UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE. Academiejaar

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar INVLOED VAN BLAUWTONGINFECTIE OP DE VRUCHTBAARHEID BIJ DE RAM: INVLOED OP SPERMAKWALITEIT door Nancy ROEF Promotor: Dr. L. Vandaele Copromotor: Prof. dr. A. Van Soom Studieproject in het kader van de Masterproef

2 AUTEURSRECHTEN De auteur en de promotor geven de toelating deze literatuurstudie voor consultatie beschikbaar te stellen en delen hiervan te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie. Het auteursrecht betreffende de gegevens vermeld in deze literatuurstudie berust bij de promotor. De auteur en de promotor zijn niet verantwoordelijk voor de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie geciteerd en beschreven zijn.

3 INHOUDSOPGAVE Samenvatting I. Inleiding... 2 II. Literatuurstudie... 2 A. Epizoötiologie blauwtong Toestand in België Toestand in de omringende landen... 4 B. Pathogenese... 5 C. Symptomen Algemeen Invloed op de spermakwaliteit van de ram... 8 D. Diagnose... 9 E. Preventie en controle III. Discussie IV. Literatuurlijst... 12

4 Samenvatting Blauwtong is een infectieuze ziekte bij herkauwers die wordt veroorzaakt door het blauwtongvirus (BTV). Over heel de wereld zijn er 24 serotypes bekend. De overdracht van het BTV gebeurt door Culicoides muggen. In augustus 2006 werd BTV serotype 8 (BTV-8) voor het eerst gezien in Nederland en daarna in Duitsland, België, Noord-Frankrijk en Luxemburg. Het plots opduiken van BTV in Noord-Europa is een nieuw epidemiologisch gegeven en zou onder andere te wijten zijn aan de toegenomen verspreiding van de voornaamste vector Culicoides imicola, het voorkomen van nieuwe Culicoides vectoren en de recente klimaatveranderingen. Indien een herkauwer besmet is met blauwtong kan een vrouwelijke mug van het geslacht Culicoides bij het steken van dit schaap drager worden van het BTV. Dit virus zal zich vermenigvuldigen in de vector totdat het de speekselklieren heeft bereikt. Bij het voeden van de mug kan het virus via het speeksel overgedragen worden op een ander herkauwer. Schapen kunnen zowel subklinisch als klinisch besmet zijn met blauwtong. Er kunnen verschillende symptomen tot uiting komen na een blauwtonginfectie. Hoge koorts, conjunctivis, neusvloei, speekselen, een blauwe tong en coronitis zijn enkele symptomen die kunnen gezien worden. Verschillende studies gingen na wat de invloed van BTV op de spermakwaliteit van de ram is. Zo is er gebleken dat besmette rammen tijdens het doormaken van de viremie het virus kunnen uitscheiden in hun semen. Ook werden er veranderingen in motiliteit, concentratie en percentage levende en dode spermatozoa gezien in vergelijking met normaal semen van gezonde rammen. Koorts gepaard gaande met een acute blauwtonginfectie kan bij geslachtsrijpe rammen zorgen voor een voorbijgaande infertiliteit. Om te komen tot een diagnose is het aanwenden van laboratoriumonderzoek sterk aangewezen aangezien de optredende symptomen niet specifiek zijn. Isolatie, PCR en serologische testen kunnen hierbij gebruikt worden. Om de transmissie van dit virus onder controle te krijgen kan men overgaan op vaccinatie en bestrijding van vectoren met behulp van insecticiden. Tegen BTV-8 is er sinds mei 2008 ook een vaccin ter beschikking. De vaccinatiecampagne van 2009 in België moet ten laatste op 31 december 2009 rond zijn. Sleutelwoorden: BTV, schapen, spermakwaliteit

