Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie

Transcriptie

1 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie DEEL III - Leren van plantoetsen handboek voor beschermen én ontwikkelen

2 COLOFON Opdrachtgever: Nieuwe Hollandse Waterlinie - Pact van Loevestein Samenwerking: gemeenten Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Zaltbommel, Werkendam, Woudrichem, Vianen, Leerdam, Gorinchem, Lingewaard, Tiel, de provincies Gelderland en Noord-Brabant Inhoud, tekst en beeld: Inge van Heck, Nicky Struijker Boudier, Kees van der Velden Materiaal: beeldenbank NHW, GIS competence Center DLG, Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Chris Will, Douwe Koen, Jaap de Zee, Richard Trenning, Gerard Burgers, Atlas Nieuwe Hollandse Waterlinie, Kees van der Velden en internet Pact van Loevestein, maart 2016

3 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 3 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie DEEL III - Leren van plantoetsen handboek voor beschermen én ontwikkelen

4 4 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie

5 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 5 INHOUD 1. Behoud door ontwikkeling Levend landschap Wegwijzer Stroomschema s Wie doet wat Casussen 21

7 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 7 1. Behoud door ontwikkeling Uniek gebied De Nieuwe Hollandse Waterlinie was lange tijd het geheime wapen van Nederland. Van Muiden tot de Biesbosch ligt een langgerekt gebied met restanten van een bijzonder defensiesysteem. Voor velen nog een onontdekt gebied, maar liefhebbers weten steeds meer de weg te vinden naar dit landschap met een verborgen schoonheid. Het is een ontdekkingstocht langs imposante forten, ingenieuze waterwerken, ruwe betonnen schuilplaatsen en kazematten in een veelal open en groen landschap. Verdedigingslinie De Nieuwe Hollandse Waterlinie, gebouwd vanaf 1815, was een verdedigingslinie met water als verdedigingswapen. De linie was 85 kilometer lang en had watervlakten tot wel 5 kilometer breed. Als de vijand eraan kwam, konden met een uniek systeem van dijken, gemalen en sluizen stroken weiland onder water gezet worden. Zo werd het land voor de vijand moeilijk begaanbaar. Het ondiepe, drassige polderland was moeilijk te passeren voor voetvolk en onbegaanbaar voor zware kanonnen. Het was bovendien onbevaarbaar voor schepen. Op hooggelegen, niet te inunderen plekken, en langs rivieren werden in de 19de eeuw forten gebouwd. Daar werd de linie met geschut verdedigd. In een kring van 1000 meter werd het schootsveld door militaire wetgeving open gehouden. Tijdens de mobilisatie van de Eerste Wereldoorlog werden stellingen tussen de forten toegevoegd. En ook op de vooravond van de Tweede Wereldoorlog werden veel extra versterkingen in het veld gebouwd. Dit lint van verdedigingswerken wordt ook wel de hoofdverdedigingslijn of kernzone genoemd. Nieuwe Hollandse Waterlinie in Nederland Met de komst van de luchtmacht verloor de waterlinie haar functie. Uiteindelijk werd de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 1951 officieel opgeheven.

9 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 9 Beleef de linie! Tegenwoordig is de linie een prachtig gebied, waarin je de geschiedenis volop kunt beleven en machtige forten, kastelen of vestingsteden kunt bezoeken (zie www. forten.nl). De Nieuwe Hollandse Waterlinie is het grootste Rijksmonument van Nederland. En van groot belang voor het landschap als groene gordel langs de oostzijde van de Randstad. Wat maakt de Waterlinie uniek? De Waterlinie wordt gezien als werelderfgoed door de unieke samenhang van het militair-hydrologisch systeem met het Nederlandse landschap. De inundatie van laaggelegen polderlandschap is typisch Nederlands. Het is van groot belang dat we zorgvuldig omgaan met dit historisch verdedigingssysteem, de grote openheid en het groen en overwegend rustig karakter van het landschap. Zo blijft het unieke verleden, onderdeel van onze nationale identiteit, ook voor toekomstige generaties levend.

11 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Levend landschap De unieke historische waarde van de Waterlinie blijft behouden door een brede maatschappelijke herbestemming. Forten worden gebruikt voor recreatie, als museum, voor de natuur. Gebouwen en restauratiewerken worden gerestaureerd. Fiets- en wandelpaden verbinden de forten onderling en maken het landschap beleefbaar. De Waterlinie, eens een verborgen militair stelsel, wordt van de burgers! Om de kernkwaliteiten voor de toekomst veilig te stellen, zijn ze vastgelegd in het beleid van het rijk, de provincies en de gemeenten. Het paraplubestemmingsplan Nieuwe Hollandse Waterlinie regelt deze bescherming. Behoud door ontwikkeling is hierbij het credo: de Nieuwe Hollandse Waterlinie blijft een levend landschap met ruimte voor agrariërs die willen ondernemen, voor de natuur en voor inwoners die mooi willen wonen en recreëren. voorbeelden van eigentijdse ontwikkeling van de Waterlinie

13 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 13 Planologische verankering Samen met de provincie Gelderland ondertekenden op 13 februari 2014 negen gemeenten (Vianen, Leerdam, Lingewaal, Culemborg, Gorinchem, Geldermalsen, Zaltbommel, Tiel en Lingewaard) een bestuursovereenkomst Planologische Verankering NHW met de afspraak om vóór 1 januari 2017 uniforme bestemmingsplanregels op te nemen in hun bestemmingsplannen. De gemeenten Lingewaal, Culemborg, Gorinchem, Vianen, Zaltbommel en Leerdam ontwikkelden samen de nieuwe bestemmingsplanregels, zoveel mogelijk centraal gecoördineerd vanuit de provincie Gelderland. De overige gemeenten volgen hun eigen stappen. Geldermalsen en Woudrichem nemen de regels mee in hun bestemmingsplannen voor het buitengebied. Tiel (inundatiekanaal) en Lingewaard (Fort Pannerden) hebben de Waterlinie al goed beschermd in hun bestemmingsplannen, conform het gedachtegoed van de bestuursovereenkomst. Dit geldt ook voor het grootste gedeelte van het buitengebied van Werkendam. Soepel waar kan De colleges van Vianen, Leerdam, Culemborg, Lingewaal, Gorinchem en Zaltbommel werkten aan een uniforme regels ter bescherming én ontwikkeling van de linie. De nieuwe bestemmingsplanregels bieden waar dat mogelijk is ruimte voor ruimtelijke ontwikkelingen door maatwerk. In het gebied langs de hoofdverdedigingslijn en rond de forten - de kernzone blijft het beleid streng (minder ontwikkelruimte), terwijl daarbuiten er meer mogelijk wordt gemaakt (soepel waar kan). In de kernzone zijn de kernkwaliteiten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie het belangrijkst en zijn de gebouwen en het landschap karakteristiek voor de linie. (Zie interactie landschap, waterlinie en planologie afbeelding voor zonering horende bij het beschermingsregime op blz. 12) Extra laag De regels zijn als extra laag toegevoegd aan de geldende bestemmingsplannen. De nieuwe regels vervangen de nu geldende bestemmingsplannen niet. Ze vervangen in de huidige bestemmingsplannen buitengebied van de gemeenten wel de eerdere regels voor bescherming van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Uniformiteit en eenduidige toetsing Voor alle initiatieven in de verschillende zones vindt maatwerktoetsing plaats. De uniformiteit in de regelgeving en de eenduidige toetsing van initiatieven biedt helderheid aan inwoners en ondernemers. Er zal worden getoetst aan de kernkwaliteiten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

