Logopedische handreiking. Indicatiestelling Cluster 2

Transcriptie

1 Logopedische handreiking Indicatiestelling Cluster 2 December 2006 Commissies voor de Indicatiestelling Nederland Samengesteld door Nynke Terpstra-van der Werf, Linguïst CvI REC NN In samenwerking met Claartje Slofstra Bremer, Linguïst KEGG NN

2 Inhoudsopgave Inleiding blz. 3 Hoofdstuk 1. Criteria blz. 4 Hoofdstuk 2. Onderzoekseisen blz. 7 Hoofdstuk 3. Aanbevelingen voor onderzoek blz. 10 Hoofdstuk 4. Verslaglegging blz.13 Bijlage: I. Informatie te gebruiken bij woordvindingsproblematiek II. Anamnesevragenlijst meertaligheid (LCTI 2006) III. Overzicht taaltesten Romain Buekers 2

3 Logopedische Handreiking Inleiding Sinds 1 augustus 2003 is de Wet op de leerlinggebonden financiering in werking getreden. Deze wet schrijft voor dat kinderen een indicatie nodig hebben, voordat zij speciaal onderwijs kunnen volgen of gebruik kunnen maken van ambulante begeleiding. Een indicatie wordt afgegeven door een Commissie voor de Indicatiestelling (CvI) aan de hand van landelijk vastgestelde criteria. Binnen cluster 2 zijn er vijf CvI s: Noord Nederland, Holland Flevoland, Midden ZuidWest, ZeON en Stichting Gewoon Anders. Op de website van de LCTI kunt u zien tot welke CvI uw regio behoort. Een indicatie voor cluster 2 is gebaseerd op psychodiagnostische, audiologische, logopedische en onderwijskundige informatie (tevens kunnen ook in het geval van ASS onderzoeksgegevens gewenst zijn waarin een stoornis in het autisme spectrum is vastgesteld volgens de DSM-IV, of een verklaring van een arts of CI-team bij dove kinderen met een cochleair implantaat). De exact benodigde informatie is afhankelijk van de doelgroep. Voor bijvoorbeeld een doof kind (zonder CI) is audiologische informatie voldoende. De rol van de logopedist bij het aanleveren van gegevens ten behoeve van indicatiestelling voor cluster 2 is zeer groot en van belang voor de indicatiestelling voor alle doelgroepen binnen cluster 2: - ESM - SH - Doof - ASS Niet alleen voor het aantonen van de stoornis (de ernst van de logopedische stoornis en het uitblijven van vooruitgang, tijdens de logopedische behandelingen) maar ook voor het aantonen van een beperking in de onderwijsparticipatie op basis van zeer geringe communicatieve redzaamheid zijn de logopedische gegevens van groot belang. Het logopedisch rapport speelt dus een belangrijke rol in de indicatiestelling voor cluster 2. De indicatiestelling start met de onderzoeksfase. Deze handleiding is opgesteld, om deze zo efficiënt en vlot mogelijk te laten verlopen voor u als diagnosticerend / behandelend deskundige, voor ouders en leerling en voor de indicatieprocedure. In deze handreiking is een kort overzicht opgenomen van de criteria en een overzicht van aanbevelingen en vereisten voor het logopedisch onderzoek en verslag. Dit alles ter bevordering van het proces van indicatiestelling. De handreiking is tot stand gekomen met hulp van de spraaktaaldeskundigen van de verschillende CvI s. Tevens is deze handreiking voorgelegd aan de Landelijke Commissie Toezicht Indicatiestelling (LCTI). Dit heeft geleid tot een uitgave welke landelijk kan worden ingezet ten behoeve van de indicatiestelling. Vragen over de handreiking kunt u mailen naar bzonoordnederland@effathaguyot.nl 3

