de kern Wijbosch ligt binnen een straal van 500 meter van een bushalte. Het aandoen van de kern is vanuit deze invalshoek niet nodig. De situatie is vergelijkbaar met de naastgelegen kern Eerde, waar ook alleen sprake is van een randbediening. Halte de Beemd is nieuw sinds dienstregeling 2016 en prima bereikbaar vanuit Wijbosch, mede door de langzaam verkeerstunnel onder de Structuurweg. Ook het huidige gebruik van de beide haltes in Wijbosch geven aan dat het verantwoord is de bus weg te halen uit deze kern. In heel 2015 zijn er 357 mensen ingestapt bij de Schoolstraat en 58 bij de halte Eerdsebaan. Tezamen is dit iets meer dan 1 reiziger per dag. Daarvoor hoeft geen busdienst gehandhaafd te worden, mede omdat er binnen acceptabele afstand goede alternatieven zijn. 3 Haltes in Schijndel Langs de N622 ligt de halte Heertveldseweg ter hoogte van de oude spoorlijn naar Boxtel (Duits lijntje). Er is slechts een enkel huis in de omgeving. De halte komt in de database van Arriva niet voor en dat betekent dat er in 2015 niemand is in- of uitgestapt. Opheffen is op zijn plaats. De halte op de Wijboschweg ligt in Schijndel Zuid. Elke dag stappen hier 5 6 mensen in lijn 159. Zij zullen naar de eerstvolgende halte in Schijndel aan de Hoofdstraat of Structuurweg moeten lopen. In beide gevallen ca. 500 meter verder (vanaf de halte Wijboschweg gemeten). 4 Den Dungen / de Brand Als lijn 159 niet meer rijdt gaat lijn 156 weer via Den Dungen rijden. Dit is in het verleden ook zo geweest. Hiermee wordt de verbinding tussen St. Michielsgestel en Den Dungen weer hersteld. Bovendien wordt de frequentie dan hoger (van 1 naar 2 keer per uur) en krijgt Den Dungen weer een rechtstreekse verbinding met Eindhoven.. Automatisch wordt dan ook het bedrijfsterrein de Brand door lijn 156 ontsloten. Vanaf 2017 / 2018 gaat de bus in beide richtingen over het bedrijfsterrein rijden als de verkeersinfrastructuur rondom de N279 is aangepast. 13 Bovenstaande aanpassingen hebben ook een aantal nadelen voor de huidige lijn 156. De reis tussen St. Oedenrode / Schijndel / St. Michelsgestel en Den Bosch wordt 9 minuten langer vanwege het omleggen van de route via Den Dungen. Dit wordt gecompenseerd door extra en snellere- ritten in te leggen op de genoemde relatie. Momenteel rijden er tussen St. Oedenrode en Eindhoven korte ritten op lijn 156. Het voorstel is deze ritten te verlengen naar Den Bosch en als een nieuwe lijn 154 te positioneren: Eindhoven St. Oedenrode Schijndel St. Michielsgestel - Den Bosch. Deze ritten rijden alleen in de spitsuren en zijn een welkome aanvulling op de huidige dienstregeling, waarin lijn 156 structureel versterkt wordt naar zowel Den Bosch, als Eindhoven. Er reizen momenteel veel scholieren vanuit de kernen tussen Den Bosch en Eindhoven naar de onderwijsinstellingen in de grote steden. Schijndel krijgt dus in de ochtend- en middagspits 4 ritten per uur naar Eindhoven en Den Bosch (waarvan 2 via Den Dungen). Voor St. Michielsgestel dit ook. Voor St. Oedenrode geldt dat het aantal ritten naar Den Bosch verdubbelt in de spitsuren (van 2 naar 4). Ook in de vakantiedienstregeling wordt deze aanpassing doorgevoerd. Er zijn dan geen korte ritten meer op lijn 156 tussen Eindhoven en St. Oedenrode. In het exploitatieplan 2016 is zonder succes-

21 gepoogd de extra capaciteit incidenteel op te lossen; nu is er een structurele oplossing. In nevenstaande dienstregeling is de uitbreiding en verlenging van de ritten op lijn 156 (in 1 richting, als voorbeeld) aangeven door middel van de rode vlakken. Dit wordt dus lijn 154. Vanuit Uden rijden er naast de Volanslijnen ook extra sneldiensten van en naar Eindhoven over de A50. s Morgens 2 ritten en s middags 1 rit. Deze ritten rijden al jaren en zijn een uitwerking van voorheen versterkingsritten. Door de gemeente Uden is de vraag gesteld of dit zelfde principe ook toegepast kan worden naar Den Bosch. Het inleggen van deze ritten is alleen nuttig en nodig als de bus die s morgens vertrekt naar de grote stad bij vertrek al nagenoeg vol is en deze reizigers ook inderdaad naar de eindbestemming in de grote stad willen. Deze sneldienstritten romen de reguliere dienstregelingritten af, waardoor er meer ruimte komt voor reizigers vanaf andere haltes op de reguliere lijn. De ritten net voor en net na 08:00 laden bij de eerste halte op het busstation 34 (rit 1029) respectievelijk 45 (rit 1033) mensen (gemiddelde van januari 2016). Deze ritten kennen echter ook een groot aantal uitstappers in Veghel. Ritten die structureel drukker worden over het gehele traject zijn rit 1017 en 1025 (aankomst Den Bosch tussen 8:00 en 8:30). Op deze tijden is het nuttig een extra sneldienstrit aan te bieden. In de tabel staat de bezetting per rit. Halte Ud Busstation Ud Velmolenweg Vgl Hintelstr Vgl Muntelaar Vgl Busstation Vgl Oprit N265 Vgl Biezendijk Vgl Corridor Erd Eerdsebaan Wyb Galvaniweg Sdl De Beemd Sdl Steeg Sdl Zwembadweg Sdl Lieseindse Mic Poort Ht Prov huis Ht Sweelinckpln Ht Hendriksingel Ht Busstation MaxBezetting Op de terugweg is dat s middags hetzelfde tussen 15:30 en 16:00 uur. De bussen hebben na vertrek een bezetting van 46 (rit 1094) en 50 (rit 1102). Halte Ht Busstation Ht Hendriksingel Ht Sweelinckpln Ht Chopinstraat Mic Poort Sdl Lieseindse Sdl Zwembadweg Sdl Steeg Sdl De Beemd Wyb Galvaniweg Eer Eerdsebaan Vgl Corridor Vgl Biezendijk Vgl Oprit N265 Vgl Busstation Vgl Muntelaar Vgl Hintelstr Ud Velmolenweg Ud Busstation Het is nuttig om deze extra sneldiensten als lijn 660 voor 2017 in de dienstregeling op te nemen. Het vergroot de bruikbaarheid van Volans 306 op de relatie Veghel Den Bosch, mede omdat het huidige aantal passagiers van lijn 159 ook voor een deel naar de Volans 306 verschuift. Het voorstel is dit in ieder geval voor 2 jaar uit te voeren en dan te evalueren.

22 Qua route wordt voorgesteld om via de N279 te rijden. Logisch lijkt de A59, maar deze is zeer filegevoelig en het knooppunt Paalgraven staat vaak vast. Als deze bus vertraging oploopt, dan schiet de inzet van een snellijn zijn doel voorbij. Route sneldienst Uden Den Bosch N Lijn 92: concessie Limburg en verplaatsing Merlet College Vanuit de concessie Limburg gaat Arriva twee keer per uur rijden tussen Gennep en Boxmeer. Hierdoor bestaat er geen noodzaak meer om vanuit de concessie Brabant deze verbinding te bieden; twee keer per uur is meer dan voldoende. Hierdoor verdwijnt er wel vervoer uit lijn 92. Tussen Gennep en Boxmeer reizen per maand een kleine 1000 passagiers (heen en weer; totaal reizen); op een totaal van passagiers is dat 8 % van het volume van lijn 92. Tussen Gennep en Cuijk reizen ongeveer 300 reizigers per maand (50 % Station en 50% Merlet College). Dit is 2 % van het totale vervoer op lijn 92. Voor de toch al niet zo sterke lijn 92 is het verlies van reizigers niet wenselijk. 15 Hierbij komt ook de verplaatsing van het Merlet College in Cuijk (kost meer tijd) en het niet doorgaan van de bouw van een ROC bij het Maasziekenhuis. Anticiperend op de realisatie van het ROC is lijn 92 ontworpen in Kortom: lijn 92 presteert al matig en de gebeurtenissen in de directe omgeving vormen een extra risico op het verlies van reizigers en dus de continuïteit van de lijn. Op dit moment is de dienstregeling Limburg nog niet volledig uitgekristalliseerd. Deze zomer wordt gebruikt om een voorstel te maken met Arriva Limburg, betrokken gemeenten, ROB en de beide provincies. De planning is het voorstel op te nemen in het definitieve Exploitatieplan 2017, zoals dat aan Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant wordt aangeboden. NB: het huidige busstation Boxmeer is uitgelegd op voornamelijk buurtbussen en een enkele grote bus. Als alle plannen doorgaan, dan wordt het treinstation Boxmeer vanaf 11 december aanstaande bediend door 2 bussen van Arriva Limburg (Gennep), 1 bus van Hermes (lijn 23 Deurne), 2 bussen (Gemert Boxmeer; nieuw) en 1 bus (nu lijn 92: Venray). Dit past niet of nauwelijks en wordt meegenomen in het overleg met Boxmeer.

