Gemeente Den Haag. Gemeenteraad. Evaluatie organisatie verkiezingen 2014

Transcriptie

1 Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Gemeenteraad Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk rm PBS/ RIS Doorkiesnummer adres esther.beneder@denhaag.nl Aantal bijlagen Datum 2 september 2014 Evaluatie organisatie verkiezingen 2014 In 2014 zijn twee verkiezingen gehouden: op woensdag 19 maart de Gemeenteraadsverkiezingen (GR) en op donderdag 22 mei de Europese Parlementsverkiezingen (EP). Beide verkiezingen zijn voorspoedig verlopen. In deze raadsmededeling staan de belangrijkste aandachtspunten naar aanleiding van de evaluatie van de organisatie van deze verkiezingen. Het plan van aanpak voor de volgende verkiezingen op 18 maart 2015 (Provinciale Staten en Waterschappen) is gebaseerd op deze evaluatie, deze treft de raad separaat aan. Registratie en kandidaatstelling politieke partijen Gemeenteraadsverkiezingen 1 De Dienst Publiekszaken heeft in november met de Griffie een voorlichtingsbijeenkomst georganiseerd voor de politieke partijen die wilden deelnemen aan de Gemeenteraadsverkiezingen. Dit heeft de basis gelegd voor een goede samenwerking tussen Bureau Verkiezingen en de politieke partijen in het proces van registratie en kandidaatstelling. Acht partijen hebben een nieuwe naam geregistreerd 2. De naam Ouderenpartij HOOP was in eerste instantie afgewezen door het centraal stembureau, omdat kiezers deze naam konden verwarren met Ouderenpartij Den Haag OPDH. Maar de Raad van State oordeelde in beroep dat deze naam wel is toegestaan. In totaal hebben 20 partijen een kandidatenlijst ingeleverd. De partijen hadden voor het eerst twee weken de tijd (i.p.v. een week) om hun ondersteuningsverklaringen door kiezers te laten afleggen op de Stadsdeelkantoren. Dit is goed verlopen. Alle partijen moesten voor de Gemeenteraadsverkiezingen al op maandag 3 februari 2014 hun kandidatenlijsten inleveren (voorheen was dat op de dinsdag). In januari 2014 hebben alle partijen een afspraak gemaakt met Bureau Verkiezingen van de Dienst Publiekszaken voor het doornemen van de benodigde documenten voor de kandidaatstelling. Op vrijdag 7 februari 2014 besliste het centraal stembureau uiteindelijk in een openbare zitting over de geldige lijsten en de lijstnummers. 1 Voor de Europese Parlementsverkiezingen was de Kiesraad het centraal stembureau waar de deelnemende partijen hun kandidatenlijst hebben ingeleverd. 2 Ouderen Partij Den Haag (OPDH), Groep de Mos, FAMILIA (Directe Democraten), Partij van de Eenheid, Ouderenpartij HOOP, Fractie Becker Den Haag, Den Haag Jong en Stem op Scheveningen (SOS) Esther Beneder

2 2 Daarbij is één lijst (Den Haag Jong) ongeldig verklaard, omdat zij o.a. niet voldoende ondersteuningsverklaringen hadden. Kiesgerechtigden en opkomst GR 2010 GR 2014 EP 2009 EP 2014 Kiesgerechtigden Opkomst Den Haag 52,9% 51,3% 33,5% 34,6% Opkomst Nederland 53,9% 53,8% 36,75% 37% Voor de Gemeenteraadsverkiezingen waren er in totaal kiesgerechtigden, waarvan circa 11% niet de Nederlandse nationaliteit had 4. In totaal mochten van de zogenaamde geprivilegieerde inwoners van Den Haag stemmen. De opkomst bij de Gemeenteraadsverkiezingen in 2014 was in Den Haag 51,3%, tegen 52,9% in Een lichte daling, sterker dan het landelijke cijfer. De opkomst in 2014 lag wel hoger dan in Amsterdam (50,3%) en Rotterdam (45,1%). De hoogste opkomst was in de wijken Centrum, Westbroekpark/Duttendel, Vogelwijk en Stationsbuurt (stembureaus op stations). De laagste opkomst was in de wijken Laakkwartier/Spoorwijk, Moerwijk, Rustenburg/Oostbroek en Binckhorst. De opkomst bij de Europese Parlementsverkiezingen in 2014 was 34,6%, tegen 33,5% in Een lichte stijging, sterker dan het landelijke cijfer. De opkomst in 2014 was ook hoger dan in Rotterdam (28,2%), maar lager dan in Amsterdam (35,7%). De hoogste opkomst op 22 mei was in de wijken Zorgvliet, Westbroekpark/Duttendel, Centrum en Benoordenhout. De laagste opkomst was in de wijken Zuiderpark, Transvaal, Schilderswijk en Laakkwartier/Spoorwijk. 