Advies niet-ambteliike adviescommissie. Uw kenmerk br ieven van 15 november, 2 en 5 december 1991

Transcriptie

1 Advies niet-ambteliike adviescommissie. WOB. Onderwijsraad Aan de minister van onderwijs en wetenschappen, de heer dr. ir. J.M.M. Ritzen, Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer. Nassaulaan JS 's-gravenhage Telefoon Telefax Ons kenmerk OR /2B HLP/AK Onderwerp eindtermen S m.b.o Uw kenmerk br ieven van 15 november, 2 en 5 december 1991 's-gravenhage, 3 januari 1992 In de maanden november en december 1991 ontving de Onderwijsraad van u adviesaanvragen betreffende de volgende eindtermendocumenten. 1. Sector techniek, afdeling techniek - de lange opleiding elektrotechniek (VO/BVE/BO/O ); - de korte opleiding installatietechniek ( VO/BVE/BO/O ); - de lange opleiding fotonica (VO/BVE/BO/O ) ; afdeling brood- en banketbakken - de lange opleiding brood- en banketbakken (VO/BVE/BO/O ); 2. Sector economie, afdeling administratie - de lange, tussen- en korte opleiding bedrijfsadministratie - de lange, tussen- en korte opleiding secretariaat - de lange opleiding economisch-juridisch - de lange opleiding commerciële dienstverlening (VO/BVE/BO/O ). afdeling slagerij en vleessector - de lange opleiding slagerij en vleessector (VO/BVE/BO/O ). In een vrij laat stadium heeft de Afdeling secundair onderwijs (beroepsonderwijs) van de Raad de beschikking gehad over het advies van de inspectie beroepsonderwijs en volwasseneneducatie d.d. 17 december Met de daarin vermelde algemene punten kan de Afdeling in grote lijnen instemmen. Zij heeft overigens in dat Vermeld bij beantwoording van een brief kenmerk en datum

2 advies tevens opmerkingen aangetroffen over de haar niet voorgelegde eindtermen inzake de lange en korte opleiding verzorging. De Afdeling maakt u erop attent dat deze eindtermen haar nog niet om advies zijn voorgelegd. Naar aanleiding van de gepresenteerde eindtermendocumenten deelt de Afdeling u in algemene zin mee met instemming te hebben geconstateerd dat met een aantal aspecten waaraan zij waarde hecht bij het opstellen van eindtermen voor de verschillende opleidingen (zie haar advies van 21 december 1990, OR 2B/1745 S, betreffende de eerste generatie eindtermendocumenten m.b.o.) rekening is gehouden. Toch zijn er destijds door de Afdeling aandachtspunten genoemd die nog steeds in de onderhavige eindtermendocumenten minder goed uit de verf komen. Zij komt hierop bij de bespreking van de eindtermen voor de diverse opleidingen terug. Enkele andere toen aangehaalde criteria zal zij in het algemene deel van dit advies memoreren voor zover zij hierin aanleiding ziet tot het maken van aanvullende opmerkingen. Voor het overige volstaat zij ermee te verwijzen naar het advies van 21 december Enkele algemene aandachtspunten. Buiten de in dit advies gemaakte algemene opmerkingen geven de nu gepresenteerde eindtermendocumenten de Afdeling aanleiding tot het maken van enkele algemene kanttekeningen. De onderliggende beroepsprofielen heeft de Afdeling niet of nauwelijks beoordeeld. Deze zijn in het algemeen "op koninklijke wijze" tot stand zijn gekomen, waarmee gezegd wil zijn dat de betrokken sociale partners c.q. de representanten daarvan ze hebben gelegitimeerd. Uit de stukken blijkt soms dat het betreffende BOOB en landelijk orgaan leerlingwezen zich erachter hebben gesteld. Voor wat betreft de eis dat de eindtermen zodanig geformuleerd dienen te zijn dat de scholen de ruimte hebben deze zelf nader in te vullen, op grond waarvan te veel gedetailleerdheid of globalisering vermeden dient te worden, merkt de Afdeling op dat sommige BOOB's al dan niet in afzonderlijke publicaties nadere specificaties van de eindtermen voor de scholen opstellen. Deze gelden dan als aanwijzingen voor de scholen in