Wel of niet opsnoeien?

Transcriptie

1 Wel of niet opsnoeien? 3 BOSrevue 5 Pa trick Jansen (1), Mark van Benthem (1) en Geore Borman (2) (1) Stichtin Bos en Hout, (2) Borman Beheer Advies Opsnoeien is een investerin voor de toekomst. Je doet het dus niet voor jezelf maar voor volende eneraties, alhoewel voor een liefhebber een vakkundi opesnoeide opstand een lust voor het oo kan zijn. Met het opsnoeien van bomen wordt een betere houtkwaliteit beood, een roter aandeel noestvrij hout. Maar levert het financieel rendement op of niet? En hoe kan je ervoor zoren dat je (opvoler) later een eerlijke prijs krijt voor het opesnoeide hout? Op deze vraen aan we in dit artikel in. Ook kijken we naar de techniek van het opsnoeien. Opsnoeien met stokzaa ( foto Stichtin Bos en Hout) Is opsnoeien rendabel? Bij de beslissin om al dan niet op te snoeien, zullen bosbeheerders overween of deze investerin uiteindelijk wordt teruverdiend. De vraa of opsnoeien loont, is echter niet met zekerheid te beantwoorden. Niemand weet hoe hoo de houtprijzen bij de eindvellin zullen zijn. Allerlei factoren hebben invloed op houtprijzen: vraa en aanbod, innovaties in houtverwerkin, ontwikkelinen in andere landen, etc. Wel kunnen we op basis van de opsnoeikosten berekenen hoe root het prijsverschil bij de eindvellin moet zijn, wil de investerin zich terubetalen. De kosten van opsnoeien zijn afhankelijk van een root aantal factoren, zoals de boomsoort, opsnoeihoote, takkiheid en arbeidskosten. Het opsnoeien van doulas is bijvoorbeeld duurder dan het opsnoeien van lariks of rove den door het rotere aantal (dikke, harde) takken. De kosten voor opsnoeien nemen ook sterk toe met de opsnoeihoote. Zeker boven de vijf meter is opsnoeien met een stokzaa niet eenvoudi en bovendien vermoeiend. De arbeidskosten spelen uiteraard ook een belanrijke rol. Sommie boseienaars snoeien zelf en rekenen een arbeidskosten. Anderen zetten vakkrachten of oedkope (esubsidieerde) krachten in. De productie lit in het laatste eval vaak wel wat laer en het vereist meer toezicht om de kwaliteit op peil te houden. Op basis van de opsnoeikosten (tabel 1) is in tabel 2 de benodide meerprijs berekend. Een cruciale vraa is of er erekend wordt zonder rente ( oin concern-principe ) of mét rente. Uitaande van het laatste eval, brent opesnoeid doulas- of larikshout later 31 euro per m 3 meer op dan verelijkbaar maar noesti hout? Of populier 6 euro of eik 18 euro meer? De huidie prijsverschillen tussen noestvrij hout en verelijkbaar hout met noesten zijn niet eenvoudi vast te stellen, omdat er een betrouwbare houtprijsstatistieken voor dit doel beschikbaar zijn. Maar navraa bij meerdere houthandelaren en houtverwerkende bedrijven heeft een redelijk betrouwbaar beeld opeleverd. Voor populier is de meerprijs momenteel oneveer 15 euro/m 3, terwijl de kosten van opsnoeien slechts 6 euro/m 3 bedraen (met 3% rente berekend). Voor de andere soorten kan niet zo n nauwkeuri beeld eschetst worden, maar de meerprijs voor opesnoeid kwaliteitshout kan bij doulas en lariks toch al snel oplopen tot euro/m 3, voor es euro/m 3 en voor inlandse eik maximaal tot een paar honderd euro. Als een opstand oede potenties heeft voor kwaliteitshout, lijkt opsnoeien op basis van deze eevens dus een juiste beslissin.