5 I. Inleiding Blauwtong is een infectieuze ziekte bij herkauwers die wordt veroorzaakt door het BTV. Het virus behoort tot de familie van de Reoviridae en het genus Orbivirus. Over heel de wereld zijn er 24 serotypes bekend. De overdracht van het blauwtongvirus gebeurt door muggen behorend tot de familie van de Ceratopogonidae en het genus Culicoides. Hoewel alle herkauwers geïnfecteerd kunnen worden, worden klinische symptomen voornamelijk vastgesteld bij schapen (Schwartz-Cornil et al., 2008). Omdat de ziekte oorzaak kan zijn van grote economische verliezen staat blauwtong op de lijst van meldingsplichtige ziekten van de Office International des Epizooties (OIE) (Schwartz-Cornil et al., 2008). In deze literatuurstudie wordt blauwtong bij schapen nader toegelicht en wordt nagegaan wat de invloed van blauwtong is op de spermakwaliteit van de ram. II. Literatuurstudie A. Epizoötiologie blauwtong Blauwtong werd voor het eerst beschreven in de 19 de eeuw in Zuid-Afrika. Van daaruit verspreidde het virus zich verder over heel het Afrikaanse continent en delen van Azië, Amerika en Australië, dit in de gebieden tussen 40 graden zuiderbreedte en 53 graden noorderbreedte. Tot vóór 1998 werd er slechts sporadisch een uitbraak vastgesteld in Zuid-Europa (Spanje, Portugal, Griekenland en Cyprus). Sinds 2006 is de verspreiding van BTV in de Noord-Europese landen ook een feit. De uitbraak van blauwtong in Noord-Europa werd veroorzaakt door het BTV-8 (Schwartz-Cornil et al., 2008). In augustus 2006 werd BTV-8 voor het eerst gezien in Nederland en daarna in Duitsland, België, Noord-Frankrijk en Luxemburg (Schwartz-Cornil et al., 2008; Kirschvink et al.,2008). Deze opvallende epidemiologische verschuiving zou onder andere te wijten zijn aan de toegenomen verspreiding van de voornaamste vector Culicoides imicola, het voorkomen van nieuwe Culicoides vectoren en de recente klimaatveranderingen (Mellor et al., 2008). Naast BTV-8, circuleren in Europa ook nog de serotypen 1, 2, 4, 9 en 16 (Schwartz-Cornil et al., 2008). Onderstaande figuur brengt deze geografische verspreiding in kaart (Fig. 1). 2

6 Fig.1 Geografische verspreiding van serotypes in Europa. (uit website Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV)). 1. Toestand in België Zoals hierboven reeds vermeld werd de eerste uitbraak van blauwtong in België vastgesteld in augustus Tijdens deze epidemie werden er officieel 695 uitbraken van blauwtong gerapporteerd in België. Van deze 695 waren er 399 uitbraken bij schapen en 296 bij runderen. Op 14 december 2006 werd het laatste klinische geval vastgesteld (De Deken et al., 2008). Initieel werd verondersteld dat een verdere verspreiding van het BTV tijdens de winter van zou verhinderd worden door een ongunstig klimaat (Méroc et al., 2008). Later moest dit standpunt herzien worden (zie B. Pathogenese). In 2007 werden dan ook veel meer uitbraken van blauwtong gezien dan het jaar voordien. Deze epidemie was zo groot dat zelfs in de eerste twee maanden van 2007 reeds vier keer meer uitbraken werden vastgesteld dan in het hele jaar Er zijn verschillende mogelijke oorzaken voor de hogere distributie in 2007 (Fig. 2). De aanwezigheid van een virusreservoir in het voorjaar en/of nieuwe Culicoidesstammen kunnen een mogelijke oorzaak zijn van de gestegen prevalentie. De geïnfecteerde dieren kunnen ook ergere ziektesymptomen vertonen, welke sneller worden opgemerkt, en wellicht waren de veehouders alerter voor blauwtonggevallen dan het jaar voordien (Méroc et al.,2009). De opkomst van ergere ziektesymptomen zou het gevolg kunnen zijn van een variatie in het virus. Om dit te kunnen staven zal er nog verder onderzoek moeten verricht worden (Maan et al., 2008). 3

