ADVIES OVER DE CONCEPTNOTA ENERGIEARMOEDEPROGRAMMA

Transcriptie

1 ADVIES OVER DE CONCEPTNOTA ENERGIEARMOEDEPROGRAMMA Advies /

2 INHOUD 1 Situering Beknopte inhoud van de conceptnota Bespreking van de conceptnota Algemeen Visie en doelstellingen Operationele en structurele maatregelen Energieprestatie en woningkwaliteit Impact energieprijzen en lage inkomens Vernieuwende maatregelen REG-maatregelen kwetsbare groepen Recht op energievoorziening Besluit 11 Bijlagen diverse woningdeelmarkten Energieprijzen 14 pagina 2 van 15 Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma

3 1 SITUERING Op 4 maart 2016 hechtte de Vlaamse Regering haar goedkeuring aan de conceptnota Energiearmoedeprogramma. De Vlaamse Woonraad besliste op 24 maart 2016 op eigen initiatief advies uit te brengen over deze conceptnota. De Raad keurde voorliggend advies goed op 3 juni BEKNOPTE INHOUD VAN DE CONCEPTNOTA De conceptnota schets vooreerst de beleidscontext van het energiearmoedeprogramma. Het Regeerakkoord stelt de energiearmoede aan de bron te willen verminderen via een lager verbruik en energiebesparende maatregelen. De conceptnota benadrukt tevens de link met het Renovatiepact. Via het renovatiepact moet de kwaliteit van het bestaand woningpatrimonium worden verhoogd en vooral moet de energieprestatie ervan sterk worden geoptimaliseerd. Bijzondere aandacht gaat hierbij uit naar de ondersteuning van sociaaleconomisch zwakke groepen. De circa woningen van deze groep dienen op termijn te voldoen aan de lange termijndoelstellingen van het Renovatiepact (energieprestatie wordt opgewaardeerd tot het bijna-energieneutraal niveau 1 ). Bij de verdere uitwerking zal specifieke aandacht worden besteed aan de private huurders met risicovolle sociale status (lage inkomens, ouderen, eenoudergezinnen, ), en aan de sociale huisvesting omwille van de doelgroep en de voorbeeldfunctie. Vervolgens schets de nota een beeld van de energiearmoede in Vlaanderen. Dit zowel vanuit de context van het energiebeleid (sociale statistieken van leveranciers en netbeheerders) als vanuit het oogpunt van het woonbeleid (met aandacht voor de woonlast, deel van het inkomen besteed aan energie, ). Als oorzaken van energiearmoede vermeldt de conceptnota de energieprijzen, de woningkwaliteit en structureel lage inkomens. De kern van de conceptnota wordt gevormd door de maatregelen die zullen worden getroffen in het kader van de sociale openbare dienstverplichtingen (SODV) en de REG-maatregelen voor kwetsbare doelgroepen. Na een beschrijving van de stand van zaken van de SODV en REG-maatregelen worden via diverse concrete acties een operationele optimalisatie voorgesteld. Deze worden gebundeld in aan actietabel met beschrijving van de actie, de trekker en de timing Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma pagina 3 van 15

