Stemmen in een kerk, school & buurthuis

Transcriptie

1 Stemmen in een kerk, school & buurthuis Notitie CDA Den Haag Januari 2013

2 2 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Inhoudsopgave: 1. Aanleiding p De feiten p De stembureaus die negatief scoren p Stembureaus die gemiddeld scoren p Stembureaus die bovengemiddeld scoren p Conclusie ten aanzien van de cijfers en overige gegevens & Slotconclusie p. 15 Bijlagen p. 16

3 3 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Aanleiding Het CDA kreeg afgelopen zomer veel reacties op het besluit van de gemeente om niet meer te kunnen stemmen in stembureaus. Vele s, telefoontjes, brieven en gesprekken. Breed vanuit de Haagse samenleving, door zowel christen als niet-christenen, werd onze fractie bevraagd over het besluit om niet langer de zalen bij of in kerken toe te staan als stembureau. Verbazing ook over de reden die aan de kerkelijke organisaties werd meegegeven: de scheiding van kerk en staat. Veel van deze vragen vanuit de stad en het onbegrip ook over de reacties vanuit het stadhuis op vragen, brieven en uitnodigingen voor gesprek zijn aanleiding voor ons om deze notitie op te stellen. Niet om onrust te zaaien maar wel om scherp voor de geest te krijgen waarom dit besluit is genomen en ook waarom het CDA met velen in de stad Den Haag van mening is dat dit een eenmalige actie was die bij de eerst volgende verkiezingen dient te worden teruggedraaid. Reden die bij beantwoording van het college werd gegeven is dat stemmen in kerken opkomstverlagend werkt. Bij de evaluatie van verkiezingen zijn hiervoor cijfers gepresenteerd. Maar wat betreft het CDA werden hier appels met peren vergeleken. In wijken waar opkomst laag is zal ook de opkomst in kerken lager zijn. Om de discussie hierover helder te kunnen voeren heeft het CDA zelf een analyse uitgevoerd, waaruit wij de conclusie trekken dat het per kerkgebouw verschilt of deze opkomstbevorderend of opkomstverlagend werkt. Kerken categorisch uitsluiten als kerkgebouw is onjuist.

4 4 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari De feiten Met betrekking tot de opkomst in stembureaus zijn er vrij eenvoudige manieren om de opkomstpercentages te berekenen. In de bijlagen is een overzicht van de opkomstpercentages in Den Haag en de 28 kerken die uitdrukkelijk vermeld staan in de cijfers van de gemeente Den Haag van de gemeenteraadsverkiezingen in 2010, de Tweede Kamerverkiezingen in 2010 en 2012 en de Provinciale verkiezingen in Wanneer deze getallen vergeleken worden met opkomst in de directe omgeving kan worden nagegaan of het gebouw wel of niet aantrekkelijk is als stemlokatie. De vergelijking die in een gemeentelijke analyse wordt gemaakt gaat mank omdat hier getallen niet in hun directe omgeving maar met heel Den Haag worden vergeleken. Hieronder hebben wij een onderscheid gemaakt tussen stembureaus die wel en niet scoren ten opzichte van de wijk, het stadsdeel en de stad.

5 5 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari De stembureaus die negatief scoren: Outreachkerk: Ten opzichte van de gemiddelde opkomst in Den Haag scoren deze twee stemlokalen (op één locatie) tussen de 17,8 en 34,1 procentpunt slechter de afgelopen verkiezingen. Dit kan duiden op een negatieve invloed. Maar wie naar de opkomst in de wijk kijkt, Moerwijk, ziet dat het opkomstpercentage in deze wijk de afgelopen jaren tussen de 32 en 48 % lag, dit is een stuk lager dan de gemiddelden voor heel Den Haag die tussen de 50 en 70 % liggen. Bij de laatste verkiezingen waar het stembureau werd gebruikt zien wij dat deze twee stembureaus maar 3-4 % onder het gemiddelde van de wijk scoren. Een vergelijking tussen de Tweede Kamerverkiezingen 2010 en 2012 laat zien dat door de sluiting van het stembureau de opkomst in de wijk Moerwijk niet omhoog gaat (47,8 % naar 47,1 %). De jongerenruimte in het Wijkcentrum Moerwijk (het stembureau dat extra is toegevoegd) komt ook niet boven dit gemiddelde uit. Katholieke Kerk de Overkant Het stemlokaal de Katholieke Kerk de Overkant ligt in de wijk het Valkenboskwartier. De opkomst in dit stemlokaal ligt een stuk lager dan in Den Haag (15-22 procentpunt). In minder mate verschilt de opkomst met het opkomstpercentage in de wijk (7-16 procentpunt). Een opmerkelijk feit is echter dat het stembureau Katholieke Kerk de Overkant in feite geen kerk is. Het gebouw wordt gebruikt als feestlocatie. In deze feestlocatie hangt volgens de beheerder niet eens een kruisje aan de muur. De enige link met een kerk is dat de eigenaar van het pand de Parochie is. De Goede Herder Kapel De Goede Herder Kapel scoort net als de wijk Valkenboskwartier (zie hierboven) minder goed met betrekking tot de opkomst tijdens de verkiezingen. Bijvoorbeeld tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 is de opkomst hier 53,1 %. Interessant om te benadrukken is dat dit stemlokaal is gevestigd in de Heesterbuurt. Twee andere stemlokalen in deze wijk zijn basisschool de Drie Linden (2 e Braamstraat) en Ontmoetingscentrum De Luifel (Weigeliaplein). Opkomst in beide stemlokalen ligt bij Tweede Kamerverkiezingen in 2010 op 54,0 % (Drie Linden) en 40,2 % (De Luifel). Voor 2012 is De Goede Herder Kapel ook nog open als stembureau. Wie de vergelijking ziet tussen dit stembureau (opkomstpercentage 53,7 %) en twee andere stembureaus in de wijk (Drie Linden 57,4 % en De Luifel 51,9 %) kan niet concluderen dat de vestiging van een stemlokaal in de Goede Herder Kapel voor mensen een psychologische drempel vormt om te gaan stemmen. Het gemiddelde ligt lager dan die in de gehele stad maar op micro niveau ligt het op één lijn met andere stemlokalen in de Heesterbuurt.