12,4% van de kiezers hebben bij de Gemeenteraadsverkiezingen hun stem via volmacht uitgebracht 5. Dat is relatief hoog vergeleken met Amsterdam (8,8%) en Rotterdam (11%). Het hoge percentage volmachten in Den Haag werd onder andere veroorzaakt door de vele volmachten in de Schilderswijk en Transvaal (tegen de 27%). Volgens de stembureauvoorzitters kwam in die wijken vaak één persoon voor het hele gezin stemmen. Stempassen De kiezers met een EU-nationaliteit hebben 3 weken voor de Gemeenteraadsverkiezingen hun stempassen ontvangen. De overige kiezers hebben na een IND-controle hun stempas 4 dagen later ontvangen. Voor de Europese verkiezingen hebben alle kiezers hun stempas 3 weken voor verkiezingsdag ontvangen. De bezorging is mede dankzij nauwe samenwerking met PostNL goed verlopen. Er is extra voorlichting geweest op internet en aan de balies over wie, wanneer en waar men mag stemmen en wat kiezers kunnen doen wanneer zij in de twee maanden voor de verkiezingen verhuizen vanuit/naar een andere gemeente of het buitenland. Mede hierdoor zijn er geen klachten geweest van kiezers die meenden dat zij onterecht wel of geen stempas hadden ontvangen. Kiezers die hun stempas kwijt waren of niet hadden ontvangen, konden digitaal of aan de balie een nieuwe stempas aanvragen. Bij de Europese Parlementsverkiezingen kon men ook een kiezerspas aanvragen als men in een andere gemeente wilde gaan stemmen. Het aantal digitale aanvragen is toegenomen ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen Toen was het percentage digitale aanvragen nog 38%, nu 48 respectievelijk 69%. 3 Nederlanders van 18 jaar en ouder plus 2353 EU-ingezetenen die hier wonen en die zich hebben geregistreerd om in Nederland te stemmen in plaats van in de lidstaat waarvan zij de nationaliteit hebben. 4 Niet-EU-inwoners (18+) die langer dan 5 jaar onafgebroken in Nederland wonen en alle EU-ingezetenen (18+). 5 Bij de Europese verkiezingen was het percentage volmachten iets minder, namelijk 11,3.

3 3 GR 2014 EP 2014 Aantal verstrekte vervangende stempassen waarvan digitaal aangevraagd en verstrekt 223 (48%) 154 (69%) Aantal afgewezen digitale verzoeken voor stempasssen Kiezerspassen (om in een andere gemeente te stemmen) NVT 267 waarvan digitaal aangevraagd en verstrekt NVT 147 (55%) Schriftelijke volmachten Stembureaus Om de opkomst te verhogen, zijn meer stembureaus ingesteld op laagdrempelige en druk bezochte plekken, zoals bij de Megastores, Jumbo De Stede, V&D en Paagman. Dit is conform de afspraak met de Commissie Bestuur in het voorjaar van In drie kerkgebouwen zijn uiteindelijk stembureaus ingericht. In totaal waren er bij beide verkiezingen 266 stembureaus verspreid door Den Haag, waaronder op 19 maart ook een nachtstembureau op de Grote Markt, een stembus en een stemtram. Op 22 mei zijn ook stembureaus ingericht bij o.a. het Huis van Europa, het Arubahuis en strandpaviljoens. Op een aantal risicolocaties is beveiliging ingezet. Tijdens de Gemeenteraadsverkiezingen zijn twee incidenten geweest waarbij uiteindelijk sprake is geweest van kortstondige politie-inzet vanwege mogelijke ronselpraktijken en het mogelijk beïnvloeden van kiezers in het stembureau. Hier bleek uiteindelijk niks aan de hand. De stemlocaties zijn niet gebruikt voor commerciële doeleinden en er zijn geen meldingen dat politieke partijen campagne hebben gevoerd in de stembureaus. Gemiddeld hebben er bij de Gemeenteraadsverkiezingen 756 kiezers per stembureau gestemd (variërend van 124 tot kiezers per stembureau). De drukst bezochte stemlocaties bij de Gemeenteraadsverkiezingen waren: Centraal Station Stadhuis SDK Haagse Hout Basisschool De Oase in Waldeck Woon-zorgcentrum Tabitha Boekhandel Paagman Daltonschool De Vijver in Wateringseveld Basisschool De Fontein in Wateringseveld Basisschool De Gantel in Wateringseveld OBS Prinses Catharina Amalia In Leidschenveen CBS De Vliermeent in de Vruchtenbuurt Buurtcentrum Octopus Schildersbuurt Wijkcentrum Benoordenhuis De rustigste stembureaus op 19 maart waren: Sportcentrum Mariahoeve Gemiva-SVG Groep in Morgenstond Nachtstembureau Grote Markt Stemtram Activiteitencentrum Mosaico in Laakkwartier/Spoorwijk Stichting Haags Kinderatelier in Bouwlust/Vrederust 6 Verzoek van de kiezer werd afgewezen als hij niet kiesgerechtigd bleek te zijn in Den Haag.