7 Wat ook werd opgemerkt was het feit dat er in 2007 ook gevallen bij geiten onderkend werden terwijl dit in 2006 nog niet het geval was (Méroc et al.,2009).. Fig. 2 Distributie van blauwtong in België 2007 bij schapen. (i) 1 september 2007, (ii) 1 oktober 2007, (iii) 1 november 2007, (iv) 1 december 2007 (uit Méroc et al., 2009). 2. Toestand in de omringende landen Blauwtong werd in Frankrijk voor het eerst vastgesteld in oktober 2000 toen in Corsica het serotype 2 opdook. Ondanks een vaccinatiecampagne tijdens de winter van werd Corsica in juli 2001 opnieuw getroffen door een epidemie met het serotype 2. Het waren voornamelijk de niet-gevaccineerde gebieden, in het noorden en zuiden van Corsica, die werden getroffen. Opnieuw volgde een vaccinatiecampagne tijdens de winter en de lente van Dit had zijn effect niet gemist want in het jaar 2002 werden er geen gevallen van blauwtong gerapporteerd. In oktober 2003 kreeg het zuiden van Corsica te maken met serotype 4. Ondanks vaccinaties werd in augustus 2004 nogmaals blauwtong gerapporteerd in Corsica. Deze keer ging het om serotype 4 in het noorden en westen en serotype 16 in het zuidwesten. Er werden levende vaccins gebruikt tegen serotype 2, 4 en 16 met als gevolg dat er na september 2004 geen transmissie meer werd teruggevonden (Mellor et al., 2008). In augustus 2006 werd Noord-Frankrijk tegelijk met de epidemie in België getroffen door serotype 8 (Schwartz-Cornil et al., 2008; Kirschvink et al., 2008). 4

8 Het serotype 1 werd in 2006 voor het eerst in Italië (Sardinië) aangetroffen en het jaar daarop werd het ook in Spanje aangetoond. Dit serotype spreidde zich verder uit naar het noorden en komt nu ook in Frankrijk voor. Ondanks vaccinaties werden in Frankrijk in gevallen van het serotype 1 aangetoond (website FAVV). In Frankrijk worden in 2009 alle runderen, uitgezonderd vleeskalveren en schapen verplicht gevaccineerd tegen zowel serotype 1 als 8. Het serotype 8 circuleert sinds 2006 ook in Duitsland en Nederland. In dat jaar werden er in Duitsland 893 gevallen gedetecteerd. Het opnieuw opkomen van serotype 8 gebeurde in mei 2007 (Hoffmann et al., 2008). Sinds 2008 wordt tegen dit type blauwtong gevaccineerd in beide landen. B. Pathogenese Culicoides muggen zijn de biologische vectoren van het BTV. Culicoides imicola wordt beschreven als de belangrijkste vector van het BTV in Afrika en Zuid-Europa. Culicoides obsoletus blijkt daarentegen de voornaamste vector te zijn in West- en Centraal Europa. Naast Culicoides obsoletus zijn er ook andere soorten beschreven in onder andere Duitsland, Nederland en België welke luisteren naar de namen Culicoides pulicaris, punctatus, Dewulfii (Mehlhorn et al., 2008). Indien een herkauwer besmet is met blauwtong kan een mug van het geslacht Culicoides bij het steken van dit schaap drager worden van het BTV (enkel vrouwelijke muggen steken). Dit virus zal zich vermenigvuldigen in de vector totdat het de speekselklieren heeft bereikt. Bij het voeden van de mug kan het virus via het speeksel overgedragen worden op een ander herkauwer (Wilson et al., 2008). Herkauwers kunnen elkaar onderling dus niet rechtstreeks besmetten. De herkauwers blijven ongeveer 60 à 100 dagen infectieus voor de culicoides vectoren (Mehlhorn et al., 2008). Zowel de activiteit van de muggen als de virusreplicatie in de mug stoppen bij het bereiken van koelere temperaturen en dit heeft tot gevolg dat er dan geen transmissie meer mogelijk is naar herkauwers. De milde winter van gaf het BTV toch de kans om dit seizoen te overbruggen. In de literatuur zijn er verscheidene mechanismen aangehaald om de overwintering van het virus te kunnen verklaren (Wilson et al., 2008). Hieronder worden er enkele nader besproken. Ten eerste kunnen de meeste species van Culicoides de winter overleven als larve, en daarom wordt verondersteld dat transovariële transmissie een mogelijk overwinteringsmechanisme is. Experimenten om dit te staven gaven tot hier toe enkel negatieve resultaten (Mellor, 1990). Ten tweede hebben studies tijdens de milde winter van aangetoond dat een klein aantal van de geïnfecteerde adulte Culicoides muggen lang genoeg zou kunnen overleven om zo de winter te overbruggen (Wilson et al., 2008). Ten derde kan het BTV persisteren in de herkauwer als een chronische of een latente infectie. Tot slot behoren transplacentaire transmissie en horizontale transmissie via besmet sperma ook tot de mogelijkheid (Wilson et al., 2008) (Fig.3). Dit laatste wordt echter door sommige studies tegengesproken. Hierbij kan de studie van Hare et al. (1988) aangehaald worden. In een door hen uitgevoerd experiment werden met BTV-11 besmette rammen gebruikt bij de natuurlijke dekking van gesuperovuleerde ooien. Er werd aangetoond dat het 5