6 6 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Evangelische gemeente Morgenstond Dit is een stemlokaal die zowel op stads-, stadsdeel- en wijkniveau onder het gemiddelde scoort. Vier dingen zijn echter wel interessant om te bekijken in het Geuzen- en Statenkwartier. 1. De zeer hoge opkomst in een van de stemlokalen van de (Christelijke) basisschool Het Mozaïek. Opkomstpercentage GR 2010 TK 2010 PS 2011 TK2012 Stemlokaal Mozaïek 69,5% 96,1% 69,1% 88,8% Den Haag 52,9% 69,4% 50,4% 68,8% Geuzen- en Statenkwartier 66,5% 82,2% 67,6% 83,4% Het lijkt er dus op dat een hoop ouders gaan stemmen bij het wegbrengen danwel ophalen van de kinderen bij school. 2. Stembureau Paagman. Bij de drie verkiezingen in 2010 en 2011 waren geen mensen uitgenodigd om te gaan stemmen bij boekhandel Paagman aan de Frederik Hendriklaan toch gaan hier heel veel mensen uit de wijk heen om te stemmen. opkomst GR 2010 TK 2010 PS 2011 TK2012 Stemlokaal Kiesgerechtigde bij Paagman Daadwerkelijke stemmers De ligging van het stemlokaal in de Evangelische Gemeente Morgenstond is aan de rand van de wijk. Nu is de rand van de wijk in veel wijken geen excuus maar op deze specifieke locatie ligt het niet op de verkeersroute aangezien deze kant van de wijk niet grenst aan een andere wijk maar aan de haven. 4. Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in 2010 was ook het stemlokaal in de Christelijk Kerk open. Waar 554 mensen gingen stemmen terwijl er geen kiesgerechtigde waren aangeschreven om hier te gaan stemmen.

7 7 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 De Noorderkerk In de twee stemlokalen die zijn ingericht in Noorderkerk is de opkomst over het algemeen genomen lager tijdens de verkiezingen in 2010 en Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 is de opkomst nog wel hoger ten opzichte van Den Haag als geheel (+10,8 procentpunt), het stadsdeel (+6,6 procentpunt) en de wijk (+8,1 procentpunt). Ook tijdens de verkiezingen voor de Provinciale Staten ligt de opkomst ongeveer gelijk met de gemiddelde opkomst in Den Haag (-0,2 procentpunt) en de wijk (+0,3 procentpunt). Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2010 doet dit stembureau het echter wel bovengemiddeld slechter (-17,3 procentpunt t.o.v. de stad en -11,9 procentpunt t.o.v. de wijk). Het tweede stemlokaal weet weinig kiezers te trekken in de jaren 2010 en Met opkomstpercentages tussen de 28 en 40,1 procent is de opkomst een stuk lager dan in de wijk en de stad. Zoals wij vaker zien uit de cijfers met betrekking tot de opkomst doet een tweede stemlokaal op één locatie het slechter. Een iets tegenvallend resultaat viel dus te verwachten. Daartegenover staat ook het in Duinoord gelegen stembureau in de Maranathakerk. De kerk scoort in de periode een opkomst tussen de 65 en 87 procent. Dit is 12 tot 18 procentpunt hoger dan in de stad Den Haag en 8 tot 22 procentpunt hoger dan in de wijk Duinoord. Dat er voor de inwoners van Duinoord een drempel is om te gaan stemmen in een stemlokaal gevestigd in een kerk is hiermee onwaarschijnlijk aangezien menig stemmer de weg weet te vinden naar, een andere kerk, de Maranathakerk. Abdijkerk Loosduinen Voor de volledigheid noemen wij ook nog de Abdijkerk in Loosduinen. Zowel het stadsdeel als de wijk Loosduinen kennen een opkomstpercentage iets boven gemiddeld. De opkomst in de Abdijkerk ligt met 23,5 % ver onder dit opkomstpercentage. Drie mogelijke redenen voor een lage opkomst - Bij de twee verkiezingen in 2010 voor zowel de gemeenteraad als de Tweede Kamer is in de Abdijkerk geen stemlokaal gevestigd. Kiezers hebben in 2010 dus tweemaal gestemd bij een ander stemlokaal (verder in het verleden hebben wij geen gegevens). Het is dus niet opmerkelijk dat mensen het stemlokaal minder snel opzoeken hoewel ze wel zijn gewezen op dit stemlokaal. - Naast de Abdijkerk (Willem III straat 40) is WoonZorgPark Loosduinen gelegen (Willem III straat 36) waar ook een stemlokaal is gevestigd. - Loosduiners weten het stadsdeelkantoor op het Loosduinse Hoofdplein goed te vinden de opkomst is hier tijdens de Provinciale Statenverkiezing in ,2 procent terwijl het opkomstpercentage in Den Haag blijft steken op 50,4 procent (ruim 35 procentpunt hoger).

8 8 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Conclusie aangaande De stembureaus die negatief scoren: In dit hoofdstuk hebben wij de stembureaus opgesomd die onder het gemiddelde scoren. Wij begonnen met de Outreachkerk in Moerwijk, hierbij bleek dat de opkomst niet lager was dan in de wijk wat aangeeft dat er geen bewijs is voor een psychologische drempel. De Katholieke Kerk de Overkant, scoorde onder het gemiddelde van de wijk. Opmerkelijk bij dit gebouw is dat gelet op de uitstraling en inrichting men moeilijk kan staven dat het hier om een kerkgebouw gaat. Dan de Goede Herderkapel. De vergelijking met twee andere stemlokalen in de Heesterbuurt laat zien dat de opkomst in de Goede Herderkapel vergelijkbaar is met omliggende stembureaus en daarmee niet verassend. Ook hier is geen bewijs te vinden voor een psychologische drempel. De Evangelische gemeente Morgenstond scoort wel iets onder het gemiddelde in de wijk. Op pagina 6 staan vier goede redenen vermeld die deze lagere opkomst verklaren. Gelet op de populariteit van de omliggende stemlokalen en de ligging van het stembureau kan bij de volgende verkiezingen worden gekeken of er alternatieven voor handen zijn. Er kan niet worden gesteld dat de locatie als zodanig een psychologische drempel vormt voor kiesgerechtigden. De opkomst in het tweede stemlokaal van de Noorderkerk valt tegen. Echter de opkomst in de Maranthakerk, in dezelfde wijk, laat zien dat er in de wijk geen psychologische drempel is om te gaan stemmen in (een bijgebouw van) een kerkgebouw. Tot slot de Abdijkerk in Loosduinen. Deze locatie heeft tijdens de afgelopen verkiezingen maar éénmaal dienstgedaan als stemlokaal. Met het stemlokaal vlakbij en het drukbezochte stadsdeelkantoor is hier ook geen bewijs te vinden voor een psychologische drempel. Hiermee hebben wij de stembureaus die negatief scoren besproken. Op basis van de bovenstaande informatie valt niet te stellen dat hier sprake is van een psychologische drempel zoals verwoord in de antwoorden op schriftelijke vragen van Gert-Jan Bakker 1 en de brief aangaande de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezingen 2. 1 Schriftelijke vragen Gert-Jan Bakker (CDA) inzake Stembureaus in gebouwen levensbeschouwelijke instellingen, RIS (Sv ). 2 Brief van het college van burgemeester en wethouder inzake Evaluatie Tweede Kamerverkiezingen 2012, RIS (rm ).