4 4 Bij de Europese Parlementsverkiezingen varieerde het aantal kiezers per stembureau van 21 tot en met 1.307, met een gemiddelde van 453 stemmen per stembureau. De drukst bezochte stemlocaties op 22 mei waren: Centraal Station Stadhuis SDK Haagse Hout Basisschool De Oase Woon-zorgcentrum Tabitha Boekhandel Paagman De rustigste stembureaus op 22 mei waren: Strandclub Wij Middin AC Waldeck Stichting Haags Kinderatelier in Bouwlust/Vrederust Activiteitencentrum Mosaico in Laakkwartier/Spoorwijk Prodemos Sportcentrum Mariahoeve Stembureauleden In lijn met de raadsmededeling PBS/ zijn er op 19 maart geen (kandidaat)raadsleden als stembureaulid benoemd om schijn van belangenverstrengeling te voorkomen. Er zijn voor de Gemeenteraadsverkiezingen 544 ambtelijke stembureauleden benoemd van andere diensten dan de Dienst Publiekszaken, burgerleden en 37 reserve-stembureauleden van de Dienst Publiekszaken. 40 stembureaus waren geadopteerd (oftewel volledig bezet) door een afdeling van de gemeente. Op 22 mei zijn er 460 ambtelijke stembureauleden van buiten DPZ ingezet en zijn 37 stembureaus geadopteerd. Er is extra aandacht besteed aan het werven en opleiden van geschikte stembureauleden. De (plaatsvervangend) stembureauvoorzitters en de nieuwe stembureauleden moesten allemaal verplicht naar een instructiebijeenkomst. Alle stembureauleden hebben een handleiding ontvangen en moesten voor het eerst ook een e-learning module op internet volgen. Al deze maatregelen hadden tot gevolg dat er goede teams op de stembureaus zaten, die in belangrijke mate hebben bijgedragen aan het succesvol verlopen van de verkiezingen. Ook bij een incident op het Stadhuis waar een kiezer klaagde dat hij zijn verstandelijk gehandicapte zoon niet mocht helpen bij het stemmen, hebben de stembureauleden correct gehandeld. Ondersteuning in het stemhokje is volgens de Kieswet immers alleen toegestaan bij kiezers met een fysieke beperking. Stemfie Naar aanleiding van een oproep van Minister Plasterk tot het maken van een foto van jezelf in het stemhokje met stembiljet, zijn er tijdens de Gemeenteraadsverkiezingen op verschillende sociale media veel van deze zogeheten stemfies verschenen. Er heerste onduidelijkheid of dit type foto s in strijd is met het stemgeheim zoals beschreven in de Kieswet. Voorafgaand aan de Europese Parlementsverkiezingen heeft de rechtbank in Den Haag geoordeeld dat de uitspraak van Plasterk niet onrechtmatig was. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft naar aanleiding hiervan de gemeenten verzocht om een poster op te hangen in de stembureaus, met daarop de tekst: U hoeft aan niemand bekend te maken op wie u heeft gestemd, op welke manier dan ook. Dus ook niet door het maken van een foto. Niemand mag u daartoe ook dwingen. Deze zijn ook in Den Haag opgehangen.