welke richting de eindtermen in een leerplan inhoudelijk kunnen worden uitgewerkt. De Afdeling meent dat de eindtermen zodanig moeten zijn geformuleerd dat dit niet nodig is. Dergelijke specificaties zouden de scholen zelf wel - eventueel centraal - kunnen (laten) ontwikkelen. De overheid mag voor een en ander geen verantwoordelijkheid dragen. Tevens mag niet worden aangegeven op welke wijze de scholen het onderwijs moeten geven: gemoduleerd onderwijs bij voorbeeld mag niet het noodzakelijk gevolg van de formulering van de eindtermen zijn. De Raad heeft zich hierover reeds uitgesproken in verschillende eerder uitgebrachte adviezen. Tijdens de stage ontplooien leerlingen leeractiviteiten in het kader van het schoolwerkplan. De Afdeling betreurt het dat de 2

3 cert ificaateenheden voor stage/praktijksimulatie niet of onvoldoende zijn ingevuld. Een argument hiervoor is de scholen daarmee de gelegenheid te bieden via stage en praktijksimulatie een betere afstemming tussen theorie en de regionale praktijk te bewerkstelligen waarvoor dwingend voorgeschreven specifieke eindtermen een hindernis zouden kunnen vormen. De Afdeling heeft enig begrip voor dit argument, maar is aan de andere kant van mening dat niet te gedetailleerd geformuleerde stage-eindtermen kunnen waarborgen dat leerlingen op niveau aan stages kunnen deelnemen en niet gebruikt worden als goedkope invalkrachten. Zoals reeds in haar advies van 21 december 1990 is geconstateerd zijn er opleidingen die voor de doorstroming minimaal een certificaateenheid "doorstroming h.b.o." aanbieden terwijl bij andere opleidingen leerlingen rechtstreeks kunnen doorstromen respectievelijk bepaalde op doorstroming gerichte cert ificaateenheden kunnen kiezen. Afgezien van de verschillen tussen m.b.o.-opleidingen die hierdoor kunnen ontstaan wijst de Afdeling op het bezwaar dat door het inrichten van afzonderlijke doorstroomcertificaten afbreuk wordt gedaan aan het principe van een algemeen geldende doorstromingsmogeli jkheid met een m.b.o.-diploma naar een verwante h.b.o.-opleiding. Verder wordt bij afzonderlijk op doorstroming gerichte certificaten niet aangegeven, of daarvoor extra tijd benodigd is. De Afdeling neemt aan dat zij binnen de vastgestelde opleidingsduur te behalen zijn. Een ander aspect waarbij de Afdeling in haar voorgaande advies een kanttekening plaatste betrof het gegeven dat veel eindtermendocumenten zich nogal sterk richten op instrumentele vaardigheden. Dit bezwaar is ook thans bij enkele documenten aanwezig. Meer algemene vaardigheden zoals communicatievermogen en kwaliteitszorg, behoren in voldoende mate terug te vinden te zijn in de beschreven eindtermen. Wat de persoonlijke en culturele kortom de algemene vorming van de leerling in het m.b.o. betreft maakt de Afdeling zich enige zorgen. Hoewel dankzij de beroepsmatige vakken de leerlingen zich ook persoonlijk en algemeen vormen, voorziet de Afdeling dat de tijd die nodig is om de op het beroep gerichte en op doorstroming gerichte algemene vakken te onderrichten zo omvangrijk zal zijn en een zo groot deel van de "vrije ruimte" der scholen in beslag zal nemen dat niet voldoende kan worden toegekomen aan de algemene vorming der leerlingen. Zij denkt hierbij ook aan aandacht voor interculturele, levensbeschouwelijke, emancipatorische en internationale aspecten. De Afdeling acht het gewenst dat bij de evaluatie en bijstelling van de eindtermen hieraan - mede door de inspectieafzonderlijk aandacht wordt geschonken. De Afdeling vraagt zich af of in elk eindtermendocument het vereiste instroomniveau moet worden aangegeven, nu in het Inrichtingsbesluit m.b.o. (hoofdstuk II) voorwaarden met betrekking tot de instroming casu quo de toelating zijn opgenomen. Uit de voorgestelde eindtermendocumenten, opgesteld langs de 3