23 5.6 Buurtbus 238 Grave - Cuijk Op 30 november 2015 is de buurtbusvereniging 238 vanuit eigen overweging gestopt met rijden. Op de relatie Grave Cuijk zijn op dat moment extra ritten ingelegd van schoolliner 638. De gemeente Cuijk wil de kernen Vianen en St. Agatha en de wijk Heeswijkse Kampen voorzien van een OV-ontsluiting en wil hiervoor een extra buurtbus inzetten. Samen met de oude route van lijn 238 is een exploitatie op te zetten met twee busjes. De buurtbus tussen Grave en Cuijk wordt gefinancierd uit de middelen voor de schoolliner 638 (deze rijdt dan niet meer; of een enkele rit). De extra buurtbus wordt als pilot neergezet en wordt voor 2 jaar voor 50 % gefinancierd door de gemeente en 50 % vanuit het ontwikkelbudget. De buurtbussen rijden op maandag t/m vrijdag. De exacte route moet nog bepaald worden en heeft een directe relatie met de te kiezen route door Cuijk voor lijn 92 als gevolg van de verplaatsing van het Merlet College. Dit wordt van de zomer uitgewerkt (zie paragraaf 5.5). 5.7 Binnenstadsbus Den Bosch Gemeente Den Bosch heeft plannen om de elektrische binnenstadsbus ook na 2016 te continueren. Gemeente en Arriva zijn hierover in gesprek. Continuering heeft geen gevolgen voor de andere buslijnen in Brabant. Er geldt een aparte financiering voor de binnenstadsbus. De gemeenteraad van Den Bosch neemt hierover in oktober 2016 een besluit. Na de zomer moeten nadere afspraken worden gemaakt tussen Arriva en gemeente voor een goede en tijdige inpassing van deze bus in de werkroosters voor de chauffeurs. 16

24 6.0 Afspraken exploitatie na 2017 Dit jaar zijn er ook onderzoeken gedaan die niet direct gevolgen hebben voor de dienstregeling van december aanstaande, maar voor later. Voor 3 van de 4 genoemde onderwerpen zijn losse bijlagen bij dit Exploitatieplan gevoegd. 6.1 Vught lijn 8 en 9 In de kern Vught heeft de reconstructie van de spoorbaan Den Bosch Eindhoven grote gevolgen. Dit project wordt de komende jaren uitgevoerd en wordt opgeleverd in De vraag vanuit de gemeente is of er een halte bij het station in Vught kan komen voor de stadslijn 8/9. Dit uitgangspunt moet vroegtijdig meegenomen worden in de uitvoeringsplannen voor het spoor en omgeving. In de losse bijlage is deze vraag uitgewerkt. Het antwoord is dat het nut van een bushalte bij het station in Vught uiterst beperkt is en dat het eigenlijk maar op een manier kan, zoals hiernaast weergegeven. Het is aan de gemeente Vught om de aangegeven route berijdbaar te maken voor lijn 9. Dit heeft geen consequenties voor de exploitatiekosten of opbrengsten. 6.2 Uitwerking OV Oostelijke Langstraat Alternatieve route lijn 9 De afgelopen jaren is er meerdere malen gesproken over de rol en positie van het openbaar vervoer binnen het project Gebiedsontwikkeling Oostelijke Langstraat (GOL). Het is echter nooit gelukt een sluitende en gedeelde visie op tafel te leggen, die de basis vormt voor de toekomstige (door)ontwikkeling van het busvervoer in dit gebied. Met succes worden er momenteel snelle en stopdiensten geëxploiteerd. De Volansbussen 300 en 301 verbinden Den Bosch met Waalwijk en de streeklijnen 135 en 136 verbinden Den Bosch met de regionale kernen, respectievelijk Vlijmen Heusden en Vlijmen Nieuwkuijk Drunen Waalwijk. 17 Bovenstaand een uitsnede uit de lijnennetkaart. De filosofie achter deze opbouw is dat de lijnen 300 en 301 op termijn in elkaar groeien. Lijn 300 rijdt momenteel tussen Den Bosch en Waalwijk via de A59 en lijn 301 gaat bij de aansluiting Nieuwkuijk de A59 op/af en rijdt via de parallelweg langs de A59 en heeft extra haltes in Nieuwkuijk, Drunen (Ei en Spoorlaan) en Waalwijk Oost. Het einddoel is lijn 301 ook via de A59 te rijden en langs de A59 zogenaamde snelweghaltes te maken ter hoogte van Drunen (Elshout), Nieuwkuijk en (optioneel) Vlijmen. Dan is er een echte hoogfrequente en snelle lijn in de Langstraat.

25 Op het aanpalende traject van de combinatie 300/301 tussen Waalwijk en Tilburg is dit in elkaar groeien bijna voltooid. Het enige onderscheid is de bediening van de Efteling door lijn 300. Als de Volanslijnen 300 en 301 samengevoegd worden en via de A59 gaan rijden moeten er haltes gemaakt worden langs de A59. Op onderstaande kaart is aangegeven op welke plaatsen onderzocht moet worden of dit haalbaar en maakbaar is. De haltes moeten gecombineerd worden met een mogelijkheid om (te voet of met de fiets) de A59 over te steken. De bestaande aansluitingen Waalwijk Centrum en Waalwijk Oost verdwijnen in het plan van RWS voor de reconstructie van de A59 en er komt een nieuwe aansluiting tussen Waalwijk en Drunen. De vraag die door de gemeente Waalwijk is opgeworpen is: Kan de bestaande aansluiting Waalwijk Centrum exclusief behouden blijven voor Volanslijn 300. Het alternatief is te rijden via de nieuwe aansluiting Drunen West. Dit heeft als voordeel dat Waalwijk Oost door de beide Volansen 300 en 301 wordt bediend, maar ook dat Volans 300 per saldo langzamer wordt. Een keuze moet gemaakt worden. Ook het behouden van een bestaande aansluiting kost uiteindelijk ook geld voor onderhoud. 18 Gegeven de huidige hoeveelheid congestie op de A59 in de spitsuren is het kunnen gebruiken van de vluchtstrook door de bussen zeer gewenst. Dan ondervinden de bussen per saldo minder vertraging en positioneert het Openbaar Vervoer zich positief ten opzichte van het autoverkeer (dit project is ook aangedragen voor de ontwikkelagenda). De uitwerking van de benodigde infrastructuur voor dit wensbeeld voor de Volanslijnen wordt opgepakt door de provincie Noord-Brabant. 6.3 Snelweghalte Volans 305 St. Oedenrode De gemeente St. Oedenrode werk al enige tijd aan de plannen voor een P+R-plaats en een HOV-halte bij de aansluiting St. Oedenrode op de A50. Dit zijn trajecten met RWS die tijd vragen. Het maken van de halte voor Volans 305 wordt ondersteund en is verwoord in bijgevoegde losse bijlage bij dit Exploitatieplan. Verwacht wordt dat de halte niet voor 11 december 2016 wordt gerealiseerd, maar op een later (nog af te stemmen) moment.

26 6.4 Doorontwikkeling lijn 99 Uden - Nijmegen Er zijn kansen voor een betere en snellere verbinding tussen Uden en Nijmegen. Door de route te verstrakken in Brabant kan de verbinding sneller en aantrekkelijker worden. Daar tegenover staat dat het verstrakken van de route gevolgen heeft voor de bediening van de kern Zeeland. Ook zijn er in het Gelderse denkbeelden over aanpassing van de lijn 99 door de bv routeverlenging naar de Universiteit. Ook zijn er ideeën om de route binnen Uden aan te passen en de Volans lijn 306 te koppelen aan lijn 99. Hierdoor krijgt Uden een prima OV-ontsluiting in Uden Noord, Zuid en Centrum. Vanaf alle haltes kan er direct gereisd worden naar Oss, Nijmegen, Den Bosch en Eindhoven. Lijn 99 wordt door zowel Breng, als Arriva geëxploiteerd (ieder ca. 50 %) en de financiering komt ook voor 50 % uit de beide provincies Gelderland en Noord-Brabant. Dat betekent dat veranderingen alleen in goed overleg georganiseerd kunnen worden en dat het doorkoppelen van lijnen mogelijk andere afspraken vraagt tussen de beide opdrachtgevers. Als losse bijlage is het onderzoek lijn 99 bijgevoegd. Hierin staat de inzet vanuit Brabant verwoord. Nader overleg met betrokken gemeenten, Breng en beide provincies moet verder uitgebouwd worden. Dit start na de zomer van De provincie Noord-Brabant levert een projectleider voor de uitwerking met betrokken partijen. 19

27 7.0 Lijst kleine aanpassingen Er is een beperkt aantal kleine aanpassingen in de concessie Oost-Brabant: Extra rit lijn 131 Kort na het starten van de huidige dienstregeling kwam het verzoek uit het bedrijventerrein Minervum voor een latere rit naar het station van Breda. Nu is de laatste reismogelijkheid om 18:08 op werkdagen. Het voorstel is een rit om toe te voegen Rijen Breda van 18:26 18:57 uur. Het aantal reizigers op Minervum voor lijn 131 is redelijk. In januari 2016 stapte er een kleine 700 reizigers in lijn 131, waarvan 650 in het laatste uur tot 17:00 en 18:00 uur. Dit is een indicatie dat er ook na 18:00 uur nog een vervoervraag kan zijn. Het bieden van deze extra rit vergroot de bereikbaarheid van Minervum met de bus. Kosten 158 gewogen dru (rijdt op alle werkdagen; ook in de vakantie). Dit kost op jaarbasis 158 dru s. Uden den Bosch rechtstreeks (zie hoofdstuk 5.4). Door de gemeente Uden is ook gevraagd de route van buurtbus 251 tussen het Bernhoven ziekenhuis en het busstation een afwijkende route te laten rijden via Bitswijk (mgr Bosstraat Piusplein). Deze vraag komt uit het GVVP Uden. Op nevenstaande afbeelding is de alternatieve route weergegeven. Qua rijtijd lijkt dit te passen. Arriva overlegt met de buurtbusvereniging (standpunt vrijwilligers) en de gemeente (plaatsen haltes) over de uitwerking van het voorstel. Hieraan zijn geen kosten verbonden. Door de dorpsraad Odiliapeel is een later rit gevraagd vanuit Uden. Nu vertrekt deze om 18:01 uur en dat is te vroeg voor studenten uit Eindhoven. Voorgesteld wordt om tussen 18:00 en 19:00 uur een rit in te leggen Uden Mill Fitland. In de ochtend start de dienstregeling ook met een korte rit Mill Uden. De exacte tijdligging wordt bepaald bij het opstellen van de dienstregeling. Dit kost op jaarbasis 68 dru s. 20 Zaken uit de lijst kleine aanpassingen, die niet doorgevoerd worden zijn: Uden Nijmegen sneldienst Door de gemeente Uden is naast een sneldienst naar Den Bosch ook om een sneldienst naar Nijmegen gevraagd. Het inleggen van deze ritten is alleen nuttig en nodig als de bus die s morgens vertrekt naar de grote stad bij vertrek al nagenoeg vol is en deze reizigers ook inderdaad naar de eindbestemming in de grote stad willen. Uit de data blijkt dat dit in de richting van Nijmegen niet het geval is. Deze bus vult zich onderweg. Zie onderstaande tabel. In de tabel staan alle ritten die door Arriva worden gereden in de richting Nijmegen. Er is geen reden om aan te nemen dat de bussen van Breng een andere bezetting hebben.