4 Hoofdstuk 1: criteria cluster 2 In de volgende paragrafen worden de criteria van cluster 2 in het kort weergegeven. 1.1 Criteria betreffende stoornis en beperkingen Criteria ernstige spraaktaalmoeilijkheden (ESM) Spraak- en/of taalstoornis groter dan -1,5 SD, niet toe te schrijven aan cognitief functioneren, in tenminste 2 van de volgende vier deelaspecten, nl: 1. Spraakproductie; 2. Auditieve verwerking; 3. Grammaticale kennisontwikkeling; 4. Lexicaal-semantische kennisontwikkeling. Of: Algemene spraak- /of taalstoornis niet toe te schrijven aan cognitief functioneren blijkend uit een afwijking van meer dan -2 SD op een algemene test voor spraak-/taalproblematiek. En: Logopedische therapie (minstens ½ jaar) -> geen vooruitgang; Beperking in onderwijsparticipatie; Hulp en begeleiding in regulier onderwijs zijn ontoereikend c.q. zorgsector (b.v. (MKD/KDV). N.B. Contra indicaties: - Cognitie (IQ < 70, bij een IQ tussen de 70 en 85 zal specifiek gekeken worden of de spraaktaalsoornis niet is toe te schrijven aan het beperkt cognitief functioneren); - Lichamelijke stoornissen (wanneer er sprake is van een ernstige lichamelijke stoornis waarvoor dagelijkse zorg geïndiceerd is, kan een indicatie voor cluster 3 worden aangevraagd); - Dyslexie (als er, voor wat betreft het stoorniscriterium, alleen sprake is van ernstige problemen in de auditieve verwerking en er zijn, voor wat betreft de beperking in de onderwijsparticipatie, alleen problemen met lezen en spellen) Criteria slechthorendheid (SH) 1 Gemiddelde gehoorverliezen tussen 35 en 80 db (FI tussen db); Gehoorverlies > 80 db, waarbij de leerling SH functionerend is; Beperking onderwijsparticipatie; Hulp en begeleiding in regulier onderwijs zijn ontoereikend c.q. zorgsector (b.v. MKD/KDV). SH MG Gehoor tussen 35 en 71 db; IQ 70. SH met cochleair implantaat Gehoor 2 jaar na implantatie vastgesteld met gebruik van CI. 1 Leerlingen van 12 jaar en ouder die voldoen aan de ESM-criteria, zijn toelaatbaar tot VSO SH scholen. 4

5 Criteria doof Gehoorverliezen van > 80 db. OF: Gehoorverliezen van > 70 db en dooffunctionerend. DOOF MG Gehoorverliezen van > 70 db én IQ 70 DOOF met cochleair implantaat Gehoor 2 jaar na implantatie vastgesteld met gebruik van CI Criteria autistisch spectrum stoornis (ASS) Vastgesteld volgens DSM-IV-classificatie; Verbale communicatieve beperking op de voorgrond, blijkend uit onderzoeksgegevens die wijzen op ernstige achterstanden in de lexicaal-semantische kennisontwikkeling en/of pragmatiek; Beperking onderwijsparticipatie; Hulp en begeleiding in regulier onderwijs of zorgsector (b.v. MKD/KDV) zijn ontoereikend. N.B. Contra indicaties: - Cognitie (zie ESM); - Gedragstoornissen (wanneer de gedragsproblemen op de voorgrond staan, kan een indicatie voor cluster 4 worden aangevraagd); - Lichamelijke stoornissen (zie ESM). 5

6 1.2. Criteria betreffende de beperking onderwijs participatie (BOP) Leerachterstand bij primair onderwijs: behorend tot de 10% zwakst presterende leerlingen bij begrijpend lezen, technisch lezen of spellen en rekenen (voor groep 1 en 2: voorbereidend lezen, spellen en rekenen); Zeer geringe communicatieve redzaamheid waardoor de leerling een zeer beperkt vermogen heeft om wederkerig te communiceren met behulp van woord en gebaar Criteria betreffende mogelijkheden zorgstructuur Indien de leerling nog geen school bezoekt: onvoldoende effect na tenminste een half jaar lang ondersteuning door zorg- of hulpverleningsinstanties of Bij primair of voortgezet onderwijs: onvoldoende effect na tenminste een half jaar lang extra zorg vanuit de zorgstructuur van het regulier onderwijs. Onder extra zorg wordt verstaan de zorg vanuit de zorgstructuur van het regulier onderwijs, afgestemd op de behoeften van de leerling en eventueel met beschikbare ondersteuning door zorg- of hulpverleningsinstanties van tenminste een half jaar. Dit moet blijken uit een onderwijskundig rapport of wanneer de leerling nog geen school bezoekt uit gegevens van zorginstanties. Onder ondersteuning wordt verstaan de ondersteuning van zorg- en hulpverleningsinstanties, die redelijkerwijs voor de desbetreffende stoornis beschikbaar zijn. 6