5 5 Stembiljetten De stembiljetten voor de Gemeenteraadsverkiezingen waren o.a. als gevolg van het grote aantal deelnemende partijen en kandidaten groter dan voorgaande jaren. Dit had tot gevolg dat de stembussen sneller vol waren. Op circa 40 stemlocaties is daarom een tweede stembus afgeleverd. Bij de Europese Parlementsverkiezingen waren de stembiljetten weer het reguliere formaat. Uitslagen De uitslagen per verkiezing, per stembureau, per wijk en per kandidaat zijn gepubliceerd op De top 5 grootste partijen per verkiezing verschilden enigszins: Den Haag GR 2014 EP 2014 Briefstemmers buitenland D66 16% D66 22% D66 27% PVV 14% PVV 16% VVD 17% PvdA 12% VVD 13% Groen Links 11% HSP 11% PvdA 10% CDA 11% VVD 10% GroenLinks 8% PvdA 10% Op vrijdag 21 maart stelde het Centraal Stembureau de definitieve uitslag van de Gemeenteraadsverkiezingen vast. De zetelverdeling week daarbij niet af van de voorlopige uitslag op woensdagavond. Zes kandidaten zijn op basis van voorkeursstemmen in de raad gekozen. Bij de Gemeenteraadsverkiezingen was er gemiddeld circa 1 stem per stembureau minder dan het aantal toegelaten kiezers. Dit is onder andere veroorzaakt door kiezers die het stembureau verlieten voordat zij gestemd hadden, bijvoorbeeld op de drukke locatie Centraal Station. Dit werd in 2014 voor het eerst transparant als gevolg van een nieuw model proces-verbaal. De uitslag van de Europese Parlementsverkiezingen op 22 mei mocht niet bekend worden gemaakt voor zondagavond 25 mei om 23:00 uur wanneer alle stembureaus in de EU gesloten zouden zijn. Om 23:00 uur werd de uitslag van de gemeente Den Haag en de kiezers buiten Nederland direct op internet geplaatst en doorgegeven aan het ANP. Op 22 mei is er in Den Haag gemiddeld circa 0,1 stem per stembureau minder uitgebracht dan het aantal toegelaten kiezers. Dit is onder andere veroorzaakt door kiezers die het stembureau verlieten voordat zij gestemd hadden. Personeel Bureau Verkiezingen De Dienst Publiekszaken heeft in plaats van uitzendkrachten meer personeel binnen de gemeentelijke organisatie gedetacheerd naar Bureau Verkiezingen. Waar mogelijk heeft Publiekszaken een beroep gedaan op de Haeghe Groep bij de logistiek van de stembureaumaterialen. Voorlichting Er zijn voorbedrukte verkiezingsborden op 53 locaties in de stad geplaatst. Bij de gemeenteraadsverkiezingen was de voorkant voor posters van politieke partijen, de achterkant voor posters in het kader van de opkomstcampagne Nie klaguh, stemmuh. Na de Gemeenteraadsverkiezingen zijn de borden hergebruikt voor de NSS en het Grondwetfestival. Na 22 mei werden de borden gebruikt voor het WK Hockey. Twee weken voor de verkiezingsdag ontvingen alle Hagenaars een gele folder met daarop alle kandidaten en stembureaus. Er verschenen regelmatig nieuwsberichten op denhaag.nl, op de sociale media van de gemeente, op de muurkranten en in buurt- en verenigingskrantjes.