9 9 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Stembureaus die gemiddeld scoren Hieronder kunt u vinden welke stembureaus gevestigd in of bij religieuze instellingen geen grote afwijkingen laten zien met betrekking tot het opkomstpercentages en daarmee ook geen bewijs leveren voor een psychologsiche drempel om te gaan stemmen in of bij religieuze instellingen. Basement Sion Kerk Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 scoort dit stembureau 5-7 procentpunt onder het gemiddelde in de stad en de wijk. De gemiddelde opkomst ligt wel iets hoger dan die van het stadsdeel. Bij de volgende verkiezingen in 2010, voor de Tweede Kamerverkiezingen, ligt de opkomst ineens een stuk hoger dan de stad (+21 procentpunt), het stadsdeel (+31 procentpunt) en de wijk (+17,4 procentpunt). Bij de verkiezingen is het stemlokaal gevestigd in een Porto Cabin, of deze locatie gevoelsmatig gelieerd kan worden aan de kerk is bij ons niet bekend. Thomaskerk De opkomst in de Thomaskerk ligt bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 iets onder het gemiddelde van de stad (-2,7 procentpunt) en de wijk (-1,2 procentpunt) maar wel ruim 6 procentpunt boven het gemiddelde van het stadsdeel. Ook bij de verkiezingen van de Provinciale Staten is de opkomst in de Thomaskerk lager dan gemiddeld in de stad (8,4 procentpunt) en de wijk (6,7 procentpunt). Hier tegenover staat de opkomst bij de Tweede Kamer verkiezingen in 2010 waar het gemiddelde ruim boven die in de stad en 14,4 procentpunt boven die van het stadsdeel. Ook scoort het stemlokaal bij deze verkiezingen iets boven het gemiddelde van de wijk Leyenburg. Noorderkerk (stemlokaal I) Bij de stemlokalen die negatief scoren is al ingegaan op deze stemlocatie. In maart 2010 scoort dit stemlokaal bovengemiddeld goed ten opzichte van de stad, het stadsdeel en de wijk waar later in het jaar het opkomstpercentage met 52,2 procent ver achterblijft bij het gemiddelde in de stad en de wijk. In 2011 is deze negatieve trend weer geheel gekeerd aangezien de opkomstpercentages nagenoeg gelijk liggen met die in de stad en de wijk. Doopsgezinde Kerk De doopsgezinde kerk scoort goed ten opzichte van het gemiddelde opkomstpercentage in de stad. in maart 2010 nog rond het gemiddelde in juni 2010 bijna 4 procentpunt hoger en in maart 2011 ruim 12 procentpunt hoger dan gemiddeld. Wel scoort de Doopsgezinde Kerk een stuk lager dan gemiddeld in het stadsdeel en de wijk. Niets om van te schrikken aangezien veel stemgerechtigde uit heel Den Haag in het Centrum van Den Haag gaan stemmen bij de stemlokalen Stadhuis (2 stuks), Centraal Station (2 stuks), de Bijenkorf, de Tweede Kamer, het Provinciehuis en het Medisch Centrum Haaglanden. Bij elkaar stemmen in bijvoorbeeld 2011 ruim kiesgerechtigde in deze stemlokalen uit alle wijken van Den Haag. Dit zorgt voor een hoog opkomstpercentage in het centrum die de cijfers enigszins vertekenen voor dit stadsdeel. Leger Des Heils Voor het stemlokaal bij het Leger des Heils is dezelfde redenatie als die bij de Doopsgezinde Kerk van toepassing. Het stemlokaal scoort in maart 2010 iets onder gemiddelde van Den Haag maar zit daar in juni 2010 en en maart 2011 met 7,5-9,1 procentpunt ruim boven. De opkomst ligt echter ver onder het gemiddelde van de wijk. De hierboven genoemde centraalgelegen en populaire stemlokalen geven hiervoor een verklaring.