28 Halte Ud Melle Ud Busstation Ud Violierstraat Ud Wijsthoek Ud Heufkens Ud Eikenwal Zld Udenswg N265 Zld Eikenhof Zld Gemeentehuis Zld Melkpad Zld Peelweg Zld Kreitsberg Zld Duifhuis Rk Borretstraat Rk Rijksweg Vlp Heijtmorgen Vlp Binckhof Grv Kazerne Grv Stoofweg Grv Busstation Door de dorpsraad van Odiliapeel is verzocht om een buurtbus in de avonden en de weekenden te laten rijden. Op die momenten is de vraag naar vervoer echter zeer gering en bovendien zijn er in Brabant geen vrijwilligers die op die momenten rijden. Door de gemeente Loon op Zand is gevraagd om lijn 301 evenals lijn 300- ook langs de halte Efteling te rijden. Dit is niet de afspraak onder de basis van de lijnen 300 en 301. Volgend jaar komt de bediening van de lijnen in de Langstraat als businesscase terug en dan wordt deze vraag daar beantwoord. Door de gemeente Dongen is gevraagd het centrum van de kern beter met het Openbaar Vervoer te ontsluiten. Dit is alleen mogelijk met een of meerdere buurtbussen die in Dongen rijden. Deze buurtbussen zijn in 2017 onderwerp van studie en daar wordt dit verzoek meegenomen. 21 Gemeenten Boxtel en St. Michielsgestel verzoeken (al meerdere jaren) het upgraden van buurtbus 203 naar een grote bus. Buurtbus 203 is een goede buurtbus, maar de stap naar een grote bus is gegeven de potentiële markt te groot. Dagelijks stappen er reizigers in buurtbus 203. Naast buurtbus 203 rijden er enkele ritten met een grote bus als schoolliner 643 op de verbinding Boxtel Den Bosch. Een dergelijke lijn heel de dag met een grote bus rijden komt niet boven een kostendekking van 20 % en dat is niet genoeg om elders busdiensten te beëindigen om deze lijn te gaan rijden. Bovendien zijn de routes niet overal geschikt om met een grote bus te rijden (door Esch, Deutersestraat achter JBZ).. Een bushalte bij bedrijventerrein Laarakker tussen Haps en de A73. Hier rijdt momenteel geen bus. Op basis van de uitkomsten en de ervaringen met de pilot Bedrijfsterreinen in Veghel kan hier de komende jaren een onderzoek gedaan worden naar de potentie en de mogelijkheden. Tijdens de planvorming van de Randweg Haps kan onderzocht worden of er ruimtelijk mogelijkheden zijn voor bushaltes.

29 8.0 Marketing en communicatie In de rapportages van de businesscases zijn de specifieke marketing- en communicatie-activiteiten aangeven. Met name Tilburg vraagt aandacht gegeven het aantal aanpassingen. Voor de pilot Veghel worden nadere afspraken gemaakt bij de invulling en uitwerking van de pilot. Het is logisch dat de gemeente de bedrijven hier een actieve rol krijgen. Het kernteam Marketing heeft een voortrekkersrol bij de uitvoering van de marketing en communicatie. In algemene zin en voor aanpassing van de dienstregeling, die niet in aparte businesscases is uitgewerkt, geldt: Algemene (dienstregeling)communicatie. Ieder jaar verzorgt Arriva / Goed bezig BUS de algemene communicatie rondom een dienstregelingwijziging. Standaard wordt de nieuwe dienstregeling gecommuniceerd via de TFT-schermen in de bussen, website, Facebook en Twitter Goed bezig BUS en Arriva, persbericht en is een gratis lijnfolder beschikbaar bij de klantenservice en te downloaden via de website van Goed bezig BUS. Omgeving Schijndel St. Michielsgestel. In deze regio worden veel lijnnummers gebruikt. Om het overzichtelijk te houden wordt voorgesteld om samen met de betrokken gemeenten drie weken voor aanvang van de dienstregeling een huis-aanhuisfolder met alle wijzigingen te verspreiden. We vragen de gemeenten om dit ook via de gemeentelijke website te verspreiden. Ter ondersteuning plaatsen wordt een advertentie in de huis-aan-huiskranten geplaatst. Een week voor ingang van de nieuwe dienstregeling staat een promotieteam met een kraam en een koffiecorner op de weekmarkten van Sint Michielsgestel, Schijndel en Den Dungen om de inwoners van de wijzigingen op de hoogte te brengen. Middels een persoonlijk gesprek kunnen de wijzigingen goed onder de aandacht worden gebracht. 22 De Brand. De Brand geldt als een van de doelgebieden van het project We bussen, onderdeel van het Beter Benutten programma van de provincie en het Rijk. We bussen is erop gericht om via werkgevers forenzen te verleiden om gebruik te maken van de bus in plaats van de auto voor het woon-werkverkeer. Ook werkgevers op De Brand worden vanaf 2017 benaderd voor deelname aan We bussen. Bij de werving en selectie wordt rekening gehouden met een aanvaardbare afstand van de bedrijfslocatie tot de bushalte.

30 9.0 Dienstregelinguren en financiën Bovenstaande uitwerkingen hebben de onderstaande gevolgen voor het aantal dienstregelinguren voor het Exploitatieplan Ten laste van Δ dru's Concessie Ontwikkelbudget Derden 1 Stadsdienst Tilburg Opheffen lijn Extra 154 / 156 / Bedrijventerrein Veghel Reusel 143 zaterdag Extra bubu 238 (50 / 50) Rijtijden Lijn Lijst Kleine Aanpassingen Totaal Er is dru s ingerekend / gereserveerd om rijtijden aan te passen. Dit is een jaarlijks terugkerend fenomeen, met het ene jaar een plus en het andere jaar een min. Signalen uit chauffeurs geven aan dat het dit jaar een plus kan zijn. De komende tijd wordt dit door Arriva verder uitgewerkt, zodat dit in het aan GS aan te bieden Exploitatieplan 2017 duidelijk is. De twee projecten die ten laste van het ontwikkelbudget en derden komen zijn de nieuwe buslijn op het bedrijfsterrein de Dubbelen in Veghel (3 jaar) en de extra buurtbus in Cuijk (50 % voor 2 jaar). Beiden passen binnen het ontwikkelbudget voor de komende jaren en er blijft ruimte voor nieuwe initiatieven. De eventuele kosten van de uitvoering van de bus Breda Efteling zijn niet opgenomen in dit overzicht. 23

31 10.0 Exploitatieplan 2018 In 2017 wordt het Exploitatieplan 2018 opgesteld. Nu is al duidelijk dat hier de volgende onderwerpen en lijnen aan de orde komen. Langstraat plan Volans 300 en 301. Hier rijdt momenteel de dienstregeling uit de tender. Deze moet geëvalueerd worden en ook de ervaringen met de ontwikkelingen rondom het vervoer van scholieren moet hierin meegenomen worden. Er is dan ook meer duidelijkheid over de ontwikkeling van het busvervoer binnen het GOL (Gebiedsontwikkeling Oostelijk Langstraat). Ook de vraag van de gemeente Loon op Zand over het bedienen van de halte Efteling met Volans lijn 301 wordt hierin meegenomen. Volans 305 Oss Uden Veghel Eindhoven Dit is een onderdeel van het oorspronkelijke plan Hoogwaardig Openbaar Vervoer Nood-Oost Brabant (HOV NOB). Hier liggen nog een aantal vraagstukken over routes en haltes. Binnen Eindhoven moet een keuze gemaakt worden voor de route via het HOV-tracé of de bestaande wegen. De bediening van de halte Rachelse Molen (TU en Fontys) is voor de Arriva lijnen uit de concessie Oost-Brabant relevant met jaarlijks reizen. Ook moet er een beslissing genomen worden over de route van Volans 305 in Oss. Momenteel volgt de bus de meest directe route naar het NS-Station. Er leven wensen om een ommetje te maken om andere functie (o.a. een Campus) te voorzien van een busontsluiting. Ook moet er volgend jaar duidelijkheid zijn over de realisatie van de Snelweghalte A50 bij St. Oedenrode voor Volans 305. Effecten MBO18- kaart In 2017 komt er meer zicht op de gevolgen van de introductie van de MBO 18- kaart. De conclusies hiervan worden onderdeel van het Exploitatieplan Omleggen lijn 158 via N279 en NCB-laan in Veghel om de Noordkade in Veghel met de bus te ontsluiten. Zie hoofdstuk 5.2. Stadsdienst Den Bosch. Dit jaar zijn er plannen gemaakt voor de stadsdiensten Tilburg en Breda. Volgend jaar is het moment om ook het functioneren van de stadsdienst Den Bosch te evalueren en waar mogelijk verbeteringen aan te brengen. Hierbij komen ook de mogelijkheden van (alternatief) openbaar vervoer op de stillere momenten en plaatsen aan de orde. Ook de bediening van Pettelaarpark is onderwerp van studie. Spaghetti knoop ontwart Dongen Waalwijk. Dit onderzoek is doorgeschoven naar Het betreft meerdere buurtbuslijnen, waarvan het vermoeden bestaat dat er vervoerkundig een betere oplossing mogelijk moet zijn. Het passend maken van de betere oplossing met meerdere buurtbusverenigingen is de opgave. Hierbij wordt ook de bediening van het centrum van Dongen betrokken (verzoek gemeente Dongen). 24 Lijn 99 Zoals in paragraaf 6.4 aangegeven zijn er mogelijkheden om deze lijn te verbeteren en aantrekkelijker te maken voor de reizigers uit de regio Uden en Grave. De verdere uitwerking moet uitwijzen of er per 2018 al onderdelen geïmplementeerd kunnen worden.