4 koninklijke weg vloeien, als zij onverkort worden vastgesteld, wijzigingen van het Inrichtingsbesluit m.b.o. voort voor wat betreft de structuur van het m.b.o. De Afdeling is van mening dat de ontwikkeling van een nieuwe kwalificatiestructuur in het m.b.o. het uitgangspunt dient te zijn voor de structurele opzet van het m.b.o. Het Inrichtingsbesluit zoals dat thans luidt mag de structuur van het m.b.o. niet fixeren. Daarbij komt dat het m.b.o., mede gelet op het gezamenlijk beleid van overheid en bedrijfsleven wat dit aangaat, zo marktgericht mogelijk dient te werken om een bijdrage te leveren aan een oplossing van de slechte aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt en van het drop-out probleem in het m.b.o. Arbeidsmarktrelevantie is kennelijk bepalend voor het beantwoorden van de vraag of een opleiding er moet komen of niet. Op basis van de beschikbare gegevens is de conclusie van de Afdeling dat alle thans voorgestelde opleidingen/differentiaties een voldoende arbeidsmarktrelevantie bezitten en zullen kunnen voorzien in een maatschappelijke behoefte aan abituriënten uit deze richtingen zodat zij positief staat tegenover een verdere uitbouw van deze opleidingen/differentiaties. Het is de bedoeling de scholen meer vrijheid en autonomie met betrekking tot het starten van nieuwe opleidingen en differentiaties te gunnen. De Afdeling meent dat om te voorkomen dat alle respectievelijk onevenwichtig veel scholen nieuwe opleidingen zullen beginnen er afspraken tussen instellingen gemaakt moeten worden. Een goede stap acht de Afdeling het dat de instellingen in het convenant m.b.o./c.b. o. aangeven terughoudend om te gaan met het inrichten van nieuwe opleidingen/differentiaties, teneinde wildgroei te voorkomen. De Afdeling wijst in dit verband wel op de spanning tussen integratie versus differentiatie in de zin van nieuwe opleiding. Een zorgvuldige afweging daartussen is niet alleen van belang voor de leerling, maar ook voor de organisatie van het onderwijs in de scholen en de herkenbaarheid van een opleiding voor het bedrijfsleven. De voorstellen voor - in de W.V.O. opgenomen - tussenopleidingen die de BOOB's doen, behoren ook in dit licht te worden bezien. De door het BOOB EA/SA bij voorbeeld voorgestelde tussenopleidingen, gebaseerd op langs de koninklijke weg vastgestelde beroepsprofielen en beroepsopleidingsprofielen, dienen mede de afstemming met het leerlingwezen in de administratieve sector. Een vergelijking met de tussenopleidingen elektrotechniek, werktuigbouwkunde en horeca gaat dan ook niet op, daar deze experimentele opleidingen niet gebaseerd zijn op langs wettelijke weg tot stand gekomen beroepsprofielen en eindtermen. Over de vraag of deze opleidingen al dan niet gedualiseerd gegeven moeten worden, mag genoemde BOOB geen uitspraak doen. Eindtermen voor tussenopleidingen dienen toegespitst te zijn op de beroepsprofielen, waarop zij zijn gebaseerd, en niet een optelsom te zijn van twee verschillende onderwijsvormen. Dualisering daarvan is daarmee een zaak van onderwijskundige inrichting. Pas in de fase van leerplanontwikkeling komt de vraag daarnaar aan de orde. Indien u echter om u moverende redenen meent dat slechts duale tussenopleidingen mogen worden ingericht, zoudt u bedoelde voorstellen voor tussenopleidingen niet behoren af te keuren, maar gemotiveerd geconditioneerd moeten goedkeuren. 4