14 14 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie inundatiekom acces bebouwing Verdichtingsveld/veilige zijde kernzone

15 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Wegwijzer U heeft een initiatief binnen de Waterlinie U wilt een nieuwe schuur bouwen, een camping beginnen of een windmolen plaatsen: kan dat? Het is belangrijk dat het gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zich kan blijven ontwikkelen, met respect voor de kernkwaliteiten. Om hier richting aan te geven is het bestemmingsplan Nieuwe Hollandse Waterlinie opgesteld. Hierin vindt u inspiratie en kaders voor ontwikkeling. Gemeente is uw loket De gemeente is het aanspreekpunt voor ruimtelijke initiatieven binnen de Waterlinie. Via plannen.nl en de website van uw gemeente kunt u het bestemmingsplan bekijken. Hier vindt u de regels voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Natuurlijk kunt u ook persoonlijk contact opnemen met de gemeente voor uitleg en begeleiding. Bestemmingsplan geeft kaders Het bestemmingsplan Nieuwe Hollandse Waterlinie bestaat uit een set regels met een toelichting en een zoneringskaart. Dit is de planologisch-juridische basis. In het hoofdstuk Stroomschema s vindt u de procedure. In de boekjes Kernkwaliteiten NHW vindt u de beschrijving van de kernkwaliteiten. Dit is het inhoudelijk beoordelingskader voor de gewenste omgang met de kernkwaliteiten. Naast de beoordeling op de bestemming NHW wordt uw initiatief ook getoetst op onderliggend bestemmingsplan. De gemeente maakt deze integrale afweging. Hoe gebruikt u de Kernkwaliteiten NHW? Voor algemene informatie en de hoofdlijnen van het beleid gaat u naar deel I van de kernkwaliteiten. Voor informatie over de specifieke locatie van uw initiatief gaat u naar de gebiedsgerichte uitwerking in deel II. Waar vinden mensen straks de boekjes? Op de gemeentesite? Daar vindt u de omschrijving van de kernkwaliteiten van de NHW en het landschap met ontwerprichtlijnen en het ontwikkelingsperspectief. De richtlijnen zijn op hoofdlijnen beschreven. Dit geeft u ruimte om persoonlijke keuzes te maken. Ieder initiatief zal als maatwerk beoordeeld worden. Planbegeleiding door uw gemeente De gemeente kan u ondersteunen bij het ontwikkelen van uw initiatief door uitleg te geven over de regels, de procedure en de omgang met de kernkwaliteiten. Het is aan te raden het gesprek al in een vroeg stadium te voeren. De gemeente begeleidt u verder in de procedure. Meer informatie Het bestemmingsplan en de boekjes Kernkwaliteiten NHW vindt u op de gemeentelijke website en op www. ruimtelijkeplannen.nl. Meer informatie over de Nieuwe Hollandse Waterlinie vindt u op nl en

16 16 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 4. Stroomschema s In de stroomschema s wordt de procedure van de beoordeling van initiatieven weergegeven. Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie ten zuiden van de Lek DEEL II - inundatiekom Culemborgerwaard handboek voor beschermen én ontwikkelen Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie ten zuiden van de Lek DEEL I - Nationaal Landschap handboek voor beschermen én ontwikkelen Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie ten zuiden van de Lek DEEL II - inundatiekom Bommelerwaard handboek voor beschermen én ontwikkelen Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie ten zuiden van de Lek DEEL II - inundatiekom Land van Altena handboek voor beschermen én ontwikkelen Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie ten zuiden van de Lek DEEL II - inundatiekom Tielerwaard handboek voor beschermen én ontwikkelen Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie ten zuiden van de Lek DEEL II - Fort Pannerden & inundatiekanaal Tiel handboek voor beschermen én ontwikkelen handboek kernkwaliteiten