32 Infrastructuur. Dit onderwerp is in het Exploitatieplan 2016 niet aan bod gekomen. In 2017 wordt dit onderwerp opgepakt. Het doel is de snelheid van de alle buslijnen in beeld te brengen en daaruit te concluderen waar de snelheid goed en ondermaats is. Op basis van deze uitwerking wordt het gesprek geopend met de wegbeheerder(s) van de betreffende lijnen met een lage snelheid. De buurtbussen komen in algemene zin aan de orde. Het gebruik, zoals weergegeven in paragraaf 3.2, is de basis om te onderzoeken waar verbeteringen of aanpassingen mogelijk zijn. Hiertoe behoort ook de onderlinge afstemming tussen buurtbussen en schoolliners. 25

33 Lijnnummer Lijnnummer Lijnnummer Bijlage 1: Functioneren lijnennet Oost-Brabant. Weergeven waarde: reizigerskm s / dienstregeling km s voor week Kleuren geven geen harde normering weer, maar zijn aangebracht om de tabel leesbaar te maken. De data van lijn 91 zijn niet betrouwbaar vanwege technische storingen. Oost-Brabant MV MV MV MV MV MV ZA ZA ZA ZA ZA ZO ZO ZO ZO 00:00-07:00 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 Streeklijnen Oost-Brabant 90 9,8 12,3 6,3 9,5 2,1 0,6 90 3,2 5,0 3,6 0,8 90 2,1 2,2 1,5 91 0,4 0,8 2,0 0,5 92 5,1 5,9 2,8 4,3 1,1 96 2,9 7,5 2,4 5,0 3,7 99 3,5 7,2 6,9 7,0 4,7 5,8 99 2,2 3,6 3,9 4,6 2,8 99 3,3 4,6 7,1 3, ,2 3,5 4,4 3, ,0 1,4 0, ,8 1,5 3, ,4 12,9 8,2 8,0 1,8 1, ,7 12,4 8,4 9,3 5,5 2, ,7 5,7 5,9 3,5 2, ,5 5,6 4,1 1, ,6 13,1 9,4 9,6 4,4 2, ,7 5,3 6,1 4,3 3, ,4 5,9 4,2 1, ,6 14,6 10,2 10,4 5,0 2, ,4 5,9 3,9 3,5 4, ,2 4,2 2,9 1, ,5 12,3 8,1 7,3 3,0 2, ,5 4,2 4,4 3,1 3, ,8 3,1 3,6 3, ,1 16,2 10,0 8,9 3,0 3, ,1 14,8 10,7 10,0 4, ,1 5,1 5,0 3,6 4, ,8 7,1 5,8 1, ,8 6,1 2,3 3,4 0, ,6 18,1 11,4 14,0 7,7 6, ,4 7,5 8,5 6,3 7, ,8 7,8 8,0 4, ,2 10,0 6,5 7,4 3,2 2, ,2 3,3 4,2 3,1 2, ,7 4,6 3,7 1, ,6 12,8 9,9 8,5 3,4 2, ,9 4,1 4,7 4,1 3, ,6 5,1 5,4 1, ,3 6,8 3,3 3,5 1,7 1, ,5 1,5 1,8 1,0 1, ,3 1,6 1,9 2, ,2 4,1 2,3 2,8 0,9 Volans 300 7,7 20,4 18,6 14,4 5, ,6 5,2 5, ,7 22,3 15,1 14,7 5, ,4 4,3 3, , ,5 5, ,4 8,1 6,7 2, ,9 21,0 18,1 17,1 6,2 3, ,6 5,2 4,8 3,3 1, ,9 4,3 5,7 1, ,4 19,9 13,2 14,5 5,3 2, ,7 3,9 4,9 4,1 1, ,8 3,6 5,7 1,9 Schoolliners Oost-Brabant 638 no data , , , , ,9 7,7 4,6 692 no data Stadsdienst Den Bosch 1 0,9 4,6 4,7 6,3 3,3 2,0 1 3,4 3,7 3,1 2,8 2,0 1 4,1 4,1 2,6 2,0 2 2,6 8,8 5,0 5,5 1,3 2,1 2 0,9 2,5 1,9 1,1 0,4 2 2,0 1,9 1,3 3 2,5 9,2 5,1 6,6 2,2 0,9 3 1,8 3,7 4,1 2,2 1,4 3 3,9 3,5 2,0 1,1 5 1,3 5,5 4,1 5,8 6 4,8 10,4 4,9 8,0 3,0 3,1 6 1,6 3,2 3,1 1,7 1, ,4 9,4 4,8 9,3 4,8 8 4,1 10,1 6,6 7,4 3,4 3,0 8 3,4 4,6 3,3 3,8 3,5 8 5,5 5,8 4,3 1,8 9 2,1 9,3 7,3 9,2 4,0 3,2 9 2,7 5,1 5,4 2,8 4,7 9 5,4 5,1 4,5 3,2 11 4,7 11,0 5,2 7,5 12 6,7 6,4 4,0 6,4 2,3 5,9 12 0,8 3,4 3,4 1,7 12 2,7 3,4 1,6 13 4,2 9,0 6,0 8,7 2,6 1,8 13 2,6 3,1 2,6 1,9 0,8 13 2,8 3,4 1,6 1,4 Stadsdienst Tilburg 1 3,4 12,9 11,4 10,2 5,7 3,4 1 1,5 3,3 3,8 2,6 2,4 1 4,5 4,8 3,8 2,1 2 4,2 9,5 9,4 9,2 8,6 6,4 2 4,0 7,2 7,5 7,0 8,0 2 8,5 10,8 6,3 4,3 3 1,6 6,0 3,5 3,9 2,0 1,0 3 0,4 1,3 1,9 1,5 0, ,8 7,0 5,6 6,1 4,4 3,6 4 1,8 2,3 2,9 3,4 3,6 4 3,2 4,4 3,0 1,6 5 2,4 13,5 8,5 7,5 4,3 2,7 5 2,0 3,8 3,9 2,8 1,7 5 3,7 4,6 3,2 2,4 6 3,5 7,5 5,3 7,0 5,1 3,3 6 1,9 5,3 5,9 3,6 2,5 6 4,6 4,8 3,7 2,4 7 2,9 6,1 4,6 7,2 3,4 2,1 7 0,3 3,5 4,1 3,1 1,6 7 3,1 3,6 4,2 2,8 8 2,6 9,3 4,8 7,6 3,9 2,4 8 0,7 3,3 3,3 3,2 1,5 8 1,8 2,9 3,7 2,5 9 5,7 13,5 7,3 11,1 4,1 2,3 9 2,9 3,3 5,5 3,1 3,0 9 5,1 4,6 3,7 3,1 1 4,0 12,7 11,3 9,7 5,7 2,7 11 4,8 6,3 6,6 3,9 3,6 11 5,0 4,9 4,0 1,7 Eftelinglijnen ,8 15,3 10, ,8 6, ,3 14,2 6, ,6 8,2 26

34 Exploitatieplan 2017 West-Brabant Auteur: Cees Doeser / Steven Goedhart Datum: 4 juli 2016 Versie: 02 (ter advisering gemeenten en ROB)

35 Inhoudsopgave pag. 1.0 Inleiding Procedure Exploitatieplan Breda stad Roosendaal Moerdijk / Drimmelen Halderberge Etten-Leur Oosterhout Brabantliners Nieuwe buurtbussen 219 en Functioneren lijnennet Stads- en regionale lijnen Buurtbussen Generieke wijzigingen Onderwijs MBO NS-dienstregeling Businesscases Stad en agglomeratie Breda Brabantse Wal Moerdijk Nieuwe verbinding Breda Efteling Overige wijzigingen Avans Breda Roosendaal Kalsdonk Volans Lijst kleine aanpassingen Marketing Dienstregelinguren en financiën Exploitatieplan 2018 e.v. 24 Bijlage 1: Functioneren lijnennet West-Brabant Losse rapportages Businesscases bij Exploitatieplan 2017: BuCa Onderwijs BuCa Breda en agglomeratie Buca Brabantse Wal BuCa Moerdijk BuCa Breda Efteling

36 1.0 Inleiding Het tweede exploitatieplan voor de concessie West-Brabant is het Exploitatieplan Hierin wordt teruggekeken naar de zaken die in 2016 zijn veranderd in de dienstverlening, worden de plannen voor volgend jaar 2017 behandeld en wordt een voorschot genomen op de onderwerpen van studie voor na Verleden, heden en toekomst in een logische volgorde met continuïteit voor ontwikkeling en verbetering. Dit exploitatieplan 2017 is opgesteld door het Tactisch OntwikkelTeam, waarin naast Arriva ook zitting hebben de provincie Noord-Brabant, het Reizigersoverleg Brabant (ROB) en vertegenwoordigers van de B3 (Breda) en GGA (Regio West-Brabant). Bij het opstellen van de businesscases is er samengewerkt met de betreffende gemeenten. Per businesscase verschilde de intensiteit van samenwerking. Deze is bepaald door de urgentie van het uitvoeren van de uitkomst businesscase. In de plannen voor 2017 heeft de focus gelegen op de stadsdienst Breda, waar ongeveer 1/3 van alle dienstregelinguren van West-Brabant geproduceerd wordt. Een aantal vraagstukken die al meerdere jaren spelen zijn voorzien van concrete voorstellen en oplossingen. Ook wordt voorgesteld in 2017 een pilot uit te voeren voor de bediening van een WMO-instelling in Bergen op Zoom. Beleidsmatig wordt de bediening van WMO-instellingen met de bus met regelmaat aangekaart vanuit de gedacht dat integratie van vervoer enerzijds leidt tot een beter OV-gebruik en anderzijds tot lagere WMO-kosten. Het verleden geeft niet direct een garantie dat dit een succes wordt, maar met medewerking van alle partijen is het uitvoeren van een pilot nuttig. Hierdoor nieuwe ervaringen, die ook elders toegepast kunnen worden. Naast WMO wordt er ook gekeken of er kansen liggen voor het vervoer van en naar de WVS-locaties in West Brabant. In Oost-Brabant wordt op soortgelijke wijze een pilot uitgevoerd in Veghel om te bepalen in welke mate regulier openbaar vervoer van betekenis kan zijn voor de ontsluiting van bedrijfsterreinen. Ook hier het doel van het opdoen van ervaringen, die elders toegepast kunnen worden. 2 In hoofdstuk 3 wordt het huidig functioneren van het lijnennet in West-Brabant behandeld. Dit wordt een jaarlijks terugkerend onderwerp in de Exploitatieplannen en gemeenten krijgen zo een duidelijk beeld over het functioneren van de buslijnen in hun gemeenten. In hoofdstuk 4 worden twee generieke zaken behandeld, die voor heel Nederland gelden. De invoering van de MBO 18- kaart en de nieuwe dienstregeling van de Nederlandse Spoorwegen. Beide hebben voor West-Brabant grote gevolgen. In Oost-Brabant hebben de gewijzigde treintijden nauwelijks gevolgen. 1.1 Procedure Dit exploitatieplan wordt begin juli 2016 ter advisering aangeboden aan de gemeenten en het Reizigersoverleg Brabant. Adviezen en reacties moeten ingediend worden bij Arriva voor 9 augustus Deze reacties worden -voorzien van een advies van Arriva- behandeld in het Tactisch Ontwikkelteam en eventuele aanpassingen worden doorgevoerd in het Exploitatieplan. Deze versie wordt aangeboden aan Gedeputeerde Staten. Als GS instemt, is het Exploitatieplan West-Brabant 2017 een feit; dit is halverwege september 2016.

