Ambulancezorg in Nederland. van melding tot overdracht

Transcriptie

1 Ambulancezorg in Nederland van melding tot overdracht

2 2

3 Inleiding Deze brochure gaat over ambulancezorg. Iedereen is bekend met ambulances; toch weten maar weinig Nederlanders wat er rondom ambulances precies gebeurt. Vroeger werd gesproken over ambulancevervoer. Toen ging het er vooral om patiënten zo snel mogelijk naar het ziekenhuis te brengen. Tegenwoordig wordt ter plaatse zeer hoogwaardige zorg geleverd. Ambulanceorganisaties, meldkamers ambulancezorg en ambulancezorgverleners informeren u daarover. Zodat u als het ware mee kunt beleven waar het in de ambulancezorg in de kern om draait: de zorg voor mensen die, meer of minder acuut, met een bedreiging van hun gezondheid te maken krijgen. Ambulancezorg wordt in Nederland geleverd door gespecialiseerde verpleegkundigen en chauffeurs. Die zorg omvat het hele proces van een melding tot de overdracht van een patiënt in een ziekenhuis. Hét symbool hiervan is de star of life, een blauwe ster van zes stralen met in het midden een slang die kronkelt rond een staf. De zes stralen staan voor de onderdelen van ambulancezorg: herkenning van het medisch probleem, alarmering, uitruk, zorg ter plaatse, zorg onderweg en overbrenging naar een instelling voor verdere zorg. 3

4 Vroeger In het verre verleden werd het ziekenvervoer uitgevoerd met primitieve middelen. Veel gasthuizen (ziekenhuizen) hadden draagmanden of houten brancards waarmee de zieken werden opgehaald. Ook werden schepen ingezet, denk aan de speciale pestschuit in het 17e-eeuwse Amsterdam. In de 19e eeuw werd voor het eerst een raderbrancard gebruikt, een brancard die met een veersysteem tussen twee grote wielen hing. Uit die tijd stammen ook de eerste rijtuigen en de rijwielbrancards die voor ziekenvervoer werden gebruikt. In 1907 kwamen de eerste twee ziekenautomobielen op de weg. Er volgden er snel meer. Deze auto s waren in handen van garages of taxibedrijven, die meestal een telefoon hadden. De huisarts, die in die tijd niet alleen thuis en op de praktijk maar ook op straat hulp verleende, zette de ziekenauto s in. In de jaren twintig kwamen de Gemeentelijke Geneeskundige en/of Gezondheidsdiensten (GGD) in beeld. Die bemanden de ziekenauto met een verpleger en stuurden soms gemeentelijke artsen om eerste hulp te verlenen bij ongevallen op straat. De uitrusting van de ambulance was nog wel erg eenvoudig: een EHBO-trommel, een brancard, wat spalken en soms een zuurstofapparaat. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal verkeersongelukken toe. Er kwamen nieuwe ambulancediensten, vaak naar aanleiding van een ongeluk waarbij patiënten lang hadden moeten wachten. Iedere gemeente had een eigen spoednummer. En ook het contact tussen meldkamer en ambulance was verre van gemakkelijk. Pas halverwege de jaren zestig kregen de ambulances mobilofoons. 4

5 Het begin van de moderne ambulancezorg Bij de treinramp van Harmelen (1962) werd pijnlijk duidelijk dat het ambulancevervoer niet goed georganiseerd was. De alarmering was rommelig en de brancards pasten niet in verschillende ambulances. Daarop kwam in 1971 de Wet Ambulancevervoer, waardoor de oprichting van 40 Centrale Posten Ambulancevervoer (CPA) die de zorg moesten coördineren een feit was. CPA s werden verbonden aan een GGD of gekoppeld aan de meldkamer van de brandweer. Verder betekende de Wet Ambulancevervoer dat de provincies bepaalden hoeveel ambulances er waar moesten staan, zodat er bij spoedgevallen binnen 15 minuten hulp kon zijn. Ook werden er eisen gesteld aan materieel en personeel. Er kwamen (gespecialiseerde) verpleegkundigen op de auto en eind jaren tachtig ontstond er een ambulanceopleiding. Ambulancechauffeurs en -verpleegkundigen gingen volgens protocollen werken (1992). Daarmee ontstond eenduidigheid in de zorg. Een patiënt met een gebroken been wordt tot op de dag van vandaag in Groningen op dezelfde manier behandeld als in Maastricht. Ook de uitrusting van de ambulance breidde fors uit met onder meer hart- en beademingsapparatuur. Verder werden er landelijke afspraken gemaakt over de kleding, zodat ambulancezorgverleners altijd en overal herkenbaar zijn. Begin jaren negentig formuleerde de sector het streven naar grotere organisaties: Regionale Ambulancevoorzieningen (RAV-en). RAV-en bestaan uit een ambulancedienst en een Meldkamer Ambulancezorg (MKA), de vroegere CPA. Doordat steeds meer mensen telefoon kregen ontstond de behoefte aan een landelijke regeling voor alarmering. In 1986 ging van start. Sinds 1997 bestaat, mede onder invloed van Europese regelgeving, 112. In het verlengde daarvan professionaliseerden de meldkamers en de daar werkzame centralisten zich verder. Jaartal Diensten Ambulances (+ 24 MKA s) 668 5