4 3 BESPREKING VAN DE CONCEPTNOTA 3.1 ALGEMEEN De Vlaamse Woonraad meent dat energiearmoede het recht op wonen op een ernstige en ontoelaatbare wijze schaadt. Het ondergraaft niet enkel de kwaliteit van het wonen van de getroffen huishoudens, maar het ontneemt hen evenzeer een aantal mogelijkheden en kansen. Om behoorlijk te kunnen wonen moeten huishoudens beschikken over elementaire energievoorziening, en moet toegang tot energie verzekerd worden. Volgens de Raad mag het probleem van de energiearmoede niet worden herleid tot het ontberen van energie in de woning of de toegang hiertoe, of het kampen met een te hoge energiekost. Energiearmoede is eerder het gevolg van dieperliggende problemen (en veel minder een op zich staande problematiek). Het raakt huishoudens die zich reeds in een precaire (woon)situatie bevinden. Ze worden vaker dan gemiddeld geconfronteerd met een gebrekkige woningkwaliteit, en/of is er sprake van een (structureel) inkomensprobleem. In de meeste gevallen liggen beide factoren aan de grondslag van de energiearmoede van huishoudens. In het bijzonder worden de problemen gecumuleerd op de private huurmarkt, waar de ontoereikende woonkwaliteit en betaalbaarheidsproblematiek vaak hand in hand gaan. Mede door het tekort aan voldoende sociale huisvesting zijn de inkomenszwakkere huishoudens aangewezen op deze deelmarkt. Volgens de Vlaamse Woonraad moet de energiearmoede dan ook worden aangepakt in samenhang met het meer omvattend beleid dat het fundamentele inkomens- en woonprobleem verhelpt. In dit verband kan de Raad de analyse in de conceptnota ten volle onderschrijven. Als oorzaken van de energiearmoede worden de structurele inkomensproblematiek en de ontoereikende woningkwaliteit aangehaald (samen met de oplopende energieprijzen). De Raad meent dat een sterker woonbeleid cruciaal is om de problematiek ten gronde aan te pakken. In het verleden heeft de Raad hiertoe diverse voorstellen geformuleerd, met onder meer voorstellen voor een versterkt privaat huurbeleid en een substantiële uitbreiding van het sociaal huurpatrimonium 2. De Vlaamse Woonraad ondersteunt dan ook het beleidsvoornemen -zoals opgenomen in de beleidsnota Energie en het Vlaams Regeerakkoord- om een structurele aanpak te ontwikkelen en energiearmoede aan de bron te verminderen. De Raad kan globaal instemmen met de voorstellen en de acties, maar wenst een aantal beschouwingen en kanttekeningen te plaatsen die in de eerste plaats te maken hebben met de bredere inbedding van de problematiek van energiearmoede. Tevens formuleert de Raad enkele aandachtspunten die inspirerend kunnen werken voor de vervolgaanpak van (een meer geïntegreerd) energiearmoedebeleid. De 2 pagina 4 van 15 Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma

5 Raad focust hierbij voornamelijk op die maatregelen die mede vanuit het beleidsveld wonen kunnen worden aangereikt en op de (REG-) maatregelen die zich op het snijvlak van het woon- en energiebeleid bevinden (in die zin spreekt de Raad zich niet uit over de openbare dienstverplichtingen SODV). 3.2 VISIE EN DOELSTELLINGEN De Raad stelt vast dat de conceptnota vertrekt van een degelijke analyse van de problematiek, waarbij structurele problemen als onderliggende oorzaken van de energiearmoede worden geduid. Vervolgens formuleert de conceptnota meerdere voorstellen en acties, dit voornamelijk op het operationele niveau. De Vlaamse Woonraad meent dat de conceptnota aan kracht kan winnen door deze acties meer te kaderen binnen een duidelijk omschreven visie met vooropgestelde strategische en operationele doelstellingen. Dit om de aansluiting met de aangehaalde structurele problemen maximaal te bewerkstelligen. Het is de Raad niet geheel duidelijk wat in de aanpak van de energiearmoede de strategische en operationele doelstellingen zullen zijn. In dit kader wenst de Raad indicatief enkele vragen naar voor te schuiven die ter zake inspirerend kunnen werken: in welke mate wil de Vlaamse overheid de gemeten energiearmoede terugdringen? In welke mate wenst het beleid de effectieve afsluitingen terug te dringen? Kan of moet een energieprijzenbeleid en een inkomensondersteunend beleid worden opgezet gericht op de sociale doelgroepen? De Raad vraagt dan ook doelstellingen duidelijk te willen expliciteren en deze een voldoende ambitieniveau te geven zodat ze structureel kunnen doorwerken. Verder onderstreept de Raad de nood aan een gecoördineerde aanpak. Een gefractioneerde aanpak van energiearmoede moet worden vermeden. In een beleidsveld overstijgende aanpak is een meer prominente rol weggelegd voor het beleidsveld wonen (net omwille van de koppeling van energiearmoede aan de kwaliteit en betaalbaarheid van het wonen). Een dergelijke benadering moet volgens de Raad leiden tot een meer slagkrachtig beleid dat ook de oorzaken van de problematiek viseert. 3.3 OPERATIONELE EN STRUCTURELE MAATREGELEN De Vlaamse Woonraad treedt de voorgestelde acties van de conceptnota globaal bij, maar meent dat diverse maatregelen voornamelijk gericht zijn op het verzachten van (de gevolgen van) de energiearmoede. Dergelijke acties kunnen de betrokken huishoudens ondersteunen, maar zijn sterk operationeel en/of instrumenteel van aard. Zoals gesteld meent de Raad dat een aanpak gericht op de structurele oorzaken van energiearmoede noodzakelijk is, en voor de Raad blijft dit prioritair. In de conceptnota wordt aangegeven op een meer vernieuwend en preventieve manier te willen werken. Een aantal acties en nieuwe concepten zijn dan ook Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma pagina 5 van 15