10 10 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Paardenberg De Paardenberg scoort in de jaren 2010 en 2011 een zeer hoog opkomstpercentage ten opzichte van de wijk Transvaalkwartier. In maart 2010 is dit 23,9 procentpunt hoger dan de wijk en ook in juni 2010 (+14,5 procentpunt) en maart 2011 (+8,7 procentpunt) is de score fors hoger dan gemiddeld in de wijk. In 2012 is de opkomst echter lager dan de jaren ervoor. Het aantal kiesgerechtigde voor de Paardenberg is in 2012 wel fors verhoogd van 471 in 2010, 669 in 2011 naar 963 in Bijna 500 mensen extra worden geadviseerd om het dichtstbijzijnde stemlokaal op te zoeken. De opkomst lijkt tegen te vallen maar de opkomst is nagenoeg gelijk aan het gemiddelde in de wijk Transvaalkwartier (- 0,5 procentpunt). Protestante gemeente Kruispunt De opkomst bij het ingerichte stemlokaal bij de Protestante Gemeente Kruispunt ligt lager dan in het stadsdeel maar scoort positief ten aanzien van de wijk (Mariahoeve en Marlot). In juni 2010 ligt het een half procentpunt hoger dan in de wijk als geheel en in 2011 is dit gestegen tot ruim 5 procentpunt. Breakthrough Sanctuary Breakthrough Sanctuary scoort in de loop der jaren een opkomstpercentage van 3,4 tot 11,2 procentpunt boven het gemiddelde in Den Haag. Wel is de opkomst 3,8-8,5 procentpunt onder het gemiddelde in de wijk. Veel mensen gaan stemmen in het stadsdeelkantoor Bezuidenhout (2 stemlokalen voor handen) met een opkomst boven de 80 % (juni 2010). Ook het in de buurt bekende wijkcentra Bezuidenhout wordt drukbezocht met een opkomst van maar liefst 91,1% (juni 2010). Ook de twee basisscholen in de wijk scoren bovengemiddeld goed met een opkomst boven de 76 procent. Vredeskapel De opkomst in de Vredeskapel ligt in procentpunt boven het gemiddelde in de stad maar wel 7 procentpunt onder het gemiddelde in de wijk. In de Archipelbuurt zijn maar enkele stemlokalen. De meeste wijkbewoners gaan naar het dichtbij de Vredeskapel gelegen wijkcentrum t Klokhuis waar twee stemlokalen zijn ingericht. Daarbij heeft de Vredeskapel bij de twee voorgaande verkiezingen in 2010 niet dienst gedaan als stemlokaal. Onbekend maakt in deze onbemind. Vredekerk De Vredekerk scoort 7-8 procentpunt onder het gemiddelde van Den Haag. De Vredekerk is gelegen in de wijk Morgenstond. Het gemiddelde opkomstpercentage in deze wijk ligt onder het gemiddelde van de stad. Ten opzichte van het stadsdeel en de wijk scoort het stemlokaal in de Vredekerk net iets boven het gemiddelde bij alle drie de verkiezingen in 2010 en 2011.

11 11 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Conclusie aangaande Stembureaus die gemiddeld scoren De hierboven behandelde kerken laten allen zien dat er geen enkele bewijs is voor een psychologische drempel. De Basement Sion Kerk scoort zelfs ruim boven het gemiddelde van de wijk in juni Waar de Thomaskerk ook onder het gemiddelde scoort is de opkomst in juni 2010 net als in de Basement Sion Kerk weer boven het gemiddelde. De Noorderkerk scoort in 2010 eerst goed, later onder het gemiddelde en bij de Provinciale Statenverkiezingen blijkt het stemlokaal het weer goed te doen. De Doopsgezinde Kerk weet ook aardig wat kiezers te trekken. Gelet op het stadsdeel en de wijk waar het stemlokaal is gelegen is het niet verwonderlijk dat een vergelijking met deze cijfers iets mank gaat. Zoals hierboven aangegeven weten veel kiesgerechtigden uit heel Den Haag de stembureaus in het stadhuis (2 stuks), het Centraal Station (2 stuks), de Bijenkorf, de Tweede Kamer, het Provinciehuis en het Medisch Centrum Haaglanden te vinden. Dit zorgt voor een hoog opkomstpercentage in het centrum die de cijfers enigszins vertekenen voor dit stadsdeel. Voor het stemlokaal gevestigd bij het Leger des Heilskan hetzelfde gesteld worden. De Paardenberg scoort ook goed door de jaren heen en in 2012 ligt de opkomst zo goed als gelijk met die in de wijk Transvaalkwartier. De Protestante Gemeente Kruispunt scoort door de jaren heen goed in vergelijking met de wijk. Tot slot de Breakthrough Sanctuary en de Vredeskapel. De Breakthrough Sanctuary scoort goed in vergelijking met de stad maar minder in vergelijking met de wijk. De goede opkomst in het stadsdeelkantoor, de basisscholen en het wijkcentra geven hiervoor een passend antwoord. De Vredeskapel is relatief onbekend in de buurt aangezien het de afgelopen jaren niet heeft gefunctioneerd als stemlokaal. Veel kiesgerechtigden uit de Archipelbuurt stemmen in het wijkcentrum. De Vredekerk in Morgenstond scoort onder het gemiddelde van de stad maar net iets boven het gemiddelde van de wijk en het stadsdeel bij alle verkiezingen in 2010 en Gezien al het voorstaande is zeker niet te zeggen dat het stemmen in (bijgebouwen van) kerken een psychologische drempel vormt voor kiezers. Daarentegen geven enkele van de bovengenoemde stemlokalen zelfs relatief positieve uitslagen met betrekking tot de opkomstpercentages tijdens de verkiezingen.

12 12 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Stembureaus die bovengemiddeld scoren Kerk van de Zevendedagsadventisten Zonder dat er mensen actief worden uitgenodigd om te gaan stemmen op deze locatie gaan in juni 2010 (in maart 2010 kon er nog niet gestemd worden) 178 kiezers hun stem uitbrengen in dit stemlokaal. In 2011 vinden nog eens 123 kiezers zonder uitdrukkelijke verwijzing hun weg naar dit stemlokaal. Lutherse Kerk Ook in de Lutherse Kerk, die geen dienst deed als stemlokaal in 2010, gaan in stemgerechtigde zonder uitdrukkelijke verwijzing stemmen. Bethelkerk De Bethelkerk in de wijk Waldeck is al jarenlang een stembureau en het bevalt de stemgerechtigde Hagenaar en Hagenezen. Het gemiddelde opkomstpercentage ligt procentpunt hoger dan in de rest van de stad en procentpunt hoger dan in de wijk Waldeck. Bosbeskapel In de jaren 2010 en 2011 ligt het opkomstpercentage 4-11 procentpunt hoger dan het gemiddelde in de stad en tot 4,6 procentpunt hoger dan het gemiddelde in de wijk de Vruchtenbuurt. Sint Agneskerk De opkomst in de Sint Agneskerk ligt in de afgelopen jaren tot 4,4 procentpunt hoger dan het gemiddelde in Den Haag. Nog groter is het verschil met de wijk. 8 tot 13 procentpunt van stemgerechtigde weet de Sint Agneskerk in de jaren 2010 en 2011 beter te vinden dan de andere stemlokalen in het Valkenboskwartier. Evangelische Broedergemeente In maart 2010 worden 1149 mensen uitgenodigd om te gaan stemmen in het gebouw van de Evangelische Broedergemeente. 733 kiezers gaan daadwerkelijk stemmen in dit stemlokaal een opkomst van 63,8 procent dit ligt 5,5 procentpunt hoger dan het gemiddelde in het Regentessekwartier en bijna 11 procentpunt hoger dan in Den Haag. In juni 2010 en maart 2011 worden geen kiesgerechtigden actief verwezen naar dit stemlokaal toch weten nog 539 (juni 2010) en 434 (maart 2011) dit stembureau te vinden.