9 sperma op dat moment het virus bevatte. De ooien bleven seronegatief en vertoonden geen symptomen (Hare et al., 1988). Zo n overwintering kan gaan van 3 tot 9 maanden (Wilson et al., 2008) (Fig.3). Fig.3 De transmissie van blauwtong in de zomer (links) en winter (rechts) (naar Wilson et al., 2008). C. Symptomen 1. Algemeen Schapen kunnen zowel subklinisch als klinisch besmet zijn met blauwtong. In het beginstadium zijn de symptomen niet specifiek en kunnen dan ook bij verschillende andere ziekten gezien worden (Williamson et al., 2008). De incubatieperiode bij schapen ligt meestal tussen 2 à 9 dagen. De verschillende symptomen die kunnen gezien worden bij een blauwtonginfectie worden hieronder op een rijtje gezet. De eerste tekenen van ziekte zijn: hoge koorts (> 40 C) die 2 à 14 dagen kan aanhouden; hyperemie; stuwing van neus- en mondmucosae; conjunctivitis; traanvloei en faciaal oedeem (Fig. 4a). Deze symptomen kunnen eventueel evolueren naar: mucopurulente, soms bloederige neusuitvloei (Fig. 4b); erosies, ulceraties en haemorrhagische lesies (Fig. 4c) ter hoogte van neus, lippen, tong en mondmucosae; bottle jaw (Fig. 4d); speekselen; oedeem in de longen, trachea, oesofagus, Soms is er een zwelling van de tong zichtbaar, wat kan leiden tot cyanose (Fig. 4e), een blauwverkleuring van de tong (vandaar de naam Blauwtong ). Parese van de farynx en oesofagus heeft mogelijks speekselvloei en aspiratiepneumonie tot gevolg. In geval van zeer ernstige blauwtong zijn hypernee en dyspnee ook niet uitgesloten. Tussen de 8 à 14 dagen na een infectie met het BTV krijgen de schapen te kampen met coronitis (Fig. 4f), een kroonrandontsteking. Dit gaat gepaard met warme (onder)voeten, roodheid boven de klauwen 6

10 (Fig. 4g), spiernecrose ter hoogte van de poten en een stijve gang of het niet meer rechtkomen. In veel gevallen leidt blauwtong tot sterfte bij schapen (Dercksen en Lewis, 2007; Mehlhorn et al., 2008; Williason et al., 2008). In Nederland zijn er tijdens de blauwtong serotype 8 epidemie van 2006 veldstudies gebeurd om zo de morbititeit en mortaliteit van dit serotype te achterhalen. Bij schapen kwam men tot de volgende resultaten: een morbiditeit van 7,7% en een mortaliteit van 4,4% (Elbers et al, 2008). Oudere dieren lijken meer vatbaar te zijn voor blauwtong dan de jongere (Mellor et al., 2008). (a) (b) (c) (d) 7