6 beloftevol en bevatten potentieel om het vooropgesteld renovatiebeleid te ondersteunen (bv. rollend fonds energierenovatie, terugbetaling premies via energiewinsten - zie ook verder). De Raad vraagt hier werk van te maken en hierbij maximaal aan te sluiten op bestaande beleidsplannen. In dit kader wordt verwezen naar het renovatiepact dat op structurele wijze een degelijke aanpak tracht te bewerkstelligen. Volgens de Raad is de koppeling van de aanpak energiearmoede aan een ingrijpend woningkwaliteitsbeleid én energiebeleid cruciaal (bv. in een omvattend renovatiepact). De uitdagingen zijn immers volgens de Raad bijzonder groot, zowel op vlak van woonkwaliteit als op vlak van energiezuinigheid. Dit vergt een uitgetekende langetermijnvisie en een planmatige aanpak. De Raad heeft daarenboven steeds geijverd voor een sociaal verantwoorde aanpak, met bijzondere aandacht voor de zwakkere inkomensgroepen (zie verder). In de voorgestelde aanpak ontbreken deze dimensies ten dele. Het is bijvoorbeeld de Raad niet geheel duidelijk hoe de vooropgestelde acties structureel kunnen bijdragen aan de energierenovatie om aldus de woningen van zwakke huishoudens op te tillen tot het bijna-energieneutraal niveau (of minstens te komen tot een sterk verbeterde energieprestatie). Heel wat acties zijn sterk operationeel en voornamelijk gericht op het aanpakken van de gevolgen van energiearmoede. In die zin vormen zij eerder correctieve maatregelen, die weliswaar de problematiek verzachten, maar niet ten gronde remediëren. De Raad dringt aan op een beleid dat de diverse dimensies kan omvatten. 3.4 ENERGIEPRESTATIE EN WONINGKWALITEIT De conceptnota verwijst naar de resultaten van het Groot Woononderzoek Op basis van een gecontroleerde technische screening van een staal van woningen blijkt dat 37% van de woningen wordt beoordeeld als kwalitatief ontoereikend (geëxtrapoleerd betreft dit ongeveer 1 miljoen Vlaamse woningen). Dit betekent dat deze woningen moeten worden aangepast om te voldoen aan de minimale woningkwaliteitsnormen van de Vlaamse Wooncode. Het aandeel kwalitatief ontoereikende woningen is het grootst op de private huurmarkt (47%), ligt iets lager voor de sociale huur (44%) en is het laagst voor eigendomswoningen (33%). Voor woningen (13% van het woningpatrimonium) zijn ernstige, structurele ingrepen vereist. Deze woningen van structureel ontoereikende kwaliteit, komen dubbel zo veel voor op de huurmarkt (21% in de private huur, 24% in de sociale huur) dan op de eigendomsmarkt (10%). Volgens de Vlaamse Woonraad zijn deze cijfers zorgwekkend. Het houdt in dat nog tal van inspanningen nodig zijn om het woningpatrimonium volwaardig op te waarderen. Deze opwaardering mag niet enkel vanuit het oogpunt van energieprestatie worden opgezet, maar evenzeer moet de woonkwaliteit in rekening worden genomen. Zo is het volgens de Raad niet wenselijk (systematisch) energetische ingrepen door te voeren wanneer woningen op vlak van woningkwaliteit ontoereikend zouden zijn (of blijven). De Vlaamse Woonraad heeft diverse malen gepleit voor een samenhangend en geïntegreerd energie- en woningkwaliteitsbeleid. Om pagina 6 van 15 Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma

7 significante vooruitgang te boeken moet bovendien de huidige renovatiesnelheid worden opgetrokken en dient grondig te worden afgewogen of renovatie dan wel (ver)nieuwbouw van woningen de meest efficiënte oplossing is. Omdat in deze woningen vaak van sociaal zwakkere gezinnen wonen, is een degelijke begeleiding en ondersteuning om effectief te kunnen komen tot (ver)nieuwbouw essentieel. Bovendien moet steeds extra aandacht uitgaan naar de private huurmarkt. Het tekort aan goede en betaalbare woningen zorgt ervoor dat ontoereikende woningen in de markt kunnen blijven, de betaalbaarheidsproblematiek niet vermindert en de toegankelijkheid voor de zwakste huishoudens bemoeilijkt wordt. Bij het opwaarderen van de energetische- en woningkwaliteit moeten dan ook steeds de gevolgen op de betaalbaarheid en de toegankelijkheid van het wonen voor ogen worden gehouden (de opwaardering van het huurpatrimonium zal op termijn immers een impact hebben op de huurprijzen). Maar ook moet gewaakt worden over de gevolgen van de opwaardering op het aanbod aan huurwoningen. De private verhuring wordt voornamelijk opgenomen door oudere particulieren met een beperkt aantal woningen in portefeuille, wat een precaire situatie naar het behoud van aanbod inhoudt. Tevens is het omwille van de split incentive noodzakelijk een beleid te ontwikkelen dat verhuurders kan stimuleren tot renovatie. Mede daarom kan volgens de Raad het op te zetten beleid niet losstaan van een flankerend beleid dat ondersteunend werkt naar huurders en verhuurders. De aangekondigde conceptnota over de private huur zal dan ook bij voorkeur een evenwichtige totaalaanpak voorstellen. De Vlaamse Woonraad benadrukt om in de conceptnota energiearmoede voldoende verbanden te leggen tussen het woningkwaliteitsbeleid en het energieprestatiebeleid, en rekening te houden met de specifieke noden en aandachtspunten, onder meer met betrekking tot de private huurmarkt. In een doordacht beleid wordt onder meer afgewogen of energiepremies al dan niet kunnen worden toegekend voor woningen van structureel ontoereikende kwaliteit, en wordt overwogen om het premiebeleid in beide beleidsvelden meer op elkaar af te stemmen. In navolging van de sociale dakisolatieprojecten wordt voorgesteld om voor de doelgroep van kwetsbare afnemers projecten voor spouwmuurisolatie en hoogrendementsglas op te zetten. Ook hier mag niet louter de energieverbetering op zich worden beoordeeld, maar eveneens moeten het nut en de efficiëntie vanuit het oogpunt van de woningkwaliteit worden nagegaan. Dit benadrukt andermaal de nood aan een lange termijnvisie, een planmatige aanpak, met specifieke aandacht voor doelgroepen en deelmarkten (zie bijlage). 3.5 IMPACT ENERGIEPRIJZEN EN LAGE INKOMENS De conceptnota stelt dat de energieprijzen en de structureel lage inkomens mede oorzaak zijn van energiearmoede. De Vlaamse Woonraad kan deze stelling volmondig bijtreden. Bijkomend wenst de Raad het versterkend effect dat optreedt bij zwakkere inkomensgroepen te beklemtonen. De toenemende energieprijzen zijn in het bijzonder voelbaar en belastend voor zwakke inkomensgroepen. Zij kampen Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma pagina 7 van 15