5 Ten slotte voegt de Afdeling hier het volgende aan toe. Het eventuele bezwaar dat het toevoegen van nieuwe opleidingen casu quo differentiaties extra leerlingen zou aantrekken - en dus extra geld zou kosten - lijkt de Afdeling in dezen weinig reëel te zijn. Recente ervaringen met allerlei campagnes wijzen uit dat leer 1ingenstromen niet of nauwelijks te beïnvloeden zijn terwijl bovendien bij toename van het leer1ingental op de ene opleiding er vrijwel zeker een afname elders te zien zal zijn. Er wordt immers geput uit een ongeveer gelijkblijvend m.b.o.-leer 1 ingenpotentieel zodat er voornamelijk sprake zal zijn van een verschuiving van leerlingen binnen één onderwijssoort en waarschijnlijk ook binnen eenzelfde sectortype. Financiële argumenten mogen naar de mening van de Afdeling kortom geen (verborgen) rol spelen bij het al dan niet aanwijzen van nieuwe opleidingen. Ter zake van de toetsing van eindtermen heeft de Afdeling kennisgenomen van het standpunt van de inspectie ter zake. Zelf geeft de Afdeling de voorkeur eraan niet te diep hierop in te gaan, daar op grond van de SVM-wet en het nieuwe (concept-)eindexamenbesluit m.b.o. de overheid slechts een beperkte rol op dit terrein behoeft te spelen. Haars inziens komt dit element dan ook terecht summier in de aangeboden eindtermendocumenten aan bod. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt voornamelijk bij de scholen. Wel is de Afdeling van mening dat de inspectie enkele waardevolle criteria ter zake naar voren brengt. Het is bij voorbeeld van belang dat expliciet wordt vermeld welke cert ificaateenheden in ieder geval met een voldoende moeten worden afgesloten wil het diploma kunnen worden behaald in het geval van een centraal examen, als bedoeld in artikel 29a van de W.V.O. Van wezenlijk belang acht de Afdeling het dat in de eindtermendocumenten wordt opgenomen welke cert ificaateenheden in aanmerking komen centraal te worden geëxamineerd (zie artikel 29a, tweede lid, W.V.O.). Aan duidelijkheid op dit punt schort het nogal eens. U vroeg de Afdeling dit aspect uitdrukkelijk van commentaar te voorzien bij de eindtermen voor de afdeling slagerij en vleessector. De Afdeling meent dat, nu deze afdeling enig in haar soort is, het hier een uitzonderingssituatie betreft, op grond waarvan centrale examinering in de praktijk zal (kunnen) samen vallen met het schoolonderzoek, onder toezicht van gecommitteerden. Na deze meer algemene opmerkingen zal de Afdeling thans ingaan op de diverse door u gestelde specifieke vragen in de onderscheidenlijke adviesaanvragen, hier en daar aangevuld met enkele kanttekeningen. 5 Sector techniek. Afdeling techniek: de lange opleiding elektrotechniek. De Afdeling acht deze eindtermen goed uitgewerkt en duidelijk geformuleerd. De samenhang en parallelschakeling met verwante opleidingen valt alleen niet te beoordelen. Verder geven diverse certificaten vrijstelling bij andere opleidingen. Ook de reikwijdte daarvan is niet te overzien. Ten aanzien van het onderdeel besturingstechniek merkt de Afdeling

6 het volgende op. In het Inrichtingsbesluit m.b.o. is bij de afdeling proces- en laboratoriumtechniek opgenomen de lange opleiding procestechnische besturingstechniek. Deze opleiding omvat tevens elektrotechnische en werktuigbouwkundige onderdelen. Het BOTO-procestechniek acht een aparte opleiding besturingstechniek bij de afdeling proces- en laboratoriumtechniek niet noodzakelijk omdat het meent dat er in de overige opleidingen binnen deze afdeling voldoende besturingstechniek is opgenomen. De Afdeling constateert dat het opheffen van deze opleiding derhalve betekent dat de in deze opleiding opgenomen elektrotechnische en werktuigbouwkundige onderdelen bij de betreffende opleidingen zélf dienen te worden ondergebracht. Aangezien binnen de afdelingen werktuigbouwkunde en electrotechniek de studierichting besturingstechniek aanwezig is, dienen de desbetreffende BOOB's tevens de besturingstechnische eindtermen voor deze opleidingen op te leveren. Verder constateert de Afdeling dat van de binnen de afdeling elektrotechniek ontwikkelde differentiatie commerciële techniek de eindtermen