13 13 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Christelijk Kerk In maart 2010 ligt het opkomstpercentage in de Christelijk Kerk ongeveer gelijk met het opkomstpercentage in de buurt (-0,5 procentpunt) dit is echter wel ruim 13 procentpunt boven het gemiddelde opkomstpercentage in Den Haag. In maart 2010 zijn er in de kerk wel twee stemlokalen gevestigd en het tweede stemlokaal scoort bijna 5 procentpunt boven het gemiddelde in Den Haag maar bijna 9 procentpunt onder het gemiddelde in de wijk (zie ook voor mogelijke oorzaken de opmerkingen bij Evangelische Gemeente Morgenstond). In juni 2010 wordt niemand geadviseerd te stemmen in de Christelijk Kerk maar toch komen er bijna net zoveel stemmers als drie maanden eerder (564 om 554). In maart 2011 worden kiesgerechtigden weer uitgenodigd om te gaan stemmen in de kerk en maar liefst 93,6 % weet de weg naar de kerk te vinden. Hiermee scoort dit stemlokaal 43 procentpunt boven het gemiddelde in Den Haag en 26 procentpunt boven het gemiddelde in het Geuzen- en Statenkwartier. Maranathakerk Over de Maranathakerk kunnen wij kort zijn. De kerk trekt in de jaren 2010 en procentpunt meer kiezers dan gemiddeld in Den Haag en ten aanzien van het stadsdeel en de wijk scoort dit stemlokaal ook zeer goed. In maart 2010 is de opkomst in de Maranathakerk 8,1 procentpunt hoger dan in Duinoord, in juni 2010 is dit 22,4 procentpunt en in maart 2011 blijft dit hoog op +18,5 procentpunt.

14 14 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Conclusie aangaande Stembureaus die bovengemiddeld scoren Twee hierboven genoemde kerken trekken kiesgerechtigden aan om er te gaan stemmen terwijl niemand een expliciete uitnodiging heeft gehad om in dit stemlokaal te gaan stemmen. De Kerk van de Zevendedagsadventisten scoort 187 en 123 stemmers en Lutherse Kerk scoort ruim 200 kiezers. Ook de Bethelkerk laat zien dat kiesgerechtigden geen moeite hebben met het stemmen in een kerk. Met een opkomst ruim boven het gemiddelde van de stad (19-22 procentpunt) en de wijk (17-26 procentpunt) is deze locatie die veel mensen aantrekt. Ook van de Bosbeskapel kan gezegd worden dat kiezers geen enkele moeite hebben om de weg naar dit stemlokaal te vinden, de opkomst is hier bij de verkiezingen in 2010 en 2011 ruim hoger dan gemiddeld. Niet alleen in Waldeck en de Vruchtenbuurt is geen bewijs te vinden voor een psychologische drempel ook in het Valkenboskwartier vinden kiesgerechtigden de Sint Agneskerk zonder problemen. De Evangelische Broedergemeente scoort goed en ook als de kiesgerechtigde niet expliciet wordt verwezen naar het stemlokaal weten zij de weg te vinden naar dit kerkgebouw. De Christelijk Kerk doet niet onder voor de andere stemlokalen in onze stad met in 2011 zelfs een opkomst van 93,6 procent is dit stemlokaal zelfs erg populair. Tot slot de Maranathakerk. Uit de cijfers komt duidelijk naar voren dat de inwoners van Duinoord geen enkele moeite hebben met het stemmen in een kerkgebouw. De laatste twee verkiezingen waarbij er een stemlokaal was gevestigd in de kerk komen er rond de 20 procentpunt meer kiezers op af dan in de omliggende stemlokalen. De conclusie van de hierboven vermelden gegevens kan zijn dat kiesgerechtigden geen psychologische drempel ervaren om in een kerk te stemmen. De laatst genoemde acht stemlokalen laten zelfs een heel ander beeld zien: kiesgerechtigden kunnen de kerken makkelijk vinden en de opkomstpercentages in veel stemlokalen gevestigd in kerken ligt hoog.

15 15 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Conclusie ten aanzien van de cijfers en overige gegevens Wat zeggen de cijfers en overige gegevens? Naar de mening van het CDA Den Haag kan op basis van de cijfers kan geen enkel bewijs worden gegeven voor een mogelijke psychologische drempel voor stemgerechtigden om te gaan stemmen in stemlokalen bij of in religieuze gebouwen. Wellicht dat er op basis van het bovenstaande het tegendeel zelfs kan worden beweerd. Voor nu is de conclusie voldoende dat de gegevens een besluit om de stemlokalen in religieuze instellingen te sluiten geenszins rechtvaardigen. De gegevens hierboven laten zien dat de lage opkomst in bepaalde stemlokalen die in of bij religieuze instellingen zijn gevestigd prima te verklaren zijn op basis van de cijfers uit de wijk en de stad ten aanzien van de opkomstpercentages. Daarbij laten de stemlokalen die gemiddeld of hoog scoren met betrekking tot het opkomstpercentage zoals gesteld meer aanwijzingen voor het tegenovergestelde zien. Mensen hebben blijkens de cijfers geen enkele moeite met het stemmen in of bij kerkgebouwen. Goed is ook nog te benoemen hoeveel mensen er in totaal in een stemlokaal zijn gaan stemmen die waren gevestigd in of bij een religieuze instelling. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 gingen er in 20 stemlokalen kiesgerechtigden naar stemlokalen in religieuze instelling. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van juni 2010 gingen er kiesgerechtigden in 22 stemlokalen (gevestigd in of bij een religieuze instelling) stemmen. En bij de Provinciale Verkiezingen in 2011 was dit aantal (24 stemlokalen). Bij de laatste verkiezingen in 2012 voor de Tweede Kamer vonden nog het stemlokaal gevestigd in De Paardenberg en de Goede Herderkapel. Slotconclusie De reden om de stemlokalen te sluiten blijft voor het CDA in het ongewisse. Op basis van al het bovenstaande kunnen wij niet concluderen dat stemmen in of bij religieuze instellingen voor de kiezer een drempel opwerpt om te gaan stemmen. Het inrichten van stemlokalen op centrale, bekende plaatsen is daarmee niet in strijd en kan een impuls geven aan de opkomst bij de verkiezingen in Den Haag. Nu de precieze reden om tot het besluit over te gaan niet bekend is, kunnen wij alleen maar uit gaan van de cijfers en feiten. Op basis hiervan is het besluit niet te volgen en kan in de toekomst weer gewoon in de kerk gestemd worden. Ondanks alle maatregelen en alle stemlokalen op openbare en drukbezochte, centraalgelegen locaties zonder psychologische drempels is de opkomst niet alleen eenvoudigweg lager, ook worden stemlokalen gesloten die duizenden mensen de mogelijkheid bood om te gaan stemmen.