6 6 Op vonden kiezers alle informatie over vervangende stempassen, volmachten en stembureaus, ook in het Engels. Tevens stond hier informatie voor politieke partijen. Meer informatie over de opkomstcampagne is te vinden in de evaluatie van de Griffie die is gestuurd naar de fractievoorzitters. Het Rijk organiseerde de opkomstcampagne voor de kiezers buiten Nederland voor de Europese verkiezingen. Den Haag verstrekte wel inhoudelijke informatie via Registratie Kiezers buiten Nederland bij Europese Parlementsverkiezingen Het aantal registratieverzoeken van kiezers uit het buitenland was vergelijkbaar met de Europese verkiezingen van 2009, maar veel lager dan bij de Tweede Kamerverkiezingen Voor het eerst moesten kiezers op Aruba, Curaçao en St Maarten zich bij de Nederlandse Vertegenwoordigingen aldaar registreren in plaats van bij de gemeente Den Haag, zoals tot en met Registratieverzoeken kiezers buiten Nederland Buiten Koninkrijk (registratie in Den Haag) St Maarten, Aruba, Curaçao (registratie ter plaatse) Totaal EP 2014 Briefstemmers waarvan stembiljet per waarvan stembiljet per post Kiezerspassen Volmachten Totaal registraties Weigeringen Totaal verzoeken Na uitwisseling van gegevens met andere lidstaten bleek dat er iets meer dan Nederlandse kiezers in het buitenland ook in een andere EU-lidstaat geregistreerd stonden. Een aantal kiezers gaf echter aan dat zij niet op de hoogte waren van het feit dat zij in een andere lidstaat stonden geregistreerd en wilden absoluut alleen stemmen voor de Nederlandse leden van het Europees Parlement. Bovendien bleek er een aantal onvolkomenheden in de gegevens van de andere lidstaten te zitten. Daarom heeft de gemeente Den Haag de betreffende circa personen niet geschrapt. De gemeente Den Haag heeft hiervoor informatie ingewonnen bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Kiesraad. Afgewogen is dat het belang van de kiezer om te kunnen stemmen voor de Nederlandse leden van het Europees Parlement zwaar moet wegen. Die voorkeur hebben de betreffende personen tot uiting gebracht door zich in Nederland te registreren voor de komende verkiezing van de leden van het Europees Parlement. Daarbij hebben deze personen allemaal, door het registratieformulier te ondertekenen, schriftelijk verklaard niet tweemaal te zullen (gaan) stemmen. 7 De meeste registratieverzoeken die zijn geweigerd betroffen onvolledige verzoeken waar bijvoorbeeld het bewijs van Nederlanderschap of de handtekening van de kiezer ontbrak.

7 7 Omdat hiermee wel een risico is ontstaan dat de betreffende kiezers twee keer stemmen heeft minister Plasterk de Tweede Kamer hierover ingelicht. Daarbij heeft de minister ook aangegeven dat Nederland bij de eerstkomende gelegenheid in EU-verband wederom aandacht vragen voor deze problematiek. Nederland heeft echter tot op heden binnen de Europese Unie weinig steun kunnen vinden. Briefstemmen kiezers buiten Nederland Door de Kieswetswijziging en de Experimentenwet stembiljetten, veranderde er een aantal belangrijke zaken voor de kiezers buiten Nederland: * Er zijn nieuwe stembiljetten op A4-formaat voor kiezers buiten Nederland. Hierop staan de namen van de partijen vermeld en alleen de nummers van de kandidaten. Hierdoor konden deze stembiljetten zo spoedig mogelijk na de vaststelling van de kandidatenlijst per aan de kiezers worden toegestuurd. De briefstembewijzen, retourenveloppen, volmachten en kiezerspassen konden al eerder per internationale post aan de kiezers worden toegestuurd, zodat er meer tijd was om deze op tijd naar een van de 26 briefstembureaus te versturen. Het tellen van de stembiljetten op A4-formaat bleek veel efficiënter en sneller en minder foutgevoelig dan bij de reguliere stembiljetten waar alle namen van kandidaten op staan vermeld; * Kiezers in het buitenland konden voor het eerst een vervangend briefstembewijs aanvragen als zij hun oorspronkelijke briefstembewijs kwijt zijn. 217 kiezers hebben dit gedaan; * Het briefstembiljet hoeft niet meer per se met rood ingevuld, maar mag ook met groen, blauw of zwart. Voorheen werden veel briefstemmen ongeldig verklaard omdat zij niet met rood waren ingevuld. In 2009 was dit 4,39%. In 2014 was het percentage ongeldige briefstemmen slechts 0,11%. Afgelopen jaar is met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) vastgesteld dat de gemeente Den Haag voldoende uit het Gemeentefonds ontvangt om de kosten voor het stemmen door Kiezers buiten Nederland te dekken. Er vinden nog gesprekken plaats tussen BZK en de gemeente Den Haag over het declareren van toekomstige meerkosten voor de organisatie van referenda voor kiezers in het buitenland. Het college van burgemeester en wethouders, de secretaris, de burgemeester, mw. A.W.H. Bertram J.J. van Aartsen