2 6 BOSrevue 3 Tabel 1: Opsnoeitijden (handzaa/stokzaa) en opsnoeikosten bij het ebruik van vakpersoneel (prijzen 2002) Soort Opsnoeihoote Snoeitijd Snoeikosten (meter) (minuten (euro excl. btw) per boom) Doulas / 0-2 3,0 1,5 fijnspar 2-4 3,6 1, ,6 3, ,6 6,3 Grove den 0-6 6,0 3,0 Populier 0-2 1,4 0, ,6 1, ,3 1, Hoe werkt het? Zodra een boseienaar een bepaalde opstand deskundi heeft opesnoeid, moet hij voor certificerin een veldmetin (laten) uitvoeren. Dit meetwerk ma alleen worden uitevoerd door erkende autdiors. Dit zijn mensen die de cursus Het meten van opesnoeide opstanden hebben doorlopen. Boseienaars/beheerders kunnen zelf auditor worden door deze cursus te volen, of kunnen het meetwerk uitbesteden aan een erkende auditor. Van 40 bomen worden de DOS (Diameter Over de tak- Stobben, zie verder) en de opsnoeihoote emeten. Ook emende opstanden komen in aanmerkin en je ma meerdere opstanden samenvoeen. Oneveer 10 15% van de veldmetinen wordt econtroleerd om de betrouwbaarheid van de certificaten te waarboren. De meeteevens worden verwerkt met speciaal ontwikkelde software en door d naar SBH. SBH verwerkt de eevens en stuurt het certificaat naar de auditor. Een kopie van het certificaat wordt (landuri) earchiveerd, zodat Certificeren Indien een boseienaar besluit om op te snoeien voor kwaliteitshout, dan wil hij natuurlijk dat dit leidt tot een hoere verkoopprijs. Houtverwerkende bedrijven zijn best bereid meer te betalen voor hoowaardi hout, maar dan moeten ze wél zeker zijn van de aaneboden kwaliteit. Anders zullen ze altijd een mare in de prijs inbouwen om het risico van teenvallende kwaliteit in te dekken. Het is dus belanrijk dat er onomstotelijk wordt aanetoond hoe en wanneer er is opesnoeid. Bovendien moet deze informatie in de toekomst makkelijker toeankelijk zijn. In de praktijk blijkt het merendeel van de boseienaren een oede, toeankelijke administratie bij te houden van opsnoeien. Er zit immers een lane tijd tussen het opsnoeien en de verkoop van het opesnoeide hout. Bovendien is het maar de vraa of toekomstie houtkopers de administratie van de belanhebbende boseienaar zullen vertrouwen. Daarom werd een eenvoudi certificerinsysteem ontwikkeld. Het is ebaseerd op een systeem dat het New Zealand Forest Research Institute heeft ontwikkeld en in Nieuw Zeeland en Australië momenteel succesvol functioneert. Het wordt nu eleidelijk uitebouwd tot een mondiaal systeem. Belië en Nederland zijn de eerste Europese landen waar dit systeem door Stichtin Bos en Hout (SBH) wordt eïntroduceerd. Fiuur 1: Een voorbeeldcertificaat. Tabel 2: Opsnoeikosten en benodide meerprijs voor rendabel opsnoeien tot 6 meter met vakpersoneel Opsnoeien Oost Meerprijs Leeftijd DOS Kosten Leeftijd Diameter Volume Goin concern Met rente (3%) (jaar) (cm) (euro excl. BTW) (jaar) (cm) (m 3 ) (euro/m 3 ) (euro/m 3 ) Doulas , ,18 5,3 31 Lariks , ,75 6,0 31 Eik , ,70 1,5 18 Populier 8, 9 en ,7; 1,3 en 1, ,18 3,1 6

3 het opvraabaar blijft. Op het certificaat worden een aantal belanrijke parameters voor de houtkoper vermeld, zoals jaar van opsnoeien, aantal opesnoeide bomen en de emiddelde opsnoeihoote en DOS. Met dit certificaat heeft de bosbeheerder het bewijs in handen dat er vakkundi is opesnoeid en op welk tijdstip in de bosontwikkelin, bij welke diameter en tot welke hoote dat is ebeurd. Bij de verkoop van het opesnoeide hout kan de boseienaar dit certificaat ebruiken om een eerlijke prijs voor dit kwaliteitshout te bedinen. Gewoon laten weten wat je verkoopt dus: een kwestie van oede marketin! Een oede snoei richt zich op een zo klein moelijke DOS, een optimale opsnoeihoote en een vakkundie uitvoerin. Dit laatste houdt in dat alle takken, hoe klein ook, moeten worden