7 Hoofdstuk 2: Onderzoekseisen In dit hoofdstuk wordt puntsgewijs aangegeven waar het logopedisch onderzoek aan dient te voldoen. 1. Algemene gegevens Vermeld duidelijk de datum van de testafname plus leeftijd van het kind op dat testmoment en hoe lang het kind in behandeling is. 2. Instrumentarium 2.1 Gebruik van WAII gekwalificeerd instrumentarium Testen dienen te voldoen aan de WAII kwalificatie, die is gebaseerd op de COTAN normering. De instrumenten met een A en B beoordelingen zijn geschikt (zie bijlage WAII kwalificatie taaltests). Een test met een C beoordeling kan enkel ingezet worden, als er geen ander alternatief bestaat. Voor alle C-tests geldt dat de diagnosticus bij interpretatie van gegevens extra voorzichtig te werk dient te gaan. Mocht dit niet mogelijk zijn: zie punt Ontbreken van WAII gekwalificeerd instrumentarium Wanneer er, bij het ontbreken van WAII gekwalificeerd testmateriaal, instrumenten gebruikt zijn die (nog) niet beoordeeld zijn, is het van groot belang een uitspraak te doen over de ernst van de problematiek (matig / ernstig / zeer ernstig), onderbouwd met duidelijke voorbeelden / symptomen vanuit de observatie / analyse welke vergeleken worden met leeftijdsnormen. Gegevens van deze instrumenten kunnen als ondersteuning gebruikt worden bij het onderbouwen van de ernst van de problematiek. Het is aan de deskundige om te bepalen in welke mate deze gegevens een rol spelen in de onderbouwing. 2.3 Het gebruik van twee gekwalificeerde subtesten per taalcomponent Per taalcomponent dienen tenminste 2 gekwalificeerde subtesten gebruikt te worden, waaruit de problematiek blijkt. Wanneer dit niet mogelijk is: - een subtest plus een uitgebreide beschrijving / observatie; - een subtest plus taalsample waaruit de problematiek blijkt (ten minste 15 uitingen); - een gestandaardiseerde taalanalyse (als uit de testen geen problemen blijken, maar uit de spontane taal wel, kan een taalanalyse hiervoor de onderbouwing leveren). 2.4 Het gebruik van een algemene taaltest In de criteria wordt gesproken over het gebruik van algemene taaltests, als het onderscheid naar vier typen spraak-taalstoornissen niet te maken is. Bij kinderen jonger dan 6 jaar en 3 maanden kan dan de combinatie van een algemene productieve en een receptieve taaltest (bijvoorbeeld de Reynell en de Schlichting) worden afgenomen. Jonge kinderen (jonger dan 6 jaar en 3 maanden) worden als ernstig spraak- taalgestoord gediagnosticeerd indien hun totaalscore op tenminste één van deze taaltests lager ligt dan 2 standaarddeviaties van het gemiddelde. Testinstrumenten waarmee de algemene spraak-/taalstoornis vastgesteld wordt op latere leeftijd (ouder dan 6 jaar en 3 maanden) zijn momenteel in ontwikkeling. Het is tevens belangrijk dat in de rapportage een totaalbeeld van de problematiek van het kind wordt weergegeven. 7