37 Exploitatieplan Breda stad In de huidige dienstregeling zijn de sneldienstritten van lijn 16 tussen de Haagse Beemden en Breda NS opgeheven. Dit betrof slechts een enkele rit per dag. Ook is de route van lijn 6/12 aangepast door niet meer via halte Merodelaan en Peerdsbroek te rijden. Nevenstaand het aantal instappers per maand op de lijnen 2, 6/12 en 16 (alleen 2015). De aanpassingen hebben geen grote gevolgen gehad op het gebruik van de lijnen 2 en 6/12. Het verschil dat zich aftekent komt door meer generieke zaken, zoals weersomstandigheden en feestdagen Instappers/mnd lijn 2-6/12-16 jan feb mrt apr mei jun 2015 MV 2016 MV Op lijn 11 naar Bavel is de frequentie in de dalperiode van twee keer uur naar één keer per uur gezet. In nevenstaande grafiek is het aantal instappers op alle Bavelse bushaltes vergeleken voor de maand januari van 2015 en Er is nauwelijks verschil in het verloop van de lijnen. Kortom: een zinnige besparing op het aantal busuren met geen gevolgen voor de aantallen reizigers Instappers lijn 11 Bavel jan 15/16 januari 2015 januari Lijn 1-7 naar Heusdenhout is in de dienstregeling 2016 van 4 naar 2 keer per uur gegaan op zondag. Nevenstaand het aantal instappers op zondag per maand voor 2015 en Ook hier is de conclusie dat de aanpassing niet tot een groot verlies aan reizigers heeft geleid. In een aantal maanden is het aantal instappers in 2016 zelfs iets groter dan in Instappers/mnd lijn 1-7 zondag jan feb mrt apr mei 2.2 Roosendaal In Roosendaal zijn een aantal lijnen gestopt met de bediening op zaterdagavond en zondag. Deze aanpassing heeft niet tot klantreacties geleid. Streeklijn 111 is via de nieuwe Rondweg gaan rijden. En nu na een aantal maanden is de constatering dat dit geen succes is. De omrij-afstand is groter dan voorzien en door het uit elkaar trekken van lijn 103 en 111 vervalt het voordeel van een dubbele frequenties. Uit reacties van reizigers blijkt dat dit als een gemis wordt ervaren.

38 2.3 Moerdijk / Drimmelen In Zevenbergen en Terheijden is de route van lijn 117 aangepast en rijdt schoolliner 617 via Zevenbergen. De frequentie van lijn 119 is verhoogd van twee naar vier keer per uur. In nevenstaande grafiek is door middel van een stippellijn het aantal instappers op de lijnbundel 117 / 617 aangegeven. In de maanden van 2016 is het vervoer toegenomen ten opzichte van dezelfde periode in Met een ononderbroken lijn is het aantal instappers op lijn 119 aangegeven. Hier is een heel duidelijk effect te zien van de verdubbeling van de frequentie. Per saldo een verbetering voor Zevenbergen. In Terheijden is een nieuwe basisroute ingevoerd. Nevenstaand het totaal aantal instappers op de verschillende haltes in 2015 en Per saldo is er nauwelijks verschil; het aantal instappers per maand is ongeveer gelijk gebleven. Wel zijn er verschuivingen in het haltegebruik. De halte Dorpsplein is vervangen door halte Polderstraat en ook het aantal instappers op de halte Zeggelaan (langs de provinciale weg) is lager; deze mensen stappen nu in bij de halte Koningsveld binnen de kom van Terheijden. (Nog) geen groei van reizigers, maar een beter te berijden busroute met behoud van reizigers Instappers / mnd 117/617 en : 117/ : :117/ :119 jan feb mrt apr mei Instappers/mnd Terheijden jan feb mrt apr mei 2.4 Halderberge In de huidige dienstregeling is de route in Hoeven aangepast. Werd er voorheen door de kom gereden, per december 2015 rijdt de bus langs de kom via de provinciale weg. Uit nevenstaande afbeelding blijkt dat deze wijziging geen effect heeft gehad voor het aantal reizigers uit Hoeven. Het aantal instappers op de halte Hofstraat is ongeveer gelijk gebleven. Hier stapt een goede 60 % van de reizigers in en uit. De reizigers van de halte Raadhuisplein zijn naar de halte Sprangweg verhuisd. De rijtijd en daarmee de kosten zijn wel lager, dus een zinnige routewijziging. 2.5 Etten-Leur In Etten-Leur zijn op zondag de Volanslijnen drie keer in plaats van twee keer per uur gaan rijden van en naar Breda. Dit naar analogie van de dienstregeling van de Volanslijnen naar Oosterhout. Tevens zijn er klantreacties gekomen over volle ritten van lijn 311 op zondag tijdens koopzondagen en/of evenementen. Er is nog geen echte toename van reizigersaantallen zichtbaar in Hier moet nog extra aandacht voor komen om het gewenste effect te bereiken Instappers/mnd Hoeven Totaal Hoeven 2015 Totaal Hoeven 2016 jan feb mrt apr mei Instappers Volans Etten-Leur zondag jan feb mrt apr mei 4

39 Aantal instappers Aantal instappers 2.6 Oosterhout Tussen Oosterhout en Breda rijden de Volanslijnen 325/326/327, die in frequentie verhoogd zijn en waar de busbaan langs het spoor in Breda in gebruik is genomen met als gevolg een kortere reistijd van ongeveer 5 minuten. Nevenstaand is het effect zichtbaar: maandelijks tussen de en extra instappers. Ook is de dienstregeling van buurtbus 226 aangepast. Uit paragraaf 3.2 blijkt dat hier nog ruimte is voor groei. 2.7 Brabantliners In de huidige dienstregeling is ook de frequentie van de verschillende Brabantliners geïntensiveerd. Lijn 402 is met 66 % gegroeid, lijn 401 met 20 % en lijn 400 met 6 %. Duidelijk is dat het onderwijs in Breda hier een duidelijke rol speelt, maar ook de markt in Utrecht trekt aan. 2.8 Nieuwe buurtbussen 219 en 222 Instappers / mnd Volans jan feb mrt apr mei Instappers / mnd BBL jan feb mrt apr mei In 2016 zijn in West Brabant twee nieuwe buurtbussen gestart. Buurtbus 219 tussen Zevenbergen en Etten Leur en buurtbus 219 tussen Terheijden en Made via Wagenberg Instappers bubu 219 per maand Uit nevenstaande grafiek blijkt dat buurtbus 219 redelijk functioneert. Er is voor buurtbussen geen hard toetsingskader, maar het aantal instappers moet per maand rond de 600 liggen om als bus van enige betekenis te zijn op de vervoermarkt. Ook is een bepaalde bezetting noodzakelijk om de vrijwillige chauffeurs te overtuigen dat zij nuttige werkzaamheden uitvoeren jan feb mrt apr mei jun Buurtbus 222 (Terheijden Wagenberg Made) haalt het aantal van 600 duidelijk niet. Het aantal instappers komt per maand schommelt behoorlijk en komt niet boven de 300. Dit najaar gaat Arriva in overleg met de buurtbusvereniging om te evalueren en plannen voor bijsturing en extra marketing op te stellen. Voor beide buurtbussen is een proefperiode afgesproken van 2 jaar. Buurtbus 219 en 222 rijden ook de komende dienstregeling Instappers bubu 222 per maand 2016 jan feb mrt apr mei jun