11 (e) (f) (g) Fig. 4 (a) faciaal oedeem, (b) neusvloei, (c) haemorrhagische lesies ter hoogte van mondmucosa, (d) bottle jaw, (e) cyanose, (f) coronitis (uit Dercksen en Lewis, 2007), (g) roodheid klauw (uit Williamson et al., 2008). 2. Invloed op de spermakwaliteit van de ram Er zijn reeds een aantal studies gebeurd die nagingen of virus aanwezig is in semen van stieren en rammen. Uit deze studies is gebleken dat besmette rammen en stieren tijdens het doormaken van de viremie het BTV kunnen uitscheiden in hun semen. Zowel in testes, epididymis, zaadblaasjes, bulbourethrale klier, prostaat en distale urethra werd het virus teruggevonden. In de spermatozoa daarentegen werd het virus niet teruggevonden (Akita, 1992; Osburn, 1994). In 2007 werd er in België nagegaan wat de impact was van een natuurlijke BTV-8 infectie op semenkwaliteit van rammen. Hierbij werd het semen van 79 natuurlijk geïnfecteerde rammen vergeleken met deze van gezonde rammen. Het op verschillende tijdstippen verzameld semen werd binnen de dagen na begin van de klinische symptomen van blauwtonginfectie geanalyseerd. Er werden veranderingen in motiliteit, concentratie en percentage levende en normaal dode spermatozoa vastgesteld bij de geïnfecteerde rammen. De motiliteit van de spermatozoa was duidelijk lager bij de met blauwtong geïnfecteerde rammen in vergelijking met deze van de controlegroep. Zowel de concentratie als het percentage levende spermatozoa waren gereduceerd. Een stijging van het percentage normaal en abnormaal dode spermatozoa werd ook gezien. Bij dit experiment kon men 8

12 geen conclusies trekken over de rol van koorts, aangezien de rectale temperatuur van de rammen door de meeste schapenhouders niet werd genomen. Al deze veranderingen werden slechts in de vroeg genomen stalen vastgesteld. Naarmate er meer tijd verstreek na de infectie, namen deze stalen meer het beeld van normaal semen van de controlegroep aan. Dit kan erop wijzen dat de door blauwtong opgelopen infertiliteit na een bepaalde tijd opnieuw begint te herstellen. In dit experiment trad herstel op tussen dagen na begin van de symptomen (Kirschvink et al., 2008). Indien geslachtsrijpe rammen een acute blauwtonginfectie doormaken kan de hiermee gepaard gaande koorts zorgen voor een voorbijgaande infertiliteit (Bowen et al., 1983; Akita,1992). Na studie bij experimenteel geïnfecteerde stieren waren Bowen et al. van mening dat de aanwezigheid van BTV in sperma van geïnfecteerde stieren niet te wijten is aan een infectie in de testes (Bowen et al., 1983). Nadat de stieren werden geïnfecteerd met het BTV kon men dit virus 10 à 28 dagen later terugvinden in het semen. Aangezien het transport van sperma doorheen de epididymis bij de stier 8 tot 12 dagen duurt, lijkt het onwaarschijnlijk dat BTV teruggevonden in semen 10 dagen na inoculatie te wijten is aan een infectie in de testes (Bowen et al., 1983). Hoogstwaarschijnlijk stelt deze auteur dat de aanwezigheid van BTV in sperma te wijten is aan een bijmenging van bloed (Bowen en Howard, 1984). D. Diagnose Zoals reeds eerder aangehaald zijn de symptomen niet specifiek en kunnen bijgevolg ook bij andere ziekten gezien worden. Men kan dus door te kijken naar de symptomen en rekening houdend met het seizoen enkel komen tot een vermoedelijke diagnose. Hierbij komt ook nog dat vele schapen ook subklinisch besmet kunnen zijn met blauwtong. Het aanwenden van laboratoriumonderzoek is dus sterk aangewezen om tot een diagnose te komen. Men kan het virus aantonen door isolatie en serologie. Staalname bij levende dieren gebeurt door bloedafname waarbij heparine wordt toegevoegd. Bij reeds gestorven dieren kunnen onder andere milt, rode beenmerg en lymfeknopen dienst doen als staal indien ze bewaard worden bij 4 C (Kahn, 2005). Enerzijds kan men het virus isoleren door inoculatie van gevoelige schapen, anderzijds via intraveneuze inoculatie in 11 dagen oude embryonale kippeneieren. Deze laatste methode heeft wel als nadeel dat het enkele weken kan duren vooraleer het resultaat gekend is. Eens het virus geïsoleerd is kan men met behulp van polymerase chain reaction (PCR) bevestigen dat het gaat om het BTV. Hiermee kan men virale nucleïnezuren identificeren. Na 1 à 2 dagen heeft men het resultaat ter beschikking. Naast isolatie en PCR kunnen ook serologische testen aangewend worden, namelijk: agar gel immunodiffusie test, competitieve enzyme-linked immunosorbent assay (C-ELISA), complement fixatie en virus neutralisatie. De C-ELISA is een antistoffentest gericht op het VP7- proteïne dat bij alle serotypes van het BTV aanwezig is. Bij deze test gebeurt er geen kruisreactie met 9