17 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 17

19 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 19 TEKST BOEKJE HANDLEIDING VOOR PLANTOETSERS / WEBSITE NHW Hfst. 5 Wie doet wat 5. Wie doet wat Kwaliteitsteam Er is een nieuw Kwaliteitsteam Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het Kwaliteitsteam bestaat uit een team van experts en brengt vanuit een onafhankelijke positie advies uit aan de Liniecommissie (de bestuurlijke samenwerking tussen 4 Linieprovincies). De opdracht van het Kwaliteitsteam is om adviezen uit te brengen aan de Liniecommissie met als doel de voortgaande ruimtelijke ontwikkeling in en van het gebied van de NHW in evenwicht te houden met de te beschermen monumentale waarden als omvangrijke erfgoedstructuur en toekomstig werelderfgoed. De nadruk ligt op advisering bij onderwerpen met een bovenregionale schaal of betekenis. Kwaliteitsteam Er is een nieuw Kwaliteitsteam Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het Kwaliteitsteam bestaat uit e team van experts en brengt vanuit een onafhankelijke positie advies uit aan de Liniecommissi bestuurlijke samenwerking tussen 4 Linieprovincies). De opdracht van het Kwaliteitsteam is o adviezen uit te brengen aan de Liniecommissie met als doel de voortgaande ruimtelijke ontw in en van het gebied van de NHW in evenwicht te houden met de te beschermen monumenta waarden Afhandeling als omvangrijke op erfgoedstructuur gemeentelijk en toekomstig niveau werelderfgoed. De nadruk ligt op advisering Afhandeling bij onderwerpen van initiatieven met een boven vindt regionale hiermee schaal plaats of betekenis. binnen de gemeente, al dan niet met behulp van een gemeentelijke Kwaliteitsteam commissie. vindt Dit plaats aan door de hand de werkgroep van de UNESCO boekjes in afstemming met de secretaris Adviesverzoeken voor het Kwaliteitsteam NHW worden per provincie opgevangen. Agenderin het het kernkwaliteiten Kwaliteitsteam. Onderwerpen NHW in combinatie van een kleinere met schaal onderliggend of betekenis worden door betreffe gemeente, eventueel in samenspraak met provincie, opgevangen. De gemeente vormt hierm bestemmingsplan. Bij reguliere initiatieven komt het eerste aanspreekpunt voor ruimtelijke initiatieven binnen de NHW. Kwaliteitsteam dus niet meer in beeld. Gemeenten Afhandeling handelen op deze gemeentelijk aanvragen niveau zelfstandig af. Afhandeling van initiatieven vindt hiermee plaats binnen de gemeente, al dan niet met behul Bij sommige initiatieven kunnen meerdere overheidslagen onderliggend betrokken bestemmingsplan. zijn (provincie, Bij reguliere rijk). initiatieven Desgewenst komt kan het Kwaliteitsteam de dus ni een gemeentelijke commissie. Dit aan de hand van de boekjes kernkwaliteiten NHW in combi met in provincie beeld, gemeenten voor advies handelen worden aanvragen geraadpleegd. zelfstandig af. Binnen het Bij Pact sommige van Loevestein initiatieven kunnen kunnen meerdere gemeenten overheidslagen hiervoor betrokken contact zijn (provincie, rijk). Desgewenst opnemen kan met de Kees provincie van voor der advies Velden, worden provincie geraadpleegd. Gelderland. Binnen het Pact van Loevest kunnen gemeenten hiervoor contact opnemen met Kees van der Velden, provincie Gelderlan Adviesverzoeken voor het Kwaliteitsteam NHW worden lokale initiatieven per provincie opgevangen. Agendering in het Kwaliteitsteam vindt plaats door de werkgroep UNESCO in afstemming met de secretaris van het Kwaliteitsteam. Onderwerpen van een kleinere schaal of betekenis worden door de betreffende gemeente, eventueel in Adv iseri ng advisering gemeente / gemeentelijke commissie Liniecommissie samenspraak met de provincie, opgevangen. De gemeente vormt hiermee het eerste aanspreekpunt voor evt. provincie Kwaliteitsteam ruimtelijke initiatieven binnen de NHW. Advisering

20 20 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Foto: Werk aan he

21 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Casussen Hieronder vindt u een aantal voorbeelden van initiatieven in het Waterliniegebied. Ze geven inzicht in het toepassen van de uniforme regels. 1. Nieuw fruitbedrijf in de Waterlinie 2. Nieuw landgoed in de Waterlinie 3. Fortontwikkeling 4. Grondbewerking in de inundatiekom 5. Zonnepanelen 6. Wateropgaven en oude kades 7. Stadsuitbreiding 8. Infrastructuur 9. Melkveehouderij in inundatiekom

23 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Nieuw fruitbedrijf in de Waterlinie m m m initiatief voor nieuwvestiging fruitbedrijf binnen Verboden Kringen Kernkwaliteiten Het initiatief ligt binnen de kernzone van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het handboek kernkwaliteiten illustreert dat de openheid van de Verboden Kringen op deze plek van hoge kwaliteit is. Er is relatief weinig bebouwing. De fruitteelt op de oeverwal is karakteristiek voor dit gebied. Het is een gebied met een hoge landschappelijke waarde, met een agrarisch en toeristisch-recreatief perspectief. Ruimtelijke ingrepen moeten de open schootsvelden respecteren en passen in het karakter van het onderliggend rivierenlandschap. En juist in open landschappen vraagt erfinrichting aandacht voor de kwaliteit van de landschapsbeleving. Initiatief Een jonge ondernemer zoekt ruimte om een fruitteeltbedrijf te starten. De boomgaarden zijn er al. Ze liggen op de hogere oeverwalgronden langs de rivier. Om een volwaardig bedrijf te starten wil de initiatiefnemer een fruitschuur bouwen. Ook wil hij graag een bedrijfswoning op het erf. Het idee voor een nieuw erf wordt voorgelegd aan de gemeente, al voordat er een formeel verzoek wordt ingediend. Naast de gebruikelijke planologische afwegingen speelt ook het bestemmingsplan Nieuwe Hollandse Waterlinie een rol. De voorgestelde locatie ligt binnen de Verboden Kringen (schootsvelden) van een fort. Dit vraagt om een kwaliteitstoets: is vestigen van een nieuw erf mogelijk op deze locatie of is dit een aantasting van de kernkwaliteiten van de Waterlinie?

24 24 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Kwaliteitstoets Het vestigen van een nieuw erf op deze plek wordt afgeraden om de open, grotendeels onbebouwde, historische context van het fort in zijn waarde te laten. Daarnaast ligt de voorgestelde locatie los van de historisch gegroeide bebouwing in het rivierenlandschap. Erven liggen hier niet midden in het open veld, maar in het dijklint op de oeverwal of in de boerderijstraten van de ruilverkaveling in de rivierkom. Toch wordt ook het belang van eigentijdse agrarische ontwikkeling onderkend, ook voor het behoud van de landschappelijke kwaliteiten van het Linielandschap. De kernwaarden openheid, groen en rustig karakter zijn nauw verbonden met een gezonde agrarische sector. Dat geldt ook voor de fruitteeltsector. Fruitgaarden zijn onlosmakelijk verbonden met de hogere gronden langs de rivieren en dat zijn nu juist de locaties van de Waterlinieforten. Er wordt dan ook gezocht naar een passende oplossing voor dit initiatief; passend bij het bedrijf en passend bij de Waterlinie. Deze gezamenlijke zoektocht leidt uiteindelijk tot de aankoop van een nabij gelegen burgererf (een voormalig agrarisch bedrijf) en medewerking aan wijziging van het bestemmingsplan voor omvorming tot een fruitbedrijf. Er wordt ruimte geboden voor een nieuwe fruitschuur bij de bestaande woning op basis van een herinrichtingsplan voor het erf. De nieuwe schuur wordt in samenhang met de bestaande bebouwing geplaatst zodat het erf compact blijft. De schuur moet een sober, terughoudend kleurgebruik krijgen. En nieuwe robuuste erfplanting zorgt ervoor dat het erf past bij het karakteristieke rivierenlandschap. verplaatsing van het initiatief: geen aantasting van openheid, maar hergebruik bestaand erf Het resultaat is dat het huidige erf weliswaar iets groter wordt, maar geen aantasting is van de openheid van de Verboden Kringen. Het erf krijgt een kwaliteitsimpuls door de nieuwe erfbeplanting. Dat is meerwaarde voor de Waterlinie. *