40 3.0 Functioneren lijnennet Stads- en regionale lijnen In bijlage 1 is van alle lijnen in West-Brabant de zogenaamde sgraad aangegeven per tijdsblok. Dit is de verhouding tussen het aantal reizigerskilometers ( i-n reizigers * reisafstand) en het aantal dienstregelingkilometers in beide richtingen. Per periode van de dag is deze sgraad bepaald. Een zeer goede score voor een stadslijn is een waarde rond de 15. Voor een streeklijn ligt deze waarde rond de 20, omdat de reisafstanden groter zijn. Op de werkdag hebben de groene cellen een waarde boven de 10 en de rode zijn kleiner dan 5. Voor de weekeind-dagen zijn dit: groen > 5 en rood < 2. De groene vlakken geven aan dat hier substantieel vervoer is. Er is op die plaatsen en op die momenten een vervoervraag en de praktijk leert dat deze vraag gestimuleerd wordt door het aanbod te vergroten. Kansen doen zich dan voornamelijk in de spitsuren voor. Voor wat betreft de streeklijnen is duidelijk dat deze op werkdagen overdag bijna allemaal goed functioneren. Het merendeel zelfs zeer goed: In de avonduren is dit anders. De Volanslijnen doen het prima qua ; ook in het weekeinde. De late avonden in de weekenden zijn matig bezet in verhouding tot de inzet van buscapaciteit. De Brabantliner doet het ook in de weekenden goed. Schoolliners zouden in principe de hoogste sgraad moeten hebben omdat deze lijnen alleen in drukste richting rijden op de drukste momenten. Dit beeld klopt ook voor de meeste lijnen. Lijn 620 en 634 geven een ander beeld, omdat hier wel in twee richtingen wordt gereden. Op de stadslijnen worden geen hoge sgraden gehaald. Dat heeft onder andere te maken met de ritlengte binnen de stad en de hoge frequenties. De avonden scoren de laagste waarden op alle dagen van de week. De stadslijnen van Bergen op Zoom en Roosendaal kleuren op bijna alle momenten rood. Met name in de weekenden is het gebruik laag Buurtbussen Zoals eerder is aangegeven gelden er voor buurtbussen andere gebruiksnormen dan voor een grote bus. De financiering is anders, de chauffeur is een vrijwilliger en ook is het nut anders. Maar er zijn wel een aantal (ongeschreven) regels om het nut van een buurtbus te toetsen. Grosso modo wordt een aantal instappers gehanteerd van 600 per maand per busje. Ook voor de vrijwillige chauffeur moet de inzet nut hebben en leiden tot het vervoeren van mensen. In nevenstaande tabel is het aantal instappers voor april 2016 weergegeven per buurtbuslijn. Op sommige lijnen rijden meerdere busjes. Het gebruik wordt per busje uitgedrukt. In het rood zijn de waarden < 600 per busje per maand aangegeven. Een aantal van deze lijnen wordt de komende jaren onder de loep genomen. Niet primair met de bedoeling om ze op te heffen, maar juist om het gebruik en het nut te vergroten. Buurtbus april 2016 # busjes Instappers per busje

41 Ook rijden een aantal buurtbussen op zaterdag. Deze lijnen staan in nevenstaande tabel. Er is geen aparte normering voor een buurtbus die ook op zaterdag rijdt, maar uitgaande van 600 instappers per maand (30 per dag) en de normale verhouding tussen de vervoervraag op zaterdag en een werkdag (50 %) en het feit dat april zaterdagen kent, mag er een aantal instappers per dag verwacht worden van rond de 75. Uit de tabel blijkt dat slechts een enkele buurtbus dat haalt. Het grootste deel van de lijnen rijdt rond voor een zeer gering aantal passagiers. Aantal instappers op zaterdag Buurtbus april 2016 # busjes Instappers per busje

42 Aantal instappers per uur 4.0 Generieke wijzigingen Onderwijs MBO 18- Per 1 januari 2017 krijgen de MBO-ers jonger dan 18 jaar vrij reizen op al het openbaar vervoer in Nederland, gelijk aan de studentenkaart. Deze kaart geldt alleen voor ROC-ers en niet voor middelbare scholieren (Havisten en VWO-ers) jonger dan 18 jaar. Dit heeft gevolgen voor de vraag naar vervoer en mogelijk ook voor de benodigde inzet van buscapaciteit om de extra vraag te faciliteren. Het Brabantse 16/17-jarigen product (ca. 50 % korting op een maandkaart) wordt dan beëindigd. Er is onderzoek gedaan naar de te verwachten gevolgen van de invoering van dit reisrecht voor MBO-ers. De uitkomsten van dit onderzoek zijn: Er is nog maar zeer weinig bekend onder de doelgroep van de komst van dit reisprodukt. Per 1 januari wordt er een grotere vraag naar vervoer verwacht van % vanuit de MBO-ers. Per nieuw schooljaar (september 2017) wordt een extra toename verwacht van % onder de MBO-ers. Pas vanaf dit moment gaat het vrij reizen meespelen bij maken van de schoolkeuze. Omdat de middelbare scholieren (HAVO / VWO) niet meer kunnen beschikken over het 16/17- jarigen kortingsprodukt wordt hier een beperkte vraaguitval verwacht van 0 5 %. Dit effect is beperkt omdat de groep klein is en de gemiddelde afstand tot een middelbare school kleiner is. De meesten gaan fietsen. Er zal met name op de kortere afstanden (< 10 km) meer gereisd worden met de bus. Nu wordt hier vanuit financiële overwegingen de fiets gebruikt, maar als deze factor verdwijnt wordt vaker de bus genomen. Het prijsverschil tussen bus en trein verdwijnt. Hierdoor kan er ook een migratie van bus naar trein plaatsvinden. 8 Het rapport van dit onderzoek is als losse bijlage bij dit Exploitatieplan toegevoegd. Voor de bepaling van waar deze doelgroep in de bussen in Brabant zit, is het huidige gebruik van het speciale 16/17-jarigen abonnement in kaart gebracht (in dit geval voor Oost-Brabant). Dit is een goede indicatie om te bepalen hoe en waar deze groep momenteel reist, met welke lijnen en dus ook waar de effecten van de introductie van het MBO 18- vrij reizen manifest gaan worden de komende jaren. De verdeling van het gebruik van het 16/17-jarigen abonnement over de dag is geen verrassing. Het verloop sluit aan bij de reguliere schooltijden met in de ochtend de hoogste piek en een middagspits tussen 15:00 en 17:00 uur Gebruik 16-17jarigen produkt / werkdag (Oost; 03/2016)

43 Nevenstaand is het aantal instappers per week (03/2016) en per lijn met een 16/17-jarigen abonnement weergeven. De grootste aantallen maken gebruik van de streeklijnen. Ook in de Volanslijnen en de Brabantliner 401 wordt nu al veel gereisd door deze doelgroep. Op de stadsdiensten komt het 16/17- jarigen reisprodukt naar verhouding niet veel voor. Het gebruik van het 16/17-jarigen abonnement op de schoolliners is lager dan op streeklijnen. Voor dit Exploitatieplan 2017 worden geen aanpassingen van lijnvoering en/of frequentie voorgesteld waarbij er geanticipeerd wordt op een toename van reizigersaantallen vanwege de invoering van de MBO 18- kaart. Op basis van een gedetailleerde analyse van het vervoer in de Langstraat blijkt dat de verwachte toename op ritniveau slechts een paar procenten bedraagt. Dit is geen reden voor de structurele inzet van extra buscapaciteit. Op basis van de ervaringen in het voorjaar van 2017 worden eventueel nadere voorstellen op de relevante corridors voor het exploitatieplan 2018 gedaan. 4.2 NS-dienstregeling West lijn nr Instappers Stad Breda Bergen op Zoom Roosendaal Eens in de 7 tot 8 jaar wijzigt de treindienstregeling van de NS ingrijpend met de nodige gevolgen voor de busdienstregelingen in Nederland. Het opleveren van diverse infrastructurele werken elders in het land en een intensievere van de hogesnelheidslijn tussen Rotterdam en Breda maakt dat de dienstregeling 2017 volledig op de kop gaat. Hierdoor wijzigen veel aankomst- en vertrektijden in Brabant. 9 In West-Brabant verandert de treinbediening van en naar de Randstad. De Intercity Den Haag Breda Eindhoven - Venlo gaat via het HSL-tracé rijden. Ook de internationale Beneluxtrein gaat per april 2017 via het HSL-tracé rijden en rijdt vanuit Breda verder naar Antwerpen en Brussel. Tussen Breda en Dordrecht rijdt een losse Intercitypendel in een uurdienst. Sprinters van/naar Dordrecht rijden altijd 2x per uur en niet meer verder dan Dordrecht, in Breda worden deze Sprinters doorgekoppeld aan de Sprinters van/naar s-hertogenbosch. De IJssellijn (Zwolle Roosendaal) wordt buiten Brabant versneld, met als gevolg gewijzigde aankomsten vertrektijden en aansluitingen in Roosendaal. Met name de gewijzigde intervallen van aankomst- en vertrek tussen de drie Intercity s (van/naar Zeeland, Randstad en Brabant) heeft gevolgen voor aansluitingen en de dienstregelingopzet van de stadsdienst Roosendaal, maar is op zich maakbaar. De busdienstregeling aanpassen op de gewijzigde dienstregeling van de Sprinter Roosendaal Dordrecht v.v. in bijvoorbeeld Zevenbergen en Lage Zwaluwe is lastiger maakbaar en kan tot verslechterde aansluitingen leiden. De gevolgen van deze aanpassingen van de NS-dienstregeling zijn voor 99 % een verandering van aankomst- en vetrektijden voor de bussen. In een enkel geval kan er ook een ritje meer of minder geboden worden, om de bediening tussen trein en bus (v.v.) beter af te stemmen. In dit exploitatieplan wordt de wijzigingen niet verder uitgewerkt. Dit is aan de orde bij het maken van de dienstregeling 2017 na de zomer Voor West-Brabant heeft dit op het totaal geen budgettaire gevolgen.