verwijderd tot op de opsnoeihoote. Hou hierbij het snoeiereedschap haaks op de lenterichtin van de af te zaen tak (zaa vanuit de takoksel iets schuin van de boom af ), laat een kapstokken staan en let er op niet in de levende takkraa te zaen. Met dit laatste voorkomt u infecties, insectenaantastinen en lane overroeiinstijden. De optimale opsnoeihoote is afhankelijk van de snoeikosten en de meeropbrensten van het noestvrije hout. De meeste berekeninen wijzen uit dat een hoote van oneveer 6,5 meter optimaal is. Deze hoote kan no net met een stokzaa worden ehaald. Daarboven nemen de opsnoeikosten zo sterk toe, dat de meeropbrensten van het hout daar veelal niet meer teen opween. Alleen voor bepaalde (kleine) nichemarkten kan hoer opsnoeien wel rendabel zijn. De hoeveelheid noestvrij hout is afhankelijk van de diameter bij vellin en de diameter bij het opsnoeien. Daarom is het belanrijk om bij een zo klein moelijke diameter op te snoeien. Deze diameter is de zoenaamde DOS (fiuur 2). Het is een maat voor de noestie spil en wordt direct na de snoei emeten over de takstobben ter hoote van de onderste takkrans. Voor een kleine DOS is vroe en reelmati opsnoeien nodi. Vanuit kostenoverwein is het echter wenselijk is om met zo weini moelijk opsnoeibeurten het ewenste takvrije stamstuk te verkrijen. Bij lariks is bijvoorbeeld een DOS van 13 cm haalbaar in één snoeibeurt tot 6 meter. Bij doulas zullen hiervoor twee of drie snoeibeurten nodi zijn. Kies je als beheerder dan voor een lae DOS in meerdere opsnoeibeurten of een rotere DOS bij één snoeibeurt? Elke beheerder zal hierin zijn eien afwein moeten maken. Fiuur 2: De boom is opesnoeid op moment d. Dat is de DOS. Daarna is de noestvrije mantel, het kostbare hout, evormd (D-d). BOSrevue 3 7 Een certificaat aanvraen of erkend auditor worden? Boseienaren en bosbeheerders die interesse hebben om een opesnoeide opstand te laten certificeren, kunnen bij SBH of bij de erkende auditors, zoals van Borman Beheer Advies, aankloppen voor informatie. Op dit moment zijn er no een erkende Belische auditors, maar in de nabije toekomst kunnen die er wel komen. Voor informatie over de moelijkheden om zelf auditor te worden kan je ook terecht bij SBH. Patrick Jansen en Mark van Benthem (Stichtin Bos en Hout; tel ) Geore Borman (Borman Beheer Advies; tel ) De juiste snoeiwijze Tijdstip van opsnoeien Het bepalen van het juiste moment van opsnoeien is sterk afhankelijk van de ewenste DOS en opsnoeihoote en het aantal snoeibeurten. Het uitanspunt is echter altijd om direct op te snoeien zodra het ewenste takvrije stamstuk ehaald kan worden. Hierbij kunnen ook één of twee levende takkransen meeesnoeid worden. De roei wordt hier vaak nauwelijks door beïnvloed, omdat de onderste takken slechts in beperkte mate bijdraen aan de fotosynthese. In de praktijk kan bij de meeste boomsoorten opesnoeid worden tot 50 60% van de boomhoote. Je kunt dan bijvoorbeeld opsnoeien tot 6 m als de bomen oneveer meter hoo zijn. Voor lariks en doulas is dit na jaar en voor zomereik na jaar. Populier moet bij voorkeur in 3 beurten tot 6 meter worden opesnoeid om waterlotvormin te voorkomen (tabel 3). Tabel 3: Snoeireime populier Boomhoote (m) Snoeihoote (m) 1, d D De snoei van dode takken kan het hele jaar door plaatsvinden (tabel 4). Als er echter ook levende takken worden verwijderd, moet rekenin worden ehouden met de kans op infecties, insectenaantastinen, waterlotvormin en bloeden. Naaldboomsoorten kunnen het best opesnoeid worden in de winter, loofbomen in de maanden juni, juli en auustus. Uitzonderinen zijn iep, linde en esdoorn. Weens evaar voor aantastin door het meniezwammetje, worden deze soorten het best esnoeid zodra ze volledi in blad staan.