niet terugkeren in onderhavig document. Afdeling techniek: de lange opleiding fotonica. Het Inrichtingsbesluit m.b.o. kent geen opleiding fotonica. Uit de haar ter beschikking staande gegevens maakt de Afdeling op dat er een behoefte bestaat aan afgestudeerden in deze vakspecialisatie. De Afdeling beoordeelt het verzoek om een opleiding op dit gebied in te richten positief. Gelet op het sterk technisch-specifieke karakter zoals dat blijkt uit de opzet van de opleiding en de uitwerking in de eindtermen acht de Afdeling de aanvragende school in staat deze opleiding te beginnen. Wat betreft de status heeft een positie als afzonderlijke vakopleiding haar voorkeur. Doch gelet op de financiële problemen die dit thans kennelijk voor uw begroting met zich zou brengen zou u bij wijze van uitzondering met toepassing van artikel 15 van het Inrichtingsbesluit m.b.o. de opleiding voorlopig binnen de afdeling techniek van de aanvragende school een plaats kunnen geven. Een evaluatie van zowel de resultaten van de opleiding als van de haalbaarheid en het effect van de beschreven eindtermen zouden binnen afzienbare tijd moeten uitmonden in de meest wenselijke structurele opzet. De eindtermen zijn goed herkenbaar, rekening houdend met het civiel effect. Met de inspectie is de Afdeling van oordeel dat afstemming met de eindtermen grafische techniek van de opleiding Reproduktietekenen gewenst is. De uitwerking van de algemene vakken vormt nog afzonderlijk punt van aandacht, in het bijzonder de afwijkingen bij de opsomming daarvan en de terminologie, zulks vergeleken met het eindtermendocument elektrotechniek. Afdeling techniek: de korte opleiding installatietechniek. De algemene vakken staan blijkens het eindtermendocument (hier nog aangeduid als "beroepsopleidingsprofiel") voor de korte opleiding installatietechniek onder druk. De programma-onderdelen zijn sterk gericht op de beroepsgerichte aspecten. Wel wordt in 6

7 het document gerefereerd aan een algemeen programma waarvan de inhoud en vormgeving zijn omschreven in de respectievelijke modelraamplannen algemene vakken van het kort-m.b.o. volle tijd zoals uitgegeven door de SLO, LOVWJ en LOCV en worden bij de diverse uitstroomdifferentiaties tevens enige afzonderlijke eindtermen voor niet-technisch instrumentele vaardigheden opgevoerd. Hoe de relatie tussen deze afzonderlijke eindtermen en dit algemene programma moet worden gezien is de Afdeling evenwel niet duidelijk. Overigens meent de Afdeling dat deze eindtermen wat de technischberoepsgerichte kant betreft voldoende gedetailleerd zijn, met een goede uitwerking van de aansluiting naar voortgezette opleidingsmogelijkheden. Dat in dit eindtermendocument de opleidingsduur in een gemiddeld aantal (beroeps)opleidende lesuren en een daarop gebaseerd aantal lesuren buitenschoolse praktijk wordt aangegeven, acht de Afdeling minder realistisch gezien het gegeven dat een dergelijke opleiding minimaal één en maximaal drie jaar duurt. Afdeling brood- en banketbakken: - de lange opleiding brood- en banketbakken. De Afdeling waardeert positief het onderbrengen in één werkkader van brood en brood/banket. Deze samenhang blijkt ook uit de nadruk die er ligt op diverse onderdelen. Positief oordeelt de Afdeling voorts over de wijze, waarop het aspect vaardigheden gestalte heeft gekregen in dit document. Het getuigt naar de opvatting van de Afdeling van realiteitszin dat bij de vaardigheden niet wordt gevraagd naar een op routine berustend beheersen van vaardigheden, doch naar een demonstratie daarvan. Voor wat betreft de aansluiting bij andere opleidingen en de doorstroming sluit de Afdeling zich aan bij de kanttekeningen die de inspectie in dezen plaatst in het advies van 17 december 1991 over deze eindtermen. Met de uit dit eindtermendocument voortvloeiende wijziging van het Inrichtingsbesluit m.b.o. stemt de Afdeling in. Van de aangekondigde voorstellen met betrekking tot de examinering en de korte opleiding brood- en banketbakken heeft zij nog geen kennis genomen. De Afdeling acht het overigens gewenst dat zorgvuldig aandacht wordt geschonken aan de overige kanttekeningen van de inspectie bij deze eindtermendocumenten. 