25 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 25 Planbegeleiding Dit initiatief is vanaf de start begeleid door betreffende gemeente. Op verzoek van gemeente heeft de provincie vanaf de fase van ideevorming ondersteuning geboden om te komen tot maatwerk m.b.t. de kernkwaliteiten van de Waterlinie. Door met de ondernemer te spreken over de kwaliteiten van de Waterlinie en samen naar andere opties te zoeken, is er een alternatieve oplossing bereikt. De welstandcommissie begeleidt de nieuwbouw verder. Leerpunten - De Waterlinie is kritisch op nieuwvestiging, zeker binnen de kernzone. Daar is in principe geen ruimte voor nieuwvestiging. Er moet zorgvuldig omgegaan worden met de historische open context van de forten en de hoofdverdedigingslijn. - Goede planbegeleiding en vroegtijdig overleg kan maatwerkoplossingen bieden. - Ondernemerschap binnen de Waterlinie is en blijft mogelijk, waarbij ook een kwaliteitsimpuls voor het landschap kan worden bereikt. - Door samenwerking tussen gemeente en provincie heeft de ondernemer één overheidsaanspreekpunt voor de Waterlinie.. oorspronkelijke opzet van het ruilverkavelingserf huidige situatie: aangetaste erfbeplanting door groei nieuw fruiterf met nieuwe robuuste erfbeplanting

27 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Nieuw landgoed in de Waterlinie h o o f d v e r d e d i g i n g s l i j n v o Initiatief o r z i j a c h t e r z i j d e d e v r i j s c h o o t s initiatief voor het stichten van een landgoed achter de hoofdverdedigingslijn Op de oeverwal van de rivier, nabij een dorp, dient zich een initiatief aan voor ontwikkeling van een nieuw eigentijds landgoed. Er wordt gedacht aan drie nieuwe wooneenheden en de aanleg van nieuwe natuurlijke graslanden, bosschages, lanen en paden. Het gebied is op dit moment in agrarisch gebruik. Het initiatief is niet mogelijk op basis van het huidige bestemmingsplan; er is een nieuw bestemmingsplan nodig. Hiervoor heeft de initiatiefnemer een ruimtelijk ontwerp laten maken door een ontwerpbureau. Naast de gebruikelijke planologische afwegingen speelt ook het bestemmingsplan Nieuwe Hollandse Waterlinie een rol. De voorgestelde locatie ligt binnen de begrenzing van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, achter de voormalige hoofdverdedigingslijn. Dit vraagt om een kwaliteitstoets: is een nieuw landgoed mogelijk op deze locatie of is dit een aantasting van de kernkwaliteiten van de Waterlinie? v e l d Kernkwaliteiten Het initiatief ligt binnen één van de verdichtingsvelden van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze zone wordt ook wel de veilige zijde van de Waterlinie genoemd. Het gaat om de gebieden direct achter de hoofdverdedigingslijn. De gebieden behoren feitelijk niet tot het historisch militair complex, maar zijn wel van belang om de werking van de linie in het landschap te verhelderen. Hierbij is het ontwikkelen van het contrast met de openheid van de inundatiekommen een belangrijk criterium. Het handboek kernkwaliteiten stimuleert in dit gebied groene, parkachtige ontwikkelingen die passen bij het karakteristieke landschap van rivier-oeverwal-kom en die de recreatieve toegankelijkheid versterken. Het is van belang een robuuste groenstructuur te ontwikkelen, voortbouwend op de historische identiteit van het landschap. Denk hierbij aan het benutten van oude polderstructuren zoals waterlopen, kades, singels en lanen.

28 28 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie ontwerp op hoofdlijnen

29 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 29 Kwaliteitstoets Het stichten van een nieuw landgoed op deze plek wordt vanuit NHW-perspectief positief beoordeeld. Het draagt bij aan het ontwikkelen van het ruimtelijk contrast tussen de inundatiezijde en de veilige zijde van het linielandschap. Het landschap aan de veilige zijde van de hoofdverdedigingslijn wordt door het landgoed meer besloten en kleinschalig, waardoor er meer onderscheid ontstaat met de open agrarische polder in de inundatiezone. De ontwikkeling betekent een investering in de natuur- en landschapswaarden en een verbeterde recreatieve toegankelijkheid. De plaatsing van bebouwing is passend door een goede afstemming van het ontwerp op de lokale kenmerken. De initiatiefnemer heeft de kwaliteiten van het landschap ter plekke goed geanalyseerd en benut voor de ruimtelijke inrichting van het nieuwe landgoed. Er is met respect omgegaan met de cultuurhistorische ontginningspatronen en zichtlijnen zijn gerespecteerd. De beplantingskeuze is passend bij het rivierenlandschap. Het landhuis, bijgebouwen, compacte tuin en de lanen verschaffen het landgoed de gewenste allure. De initiatiefnemer wordt geadviseerd ook bij de verdere detaillering van het inrichtingsplan en de uitvoering een architect en landschapsarchitect te betrekken, voor bijvoorbeeld het profiel van de lanen, het parkbos en de overige beplantingselementen. Dan wordt de beoogde kwaliteit op hoofdlijnen ook daadwerkelijk gerealiseerd. Er wordt ook aandacht gevraagd voor het verlichtingsplan, gericht op respect voor de duisternis als kwaliteit. Planbegeleiding Dit initiatief is begeleid door de gemeente. Op verzoek van de gemeente heeft de provincie vroegtijdig meegedacht. Omdat de initiatiefnemer een goed ontwerp heeft laten opstellen door een ontwerpbureau was er weinig aanpassing nodig. De welstandcommissie begeleidt de nieuwbouw verder. Leerpunten - Ook initiatieven aan de veilige zijde dragen bij aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het toenemend landschappelijk contrast versterkt het Waterlinieprofiel (open inundatiezijde - dichte veilige zijde) en door de aanleg van nieuwe paden kunnen meer mensen het Waterlinielandschap beleven. - Ruimtelijke initiatieven in de verdichtingsvelden hebben in eerste instantie geen bewuste aandacht voor de Waterlinie, want er liggen meestal geen Waterlinieobjecten binnen het plangebied. - De ruimtelijke opbouw van het Waterlinielandschap en recreatieve verbindingen worden beter benut door in de beginfase van een initiatief ook de Waterlinie mee te nemen. - Het is belangrijk om bij landgoedontwikkeling een ervaren ruimtelijk ontwerper in te schakelen.