44 5.0 Businesscases 2017 Onderstaande businesscases zijn in het voorjaar van 2016 uitgewerkt met betrokken partijen. Voor bijna alle onderzoeken is een intensief proces doorlopen om tot planuitwerking te komen. 5.1 Breda stad en agglomeratie Voor de stadsdienst Breda is een aantal opgeven benoemd, die zijn onderzocht en hebben geleid tot een aanpassing van de structuur van het lijnennet en de frequenties per lijn. Deze opgaven zijn: 1. Betere centrumbediening van de stadslijnen 2. De bediening van de nieuwe vrijetijdslocatie Breepark 3. Nieuwe oplossingen om te voldoen aan de vervoersbehoefte 4. Routevoering en/of frequenties die aansluit op de vraag van bepaalde wijken en/of kernen in plaats en tijd. 5. Omwisseling van de streeklijnen in Terheijden en daarmee volledige invoering van de voorstellen genoemd in het exploitatieplan 2016 Het functioneren van het lijnennet in Breda stad en agglomeratie is op lijn- en wijkniveau in kaart gebracht. Vervolgens heeft de projectgroep met de volgende uitgangspunten een nieuw lijnennet ontworpen: Geen kaasschaafmethode hanteren Wat sterk is, sterk houden of sterker maken Wat zwak is aanpakken met maatwerk en passende maatregelen betreffende tijdvensters en frequenties Eenvoud van lijnennet en dienstregeling In vergelijking met de huidige routes valt op dat veel routes tussen Centraal Station en buitenwijk in stand blijven. Slechts een aantal delen van routes wordt opgeheven in de wijken Westerpark/Tuinzigt en Ginneken. Richting Valkeniersplein, IJpelaar, Ginneken zijn de huidige stadslijnen 6 en 7 samengevoegd tot een vernieuwde stadslijn 7. Richting Princenhage is de route van lijn 5 gestrekt en wordt niet meer via Ziekenhuis Langendijk, maar via de snellere route van lijn 115 gereden. Vrijwel alle stadslijnen rijden via de halte Centrum. Door andere koppelingen van lijndelen wijzigen behoorlijk veel lijnnummers, waarbij zoveel mogelijk lijnnummers in tact blijven. Lijn 6 is het nieuwe lijnnummer voor lijn 145 en de lijnen 8 en 9 zijn de nieuwe lijnnummers voor de lijnen 626 en 627. De nummering van de streeklijnen blijft ongewijzigd. De lijnen 1,2,4,5,6,7 en 11 vormen de basislijnen van de nieuwe stadsdienst, aangevuld met de studentenlijnen 8 en 9 en lijn 3: de wijkbus tussen Ruitersbos, Ginneken en IJpelaar enerzijds en de beide ziekenhuizen en centrum van Breda anderzijds. Met uitzondering van lijn 11 blijven de basislijnen dagelijks de gehele dag rijden, met de laatste ritten rond middernacht naar de buitenwijken. Daar waar minder frequent een stadslijn komt door opheffing, bundeling en/of verlaagde frequentie wordt deze op werkdagen in de spitsuren en vroege avonduren gecompenseerd door een verhoogde frequentie van een streeklijn die in dezelfde richting rijdt. Zo gaan de streeklijnen 115,123 en 132 vaker rijden. Lijn 119 gaat via Westerpark rijden. Lijn 123 gaat via Terheijden rijden, lijn 117 en 122 via de provinciale weg buitenom. 10 De Wijkbus-Zuid wordt geëxploiteerd met een kleine bus met als primaire doelgroep ouderen en minder validen. De route verbindt beide ziekenhuizen, het centrum en diverse attractiepunten die voor de doelgroepen relevant zijn. De Wijkbus-Zuid is een pilot van twee jaar waar met de gemeente Breda en Provincie separate financieringsafspraken over zijn gemaakt. Breepark krijgt zeven dagen in de week de gehele dag een bediening. Op werkdagen overdag met lijn 131, in de avonduren en tijdens het weekend met de Volanslijnen 325,326 en 327. De extra kosten van deze voorziening worden de eerste twee jaar buitenom het reguliere OV-budget gefinancierd.

45 Lijnennet en dienstregeling in en rondom Breda wijzigen daarmee ingrijpend en dus zal rond de dienstregelingwijziging een uitgebreide communicatie- en marketingcampagne plaatsvinden. Als losse bijlage is de rapportage van het onderzoek toegevoegd bij dit Exploitatieplan. 5.2 Brabantse wal Aanleiding en doel De ontwikkeling van dienstregeling 2017 (ingangsdatum 10 december 2016) voor de concessie West- Brabant vindt plaats onder regie van het Tactisch Ontwikkelteam voor West-Brabant (TOT West). In het exploitatieplan 2017 wil TOT West herziening van het OV in de Brabantse Wal. Onder regie van het TOT West is begin 2016 een projectgroep gestart met de Business Case Brabantse Wal. De gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht alsmede het ROB (ReizigersOverleg Brabant) en de provincie Noord-Brabant hebben deel genomen aan de projectgroep en zijn zo actief berokken bij het proces van het opstellen en uitwerken van het de business case Brabantse Wal. Het doel van de business case is het opstellen van een herzien lijnennet voor de stads- en streeklijnen in de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht. Dit lijnennet is robuust en toekomstvast en is het antwoord is op meerdere relevante ontwikkelingen en in het gebied Brabantse Wal en past binnen de financiële kaders van het concessiecontract West. Resultaten Belangrijkste conclusies zijn: De kernen Steenbergen, Dinteloord en Hoogerheide zijn, naast Bergen op Zoom, de kernen met de meeste instappers; De kern Lepelstraat heeft het minste aantal instappers. Buiten Centrum/Station heeft de wijk Gageldonk/Warande met o.a. het Bravis Ziekenhuis de meeste instappers in de stad Bergen op Zoom; De wijk Meilust/Noordgeest heeft de minste aantal instappers; De NS dienstregeling voor december 2016 gaat wijzigen en dit heeft gevolgen voor de dienstregeling van de bus. Door de introductie van de MBO-card zal het op enkele lijnen met name in de spitsen drukker zal worden. Het huidige gebruik van de halte vliegbasis Woensdrecht is laag. Er zijn geen ontwikkelingen te verwachten die dit zullen veranderen. Het Business Parc Aviolanda de komende jaren fors uitbreiden. Het is op dit moment lastig om een fasering in de groei aan te geven. Op een gemiddelde werkdag zijn er ongeveer 150 WMO verplaatsingen tussen 6-18 uur van en naar de 15 belangrijkste locaties. Ziekenhuis Bravis en Vrederust zijn de belangrijkste bestemmingen. 11 Wijzigingsvoorstellen De belangrijkste wijzigingen zijn: Stadsdienst Bergen op Zoom o Lijn 22 Warande/Gageldonk altijd 1x per uur; o Lijn 112 neemt stadsfunctie over; o Warande/Ziekenhuis/Gageldonk blijven ieder half uur bereikbaar; o Bravis Ziekenhuis beter vanuit de regio bereikbaar; o Nieuwe lijn 24 naar zorginstelling Vrederust; o Zaterdag overdag uurdienst i.p.v. halfuurdienst; o Niet meer op zondag en zaterdagavond. Lijn 100 Bergen op Zoom Putte vervalt. Lijn 104 en lijn 105 nemen deze functie over. Lijn 104 Bergen op Zoom Roosendaal via Huijbergen rijdt via Aviolandalaan en blijft verder ongewijzigd.

46 Lijn 105 gaat in de spitsuren in beide richtingen een halfuurdienst rijden. Lijn 105 (Putte), 112 (Roosendaal) en 310 (Rotterdam) blijven dagelijks de gehele dag rijden. Lijn 111 rijdt niet meer op zaterdag tussen Bergen op Zoom en Oud Gastel; Blijft rijden via Halsteren West en Lepelstraat; Lijn 310 rijdt in de spitsuren in spitsrichting 4x i.p.v. 2x per uur tussen Steenbergen, Halsteren en Bergen op Zoom v.v. met mogelijk een aantal ritten van/naar Dinteloord; Lijn 310 van/naar Rotterdam gaat altijd met hoogwaardig Volansmaterieel rijden; Steenbergen Noord krijgt een betere ontsluiting met een nieuwe route van buurtbus 290. De voorstellen komen neer op dienstregelingsuren minder in de reguliere exploitatie (reguliere OVbudget). Voor de extra dienstregelingsuren voor de nieuwe lijn 24 in Bergen op Zoom (1.029 extra dienstregelingsuren) naar zorginstelling Vrederust, is het voorstel om dit de komende twee jaar te financieren vanuit het ontwikkelbudget. Implementatie van de wijzigingen vinden, na instemming door GS van de provincie Noord-Brabant, plaats in het najaar van Daarbij is een integrale aanpak noodzakelijk om de wijzigingen tot een succes te maken. Voor de aanpassingen aan de infrastructuur wordt een aanvullende projectgroep opgericht. Als losse bijlage is de rapportage van het onderzoek toegevoegd bij dit Exploitatieplan. 5.3 Moerdijk Connexxion heeft de aanbesteding gewonnen van de concessie Hoeksche Waard/Goeree Overflakkee. Daardoor zou per half december 2015 de door Connexxion voorgestelde dienstregeling ingaan. Voor Willemstad en omgeving had dit verregaande consequenties omdat: Lijn 137 (één rit) werd opgeheven. lijn 169 werd ingekort tot het traject Numansdorp Viaduct A29 Willemstad en zou alleen nog een aantal ritten rijden in de spits. Voor inwoners van Willemstad en omgeving betekende dit dat er tussen globaal 9:00 uur en 16:00 helemaal geen bussen meer zouden rijden tussen Willemstad en de Hoeksche Waard. De belbus 169 in de avonduren en in het weekend werd opgeheven. 12 De Provincie Noord-Brabant en de gemeente Moerdijk hebben zich vervolgens hard gemaakt om er samen met de provincie Zuid-Holland voor te zorgen dat de nieuwe dienstregeling voor 2016 minder ingrijpend zou zijn. Hiervoor hebben beide provincies samen globaal het dubbele aantal ritten ingekocht bij Connexxion. Resultaat is dat in 2016 gedurende de hele dag van 7 tot 19 uur elk half uur tussen Willemstad en Numansdorp Viaduct kan worden gereisd (in beide richtingen). Afgelopen jaar is gebruikt om te onderzoeken of een structurelere oplossing denkbaar is. Op basis van de resultaten van het onderzoek hebben de provincies Noord-Brabant en Zuid-Holland besloten om gedurende de gehele concessieperiode (t/m december 2023) de huidige dienstregeling voort te zetten. Hierbij wordt nog onderzocht of er één extra laatste rit in de avond kan worden toegevoegd. Dit betekent dat beide provincies de komende jaren structureel extra geld blijven steken in lijn 169 zodat deze op werkdagen van 7 uur tot 19 uur een halfuursdienst blijft rijden. In de avonduren en in het weekend blijven reizigers aangewezen op de regiotaxi. Beide provincies en Arriva vinden dit de beste oplossing: Op werkdagen is de bediening op de relatie Willemstad-Numansdorp Viaduct veel beter dan op basis van het aantal reizigers zou mogen worden verwacht. Dit geldt met name in de daluren. Hiermee wordt op een meer dan afdoende manier het gat gerepareerd dat tijdens de daluren dreigde te vallen door het oorspronkelijke aanbod van Connexxion. De 8-persoonsbus waarmee tijdens de daluren gereden wordt, is voldoende groot om (op grote uitzonderingen na) alle reizigers te kunnen vervoeren. Omdat zowel lijn 169 als 669 onder de Zuid-Hollandse concessie vallen, is het Zuid-Hollandse sterrenabonnement in alle gevallen van toepassing. Hierdoor blijft het huidige goedkope tarief voor de