13 het epizootic hemorrhagic disease virus (EHDV), wat wel het geval is bij de agar gel immunodiffusie test (Osburn, 1994). In België beschikt het Centrum voor onderzoek in Dierengeneeskunde en Agrochemie (CODA) over een PCR-test en een ELISA-antistoffentest. De PCR zal het virus aantonen en bij de ELISA zullen antistoffen zich binden op het VP7-proteïne dat bij alle serotypes van het BTV aanwezig is (website Dierengezondheidszorg Vlaanderen (DGZ)). E. Preventie en controle Er is geen curatieve behandeling tegen het BTV beschikbaar, de symptomen moeten dus in het mate van het mogelijke symptomatisch behandeld worden. Om de transmissie van dit virus onder controle te krijgen kan men overgaan tot vaccinatie en bestrijding van vectoren met behulp van insecticiden (Mehlhorn et al., 2008). Er bestaan zowel levend verzwakte als geïnactiveerde vaccins. De bescherming die ze bieden is serotype-specifiek. De levend verzwakte vaccins zijn echter niet zonder gevaar. Een injectie met dit soort vaccin kan eventueel milde symptomen, abortus, verminderde semenkwaliteit of een tijdelijke vermindering van de melkproductie teweeg brengen. Omwille van de risico s gekoppeld aan dit vaccin gaat de voorkeur naar een geïnactiveerd vaccin. Een geïnactiveerd vaccin biedt een sterke en langdurige immuniteit (Schwartz-Cornil et al., 2008). Tegen BTV-8, welke in België circuleert, zijn er sinds mei 2008 twee geïnactiveerde vaccins voorhanden (Mehlhorn et al., 2008). De vaccinatiecampagne van 2009 tegen blauwtongvirus serotype 8 in België is verplicht voor alle schapen en runderen, uitgezonderd vleeskalveren. Deze campagne moet ten laatste op 31 december 2009 helemaal rond zijn (website FAVV). Naast vaccinatie kan er bijkomend ook gebruik gemaakt worden van insecticiden. Enerzijds zijn er insecticiden die in de stallen kunnen aangewend worden en anderzijds bestaan er ook insecticiden die op het lichaam van de dieren kunnen worden aangebracht. Deltametrin (Butox ), permethrin (Flypor ) en cyfluthrin (Bayofly ) zijn voorbeelden van insecticiden en worden gebruikt onder de vorm van een pour-on (Mehlhorn et al.,2008). III. Discussie BTV heeft een negatief effect op de vruchtbaarheid van de ram. Veldstudies hebben namelijk aangetoond dat een natuurlijke infectie met BTV-8 bij rammen aanleiding kan geven tot kwaliteitsveranderingen van semen, wat op zijn beurt infertiliteit in de hand werkt. Uit onderzoek bleek echter ook dat er binnen dagen na begin van de symptomen herstel van de semenkwaliteit zal optreden (Kirschvink et al., 2008). Ook is gebleken dat besmette rammen en stieren tijdens het doormaken van de viremie het BTV kunnen uitscheiden in hun semen (Akita,1992; Osburn,1994). Volgens sommige bronnen zou dan ook een horizontale transmissie via besmet sperma niet uitgesloten mogen worden (Wilson et al., 2008). Deze stelling wordt echter door andere studies tegengesproken. 10