4 8 BOSrevue 3 Tabel 4: Tijdstip van opsnoeien Dode takken Levende takken Opmerkinen Naaldboomsoorten hele jaar winter Bij evaar voor Phomopsis bij doulas en lariks: tussen juni en midden september Loofboomsoorten hele jaar juni t/m auustus Bloedende soorten: pas als ze volledi in blad staan Linde, iep, en esdoorn: direct als ze volledi in blad staan Populier hele jaar eind mei tot half juli Als er rote kans is op populierenlasvlinder: auustus De populier is bijzonder evoeli voor waterlotvormin; in rijbeplantinen meer dan in bosverband. Door op te snoeien in de periode van eind mei tot half juli kan je de vormin van waterlot verminderen. Als dit toch ebeurt, is het verstandi om deze loten zo snel moelijk te verwijderen. Anders verliest het hout alsno zijn eschiktheid voor fineer. Een bijkomend voordeel van zomersnoei is dat de wonden snel overroeien. Detail stokzaa ( foto Stichtin Bos en Hout) Welke boomsoorten en hoeveel bomen? Vooral de boomsoorten met een slechte natuurlijke takafstotin komen voor opsnoeien in aanmerkin. Bovendien moet er vraa zijn naar kwaliteitshout van de betreffende soort. Vooral doulas, fijnspar, lariks, rove den en populier worden opesnoeid, maar ook andere soorten lenen er zich uitstekend voor. Loofboomsoorten hebben over het alemeen een betere takafstotin, maar bij sommie soorten zoals eik en zoete kers blijven dikke takken toch vaak (te) lan aan de boom zitten. Het snoeien van slechts enkele takken (lae kosten dus) kan dan tot een aanzienlijke kwaliteitsverbeterin leiden. Om de kosten te beperken, dienen alleen bomen met oede potenties voor kwaliteitshout opesnoeid te worden. In de praktijk worden veelal alleen toekomstbomen opesnoeid (bij loofbomen en bij naaldboomsoorten per ha). De methode van toekomstbomen werd besproken in het eerste nummer van de Bosrevue. Sommie beheerders even er echter de voorkeur aan om iets meer bomen op te snoeien, zodat ze later no kunnen kiezen. Een bijkomend voordeel van het opsnoeien van toekomstbomen is dat ze door het takvrije stamstuk uitstekend te herkennen zijn zonder markerin. Dit voorkomt uiteindelijk een estipt bos. Goed zichtbare toekomstbomen maken de bosexploitatie inzichtelijker en dat levert weer een besparin op lanere termijn op. Bijvoorbeeld een besparin van de kosten van een paar keer bijstippen. Gereedschap In het verleden zijn allerlei handereedschappen ebruikt voor opsnoeien en er zijn ook poinen edaan om opsnoeien te mechaniseren met bijvoorbeeld hydraulische en pneumatische zaen en scharen. Deze methoden zijn nooit op een rote schaal aaneslaen, maar in Belië zijn wel enkele aannemers die ze ebruiken. Ook veraande mechanisatiepoinen, zoals de zelfklimmende kettinzaen ( boomaap ), hebben nooit tot succes eleid. Momenteel wordt vooral de handzaa ebruikt tot 2,5 meter en de stokzaa tot maximaal 6,5 meter. Dit is een oedkope methode die voldoende snoeikwaliteit oplevert, hoewel de kwaliteit naar boven toe wel iets afneemt. Sommie boomsoorten, zoals lariks kunnen eknuppeld worden. Met deze methode blijven er soms kleine takstobben staan. Daarom moeten ze voor een oede snoei naelopen worden met de (stok)zaa. Desondanks blijft het een snelle, maar bekritiseerde methode. Er is echter nooit vastesteld dat deze methode tot kwaliteitsproblemen leidt. Voor een betere snoeikwaliteit en om het belastende werk met de stokzaa te voorkomen, wordt voor hoe snoei ook wel de handzaa (en/of snoeischaar) met een ladder ebruikt. Dit is bijvoorbeeld het eval in Duitsland en in Nieuw Zeeland, waar jaarlijks vele duizenden hectares Pinus radiata opesnoeid worden door especialiseerde opsnoeiteams. Uit alle tijdstudies blijkt dat deze methode