47 reiziger van kracht (overstappen op een Brabantse bus zou het reizen met de bus veel duurder maken (op basis van 20 busreizen per maand zou de bus zo n 50 tot 80 euro per maand duurder worden). Het aantal reizigers in de avond en het weekend is te beperkt om hiervoor een (bel-)bus te laten rijden. Ook voor een buurtbus zijn veel meer reizigers nodig. Ook in vergelijkbare kernen elders in Noord- Brabant fungeert in deze situaties de regiotaxi als vangnet. De kosten voor deze oplossingen worden gefinancierd door de provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant en maken geen onderdeel uit van de exploitatiebijdrage aan Arriva. Deze oplossing heeft dan ook geen consequenties voor het aantal DRU s die door Arriva in West-Brabant worden gereden. 5.4 Nieuwe verbinding Breda Efteling Er is onderzoek verricht naar de mogelijkheden om een directe busverbinding tussen Station Breda en de Efteling te starten. Uit analyse van bezoekersaantal, herkomsten en verdeling over het jaar komt de conclusie dat een beperkt opgezette dienstregeling kans van slagen heeft in de weekeinden (gedurende het gehele jaar) en de werkdagen tijdens het hoogseizoen. Op werkdagen volstaat een uurdienst heen (09:00-13:00 uur) en terug (14:00 19:00 uur). In het weekeinde is dit een halfuurdienst. Gelijktijdig andere vragen naar openbaar vervoer meenemen, zoals relaties Breda Waalwijk en Oosterhout Efteling, doet afbreuk aan het primaire doel van de buslijn: Breda Efteling. Ook de momenten dat de Efteling vervoer vraagt passen niet bij de vervoervraag van de genoemde relaties. Qua exploitatie zijn het kostbare uren, omdat er alleen in één richting wordt gereden. De verwachting is dat in een eerste jaar er 50 % van de berekende vervoervraag gerealiseerd kan worden en dan rest er een tekort van 180 K (kosten 216 K, opbrengsten 36 K ( 57 -/- 21 K [derving lijn 801]). Het overleg met met name de Efteling is niet goed van de grond gekomen in het voorjaar van De aanbeveling in dit Exploitatieplan is dan ook eerst in overleg te treden met partijen over de maakbaarheid van deze nieuwe buslijn, alvorens een besluit te nemen en eventueel een beroep te doen op het ontwikkelbudget voor dekking van een deel van de kosten. Dit overleg wordt in het najaar van 2016 gevoerd, waarbij ook de gemeenten Breda en Loon op Zand betrokken worden. 13 De extra ontsluiting met de bus moet tevens in een breder perspectief worden gezet van de bereikbaarheid van de Efteling. Een hoger OV-gebruik kan een bijdrage leveren aan vermindering van congestie op de toeleidende wegen op drukke momenten.

48 6.0 Overige wijzigingen 6.1 Avans Breda De AVANS in Breda staat al meerdere jaren aangeschreven als een van de beste HBOonderwijsinstellingen. Dat trekt extra studenten en dat leidt weer tot extra vraag naar vervoer. De groei op de Volans-as naar Oosterhout ( allemaal % groei in 2016 t.o.v. 2015) en de Brabantliner 402 (65 % groei) wordt voor het grootste deel veroorzaakt door de studenten van de Avans. De dienstregeling van de Brabantliner is vorig jaar aangepast op deze vervoervraag en behoeft geen aanpassing per december Op de Volans-assen zijn wel aanvullende maatregelen nodig. Op de as Oosterhout Breda wordt nu al 8 keer per uur gereden. Dit verder verhogen is niet effectief meer. De oplossing kan beter gevonden worden in het ontlasten van de hoofdassen, zodat daar weer ruimte komt voor groei. De Volans-lijnen uit Oosterhout hebben na het NS-station in Breda een gemiddelde bezetting van 47 in het drukste uur tussen 08:00 en 9:00 uur. Dit gemiddelde betekent dat in de praktijk % % van de bussen vol tot zeer vol zit (spreiding rond gemiddelde). Dezelfde Volans bussen zijn voor het NS-station van Breda zelfs nog iets drukker: gemiddelde bezetting van 50. Het is duidelijk dat hier geen groei meer bereikt kan worden, zonder inzet van extra capaciteit. Dergelijke waarden voor gemiddelde bezetting zijn ook kritisch voor de kwaliteit van het Volans-product. Vanuit Etten-Leur zijn de bezettingen iets lager: gemiddeld 43 in het drukste uur. Maar ook dit getal geeft aan dat de rek er uit is en dat inzet van extra capaciteit aan de orde is. In Breda gaan alle vervoerstromen naar de Avans via het NS-station. Ook daar loopt het busstation tegen de capaciteit aan in de spitsuren en zijn er grote aantallen overstappende passagiers en doorgaande reizigers. Deze druk op het busstation kan verlaagd worden door het aantal overstappende en doorgaande reizigers op het busstation te verlagen. Ook dit wordt bereikt door een aantal vervoerstromen naar de Avans direct naar de Hogeschoollaan te leiden en niet meer via het NS-station. De schoolliners over de Volanslijnen vanuit Oosterhout e.v., namelijk de 625,626 en 627 rijden via de A27. De nieuwe schoolliners 611 (Oud Gastel), 612 (Rucphen) en 616 (Etten-Leur Schoenmakershoek) rijden voor het grootste deel de huidige route, maar gaan vanaf Breda Centrum direct naar de Avans. 14 Voor minder overstappende en doorgaande reizigers en om ook nog extra capaciteit in te zetten tussen Breda NS en de Avans rijden de schoolliners 617, 618, 622 (huidige lijn 622 Zundert Mencia de Mendoza omnummeren naar 615) en 623 door vanaf het NS-station naar de Avans. Deze twee laatsten zijn nieuw; 622 omdat lijn 122 van een half uurdienst naar een uurdienst gaat en 623 omdat de huidige lijn 123 in 2016 structureel wordt versterkt (kwartierdienst en 2 versterkingen). In de afbeelding is met rode pijlen de inzet van de extra schoolliners weergegeven, die direct naar de Avans rijden en met zwart de schoolliners die ook naar de Avans rijden, maar via het NS-station. Alle lijnen rijden alleen in de ochtendspits (m.u.v. 617) en zijn geënt op het eerste lesuur van de Avans. Dan is er een duidelijke piek in de vervoervraag. Deze uitbreiding levert meer vervoercapaciteit naar Breda en de Avans in het bijzonder op het meest kritische en drukke moment van de dag, waarvan de noodzaak anno 2016 al bestaat: lijn 625 rijdt al, de Volanslijnen uit Oosterhout en Etten-Leur zitten vol op dat moment en er zijn klantreacties van overstappende reizigers op de

49 Vlaszak, die meerdere bussen moeten overslaan, alvorens naar de Avans te kunnen reizen. Ook rijden er momenteel structureel versterkingen op de lijnen 311, 312, 122 en 123. Voor 2017 wordt dit systeem voor de ochtendspits ingevoerd. Mogelijk dat in 2018 (een aantal van) deze lijnen ook in de middagperiode moet gaan rijden. Overigens kunnen van deze schoolliners ook reizigers gebruik maken die niet als eindbestemming Avans hebben maar een andere aan de route gelegen bestemming. Iedere reiziger naar Breda profiteert dan ook van de inzet van extra schoolliners. 6.2 Roosendaal In Roosendaal wordt de busroute in Kalsdonk aangepast. In de huidige situatie wordt deze wijk bediend door streeklijnen 104 en 112. Uit nadere analyse bleek dat er ruimte was in de huidige busomloop van stadslijn 2 om een extra lus te maken via Kalsdonk. De streeklijnen 104 en 112 eindigen daarom op station Roosendaal en de slecht gebruikte halten Zwaanhoefstraat en Bredaseweg vervallen (werkdagen 22 instappers / zaterdag 10). De lus gaat centraal via de Philipslaan, in zuidelijke richting wordt ook een halte Philipslaan aangelegd. De Voltastraat is berijdbaar (afgestemd met gemeente Roosendaal), alleen op de kruising met de Kalsdonksestraat moet een paaltje worden verwijderd. Lijn 2 rijdt ook via de halte Kalsdonksestraat, zodat regionaal behandelcentrum Wiekendael ook met de stadsdienst bereikbaar wordt. Door deze aanpassing wordt Kalsdonk weer ontsloten met een stadslijn, waardoor er meerdere interwijk relaties worden geboden zonder overstap. Ook krijgt Kalsdonk op deze wijze weer een bus op zaterdagavond en zondag. 15 De halte Telefoonstraat wordt niet meer aangedaan. Er zijn goede alternatieven voor de inwoners van Kalsdonk bij de haltes Spoorstraat (lijn 103 / 111) en Philipslaan (lijn 2). Zoals in paragraaf 2.2 ook al is aangegeven is het splitsen van de routes van de streeklijnen 103 en 111 en het rijden via de nieuwe rondweg geen succes. Op het kaartje is aangegeven dat beide lijnen weer dezelfde route gaan rijden via Borchwerf en de halte Gastelseweg gaan aandoen. Hier komt dan twee keer per uur een bus naar Oud Gastel en het station van Roosendaal. Voor meer rechtstreekse verbindingen met het achterland zonder te hoeven overstappen in Oud Gastel en om de drukste ritten te ontlasten rijden de bestaande spitsverdichtingsritten van lijn 103/111 tussen Willemstad respectievelijk Steenbergen en Oud Gastel v.v. door van/naar Roosendaal Station. In de ochtendspits gebeurt dit nu al twee keer. Aanvullend hierop is op enkele ritten een uitbreiding van de route op lijn 103 en/of lijn 111 voorzien, zoals nevenstaand aangegeven met de rode stippellijn. Om de WVS-vestigingen op Borchwerf met de bus te bedienen worden er twee extra haltes bediend: Bosstraat en Vaartveld. In de ochtendspits rijden er rond 08:00 uur één rit vanuit Roosendaal en één rit vanuit Oud Gastel