8 doorgaans reeds met woonproblemen waaronder betaalbaarheid (en energiearmoede). Toenemende energieprijzen kunnen dan een neerwaartse spiraal in gang zetten en de bestaande problemen versterken. De Raad vraagt hiervoor extra aandacht en meent dat het beleid specifiek kan inzetten op selectieve maatregelen die effectief ingrijpen op de energieprijzen. De Vlaamse Woonraad stelt vast dat de conceptnota hieromtrent slechts een beperkt aantal acties formuleert. Bovendien beogen deze hoofdzakelijk sensibilisering (onder meer sensibilisering om over te stappen naar goedkopere leverancier). Dergelijke acties kunnen ondersteunend werken maar zijn weinig krachtig om de voorgenomen structurele en preventieve werking te bewerkstelligen. Wat betreft de inkomensproblematiek wordt in de conceptnota benadrukt dat het inkomensbeleid zich voornamelijk op het federale niveau situeert (o.a. wordt gepleit voor de verhoging van de sociale uitkeringen tot de Europese armoededrempel). Op Vlaams niveau worden gerichte maatregelen voorgesteld en wordt een beleid van sociale correcties gevoerd (met waar mogelijk automatische toekenning van rechten). Op zich kan de Raad deze inspanningen onderschrijven. Wel meent de Raad dat het aangewezen is om globaal het debat over de inkomens- en armoedeproblematiek in relatie tot het woonbeleid te voeren (waarbij een gedifferentieerde aanpak ten aanzien van diverse groepen kan worden overwogen). Specifiek voor de huurders is de betaalbaarheidsproblematiek ernstig (en zelfs toenemend voor de periode ). Meer dan de helft van de private huurders besteedt 30 % van het inkomen aan wonen, bij een kwart van hen bedraagt dit aandeel 40 %. In het eerste inkomensquintiel beschikt 89 % van de private huurders, na betaling van de woonkosten, niet langer over een resterend voldoende inkomen om menswaardig te leven. In dit licht herhaalt de Raad zijn pleidooi voor een versterkt beleid op de private huurmarkt, én de invoering van een substantiële huursubsidie voor private huurders met een laag inkomen. Dergelijke tegemoetkoming kan -mits voorwaarden naar huurprijs, kwaliteit, toegang - ervoor zorgen dat de totale woonkost tot een niveau wordt teruggebracht dat huurders in staat stelt een menswaardig bestaan te leiden. Eveneens vermindert de blijvende inzet op sociale huisvesting de structurele problemen op de private huurmarkt. Ook in de sociale huur stellen zich problemen, ondanks het feit dat de huurprijs gekoppeld wordt aan het inkomen. Meer dan een derde van de sociale huurders kampt met een onvoldoende resterend inkomen na betalen van de woonkosten. Toenemende energieprijzen maken dat de betaalbaarheid van het wonen bij sociale huurders meer in het gedrang komt. Deze problematiek, gekoppeld aan de nood aan (energie)renovatie bij bepaalde sociale woonprojecten, noopt tot specifieke aandacht voor deze sector. De Raad vraagt dan ook in de conceptnota ruimere aandacht voor de sociale huursector. pagina 8 van 15 Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma

9 3.6 VERNIEUWENDE MAATREGELEN De conceptnota bevat een aantal nieuwe maatregelen die zwakkere inkomensgroepen effectief kunnen ondersteunen en een versterkt renovatiebeleid bewerkstelligen. Deze vernieuwende maatregelen kunnen bijdragen tot een meer structurele aanpak. De Raad ondersteunt deze voorstellen en vraagt deze maximaal in te passen. De Raad meent dat voorstellen zoals het systeem van opbrengstgarantie (terugbetaling investering via gerealiseerde energiewinst), de oprichting van een rollend fonds voor renovatiesubsidies en het bevorderen van wijkrenovaties waardevolle toekomstige pistes inhouden. De Vlaamse Woonraad vraagt dan ook deze maatregelen verder te willen voorbereiden, uit te werken en te implementeren. Ook het onderzoek naar leningen aan de vereniging van mede-eigenaars en de subrogatie van premies (lagere prefinanciering) kunnen nuttige instrumenten zijn in de opwaardering van het woonpatrimonium. Wel moet het beleid bij de uitwerking van vernieuwende instrumenten steeds waakzaam blijven voor mogelijke uitsluitingsmechanismen. 3.7 REG-MAATREGELEN KWETSBARE GROEPEN De conceptnota geeft een overzicht van de bestaande REG-maatregelen naar kwetsbare groepen (met onder meer korting op energiezuinige toestellen, energiescans, premieverhoging voor beschermde afnemers, sociale dakisolatie). Op basis van het aantal uitbetaalde premies wordt vastgesteld dat deze maatregelen kwetsbare gezinnen slechts beperkt bereiken. Er wordt gesteld dat deze acties nood hebben aan een opschaling, en een ruimere differentiatie in scenario s naar doelgroep en woningtype is aangewezen. De Vlaamse Woonraad onderschrijft in beginsel de voorgestelde inspanningen op dit vlak, maar wenst een aantal kanttekeningen te plaatsen. Een eerste aandachtspunt betreft de verdeling van de REG-subsidies. Volgens de SERV gaat slechts 2 à 3% van de generieke REG-premies naar beschermde afnemers, terwijl zij ongeveer 10% van de afnemers uitmaken en hun woningen gemiddeld de slechtste energieprestaties vertonen. Tegemoetkomingen bij kwetsbare groepen hebben wellicht veel extra effect omdat deze doelgroepen zonder tegemoetkomingen wellicht niet zouden (kunnen) investeren in de woning. Door de REG-subsidies beter te richten op wie ze echt nodig heeft, kan de additionaliteit van de regeling dus vergroten. 3 Wat betreft de wijze van tegemoetkoming, stelt de conceptnota dat diverse maatregelen zoals de sociale dakisolatie ondanks de ruime financiële ondersteuning niet het verhoopte succes kennen. De Raad is er niet van overtuigd dat de in de conceptnota voorgestelde bijsturing van een aantal modaliteiten (bv. toekenning en berekening subsidie) tot de gewenste opschaling zal leiden. De Raad suggereert om ook de oorzaken van het beperkte succes grondig in kaart te brengen, net om gericht het stelsel 3 SERV (2016) Geld, gemak en goesting. Advies over het ontwerp van besluit van de vlaamse Regering houdende wijziging van het energiebesluit van 19 november 2010, wat betreft diverse bepalingen inzake energie-efficiëntie. Brussel: SERV Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma pagina 9 van 15