31 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Fortontwikkeling Kernkwaliteiten Het handboek kernkwaliteiten geeft in de algemene beschrijving (deel I) essenties van de Waterlinie-forten weer en een aantal handvatten voor de omgangsvormen. Belangrijke essenties voor fortontwikkeling zijn: Respect voor eigenheid Respect voor de historische identiteit van het fort staat voorop. De forten in de Waterlinie moeten vooral blijven uitstralen dat het bouwwerken zijn die gebruikt werden. Nieuwe toevoegingen zijn functioneel, sober, stoer en ongepolijst en hebben een gepaste terughoudendheid richting de historische onderdelen. Less is more is een passende ontwerphouding. ieder fort heeft een geheel eigen vorm, afgestemd op de omgeving Initiatief Ruim tien jaar geleden startte de herbestemming van de forten van de Waterlinie. Defensie droeg de forten over aan diverse nieuwe eigenaren, zoals overheden, terreinbeherende organisaties en particulieren. Het nieuwe gebruik is divers: toeristisch-recreatief, wonen, museaal, natuur, et cetera. Herbestemming leidt bijna altijd tot het verzoek voor aanpassing van het fort om het geschikt te maken voor de nieuwe functie. Vaak komt ook de vraag om ruimte voor nieuwbouw. Deze bouwaanvragen worden begeleid en getoetst op het effect op de kernkwaliteiten. Is de ingreep op het forteiland een aantasting van de kernkwaliteiten van de Waterlinie of wordt meerwaarde gecreëerd? Nieuwe stap in de geschiedenis Kenmerkend voor de Waterlinie is de permanente modernisering van de forten. Eerst aanpassen aan de militaire ontwikkelingen, tegenwoordig voor de maatschappelijke benutting. De maatschappelijke openstelling van de Waterlinie is een wezenlijk nieuwe stap in de geschiedenis. Zichtbaar eigentijdse toevoegingen zijn te rechtvaardigen en kunnen meerwaarde bieden als een herkenbare eigen tijdslaag. Tussen restauratie en vernieuwing Duurzaam behoud van de historische onderdelen is essentieel. Restauratie is geen doel op zich. Er zijn vele ontwerpbenaderingen tussen restauratie, consolidatie en vernieuwing mogelijk. Dat is maatwerk, afhankelijk van het object, de waardering en de visie op het toekomstig gebruik.

32 32 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Fortprofiel De essentie van de ruimtelijke opbouw van een fort moet worden gerespecteerd. De oorspronkelijke militaire inrichtingsprincipes - met een veilige zijde en gecamoufleerde vijandelijke zijde - geven richting aan het behoud h o o f d v e r d e d i g i n g s l i j n a c h t e r z i j d e en de versterking van herkenbare fortprofielen. In de regionale boekjes (deel II) is dit per fort meer concreet gemaakt. Voor een aantal forten, zoals het Fort bij Everdingen, zijn de kernkwaliteiten verder concreet gemaakt in een ruimtelijk kwaliteitskader. Hiermee is v o o r z i j d e v r i j s c h o o t s v e l d potentiele kopers vooraf helderheid gegeven over de opbouw fort met voor- en achterzijde ruimtelijke kaders. Kwaliteitstoets De verschillende overheden toetsen de kernkwaliteiten met name op basis van de Monumentenwet, de provinciale omgevingsvisie/verordening en het bestemmingsplan. Het nieuwe bestemmingsplan NHW vraagt om een beeldkwaliteitsplan omdat forten in de kernzone liggen. Het handboek kernkwaliteiten geeft inspiratie en kaders aan initiatiefnemers en handvaten voor oordeelsvorming aan plantoetsers. Inhoudelijk betrokken partijen bij de toetsing zijn gemeentelijke commissies (monumenten, welstand/ruimtelijke kwaliteit), Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, provincie en het landelijk Kwaliteitsteam NHW. Er zijn veel goede voorbeelden van ingrepen die zichtbaar eigentijds zijn, zonder de historische kernwaarden geweld aan te doen. Maar er zijn ook voorstellen afgewezen omdat de ingrepen geen recht doen aan de kernkwaliteiten. Veel gehoorde kritiek is: te dominant t.o.v. de historische essenties, te weinig zichtbaar als eigentijdse toevoeging, afbreuk aan historische inrichtingsprincipes. Ook replica s worden niet gewaar- deerd. In het kader van Unesco zal getoetst worden op integriteit en authenciteit.

33 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 33 Planbegeleiding De herontwikkeling van een fort is een complexe opgave. Een vroegtijdige en intensieve samenwerking tussen overheden en initiatiefnemers is belangrijk om te komen tot passende ruimtelijke ingrepen op de forten. Het opstellen van een ruimtelijk kwaliteitskader, met een concretisering van waarden en ontwikkelingsruimte, kan helpen om vooraf helderheid te geven. Leerpunten - Intensieve samenwerking tussen overheden en initiatiefnemers is belangrijk, omdat fortontwikkeling complex is door de vele kaders. - Door vroeg in het planproces in gesprek te gaan en door een ruimtelijk kwaliteitskader op te stellen wordt helderheid gegeven over de kaders. - Het is belangrijk om bij de herinrichting goede en met erfgoed ervaren ontwerpers in te schakelen.. grondgedekte nieuwbouw met coupure eigentijds, met respect

35 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Grondbewerking in de inundatiekom Kernkwaliteiten De omgang met het reliëf van het landschap van de inundatiekommen raakt de kernkwaliteiten van de Waterlinie. De voormalige inundatiekommen zijn immers de essentie van de linie: onderwaterzetting van lage polders. De landschappelijke ondergrond heeft de ligging van de Waterlinie bepaald. Behoud van het natuurlijk reliëf en de bedijkte randen van de inundatiekommen is dan ook essentieel. Het handboek kernkwaliteiten gaat in op het belang van de landschappelijke ondergrond. In deel I wordt dit belang in algemene zin omschreven, bij de kernkwaliteiten en de ruimtelijke essenties. In deel II wordt hier per deelgebied op ingegaan. voorbeeld van natuurlijke ondergrond NHW Initiatief Het landschap van de Nieuwe Hollandse Waterlinie bestaat voor een groot deel uit polderlandschap. De graslanden zijn in eigendom van en in gebruik door agrariërs. Bij gemeenten worden initiatieven voorgelegd voor het bewerken van deze gronden. Mag ik een aantal laagtes in mijn perceel opvullen met grond? Mag 80 cm, 40 cm, 20 cm...? Mag ik een deel verlagen? Ik wil mijn perceel verbeteren door een aantal reliëfranden te egaliseren, kan dat? Bij dit soort vragen is ook toetsing op het beleid van de Nieuwe Hollandse Waterlinie van belang. Dit vraagt om een kwaliteitstoets: welke vorm van grondbewerking is mogelijk, wanneer is het een aantasting van de kernkwaliteiten van de Waterlinie?