6 Ambulancezorg onder normale omstandigheden Als er een ongeluk gebeurt op straat wordt 112 gebeld. De centralist vraagt de melder of politie, brandweer of ambulance nodig is. In dat laatste geval wordt doorverbonden met de MKA. De centralist daar zal eerst achterhalen waar iets aan de hand is, wat het telefoonnummer van de melder is (voor het geval de verbinding wordt verbroken) en wat er aan de hand is. Daartoe moet hij of zij doorvragen, goed luisteren en een inschatting proberen te maken. Hoe ernstig is het? Op basis daarvan besluit de centralist of er een ambulance wordt gestuurd en zo ja, met welke urgentie: Urgentie A1 gevaar voor het leven of blijvende invaliditeit van de patiënt (bijvoorbeeld pijn op de borst, ademhalingsmoeilijkheden of een hartstilstand) met zwaailicht en sirene (de ambulance heeft voorrang; weggebruikers wijken uit naar rechts of links, zodat de ambulance rechtdoor kan) binnen 15 minuten. Urgentie A2 geen direct levensgevaar, maar snelle hulp is nodig (bijvoorbeeld acute ontstekingen zoals van de blindedarm of ongevallen met gering letsel) eventueel met zwaailicht en sirene binnen 30 minuten. Urgentie B overig (bijvoorbeeld vervoer van mensen die voor onderzoeken of behandelingen naar het ziekenhuis moeten). Nadat een ambulance op weg is gestuurd geeft de centralist de melder zonodig instructies. Die kunnen variëren van simpele adviezen tot uitleg over het toepassen van reanimatie. De centralist kan het ambulanceteam dat intussen onderweg is op een scherm volgen. Verpleegkundige en chauffeur proberen zo snel mogelijk ter plaatse te komen. Dat lukt niet altijd. Soms treedt vertraging op doordat bijvoorbeeld een melder moeilijk te verstaan is of niet weet waar hij of zij zich precies bevindt. Bij veel spoedgevallen tegelijk kan het zijn dat een ambulance van verder weg moet komen. Ook kunnen slecht weer of grote verkeersdrukte een rol spelen. Als de ambulancezorgverleners zijn aangekomen nemen ze snel de situatie van en rond de patiënt op. Die is iedere keer weer anders. Ambulanceverpleegkundigen en -chauffeurs behandelen patiënten op straat, in restaurants, het ruim van een schip, op voetbalvelden of in een hagelbui. Ook is geen patiënt hetzelfde. Soms zijn mensen bewusteloos, hebben acute pijn of zijn in de war. Steeds weer gaat het erom op basis van 6