16 Bijlagen Totaaloverzicht bij vier verschillende verkiezingen (maart 2010, juni 2010, maart 2011 en september 2012) Verkiezing: Stemlokaal: stemgerechtigde stemmers opkomst in % T.o.v. Den Haag T.o.v. Stadsdeel GR Maart 2010 Bethelkerk ,2 +19,3 +13,7 +17,3 TK juni 2010 Bethelkerk ,2 +19,8 +18,3 +25,5 PS Maart 2011 Bethelkerk ,2 +21,8 +24,8 T.o.v. wijk GR Maart 2010 TK juni 2010 Basement Sion Kerk ,7-7,2 +1,8-5,6 Basement Sion Kerk ,8 +21, ,4 PS Maart 2011 Porto Cabin ,5 GR Maart 2010 Thomaskerk ,2-2,7 +6,3-1,2 TK juni 2010 Thomaskerk ,2 +4,8 +14,4 +0,8 PS Maart 2011 Thomaskerk ,0-8,4-6,7 GR Maart 2010 Vredekerk ,5-7,4 +1,6 +1,2 TK juni 2010 Vredekerk ,2-8,3 +1,4 +2,9 PS Maart 2011 Vredekerk ,5-6,9 +3,6 GR Maart 2010 Outreachkerk ,8-33,1-24,1-16,7 TK juni 2010 Outreachkerk ,8-32, ,3 PS Maart 2011 Outreachkerk ,1-21,3-3,8

17 17 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 GR Maart 2010 Oureachkerk ,1-17,8-8,8-1,4 TK juni 2010 Oureachkerk ,3-34,1-24,4-11,8 PS Maart 2011 Oureachkerk ,6-21,8-4,3 GR Maart 2010 Bosbeskapel ,7 +10,8 +7,3 +2,8 TK juni 2010 Bosbeskapel ,9 +6,4 +2,8 +0,1 PS Maart 2011 Bosbeskapel ,4 +4,0 +4,6 GR Maart 2010 KK de Overkant ,9-15,0-18,5-6,9 TK juni 2010 KK de Overkant ,5-16,9-20,5-7,1 PS Maart 2011 KK de Overkant ,3-22,0-15,6 GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 TK september 2012 De Goede Herder Kapel ,1-17,8-21,3-9,7 De Goede Herder Kapel ,1-16,3-19,9-6,5 De Goede Herder Kapel ,7-17,7-11,3 De Goede Herder Kapel ,7-15,1-18,6-9,8 GR Maart 2010 Sint Agneskerk ,3 +4,4 +0,9 +12,5 TK juni 2010 Sint Agneskerk ,1 +1,7-1,9 +11,5 PS Maart 2011 Sint Agneskerk ,2 +1,8 +8,2 GR Maart 2010 evangelische broedergemeente , ,9 +7,4 +5,5

18 18 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 TK juni 2010 PS Maart 2011 evangelische broedergemeente plus 539 stemmers! evangelische broedergemeente plus 434 stemmers! GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Chr kerk ,0 +13,1 +7,5-0,5 Chr kerk plus 554 stemmers! Chr kerk ,6 +43,2 +26 Evang gemeente Morgenstond Evang gemeente Morgenstond ,3-16,1-21,1-28,9 Evang gemeente Morgenstond ,0-14,4-31,7 GR Maart 2010 Maranathakerk ,1 +12,2 +6,6 +8,1 TK juni 2010 Maranathakerk ,6 +17,1 +12,1 +22,4 PS Maart 2011 Maranathakerk ,4 +18,0 +18,5 GR Maart 2010 Noorderkerk ,7 +10,8 +5,2 +6,7

19 19 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 TK juni 2010 PS Maart 2011 Noorderkerk ,2-17,3-22,3-11,9 Noorderkerk ,2-0,2 +0,3 GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Noorderkerk ,8-21,1-26,7-25,2 Noorderkerk ,1-29,3-34,4-24 Noorderkerk ,0-22,4-22 GS Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Doopsgezinde kerk ,6-0,3-5,1-24,1 Doopsgezinde kerk ,3 +3,9-0,8-36 Doopsgezinde kerk ,9 +12,5-28,4 GR Maart 2010 Leger des Heils ,2-1,7-6,5-25,5 TK juni 2010 Leger des Heils ,9 +7,5 +2,8-32,4 PS Maart 2011 Leger des Heils ,5 +9,1-31,8 GR Maart 2010 Paardenberg ,2 +16,3 +11,5 +23,9 TK juni 2010 Paardenberg ,4 0,0-4,8 +14,5 PS Maart 2011 Paardenberg ,9-3,4 +8,7 TK september 2012 Paardenberg ,7-18,2-24,5-0,5 GR Maart 2010 TK juni 2010 Prot gem. Kruispunt ,3-2,2-11,4 +0,5

20 20 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 PS Maart 2011 Prot gem. Kruispunt ,6 +1,2 +5,3 GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Kerk 7de dags adv plus 178 stemmers! Kerk 7de dags adv plus 123 stemmers! GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Breakthrough sanctuary ,3 +3,4-4,2-3,8 Breakthrough sanctuary ,0 +7,5-11,4-4,9 Breakthrough sanctuary ,6 +11,2-8,5 GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Vredeskapel ,6 +10,2-7,2 GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Lutherse Kerk plus 204 stemmers! GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Abdijkerk Loosduinen ,5-26,9-32,3

21 21 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 GR Maart 2010 TK juni 2010 PS Maart 2011 Chr. kerk ,6 +4,7-0,9-8,9 GR maart 2010 totaal ,9 TK juni 2010 totaal ,4 PS Maart 2011 totaal ,4 TK september 2012 totaal ,8