36 36 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Kwaliteitstoets De beoordeling van grondbewerking is maatwerk. De Waterlinie is in de regel geen belemmering voor reguliere agrarische grondbewerking. De bescherming van het reliëf richt zich met name op: Randen van de inundatiekommen De inundatiekommen worden begrensd door de natuurlijke overgangen van oeverwalgronden naar rivierkomgebieden en dijken en kades. Deze lijnen moeten behouden blijven. Het aantasten van deze randen door afgravingen of ophogingen zal negatief beoordeeld worden. Bovenstaande kaart was één van de casussen tijdens de werksessie. In het kader van het initiatief spelen diverse aandachtspunten m.b.t. relatie reliëf-waterlinie. Hier lag de inundatiegrens, een Lage natte polder, landschappelijke eenheid natuurlijke reliëfrand. Daarnaast lag hier een oude kade die de hoofdverdedigingslijn vormde. Dus De lage, natte ondergrond van de polder vormde de egaliseren van dit gebied is aantasting van de kernkwaliteiten. Beoordeling in het veld is op dit basis van de Waterlinie. Een grondbewerking mag de detailniveau nodig voor een goede begeleiding. essentie - laag en nat - niet aantasten. Het landschap moet dus als laag en nat herkenbaar blijven, als eenheid. Een ophoging van een heel weiland tot een zichtbaar uitstekende hoge rug tast dit lage, natte landschapsbeeld aan en doorbreekt de eenheid van de polder. Het uitvullen van een laagte in een akker tot gelijk niveau Naast een zorgvuldige omgang met het voor de van het hele perceel zal in de regel geen probleem zijn. Waterlinie kenmerkende reliëf (de randen van de Het verlagen van het maaiveld voor bijvoorbeeld kommen, accessen) is het vanzelfsprekend ook waterberging of natuurontwikkeling in de inundatiekom belangrijk om zorgvuldig om te gaan met het natuurlijk is mogelijk wanneer dit goed wordt afgestemd op het reliëf van het landschap. Zeker wanneer het aardkundig landschap. Het versterkt het natte karakter. waardevolle gebieden betreft.

37 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 37 Planbegeleiding De beoordeling van grondbewerking is niet altijd eenvoudig. Soms lijkt een ingreep van enkele tientallen centimeters bijzaak, maar op een cruciale reliëfrand kan dit grote schade betekenen. Het is belangrijk over de juiste informatie over het reliëf te beschikken. Goede lokale veldkennis is belangrijk. Is de reliëfrand in het veld echt nog zichtbaar aanwezig? Is er een kans om een verdwenen rand te herstellen? Het gaat vaak om heel gedetailleerde situaties, dus een planbegeleiding door de gemeente is van belang. Leerpunten - Het reliëf (inundatiekommen) van de Waterlinie is een essentiële, maar goed verborgen kernkwaliteit. - De inundatiekommen zijn kwetsbaar door de onzichtbaarheid; het is gewoon landschap. Toch waren ze 150 jaar lang het geheime wapen van de Waterlinie. - Goede uitleg over het belang van het reliëf van het landschap is belangrijk bij planbeoordeling. - Er is geen absolute maat te geven voor een acceptabele ingreep. Maatwerk op basis van goede veldkennis is nodig.

39 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Zonnepanelen Initiatief De overgang naar duurzame energievoorziening genereert steeds vaker verzoeken tot het inrichten van velden met zonnepanelen. Als er een initiatief komt voor aanleg van een zonnepanelenveld binnen de open schootsvelden van een fort, wat is dan de beoordeling vanuit de Waterlinie? Wat is het effect op de kernkwaliteiten? Kernkwaliteiten Binnen de schootsvelden is de openheid en een beperkte hoeveelheid bebouwing een kernkwaliteit, evenals het groene en landelijke karakter van de inundatiekommen. Deze kernkwaliteiten zijn opgenomen in deel I van het handboek kernkwaliteiten van het Pact van Loevestein. In deel II worden de waarden van de plek specifiek beschreven en verbeeld. Kwaliteitstoets m m m casus: zonnepanelenveld binnen de Verboden Kringen In een concrete casus is een negatief advies gegeven voor de inrichting van een zonnepanelenveld. Vanaf het fort is vol zicht op het veld. De zonnepanelen zullen zich sterk aftekenen in het landschap, en zich sterk onderscheiden van het omliggend agrarisch gebied. Zonnepanelen hoeven geen aantasting van de kernkwaliteit openheid te betekenen. In deze specifieke situatie wordt de inrichting van dit perceel met zonnepanelen wel beschouwd als aantasting van het groene, landelijke karakter van het schootsveld en de inundatiekom. Het is een incident in het groene landschap. Geadviseerd wordt te onderzoeken of het mogelijk is aan te sluiten bij andere ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving, zoals bijvoorbeeld bij de glastuinbouw. Zo kan mogelijk elders een samenhangend geheel, inclusief zonnepanelen, gecreëerd worden. Planbegeleiding De gemeente heeft in een vroegtijdig stadium het initiatief getoetst, in overleg met provincie. Leerpunten - Er is nog weinig ervaring met de beoordeling van zonnepanelen op de kernkwaliteiten van de Waterlinie. - Het beleid van de Waterlinie staat in principe positief ten opzichte van eigentijdse ruimtelijke ontwikkelingen, zoals ook deze duurzame vorm van energie. - Zonne- en windenergie zullen het landschapsbeeld veranderen. Het is de vraag waar en op welke wijze dat passend is, zodat het de ruimtelijke kwaliteit en eigenheid van het Waterlinielandschap niet aantast en zelfs waar mogelijk versterkt. Het is aan te raden om dit nader te onderzoeken en ook liniebreed tot een gezamenlijke oordeelsvorming voor dit onderwerp te komen.