7 Sector economie. Afdeling administratie: - de lange, tussen- en korte opleiding secretariaat; - de lange, tussen- en korte opleiding bedrijfsadministratie; - de lange opleiding economisch-juridisch; - de lange opleiding commerciële dienstverlening. Het is voor de Afdeling de vraag of een aantal ontwikkelingen uit de beroepspraktijk wel in voldoende mate terugkeert in de beroepsprofielen en de daarmee verbonden eindtermen. Daarbij denkt de Afdeling er onder meer aan dat eenvoudige administratieve werkzaamheden steeds meer verdwijnen, er een centralisatie van administratieve werkzaamheden (efficiency) plaats heeft en er een zwaarder

8 accent zal komen te liggen op be-en verwerking van informatie en op automatisering. Hierbij komt nog dat de doelmatigheid van functioneren in sterke mate wordt bepaald door de wijze van communiceren. Wat betreft de afstemming signaleert de Afdeling tekortkomingen in de eindtermendocumenten. Te noemen zijn de afstemming met de afdeling MDGO/SA; de afstemming op het leerlingwezen; de afstemming op het lager beroepsonderwijs en de koppeling van de eindtermen aan leerplaatsen. Vervolgens besteedt de Afdeling aandacht aan enige aspecten met betrekking waartoe u de Raad in uw adviesaanvrage specifiek verzocht te adviseren. In de eerste plaats betreft dit het komen tot de differentiatie milieu in de lange economisch-juridische opleiding. Vanwege de noodzakelijke aandacht voor en ontwikkeling van milieu in de verschillende studierichtingen kan de Afdeling de stellingname van de BOOB in dezen ondersteunen. Economische ontwikkelingen en bedrijvigheid worden mede bepaald door milieumaatregelen en het gehele economisch handelen wordt beïnvloed door maatregelen op dat terrein. Wat betreft uw vraag over de vormgeving van de opleiding logistiek stelt de Afdeling dat, aangezien het streven naar "Nederland distributieland" een weerslag heeft op de beroepsopleiding, een afzonderlijke opleiding op dit terrein voor de hand ligt. De distributie van diensten zal in "Europa 1992" één van de voornaamste concurrentie-middelen zijn. Overigens acht de Afdeling het met de inspectie aan te bevelen voor wat betreft deze opleidingen eerst de lopende experimenten te evalueren. Hoewel het BOOB-EAO/SA ook voorstellen heeft gedaan voor eindtermen inkoop/verkoop en voor export geeft deze BOOB zelf aan (in deel II van het advies) het BTO-D eigenlijk meer gerechtigd te vinden de voorstellen voor die eindtermen te doen, te meer daar de relevante sociale partners in het BTO-D zijn vertegenwoordigd. Het komt de Afdeling noodzakelijk voor dat rond de cert ificaateenheden in/verkoop en export binnen de opleiding commerciële dienstverlening tussen beide BOOB's helderheid ontstaat omtrent het beroepsprofiel waarvan men uitgaat. In de praktijk is een naar elkaar toegroeien van handel en administratie zichtbaar zodat het onderscheid op den duur steeds minder zal worden. De opleiding commerciële dienstverlening ziet de Afdeling overigens niet zozeer als een uitbreiding van de bestaande opleidingsmogelijkheden, maar meer als een door het bedrijfsleven en het onderwijs gewenste harmonisatie van de commerciële opleidingen in de kernafdelingen administratie en handel. De Afdeling adviseert u vier differentiaties vast te stellen binnen deze opleiding: de twee van BOOB-EAO/SA en de twee van BTO-D. Ter zake van uw verzoek specifiek te adviseren over de bezwaren van de werkgroep docenten esthetische vorming en de vereniging leraren beeldende vakken merkt de Afdeling op dat het vak esthetische vorming in het m.e.a.o. goed is ontwikkeld. De eindtermen zouden wat dit aangaat dan ook daaraan recht moeten doen. Met name nu - zeker in de sector waarvoor deze afdeling opleidt - het accent zwaar op communicatie komt te liggen lijken de bezwaren 8