22 22 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Opkomst Gemeenteraadsverkiezingen maart 2010 Stadsdeel Locatie: Kiesger Stemmen Opkomst 1 Loosduinen ,5 14 Bohemen, Meer en Bos ,9 15 Kijkduin en Ockenburgh ,8 16 Kraayenstein ,2 17 Loosduinen ,0 18 Waldeck ,9 Verschil Den Haag Verschil stadsdeel Verschil Wijk Bethelkerk ,2 +19,3 +13,7 +17,3 2 Escamp ,9 31 Rustenburg en Oostbroek ,2 32 Leyenburg ,4 Basement Sion Kerk ,7-7,2 +1,8-5,6 Thomaskerk ,2-2,7 +6,3-1,2 33 Bouwlust/Vrederust ,5 34 Morgenstond ,3 Vredekerk ,5-7,4 +1,6 +1,2 35 Zuiderpark Moerwijk ,5 Outreachkerk ,8-33,1-24,1-16,7 Oureachkerk ,1-17,8-8,8-1,4 40 Wateringse Veld ,9

23 23 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Segbroek ,4 19 Vruchtenbuurt ,9 Bosbeskapel ,7 +10,8 +7,3 +2,8 12 Bomen- en Bloemenbuurt ,6 13 Vogelwijk ,8 20 Valkenboskwartier ,8 KK de overkant ,9-15,0-18,5-6,9 De Goede Herder Kapel ,1-17,8-21,3-9,7 Sint Agneskerk ,3 +4,4 +0,9 +12,5 21 Regentessekwartier ,9 Evangelische Broedergemeente ,8 +10,9 +7,4 +5,5 4 Scheveningen ,5 01 Oostduinen Belgisch Park ,1 03 Westbroekpark/Duttendel ,2 06 Van Stolkpark en Schev. Bos ,4 07 Scheveningen ,1 08 Duindorp ,2 09 Geuzen- en Statenkwartier ,5 Chr kerk ,0 +13,1 +7,5-0,5 Chr kerk ,6 +4,7-0,9-8,9

24 24 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Zorgvliet ,0 11 Duinoord ,0 Maranathakerk ,1 +12,2 +6,6 +8,1 Noorderkerk ,8-21,1-26,7-25,2 Noorderkerk ,7 +10,8 +5,2 +6,7 5 Centrum ,7 22 Zeeheldenkwartier ,6 23 Willemspark ,1 27 Stationsbuurt ,0 28 Centrum (inclusief extra stemlokalen) ,7 Doopsgezinde kerk ,6-0,3-5,1-24,1 Leger des Heils ,2-1,7-6,5-25,5 29 Schildersbuurt ,4 30 Transvaalkwartier ,3 Paardenberg ,2 +16,3 +11,5 +23,9 37 Groente- en Fruitmarkt ,0 05 Archipelbuurt ,6 6 Laak ,1 38 Laakkwartier en Spoorwijk ,9 39 Binckhorst ,5 7 Haagse Hout ,5

25 25 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Haagse Bos ,8 25 Mariahoeve en Marlot ,7 26 Bezuidenhout ,1 Breakthrough sanctuary ,3 +3,4-4,2-3,8 04 Benoordenhout ,8 8 Leidschenveen-Ypenburg ,2 42 Ypenburg ,0 43 Forepark Leidschenveen ,3 41 Hoornwijck 0 0 Totaal ,9

26 26 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Opkomst Tweede Kamerverkiezingen juni 2010 Stadsdeel Locatie: Kiesger Stemmen Opkomst 1 Loosduinen ,4 14 Bohemen, Meer en Bos ,2 15 Kijkduin en Ockenburgh ,3 16 Kraayenstein ,7 17 Loosduinen ,1 18 Waldeck ,8 Verschil Den Haag Verschil stadsdeel Verschil Wijk Bethelkerk ,2 +19,8 +17,9 +25,5 2 Escamp ,8 31 Rustenburg en Oostbroek ,1 32 Leyenburg ,4 Basement Sion Kerk ,8 +21,3 +31,0 +17,4 Thomaskerk ,2 +4,8 +14,4 +0,8 33 Bouwlust/Vrederust ,3 34 Morgenstond ,3 35 Zuiderpark 0 0 Vredekerk ,2-8,3 +1,4 +2,9 36 Moerwijk ,1 Outreachkerk ,8-32,7-23,0-10,3 Oureachkerk ,3-34,1-24,4-11,8 40 Wateringse Veld ,8

27 27 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Segbroek ,0 19 Vruchtenbuurt ,8 Bosbeskapel ,9 +6,4 +2,8 +0,1 12 Bomen- en Bloemenbuurt ,5 13 Vogelwijk ,1 20 Valkenboskwartier ,6 KK de overkant ,5-16,9-20,5-7,1 De goede Herder Kapel ,1-16,3-19,9-6,5 Sint Agneskerk ,1 +1,7-1,9 +11,5 21 Regentessekwartier ,7 Evangelische Broedergemeente 0 539!!! Plus 539 stemmers 4 Scheveningen ,5 01 Oostduinen Belgisch Park ,0 03 Westbroekpark/Duttendel ,4 06 Van Stolkpark en Schev. Bos ,1 07 Scheveningen ,1 08 Duindorp ,4 09 Geuzen- en Statenkwartier ,2 * Chr kerk Plus 554 stemmers Evang gemeente Morgenstond ,3-16,1-21,2-28,9 10 Zorgvliet ,3

28 28 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Duinoord ,1 Maranathakerk ,6 +17,1 +12,1 +22,4 Noorderkerk ,2-17,3-22,3-11,9 Noorderkerk ,1-29,3-34,4-24,0 5 Centrum ,2 22 Zeeheldenkwartier ,7 23 Willemspark ,3 27 Stationsbuurt ,2 28 Centrum (inclusief extra stemlokalen) ,4 Doopsgezinde kerk ,3 +3,9-0,8-36,0 Leger des Heils ,9 +7,5 +2,8-32,4 29 Schildersbuurt ,1 30 Transvaalkwartier ,9 Paardenberg ,4 0,0-4,8 +14,5 37 Groente- en Fruitmarkt ,6 05 Archipelbuurt ,0 6 Laak ,2 38 Laakkwartier en Spoorwijk ,8 39 Binckhorst ,2 7 Haagse Hout ,6 24 Haagse Bos ,7 25 Mariahoeve en Marlot ,7