8 2.5 Het gebruik van leestaken bij het stoorniscriterium Leestaken komen niet in aanmerking voor indicatiestellende diagnostiek voor wat betreft het stoorniscriterium. Scores worden, ook als de tests mondeling zijn afgenomen, niet in de beoordeling meegenomen. Relevante observaties tijdens leestaken (ook bij verbale afname) kunnen als toegevoegde observatie wel van belang zijn. 2.6 Instrumentarium voor leerlingen in het voortgezet onderwijs Voor het voortgezet onderwijs zijn er nauwelijks gekwalificeerde onderzoeksinstrumenten beschikbaar. Dat wil niet zeggen dat er geen informatie over de taalvaardigheid en communicatie op andere wijzen aangeleverd kan worden. Voorbeelden van mogelijkheden zijn (Buekers, ZeOn): Het taalprobleem kan worden onderbouwd met observatiegegevens en een spontane taalanalyse; Het taalprobleem kan onderbouwd worden door middel van oude testgegevens, ouder dan 1 jaar (op basis van gekwalificeerde tests). De oudere testgegevens hebben waarde, als men procesdiagnostiek meer betekenis geeft, want gegevens van 2 of 4 jaar oud, kunnen duidelijk inzicht geven in de communicatieve problematiek, zeker bij deze leeftijd 2 ; Voor de onderbouwing van het taalprobleem kan een gekwalificeerde test worden afgenomen waarvoor de leerling eigenlijk al te oud is (bv TvK). Dan worden de gegevens van de 13-jarige leerling vergeleken met de normen van 10-jarige leerlingen. Als blijkt dat er sprake is van een ernstige afwijking, dan is dit reden te meer om aan te nemen dat bij deze 13-jarige sprake is van ernstige problematiek. Let wel: wanneer de scores van de 13-jarige leerling behoren tot het gemiddelde van de normgroep van 10-jarigen, kan niet gesteld worden dat er toch sprake is van een ernstig probleem. Er zal op andere manieren onderbouwd moeten worden dat er sprake is van ernstige problematiek. 3. Recente onderzoeksgegevens De logopedische testgegevens mogen bij datum bespreking / besluitvorming niet ouder zijn dan: - Een half jaar voor kinderen jonger dan 7 jaar waarbij de leeftijdsgrens wordt bepaald op datum afname; - Een jaar voor kinderen van 7 jaar en ouder waarbij de leeftijdsgrens wordt bepaald op datum afname; - Bij leerlingen > 12 jaar kan, gezien het ontbreken van geschikt testmateriaal voor deze leeftijd, voor het huidige beeld ook gebruik gemaakt worden van verouderde gegevens Verschillende typen testuitslagen 4.1 Gebruik van standaarddeviaties De testuitslagen dienen vermeld te worden in standaarddeviaties van het gemiddelde, standaardscores of quotiënten. Ruwe scores moeten omgezet worden naar normscores, anders worden ze niet in de beoordeling meegenomen. Als het niet leeftijdsadequate testen betreft (bijvoorbeeld bij leerlingen > 12 waar geen gekwalificeerd testmateriaal voor is) zal een Q-score of standaardscore bij de maximale afnameleeftijd gegeven worden. 2, 3 Het verschil in de taalontwikkeling tussen een 10- en een 13- jarige is niet groot. De taal is al veel stabieler en gaat volgens velen ook niet meer vooruit. In hoeverre dit werkelijk het geval is, is echter onduidelijk. Er kan wel aangenomen worden dat het verschil veel kleiner zal zijn dan het verschil in taalniveau van een 6-jarige t.o.v. een 3-jarige. In de taaldiagnostiek heeft men ook geen andere normen voor 20- of 30- of 40-jarigen. 8

9 Afwijking Gemiddeld / licht Matig Ernstig Zeer ernstig Tabel 1: omzetting afwijking in standaarddevaiaties. Standaarddeviatie (SD) 1 SD -1 tot -1.5 SD -1.5 tot -2.0 SD > -2.0 SD 4.2 Gebruik van niveaubepaling Enkele onderzoeksinstrumenten werken met niveaubepaling in plaats van standaarddeviaties / standaardscores / quotiënten. In ogenschouw dient te worden genomen dat een D- en E-niveau niet geheel in overeenstemming is met de mate van afwijking in standaarddeviaties die in de criteria worden gehanteerd, > -1.5 SD afwijking van het gemiddelde (zie tabel 2). Niveaubepaling D-niveau E-niveau Tabel 2: D en E niveaus ten opzichte van standaarddeviaties. Standaarddeviatie (SD) tot en met -1.3 SD > -1.3 SD Uit tabel 2 valt op te maken dat de range van een E-niveau groot is. Met een E-score kan derhalve niet onomstotelijk bewezen worden dat het een ernstige uitval ( > -1.5 SD) betreft. Het vermelden van een ruwe score naast de niveaubepaling kan hier meer inzicht geven. 4.3 Een (sub) test is niet afneembaar Als er sprake is van een testscore 0 of test is niet afneembaar dient dit te worden onderbouwd. 5. Tegenstrijdige testuitslagen Bij verschillende / tegenstrijdige testresultaten dient een onderbouwing van deze verschillen gegeven te worden en aangegeven te worden welke gegevens het meest betrouwbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan factoren die de scores kunnen beïnvloeden zoals vermoeidheid, onzekerheid, etc. Ook de validiteit van de test kan hierin een doorslaggevende rol spelen. De CvI laat testuitslagen op WAII A of B gekwalificeerde instrumenten prevaleren boven testuitslagen op WAII gekwalificeerde C of D of niet WAII gekwalificeerde instrumenten. 6. Gegevens van verschillende logopedisten binnen één rapport Bij verschillende afnemers dient er aangegeven te worden welke gegevens al dan niet in aanmerking komen voor indicatiestelling en de reden hiervoor. 7. Effect van logopedische therapie Er dienen gegevens van twee meetmomenten gegeven te worden om het effect van de logopedische therapie in kaart te kunnen brengen. Dit betreft gegevens van de twee laatste meetmomenten (tenminste een half jaar interval). Mocht dit niet mogelijk zijn: zie punt 5. Als er enkel recente testgegevens zijn, is het een vereiste dat de CvI de beschikking heeft over een volledige beschrijving van de spraaktaalontwikkeling, die kan dienen als gegevens van een eerder meetmoment. 8. Diagnostiek bij meertalige kinderen Bij meertalige kinderen dient de anamnesevragenlijst meertaligheid (bijlage II) ingevuld te worden. Hiermee wordt de achtergrond van het spraak-/taalprobleem (-stoornis) vastgesteld. Diagnostisch onderzoek vindt na het invullen van de vragenlijst plaats, indien noodzakelijk (en mogelijk) met een tolk. 9