40 d e e l O n t w e r p h a n d r e i k i n g e n concept 40 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie

41 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Wateropgaven en oude kades Initiatief Het landschap van de Waterlinie is een waterrijk landschap. Een landschap met een grote dichtheid aan weteringen, sloten en kades. Om meer water te kunnen bergen en om de waterkwaliteit te verhogen dienen mensen regelmatig plannen in. Verbredingen van sloten en weteringen en het aanleggen van natuurvriendelijke oevers, waarbij soms naastgelegen oude kades plaats moeten maken. Zijn dergelijke ingrepen van invloed op de kernkwaliteiten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie? Kernkwaliteiten Het is goed denkbaar dat een ingreep in de polder raakt aan één van de onderdelen van het historisch inundatiestelsel van de Waterlinie. In het handboek kernkwaliteiten, onderdeel van het bestemmingsplan Waterlinie, is dit inundatiestelsel beschreven. Het historisch inundatiestelsel is onderdeel van de kernkwaliteiten en moet dus zorgvuldig behandeld worden. Daarnaast vraagt het handboek kernkwaliteiten aandacht voor de kernkwaliteiten van het onderliggende landschap. De structuur van weteringen, de sloten en de historische kades zijn belangrijke kenmerken van het landschap. Veel van deze structuren vinden hun oorsprong in de middeleeuwen. Dus ook vanuit cultuurhistorisch en-landschappelijk perspectief is zorgvuldigheid geboden bij dergelijke ruimtelijke ingrepen, ook al is er geen directe relatie met de historie van de Waterlinie. Kwaliteitstoets Het landschap wordt voortdurend aangepast aan eigentijdse behoeften. Zo zullen voor het creëren van waterkwaliteit en waterberging ook de polderstructuren van het landschap van de Waterlinie veranderen. Als deze ingrepen met een goed landschapsontwerp worden uitgevoerd hoeft dit niet tot aantasting van het gebied te leiden en kan het zelfs een kwaliteitsimpuls betekenen. Het waterrijke karakter van het Waterlinielandschap kan versterkt worden. Het moet wel gebeuren met respect voor de identiteit van het gebied. Het laten meanderen van een strak inundatiekanaal kan op weinig waardering rekenen. Een natuurvriendelijke oever met een sobere belijning kan best passend zijn. Natuurontwikkeling kan worden benut om middeleeuwse slotenpatronen beter zichtbaar te maken. Historische kades moeten met respect behandeld worden. Afgraven voor waterberging ligt niet voor de hand. Vaak is er een alternatieve oplossing en kan de historische kade zelfs worden versterkt en benut, bijvoorbeeld als wandelroute.

43 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 43 Planbegeleiding Het merendeel van dit type ingrepen wordt voorgelegd aan de gemeenten. Het is van belang dat de waterschappen vroegtijdig in overleg treden om de waarde van de plek en de impact van de ingreep te beoordelen. Is de wetering of kade onderdeel van de NHW? Wat is de historische en landschappelijke betekenis? Zijn er kansen om andere aanpassingen of maatregelen direct mee te nemen? Leerpunten - Een goede historische en landschappelijke analyse is nodig om de waarde van een specifieke wetering of polderkade te beoordelen. - Benader de wateropgave niet te beperkt; het is meer dan alleen een technische ingreep. - Ingrepen in weteringen, slotenpatronen en polderkades hebben impact op het landschapsbeeld. Het is belangrijk deze opgaven integraal en landschappelijk te benaderen.

45 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Stadsuitbreiding Kernkwaliteiten De ingreep raakt alle kernkwaliteiten van de Waterlinie, zoals geformuleerd in het BARRO: het hydrologischmilitair verdedigingssysteem, de grote openheid en het groen, overwegend rustig karakter. In de omschrijving van het BARRO wordt het belang van de visuele openheid van de voormalige schootsvelden en de Verboden Kringen als merendeels onbebouwd gebied aangegeven. Deze kernkwaliteiten zijn opgenomen in deel I van het handboek kernkwaliteiten van het Pact van Loevestein. In deel II worden de waarden van de inundatiekom Culemborgerwaard, van het inundatiestelsel en Werk aan het Spoel met de Verboden Kringen specifiek beschreven en verbeeld. oorspronkelijke contouren stadsuitbreidingsplan Initiatief Aan de westrand van Culemborg is enige jaren geleden de nieuwe woonwijk Parijsch aangelegd. In het voorafgaande planvormingstraject hebben de kernkwaliteiten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie een belangrijke rol gespeeld. In het oorspronkelijk plan was bedacht de woonwijk tot aan het inundatiekanaal aan te leggen, tot nabij Werk aan het Spoel, binnen de Verboden Kringen. Gezien de impact op de Waterlinie is het nationaal Kwaliteitsteam om advies gevraagd.

46 46 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Kwaliteitstoets Een grootschalige ingreep zoals een stadsuitbreiding staat altijd op gespannen voet met de kernkwaliteiten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In principe worden dergelijke aantastingen voorkomen. Maar mocht omwille van groot maatschappelijk belang toch besloten worden tot een stedelijke ingreep, dan moet er een kwalitatief hoogwaardig ruimtelijk ontwerp gemaakt worden om te zorgen voor een goede inpassing. Het nationaal Kwaliteitsteam NHW heeft ook bij dit initiatief aangegeven dat het stedenbouwkundig uitbreidingsplan een aantasting van de kernkwaliteiten is. Een groot oppervlak van het groene en open agrarisch gebied van de inundatiekom maakt plaats voor woningbouw. De bebouwing vindt deels plaats binnen de Verboden Kringen van Werk aan het Spoel waardoor de historische open schootsvelden van het fort verloren gaan. Op advies van het kwaliteitsteam is het stedenbouwkundig ontwerp aangepast. Het noordwestelijk deel van het plan is geschrapt, zodat de Verboden Kringen open blijven. Hierdoor is de historische context van Werk aan het Spoel bewaard gebleven. Afgesproken is dat aan de westzijde van de stadsuitbreiding een groene zone wordt ingericht als afronding van de stad, zodat de resterende inundatiekom behouden blijft. Met de inrichting van een recreatief netwerk wordt het landschap van de Waterlinie toegankelijk gemaakt. Oorspronkelijke opzet dorpsuitbreiding boven: oorspronkelijk stedenbouwkundig plan binnen de Verboden Kringen onder: de Verboden Kringen blijven onbebouwd Gewijzigd plan met vrij schootsveld

47 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 47 Planbegeleiding Gezien de impact van grootschalige ontwikkelingen op de kernkwaliteiten van de Waterlinie is vroegtijdige betrokkenheid van alle overheidslagen van belang. Bij stadsuitbreiding is advies van het nationaal kwaliteitsteam noodzakelijk. Leerpunten Deze casus illustreert de gevoeligheid van stedelijke ingrepen in het landschap van de Waterlinie en het belang van een vroegtijdig advies van het kwaliteitsteam. Zo kan voorkomen worden dat plannen in een vergevorderd stadium moeten worden aangepast.