29 29 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Prot gem. Kruispunt ,3-2,2-11,4 +0,5 Kerk 7de dags adv Plus 178 stemmers 26 Bezuidenhout ,9 Breakthrough sanctuary ,0 +7,5-11,4-4,9 04 Benoordenhout ,5 8 Leidschenveen-Ypenburg ,3 42 Ypenburg ,0 43 Forepark Leidschenveen ,7 41 Hoornwijck 0 0 Totaal ,4

30 30 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Opkomst Provinciale Statenverkiezing maart 2011 Stadsdeel Locatie: Kiesgerechtigden Stemmen* Opkomst* 1 Loosduinen Bohemen, Meer en Bos ,8 15 Kijkduin en Ockenburgh ,2 16 Kraayenstein ,3 Verschil Den Haag Verschil* stadsdeel Verschil Wijk 17 Loosduinen ,8 Abdijkerk Loosduinen ,5-26,9-32,3 18 Waldeck ,6 Bethelkerk ,4 +28,0 +24,8 2 Escamp Rustenburg en Oostbroek ,6 32 Leyenburg ,8 Basement Sion Kerk Thomaskerk ,0-8,4-6,7 33 Bouwlust/Vrederust , Morgenstond 35 Zuiderpark ,8 Vredekerk ,5-6,9 +3,6 36 Moerwijk ,9 Outreachkerk ,1-21,3-3,8

31 31 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Oureachkerk ,6-21,8-4,3 40 Wateringse Veld ,1 3 Segbroek Vruchtenbuurt ,7 Bosbeskapel ,4 +4,0 +4,6 12 Bomen- en Bloemenbuurt ,3 13 Vogelwijk ,7 20 Valkenboskwartier ,0 KK de overkant ,3-22,0-15,6 De Goede Herder Kapel ,7-17,7-11,3 Sint Agneskerk ,2 + 1,8 + 8,2 21 Regentessekwartier ,4 Evangelische Broedergemeente Plus 434 stemmers 4 Scheveningen Oostduinen Belgisch Park ,7 03 Westbroekpark/Duttendel ,3 06 Van Stolkpark en Schev. Bos ,0 07 Scheveningen ,7 08 Duindorp ,8 09 Geuzen- en Statenkwartier ,6 Chr kerk ,6 Plus 554 stemmers

32 32 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Evangelische gemeente Morgenstond ,0-14,4-31,7 10 Zorgvliet ,1 11 Duinoord ,9 Maranathakerk ,4 +18,0 +18,5 Noorderkerk ,2-0,2 +0,3 Noorderkerk ,0-22,4-22,0 5 Centrum Zeeheldenkwartier ,2 23 Willemspark ,4 27 Stationsbuurt , Centrum (inclusief extra stemlokalen) ,3 Lutherse Kerk Plus 204 stemmers Doopsgezinde kerk ,9 +12,5-28,4 Leger des Heils ,5 +9,1-31,8 29 Schildersbuurt ,9 30 Transvaalkwartier ,3 Paardenberg ,9-3,4 +8,7 37 Groente- en Fruitmarkt ,3 05 Archipelbuurt ,8 6 Laak Vredeskapel ,6 +10,2-7,2 38 Laakkwartier en Spoorwijk ,6

33 33 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Binckhorst ,4 7 Haagse Hout Haagse Bos ,3 25 Mariahoeve en Marlot ,3 Prot gem. Kruispunt ,6 +1,2 +5,3 Kerk 7de dags adv Plus 123 stemmers 26 Bezuidenhout ,1 Breakthrough sanctuary ,6 + 11,2-8,5 04 Benoordenhout ,7 8 Leidschenveen-Ypenburg Ypenburg ,3 43 Forepark 44 Leidschenveen ,6 41 Hoornwijck Totaal ,4 * Bureau verkiezingen had de exacte cijfers per stadsdeel niet voorhanden alleen die per wijk en Den Haag in totaal

34 34 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari 2013 Opkomst Tweede Kamerverkiezingen september 2012 Stadsdeel Locatie: Kiesger Stemmen Opkomst 1 Loosduinen ,9 14 Bohemen, Meer en Bos ,5 15 Kijkduin en Ockenburgh ,4 16 Kraayenstein ,8 17 Loosduinen ,5 18 Waldeck ,9 Verschil Den Haag Verschil stadsdeel Verschil Wijk 2 Escamp ,7 31 Rustenburg en Oostbroek ,8 32 Leyenburg ,8 33 Bouwlust/Vrederust ,8 34 Morgenstond ,2 35 Zuiderpark ,8 36 Moerwijk ,8 40 Wateringse Veld ,8 3 Segbroek ,3 19 Vruchtenbuurt ,7 12 Bomen- en Bloemenbuurt ,9 13 Vogelwijk ,6 20 Valkenboskwartier ,5 De Goede Herder Kapel ,7-15,1-18,6-9,8 21 Regentessekwartier ,7

35 35 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Scheveningen ,0 01 Oostduinen 02 Belgisch Park ,6 03 Westbroekpark/Duttendel ,4 06 Van Stolkpark en Schev. Bos ,4 07 Scheveningen ,9 08 Duindorp ,8 09 Geuzen- en Statenkwartier ,4 10 Zorgvliet ,9 11 Duinoord ,9 5 Centrum ,2 22 Zeeheldenkwartier ,6 23 Willemspark ,8 27 Stationsbuurt ,2 28 Centrum (inclusief extra stemlokalen) ,9 29 Schildersbuurt ,6 30 Transvaalkwartier ,1 Paardenberg ,7-18,2-24,5-0,5 37 Groente- en Fruitmarkt ,7 05 Archipelbuurt ,7 6 Laak ,5 38 Laakkwartier en Spoorwijk ,4 39 Binckhorst ,8 7 Haagse Hout ,5 24 Haagse Bos ,3

36 36 Notitie CDA Den Haag, Stemmen in een kerk, school en buurthuis, januari Mariahoeve en Marlot ,1 26 Bezuidenhout ,1 04 Benoordenhout ,2 8 Leidschenveen-Ypenburg ,3 42 Ypenburg ,1 43 Forepark 0 0 0,0 44 Leidschenveen ,6 41 Hoornwijck 0 0 0,0 Totaal Totaal ,8 De drie laatste kolommen zijn in het volledige overzicht in procentpunten