14 Hare et al. (1998) heeft aangetoond dat na natuurlijke dekking door geïnfecteerde rammen waarbij BTV-11 in het sperma werd aangetoond, de ooien seronegatief bleven en geen symptomen vertoonden. De verspreiding met BTV-8 heeft momenteel endemische vormen aangenomen in België en omringende landen. Dit werd mede veroorzaakt door de milde winter van die het BTV de kans gaf om dit winterseizoen te overbruggen (Wilson et al., 2008). Er kan zich dan de vraag gesteld worden of de strenge winter die we dit jaar gehad hebben met enkele langere periodes van vorst ervoor zou kunnen zorgen dat België opnieuw BTV-vrij wordt. Hierover zijn in de literatuur echter nog geen gegevens bekend. Het is duidelijk dat de vaccinatiecampagne de klinische symptomen en economische gevolgen van de ziekte voldoende terugdringt (Savini et al., 2008). Het blijft echter nog twijfelachtig of de huidige vaccinatiestrategie in staat kan zijn om BTV-8 uit België te verwijderen. Vroegere vaccinatie campagnes bij uitbraken met andere serotypes zijn erin geslaagd deze landen terug virus vrij te maken. Zo werd in Corsica levende vaccins gebruikt tegen serotype 2, 4 en 16 waardoor er na september 2004 geen transmissie meer werd teruggevonden (Mellor et al., 2008). De situatie in België verschilt op twee essentiële punten met de situatie in Corsica toen. Ten eerste wordt in België gebruik gemaakt van geïnactiveerde vaccins. Daarnaast is Corsica ook een eiland, waardoor de bestrijding gemakkelijker zou zijn. 11

15 IV. Literatuurlijst 1. Akita G.Y. (1992). Polymerase chain detection and seminal shedding of bluetongue virus in sheep. PhD Thesis, University of California, Davis,Calif. 2. Bowen R.A., Howard T.H., Entwistle K.W. en Pickett B.W. (1983). Seminal shedding of bluetongue virus in experimentally infected mature bulls. American Journal of Veterinary Research 44, Bowen R.A. en Howard T.H. (1984). Transmission of bluetongue virus by intrauterine inoculation or insemination of virus-containing bovine semen. American Journal of Veterinary Research 45, De Deken G., Madder M., Deblauwe I., De Clercq K., Fassotte C., Losson B., Haubruge E. en De Deken R. (2008). Vector monitoring at Belgian outbreak sites during the bluetongue epidemic of Preventive Veterinary Medicine 87, Dercksen D. en Lewis C. (2007). Bluetongue virus serotype 8 in sheep and cattle: a clinical update. In Practice 29, Elbers A.R.W., Backx A., Mintiens K., Gerbier G., Staubach C., Hendrickx G., van der Spek A. (2008). Field observations during the Bluetongue serotype 8 epidemic in 2006 II. Morbidity and mortality rate, case fatality and clinical recovery in sheep and cattle in the Netherlands. Preventive Veterinary Medicine 87, Hoffmann B., Saβerath M., Thalheim S., Bunzenthal C., Strebelow G. en Beer M. (2008). Bluetongue virus serotype 8 reemergence in Germany, 2007 en Emerging Infectious Diseases 14, Internetreferentie: restrictedzones -map.jpg (FAVV) 9. Internetreferentie: 2009tegenserotype8vanbluetongue.pdf (FAVV) 10. Internetreferentie: %20tongue.asp#4 (DGZ) 11. Kahn C.M. (Editor) (2005). The Merck Veterinary Manual. Ninth edition. Merial, p Kirschvink N., Raes M. en Saegerman C. (2008). Impact of a natural bluetongue serotype 8 infection on semen quality of Belgian rams in Epidemiologie et sante animale 54, Mehlhorn H., Walldorf V., Klimpel S. en Schmahl G. (2008). Outbreak of bluetongue disease (BTD) in Germany and the danger for Europe. Parasitology Research 103, S79-S Mellor P.S. (1990). The replication of bluetongue virus in Culicoides vectors. Current Topics in Microbiology and Immunology 162, Mellor P.S., Carpenter S., Harrup L., Baylis M. en Mertens P.P.C. (2008). Bluetongue in Europe and the Mediterranean Basin: History of occurrence prior to Preventive Veterinary Medicine 87,