7 uitvragen, lichamelijk onderzoek, metingen en observaties vast te stellen wat er aan de hand is en vervolgens methodisch, volgens de protocollen, te handelen. De patiënt wordt gestabiliseerd en klaar gemaakt voor vervoer. Soms wordt een patiënt niet meegenomen. Bijvoorbeeld als hij of zij bekend is met een aandoening (epilepsie, suikerziekte) en zelf weet wat er nodig is en thuis kan komen. In andere gevallen wordt wel eens om assistentie van een tweede ambulance of van de brandweer of de politie gevraagd. Tijdens het vervoer van de patiënt blijft de verpleegkundige regelmatig controles uitvoeren van bijvoorbeeld de bloeddruk. De chauffeur doet het zwaailicht en de sirene aan als hij of zij zo snel mogelijk door het verkeer moet komen. Soms is het juist zaak zo voorzichtig mogelijk te rijden, bijvoorbeeld met een patiënt met rugletsel. In het ziekenhuis wordt de patiënt meestal overgedragen aan een arts of verpleegkundige van de afdeling Spoedeisende Hulp (SEH). Ambulancezorg in soorten en maten: hulpambulance: een auto ingericht voor liggend vervoer, maar met minder uitrusting en minder hoog opgeleid personeel MICU (Mobile Intensive Care Unit): een grote ambulance waar een IC-bed ingeschoven kan worden; bedoeld voor het vervoer van instabiele patiënten babylance: een ambulance waarin baby s die te vroeg geboren zijn of die ademhalingsmoeilijkheden hebben worden vervoerd naar een speciaal ziekenhuis ambulancemotor: motor, die snel ter plaatse kan komen, bemand door een ambulanceverpleegkundige met een speciale rijopleiding; uitrusting komt overeen met die van een ambulance Rapid Respondervoertuig: een gewone auto waarin een ambulanceverpleegkundige rijdt. 7

8 Ambulancezorg onder bijzondere omstandigheden Bij grootschalige ongevallen en rampen (GHOR) is meer nodig dan een ambulance met bemanning. Er zijn veel mensen die hulp nodig hebben. Opschaling is dan aan de orde. Dat verloopt via de MKA. Het eerste ambulanceteam dat ter plaatse komt coördineert de hulpverlening totdat er een leidinggevende arriveert. Dat betekent een verkenning van de situatie en contact leggen met brandweer en politie. Ook wordt een Mobiel Medisch Team (MMT) ingezet. Dat bestaat uit een speciaal opgeleide arts (chirurg of anesthesist) en een gespecialiseerde verpleegkundige. Slachtoffers worden net als in gewone situaties, ter plaatse gestabiliseerd en klaar gemaakt voor vervoer naar een ziekenhuis. Voorbeelden van grootschalige ongevallen en rampen: Bijlmerramp, 4 oktober 1992, Israëlisch vrachtvliegtuig boort zich in een flat in Amsterdam Herculesramp, 15 juli 1996, transportvliegtuig crasht op vliegveld Eindhoven Vuurwerkramp, 13 mei 2000, vuurwerkopslagplaats in Enschede ontploft Cafébrand, 1 januari 2001, kerstversiering vat vlam in een drukbezochte bar in Volendam. 8

9 Ambulancezorg, deel van een keten Ambulancezorgverleners werken intensief samen met anderen. Met artsen en verpleegkundigen van de SEH of het MMT bijvoorbeeld. Een MMT is verbonden aan een groot ziekenhuis (traumacentrum), waarvan er 10 zijn in Nederland. De MMT s beschikken over een eigen auto; vier ook over een helikopter. Verder komt het ambulanceteam de huisarts regelmatig tegen. Voor het vervoer van een patiënt vanuit huis bijvoorbeeld. Bij een ongeval hebben de ambulanceverpleegkundige en -chauffeur vaak te maken met politie en brandweer. Die zetten de omgeving af en kunnen bijvoorbeeld slachtoffers uit een autowrak bevrijden. Op sommige plaatsen in Nederland worden brandweer en politie ingezet als first responders. Dat zijn hulpverleners met een beperkte medische opleiding die snel ter plaatse kunnen zijn en hulp bieden tot de ambulance arriveert. Ze kunnen zo nodig ook een patiënt reanimeren. 9

10 Tenslotte De tijd van het ambulancevervoer ligt ver achter ons. Ambulancezorg is hoogwaardige zorg, die wordt geleverd door professionals die continu worden getraind en geschoold. Op die manier kan de kwaliteit geleverd worden waar iedere patiënt recht op heeft. Daaraan wordt in iedere ambulanceorganisatie, op iedere meldkamer ambulancezorg gericht gewerkt. De ambulancesector is dan ook de zorgsector met het hoogste aantal gecertificeerde organisaties in Nederland. 10

11 Colofon Dit boekje is uitgegeven door : Ambulancezorg Nederland Veerallee 68 Postbus AL Zwolle T F info@ambulancezorg.nl Tekst Huising Communicatie- & BeleidsAdvisering, Tiel Redactie Margreet Hoogeveen Liesbeth Prins Vormgeving Vormix, Maarssen Druk Stimio Consultants Drukwerk & Design, Tiel Fotografie A3chem, Hilversum P. Hofman (pag.9, midden) Juni

12