9 van voornoemden terecht. De kanttekeningen die de Afdeling bij deze eindtermendocumenten maakt verhinderen haars inziens niet dat zij in het algemeen voor vaststelling per 1 februari 1992 gereed geacht kunnen worden. Afdeling slagerij en vleessector: - de lange opleidingen slagerij en vleessector. Gelet op de realiteit van de mar ktrelevant ie gaat de Afdeling akkoord met de aanpassing van het Inrichtingsbesluit m.b.o. voor wat betreft de tweedeling ondernemerschap en industrieel produktiebedrij f. Naar aanleiding van uw vraag of alle cert ificaateenheden voor het behalen van het diploma verplicht zijn, behalve de doorstroomcertificaten, merkt de Afdeling op het standpunt van de S.V.O. te onderschrijven. Volgens haar moeten alle certificaten gehaald worden, wil een leerling voor een einddiploma in aanmerking komen. Een vraag die u de Afdeling stelt heeft betrekking op het ontbreken van (aparte) eindtermen algemene vorming. Zij vindt in dit geval dat de vereiste kennis op dit gebied als zodanig voldoende in de eindtermen is verweven. Het ontbreken van vrije keuze certificaten verengt weliswaar het onderwijsaanbod doch dit kan passen in het beeld van een specifieke vakopleiding. De mate waarin elementen van algemene vorming kunnen worden verwerkt in de meer beroepsgerichte vakken hangt haars inziens sterk af van de aard en specialisatie van het beroep waarop de opleiding zich richt. Aangaande de integratie van de vestigingseisen in de vaktechnische eindtermen merkt de Afdeling op dat dit past bij en - gelet op de bepalingen van het Vest igingsbeslu it - ook gelegitimeerd is voor een geïntegreerde ondernemersopleiding. Afspraken met het ministerie van economische zaken waarborgen het niveau van de opleiding wat de vestigingseisen betreft en de centrale examinering daarvan. Slotbeschouwing. Al met al komt de Afdeling tot een positief oordeel over de haar tot op heden voorgelegde eindtermendocumenten, met inachtneming van de door haar geplaatste kanttekeningen. Zij sluit dit advies af met enkele slotopmerkingen. Mede op grond van het advies van de Afdeling is de eerste generatie eindtermen niet per 1 februari 1991 vastgesteld. Blijkens uw rondschrijven van 19 maart 1991, VO/BVE/BO/ , was het op dat moment nog uw bedoeling de eindtermen voor het gehele m.b.o. vôôr 1 februari 1992 vast te stellen. Uit het feit dat u thans over slechts negen eindtermendocumenten m.b.o. advies vraagt valt op te maken dat dit streven niet wordt gehaald. De Afdeling betreurt het dat slechts zulk een gering aantal eindtermen thans voor vaststelling gereed is. Zelfs als u de (meeste) eindtermen m.b.o. per 1 februari 1993 wenst vast te stellen dan zal gezien de moeizame gang van zaken tot nu toe daarvoor een zeer grote krachtsinspanning van een groot aantal direet-betrokkenen gevergd worden. Slechts indien deze wordt geleverd, is de kans aanwezig dat de genoemde termijn wordt gehaald. De Afdeling acht de noodzaak 9