10 Hoofdstuk 3: Aanbevelingen voor onderzoek De indicatiestellende diagnostiek kan op verschillende manieren worden uitgevoerd, binnen de richtlijnen van de wet. Op grond van ervaring wordt geadviseerd om de volgende onderzoeksgegevens aan te leveren. Voor overige mogelijkheden wordt verwezen naar bijlage III. Domein Spraakproblematiek Tenminste aan te leveren Scores van verrichtte onderzoeken Beschrijving van symptomen en vergelijking met leeftijdsgenoten Verstaanbaarheid (voor directe en indirecte omgeving) Ernstmaat Auditieve verwerkingsproblematiek Grammaticale problematiek Standaarddeviaties van tenminste twee subtests: - Schlichting AG (3-jarigen) - TvK AW 1 (4-7) AW 2 (6-10) Aangevuld met: AS 1 (6-jarigen) AS 2 (6 10) WH Tevens te gebruiken: Nijmeegse test voor auditieve verwerking (C-status) Beschrijving (in ieder geval informatie over de verwerkingssnelheid) Taalbegrip en taalproduktiegegevens. Standaarddeviaties van tenminste twee subtests - Schlichting zinsontwikkeling (2 5 jaar) - Reynell (2 6 jaar) - Taaltest voor Kinderen TA(ll)K ZBP (4-9 jaar) zinsvorming (6-9) WVP (4 9 jaar woordvorming (4-10) ZBB (6-10 jaar) zinsbegrip (6-8) ZBK-k (uitsluitend bij 5-jarigen) ZBK-1 (6-7 jaar) ZBK-2 (7-9 jaar) WVB (muv 4- en 5-jarigen) (De leeftijden welke zijn aangegeven bij de verschillende subtests zijn de leeftijden waarbij een goede kwalificatie wordt gegeven. Het betreft hier dus niet altijd de gehele doelgroep van de test) 10

11 Tevens te gebruiken: Ter vervanging: Gestandaardiseerde taalanalyse - STAP (4;0 8;0) - GRAMAT (0;9 4;0) - TARSP (1;0 4;0) - TOAST (2;6 4;6) Deze analyses zijn nog niet door de WAII beoordeeld, maar inmiddels wel voorgelegd. Zolang hierover nog geen uitsluitsel is, zijn deze analyses alleen in te zetten als overige middelen de problematiek onvoldoende belichten. Als aanvulling / onderbouwing : Taalsample: tenminste 15 taaluitingen. Lexicaal-semantische problematiek Taalbegrip en taalproduktiegegevens Standaarddeviaties van tenminste twee subtests - Reynell (2 6 jaar) - Schlichting woordontwikkeling (2 6 jaar) - Peabody PPVT-III-NL (2;3 99 jaar) - Taaltest voor Kinderen TA(ll)K WSP (4-9 jaar) actieve woordenschat (4-9) WSK (uitsluitend 6 jarigen) passieve woordenschat(6-8) VB (6-9 jaar) zinsbegrip (6-8) tekstbegrip (6-7) (De leeftijden welke zijn aangegeven bij de verschillende subtests zijn de leeftijden waarbij een goede kwalificatie wordt gegeven. Het betreft hier dus niet altijd de gehele doelgroep van de test) Woordvindingsproblematiek deze volledig uitwerken! (in bijlage I staan enkele suggesties) Tevens te gebruiken: Ter vervanging: Gestandaardiseerde taalanalyse - STAP (4;0 8;0) - GRAMAT (0;9 4;0) - TARSP (1;0 4;0) - TOAST (2;6 4;6) Deze analyses zijn nog niet door de WAII beoordeeld, maar inmiddels wel voorgelegd. Zolang hierover nog geen uitsluitsel is, zijn deze analyses alleen in te zetten als overige middelen de problematiek onvoldoende belichten. Als aanvulling / onderbouwing : Taalsample: tenminste 15 taaluitingen 11