16 16. Méroc E., Faes C., Herr C., Staubach C., Verheyden B., Vanbinst T., Vandenbussche F., Hooyberghs J., Aerts M., De Clercq K. en Mintiens K. (2008). Establishing the spread of bluetongue virus at the end of the 2006 epidemic in Belgium. Veterinary Microbiology 131, Méroc E., Herr C., Verheyden B., Hooyberghs J., Houdart P., Raemaekers M., Vandenbussche F., De Clercq K. en Mintiens K. (2009). Bluetongue in Belgium: Episode II. Transboundary and Emerging Diseases 56, Maan S., Maan N.S., Ross-smith N., Batten C.A., Shaw A.E., Anthony S.I., Samuel A.I., Darpel K.E., Veronesi E., Oura C.A.L., Singh K.P., Nomikou K., Potgieter A.C., Attoui H., van Rooij E., van Rijn P., De Clercq K., Vandenbussche F., Zientara S., Bréard E., Sailleau C., Beer M., Hoffman B., Mellor P.S. en Mertens P.P.C. (2008). Sequence analysis of Bluetongue virus serotype 8 from the Netherlands 2006 and comparison to other European strains. Virology 377, Osburn B.I. (1994). The impact of bluetongue virus on reproduction. Comparative Immunology Microbiology and Infectious Diseases 17, Savini G., MacLachlan N.J., Sanchez-Vizcaino J., Zientara S. (2008). Vaccines against bluetongue in Europe. Comparitive Immunology, Microbiology and Infectious Diseases 31, Schwartz-Cornil I., Mertens P.P.C., Contreras V., Hemati B., Pascale F., Bréard E., Mellor P.S., MacLachlan N.J. en Zientara S. (2008). Bluetongue virus: virology, pathogenesis and immunity. Veterinary Research 39 (5), 22. Williamson S., Woodger N. en Darpel K. (2008). Differential diagnosis of bluetongue in cattle and sheep. In Practice 30, Wilson A., Darpel K. en Mellor P.S. (2008). Where does bluetongue virus sleep in the winter? PLoS Biology 6 (8),

17 DANKWOORD Dit jaar kreeg ik de kans om een literatuurstudie te schrijven over blauwtong. Het resultaat zoals het er nu is zou zonder de hulp van mijn promotor Dr. Leen Vandaele niet tot stand zijn komen. Langs deze weg zou ik haar dan ook willen bedanken voor de vele uren dat zijn gestoken heeft in het bekritiseren en verbeteren van deze literatuurstudie. Ik kon steeds bij haar terecht met eventuele vragen of opmerkingen. Ook kon ik steeds rekenen op een snelle reactie op mijn verzonden s. Dit alles maakte het voor mij zeer aangenaam en efficiënt werken om deze literatuurstudie tot een goed einde te brengen. Tenslotte nog een dankwoord aan mijn vriend, Sebastiaan Theuns, voor de steun en het nalezen van deze tekst.

18