10 van deze vaststelling evident gelet op het belang dat moet worden gehecht aan een voor alle belanghebbenden in het m.b.o. duidelijke kwalificatiestructuur, waarin de vernieuwing van het m.b.o. gestalte krijgt. Daar het uw beleid is de vernieuwing en ontwikkeling van het m.b.o. voornamelijk door de instellingen voor m.b.o. zelf te laten dragen, moeten zij in voldoende mate bij de voorbereidingen voor de opstelling van eindtermen c.q. de kwalificatiestructuur worden betrokken. Dit beschouwt de Afdeling als een voorwaarde om de invoering van de eindtermen daadwerkelijk te kunnen laten plaatsvinden op het bedoelde moment. Ten einde enkele, deels andere, eindtermen per 1 augustus 1992 in te voeren is het uw bedoeling door middel van een "beleidsregel" het bevoegd gezag daartoe te binden. Op zich zelf beschouwd komt het de Afdeling nogal geforceerd voor om bij het ontbreken van de meeste eindtermendocumenten m.b.o. ten aanzien van enkele opleidingen via een juridische noodgreep eindtermen in te voeren, voordat zij officieel zijn vastgesteld. Daarbij speelt voor haar mee, dat een "beleidsregel" mogelijk wordt geacht, omdat nog slechts "een formele procedure, zoals het horen van de Onderwijsraad" moet worden gevolgd. De Afdeling merkt op dat op grond van haar advies vaak inhoudelijke wijzigingen worden aangebracht. Verder was haar advies over de eerste generatie eindtermen niet slechts een "formele" kwestie, maar vooral op basis daarvan is de invoering van allerlei ondeugdelijke eindtermendocumenten niet doorgegaan. Daar u geen deugdel i j kheidseisen en dus ook geen eindtermen kan vaststellen zonder een wettelijke grondslag (conform artikel 17 W.V.O. ) en u in casu niet de bestuursbevoegdheid bezit een dergelijke beleidsregel uit te vaardigen, heeft de Afdeling er in het algemeen bezwaar tegen dat eindtermen met behulp van beleidsregels worden vastgesteld. In verband met de onstane impasse heeft zij er echter begrip voor dat, ook al wordt nog niet voldaan aan de vereisten van de wet, eindtermendocumenten van bepaalde vakscholen als concept-eindtermendocumenten worden gepubliceerd, met dien verstande dat betrokken scholen daarmee instemmen. Zodra de Onderwijsraad is gehoord zou tot definitieve vaststelling kunnen worden overgegaan. Zij gaat er hierbij wel vanuit dat het een eenmalige procedure is, die overigens zo snel mogelijk volgens het wettelijk kader wordt afgewikkeld. De samenhang in de kwalificatiestructuur moet blijken uit de relaties met verwante opleidingen zoals tussen lange en korte opleidingen of straks, gelet op artikel 2.6 van de concept-wet op het cursorisch beroepsonderwijs, met opleidingen uit het leerlingwezen. Die samenhang heeft de Afdeling in bepaalde eindtermendocumenten niet kunnen beoordelen wegens het ontbreken van de eindtermen van de lange of de korte opleiding (en van die voor het leerlingwezen). De Afdeling meent dat eindtermen pas kunnen worden vastgesteld, wanneer in deze zin de onderwijskundige integratie in haar geheel per categorie van opleidingen kan worden overzien. Een specifiek punt van samenhang is die met de kwalificatiestructuur in AOC-verband.De Afdeling denkt bij voorbeeld aan de 10

11 eindtermen bakkeri j-technologie in het middelbaar agrarische onderwijs en de (eerder in dit advies) aangehaalde eindtermen brood- en banketbakken. Ten slotte moet worden bedacht dat de eindtermen die per 1 augustus 1992 respectievelijk 1993 worden vastgesteld, eerst enkele jaren later via de afgestudeerde leerlingen in de praktijk "operationeel" zullen zijn. Het is van belang hoe gecontroleerd wordt welke praktische betekenis de thans geformuleerde eindtermen in de toekomst zullen blijken te hebben en op welke wijze regelmatige evaluatie plaats zal vinden. Bijstelling kan geschieden door middel van een (terug)koppel ing van de resultaten van de opleidingen aan de beroeps(opleidings)profielen. Op deze wijze zullen de opleidingsprogramma's steeds op realistische wijze op de praktijk kunnen worden afgestemd. Vaststelling van de eindtermen voor een bepaalde tijd lijkt daarom aan te bevelen. 11 Namens de Afdeli«g vaornoemd, (A. de/3fóx, voorzitter), (mr. W. 3/SÉ. van de Water, coördinerend secretaris).