5 3 BOSrevue 9 Snoeihoote (methode) Den Lariks Spar Doulas Kers Eik Tabel 5: Gemiddelde opsnoeitijden per boomsoort in minuten (naar Friedrich Rotert, 2000) 0-4,5 m (ladder/handzaa) 5,6 7,0 10,0 11,2 6,6 5,4 0-4,5 m (stokzaa) 6,4 7,0 12,6 14,2 0-6,5 m (ladder/stokzaa) 10,7 14,0 16,1 19,1 12,6 7,4 niet alleen tot het beste resultaat leidt, maar bovendien de oedkoopste methode is (tabel 5). Helaas is er weini praktijkervarin met deze methode in Belië. Alhoewel opsnoeien zeker een evaarlijke beziheid is, wordt aaneraden om een stofbril of masker te draen voor het zaasel en eventueel een helm teen de vallende takken. Bij het ebruik van een trap moet ook aandacht besteed worden aan voorzieninen om valevaar te voorkomen. Gebruik een deelijke trap, oed schoeisel en zor voor zekerin van de trap en de snoeier. Tevens is het raadzaam om de werkzaamheden reelmati af te wisselen om daarmee eentoniheid in de arbeidsan te voorkomen. Twee personen kunnen bijvoorbeeld het snoeien met de handzaa en de stokzaa afwisselen. Invloed op andere beheermaatreelen Indien u besluit op te snoeien, kan dit evolen hebben voor andere beheermaatreelen, zoals planten, toekomstbomen aanwijzen en dunnen. Aanezien de natuurlijke takafstotin een minder rote rol speelt wanneer er opesnoeid wordt, kan er worden volstaan met een kleiner plantaantal. Hierdoor kan een deel van de opsnoeikosten worden teruverdiend. Planten komt echter steeds minder voor. De selectie van toekomstbomen zal vóór het opsnoeien edaan moeten worden, en niet zoals nu vaak het eval is vlak voor de eerste dunnin (omslapunt). In het onderste 2/5 deel van de boom bevindt zich 70% van het stamvolume en 90% van de houtwaarde. Op het moment van opsnoeien heeft zich dit stamdeel al evormd en kunnen dus de potenties voor kwaliteitshout al worden beoordeeld. Normaal esproken wordt een opstand dicht ehouden tot het omslapunt om de natuurlijke takafstotin te bevorderen. Het kan in (pas) opesnoeide opstanden het overween waard zijn om de opesnoeide toekomstbomen al eerder vrij te stellen, vooral als ze hevie concurrentie ondervinden van buren. Dit is bijvoorbeeld bij doulas eerder het eval dan bij lariks, omdat bij doulas veelal toekomstbomen aanewezen worden in de co-dominante laa. Door een vroee dunnin kunnen de bomen een rote, diepe kroon vormen, waardoor de bijroei econcentreerd wordt en er dus een maximale aanwas is van waardevol, noestvrij hout. Een bijkomend voordeel is dat een vroee eerste dunnin de stormevoeliheid van de opstand vermindert. Een nadeel van een vroee eerste dunnin is, dat het eld kan kosten en het is maar de vraa of dit telkens wordt teruverdiend door de betere roei van de toekomstbomen. Opnieuw zal de bosbeheerder hierin zijn eien keuze moeten maken. Uiteraard moeten ook de volende dunninen ericht zijn op het behouden van een rote, diepe kroon van de toekomstbomen. In de praktijk wordt veelal te voorzichti edund. Flink dunnen dus! Maar zor er wel voor de toekomstbomen niet te beschadien, want daar is nu in eïnvesteerd voor de toekomst. Een boeteclausule in het dunninscontract kan nutti zijn om onewenst oostedra te voorkomen. Een opesnoeide toekomstboom heeft echt de toekomst!