49 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Infrastructuur Initiatief De Waterlinie wordt doorkruist door grootschalige infrastructuur. Ter verbetering van de mobiliteit worden plannen gemaakt voor aanpassing van deze wegen, spoorlijnen en kanalen. Of voor de aanleg van nieuwe infrastructuur. Hoe reageert de Waterlinie op dit soort ingrepen? Wat is het effect op de kernkwaliteiten? Kernkwaliteiten Afhankelijk van de locatie kan de aanleg of verbreding van grootschalige infrastructuur invloed hebben op alle drie de kernkwaliteiten van de Waterlinie. Op het militair-hydrologisch systeem wanneer Waterlinieobjecten geraakt, doorkruist of dichtbij gepasseerd worden. Op de openheid, wanneer de infrastructuur verhoogd in het landschap wordt aangelegd of wordt voorzien van geluidsschermen of -wallen. En op het groen en rustig karakter van het Waterlinielandschap. Deze kernkwaliteiten zijn beschreven in deel I van het handboek kernkwaliteiten van het Pact van Loevestein. In deel II worden de waarden van de plek specifiek beschreven en en verbeeld. Kwaliteitstoets De beoordeling van de plannen is enerzijds gericht op het voorkomen van aantasting van de Waterlinie. Voorkomen van beschadiging van ensembles van verdedigingswerken en waterwerken, voorkomen van doorsnijding van de hoofdverdedigingslijn en recreatieve routes, voorkomen van aantasting van de landschappelijke waarden. Ook zal gelet worden op de bijkomende effecten van de ingreep. Zo kan de aanleg van een nieuwe afslag leiden tot nieuwe bedrijvigheid, die weer een aantasting van de inundatiekom kan betekenen. Het effect op de kernkwaliteiten zal een belangrijke rol vervullen bij de maatschappelijke afweging van de ingreep. Anderzijds zal bekeken worden of de ingreep ook een kans kan zijn om de Waterlinie te versterken. Over de snelwegen gaan dagelijks duizenden automobilisten. Deze mensen beleven vanaf deze routes ook het Waterlinielandschap. Hier kunnen ook kansen liggen om de Waterlinie beter herkenbaar te maken. Een goed voorbeeld is het Fort bij Altena. Dit fort is door de aanleg van de A27 doorsneden. In die tijd was er nog weinig besef van de waarde van het fort. Met de huidige bescherming van de Waterlinie zou deze beschadiging van het fort ondenkbaar zijn. De A27 zou dan met een bocht om het fort heengegaan zijn. Maar nu de doorsnijding een feit is, kan dit ook worden benut om het fort te presenteren langs de snelweg. Een landmark voor de Waterlinie.

51 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie 51 Planbegeleiding Bij ingrepen in het infrastructuurnetwerk van Nederland zijn veel partijen betrokken. Een vroegtijdige inbreng van de kernkwaliteiten van de Waterlinie is belangrijk om aantasting te voorkomen en kansen te benutten. Bij de planbegeleiding zijn zowel rijk, provincies als gemeenten betrokken. Als het een zware ingreep is, dan is inzet van het landelijk kwaliteitsteam nodig. Leerpunten - Samenwerking tussen overheden is belangrijk omdat infrastructurele ingrepen veel aspecten, op alle schaalniveaus, raken. - Door vroeg in het planproces de kernkwaliteiten van de Waterlinie in te brengen kan aantasting voorkomen worden en kunnen kansen worden benut. - Benut kansen voor versterking van de zichtbaarheid van de Waterlinie langs deze routes. - Het is belangrijk om bij de herinrichtingsopgaven van infrastructuur in de Waterlinie ervaren ontwerpers in te schakelen.

53 Kernkwaliteiten Nieuwe Hollandse Waterlinie Melkveehouderij in inundatiekom Initiatief De landbouwsector is voortdurend in ontwikkeling. Regelmatig worden plannen ingediend voor de aanleg van een nieuwe schuur op een bestaand erf. Is aanleg van een nieuwe schuur op een erf in de inundatiekom van de Waterlinie een probleem? Kernkwaliteiten De inundatiekommen kenmerken zich door openheid, groen, rust en duisternis. De Waterlinie heeft inundatiesluizen en -kanalen aangelegd om deze laaggelegen, natte polders te kunnen inunderen. In de polders lag een uitgebreid stelsel van sluizen, dammen en coupures om het water in te kunnen laten. De natuurlijke hoogteverschillen en bedijkte randen vormden de grenzen van de inundatiekommen. De karakteristieken zijn per inundatiekom beschreven in het handboek kernkwaliteiten, als onderdeel van het bestemmingsplan Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het bevat ook handvatten voor erfinrichting. Kwaliteitstoets De melkveehouderij is een belangrijke drager van de openheid van het landschap van de Waterlinie. De boeren beheren het open polderlandschap. Om dat ook in de toekomst te kunnen blijven doen, is het nodig dat deze bedrijven zich kunnen blijven aanpassen aan de eigentijdse agrarische normen. Daar kan ook de aanleg van een nieuwe schuur op een bestaand erf bij horen. Er zal worden gekeken naar de invloed van deze nieuwe schuur op de kernkwaliteiten van de Waterlinie en de passendheid in de karakteristieken van het landschap. In veel gevallen zal een nieuwe schuur erbij een heel logische ontwikkeling van het agrarisch bedrijf zijn en zal de Waterlinie geen enkele belemmering vormen. Vanzelfsprekend zal de gemeente ook toetsen op de andere bestemmingsplanaspecten. De Waterlinie vraagt om een zorgvuldige inpassing van het vernieuwde erf in het landschap. Planbegeleiding De gemeente zal uitbreidingsplannen van agrariërs in de inundatiekommen begeleiden en toetsen op het effect op de kernkwaliteiten van de Waterlinie. De gemeente kan ook helpen bij het opstellen van een erfinrichtingsplan. Leerpunten - Landbouw is een belangrijke drager van de kernkwaliteiten van de Waterlinie. Landbouw draagt zorg voor open, rustige en groene landschappen. - De Waterlinie is geen belemmering voor eigentijdse agrarische ontwikkeling. Er wordt een zorgvuldige omgang met de kernkwaliteiten gevraagd. - Het toevoegen van een schuur op een erf is een kans om een erf een landschappelijke kwaliteitsimpuls te geven, bijvoorbeeld door het toevoegen van gebiedseigen erfbeplanting. - De karakteristieken van het onderliggend landschap zijn richtinggevend voor inpassing van de ingreep.

Nog meer weergeven