12 Pragmatische problematiek - Voorwaarden voor communicatie (o.a. oogcontact / gerichte aandacht etc) - Communicatieve functies: controle regulatie, expressieve representatieve en sociale functie - Referentiekader luisteraar, aanpassen spreekstijl aandacht - Conversatievaardigheden: structuur, interactie en onderwerp introduceren, handhaven en veranderen - Verhaalopbouw: oriëntatie, structuur, kern, eindresultaat, afronding verhaal. - Echolalie - pragmatisch afwijkende taal - Wederkerigheid in de communicatie - Sociale redzaamheid - Communicatieve (in)competentie Evt testen: - Nijmeegse pragmatiek test (Ce status) - CCC-2 (in ontwikkeling) - CIO (in ontwikkeling) - Bus story (weliswaar niet door de WAII/COTAN beoordeeld!) - NNST BOP Zeer geringe communicatieve redzaamheid. Om een beperking in de onderwijs participatie aan te tonen kan o.a. gebruik gemaakt worden van de logopedische gegevens over de communicatie. De school mag zich echter nooit uitsluitend baseren op de gegevens van de logopedist. Het is belangrijk dat de beperking van de geringe communicatieve redzaamheid in de klassensituatie aangetoond wordt naast de gegevens van de logopedist of psycholoog die veelal een 1 op 1 situatie beschrijven. Zie pragmatische problematiek. N.B. De nieuwe TAK is nog niet beoordeeld. Scores op de TAK en de TvK verkregen bij eenzelfde kind kunnen soms aanzienlijke verschillen opleveren. De oude TAK, zogenaamde TA(ll)K is wel in te zetten, maar verdient niet de voorkeur (uitgezonderd anderstalige leerlingen). De TAK bovenbouw kan deels gebruikt worden als aanvullende informatie, maar kan echter niet dienen als primair instrument om een afwijking aan te tonen. Leestaken komen niet in aanmerking voor indicatiestellende diagnostiek. N.B. Er dient rekening gehouden te worden met de contra-indicaties: ESM: beperkt niveau cognitie; ernstige lichamelijke stoornissen; dyslexie zonder uitgebreide mondelinge taalproblemen. ASS: beperkt niveau cognitie; gedragstoornissen; ernstige lichamelijke stoornissen. 12

13 Hoofdstuk 4. Verslaglegging In dit hoofdstuk wordt een kort overzicht gepresenteerd m.b.t. de minimale inhoud van de logopedische rapportage. 1. Algemene informatie: Persoonsgegevens: Naam kind Adres Geboortedatum Moedertaal Naam behandelend logopedist Telefoonnummer Testdatum Beginsituatie: (algemene indruk, reden van verwijzing, hulpvraag, logopedische voorgeschiedenis, informatie moedertaalontwikkeling, gehoorproblemen, etc.) 2. onderzoeksgegevens. Logopedisch onderzoek gericht op a. Component 1: Spraakproblematiek; b. Component 2: Auditieve verwerking; c. Component 3: Grammaticale problematiek; d. Component 4: Lexicaal - Semantische problematiek; e. Beschrijving van de pragmatiek; f. Effect van logopedische therapie; N.B. het is van belang om aan te geven hoe de afname is verlopen en om observatiegegevens van behandeling en onderzoek te vermelden. 3. Logopedische behandeling / Effect van therapie: Begin datum logopedische behandeling Behandelperiode (ook therapiepauzes vermelden) Behandelfrequentie Is extra ondersteuning nu en in de komende tijd noodzakelijk? Zo ja, op welke componenten? Welke spraak-taalaspecten zijn wel / niet vooruitgegaan? (graag beschrijven). Het gaat de CvI vooral om de vraag in hoeverre het kind de achterstand heeft ingelopen (normale groei houdt in, dat de achterstand op leeftijdgenoten gelijk blijft). Mochten er grote verschillen zijn in de verschillende meetmomenten dan wil de CvI hierover graag uw mening (oorzaak?). 4. Conclusie: Graag per component vermelden. 13