10 of de methodiek te kunnen bijsturen. In dit verband wijst de Raad er alvast op dat er momenteel te weinig financiële omkadering is om de renovatiebegeleiding verder te (laten) professionaliseren. Tevens lijkt het de Raad aangewezen te blijven reflecteren hoe het bereik van de doelgroepen kan worden vergroot. De conceptnota bevat enkele nuttige aanzetten zoals het bevorderen van wijkrenovaties met begeleiding en ontzorging van betrokken eigenaars of bewoners. Investeren in samenwerking met lokale woon- en welzijnsactoren lijkt hiertoe eveneens essentieel. Wat betreft de sociale huursector, stelt de conceptnota dat het aangewezen is om vanuit het woonbeleid een specifieke aanpak gericht op collectieve uitvoering en innovatieve financiering van renovaties te voorzien. Er kan daarbij onderzocht worden welke rol de sociale economie kan vervullen in de facilitering en/of uitvoering van de werken en in de begeleiding en sensibilisering van de bewoners. De Vlaamse Woonraad kan dit voorstel in principe ondersteunen, maar meent dat het structureel verderzetten van het opgestarte renovatiebeleid prioritair blijft (waarbij eveneens de nodige middelen worden vrijgemaakt). De conceptnota haalt terecht de versnippering van de doelgroepen voor sociale energieefficiëntiemaatregelen aan. Om dit te remediëren worden enkele acties voorgesteld. De raad vraagt een ruimere harmonisering te willen bewerkstelligen. De doelgroepen worden via sectoraal beleid op verschillende wijze afgebakend. Onder meer worden de doelgroepen in het energiebeleid gebaseerd op het statuut van bescherming, terwijl in het woonbeleid het inkomen meer centraal staat. De evaluatie van deze verschillende benaderingswijze is aangewezen (wat wordt aangekondigd in het VAPA). De Raad meent immers dat een verdere harmonisering (en tegelijk een vereenvoudiging) van de doelgroep aangewezen is om een effectiever beleid op het vlak van energiearmoede te realiseren. Verder vraagt de Raad bijzondere aandacht voor de problematiek van de elektrische verwarming in woningen. De conceptnota neemt hieromtrent geen voorstellen op. In het bijzonder voor de huurder (die hieromtrent weinig tot geen keuze heeft) wordt deze problematiek meer ernstig mede door de toenemende energieprijzen. Een oplossingsstrategie is hier aangewezen. Tenslotte wenst de Raad de aandacht te vestigen op het bestrijden van de energiearmoede bij oudere eigenaars. Uit de omgevingsanalyse blijkt immers dat 17 % van de eigenaars zonder hypotheek kampt met energiearmoede. De Raad meent dat de conceptnota extra aandacht kan besteden aan deze doelgroep. pagina 10 van 15 Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma

11 3.8 RECHT OP ENERGIEVOORZIENING Het decretale recht op menswaardig wonen omvat diverse elementen. Woonzekerheid, betaalbaarheid, kwaliteit en toegang tot de markt maken deel uit van het grondwettelijk recht op wonen. De Raad meent evenwel dat het recht op wonen evolutief is, en naar inhoud en draagwijdte verder kan worden uitgediept. 4 In dit kader meent de Raad dat een debat over het recht op wonen en de toegang tot energie moet worden opgezet. De Raad is immers van oordeel dat wonen zonder toegang tot voldoende energie (of energievoorziening) kan worden beschouwd als een belemmering van de uitoefening (of schending) van het basisrecht op wonen (wat op zijn beurt het recht op menswaardig leven in het gedrang kan brengen). Bijgevolg zouden minimumgaranties moeten kunnen worden verzekerd. Dat betekent niet dat energie (en water) onbeperkt en gratis beschikbaar moet zijn, wel dat ieder huishouden tegen een betaalbare prijs over een redelijke basishoeveelheid water en energie moet kunnen beschikken (om menswaardig te kunnen wonen en leven). Toegang tot voldoende energie vormt dan een basisrecht dat het recht op wonen moet ondersteunen (of dat er deel van uitmaakt). Via onderzoek kan worden geconcretiseerd wat een redelijke basishoeveelheid energie en water zou moeten inhouden. 3.9 BESLUIT Huishoudens die op de woonmarkt geconfronteerd worden met een (ernstig) betaalbaarheids- en/of woonkwaliteitsproblemen zijn kwetsbaar voor andere problemen, waaronder ook energiearmoede. De Raad meent dat onderliggend aan de energiearmoede steeds een ernstig inkomens- en/of woonkwaliteitsprobleem ligt. Energiearmoede verzwaart nog extra deze problemen. Omwille van de verweving met andere problemen moet de aanpak worden ingebed in een meer geïntegreerd beleid. Een samenhangend energie- en woningkwaliteitsbeleid is hierbij aangewezen. Tevens moet bijzondere aandacht uitgaan naar de private huurmarkt waar ondersteuning van huurders en verhuurders noodzakelijk is. Ook de blijvende inzet op de sociale huurmarkt omvat een structurele manier om kwetsbare huishoudens degelijk te huisvesten. De Vlaamse Woonraad waardeert de beleidsaandacht voor de problematiek van energiearmoede. Een aantal voorstellen en acties kunnen de problematiek van energiearmoede verzachten, andere beogen een structurele aanpak op te zetten en houden een vernieuwing in. Toch meent de Raad dat de conceptnota kan worden versterkt door duidelijke doelstellingen en een visie voorop te stellen, en meer te focussen op de fundamentele oorzaken (samen met andere beleidsvelden). Bovendien vraagt de Raad om na te gaan of de toegang tot energievoorziening als recht moet gelden dat ondersteunend werkt ten aanzien van het grondwettelijk recht op wonen. 4 Vlaamse Woonraad (2013) Naar een versterkt recht op wonen? Aanbevelingen van de Vlaamse Woonraad en pleidooi voor een Vlaamse Woonrechtcommissaris (Advies 2013/17) Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma pagina 11 van 15

12 BIJLAGEN 1. DIVERSE WONINGDEELMARKTEN Inzake de omvang van de energiearmoede in Vlaanderen, verwijst de conceptnota naar de recente Barometer Energiearmoede van de Koning Boudewijnstichting. Daaruit blijkt dat bijna 11% van de Vlaamse gezinnen een te groot deel van inkomen aan energiekosten besteden (gemeten energiearmoede of gea). 4% kampt met verborgen energiearmoede (vea), waarbij zij hun energiegebruik terugschroeven tot onder de drempel die voor een fatsoenlijk leven aanvaardbaar wordt geacht. En dan is er nog 3% die stelt dat ze het financieel moeilijk hebben om hun woning te verwarmen (subjectieve energiearmoede of sea). Energiearmoede in Vlaanderen, totale bevolking gea (11%) 9,4% 1,0% 0,1% 1,9% 0,4% 3,1% sea (3%) vea (4%) De Vlaamse Woonraad vindt het belangrijk om een helder beeld te krijgen van de omvang van de problematiek van energiearmoede, waarbij ook een onderscheid wordt gemaakt tussen de diverse woningdeelmarkten. De auteurs van de Barometer Energiearmoede leverden op verzoek van de Vlaamse Woonraad volgende gedetailleerde data aan voor Vlaanderen. 5 5 Met dank aan Bart Delbeke (OASeS UA) pagina 12 van 15 Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma

13 Energiearmoede bij private huurders Energiearmoede bij sociale huurders gea (13%) 10,2% gea (15%) 12,4% 2,4% 0,2% 2,8% 5,3% 1,0% 5,7% 3,9% 1,4% 10,2% sea (9%) vea (7%) sea (8%) vea (12%) Energiearmoede bij eigenaars met hypotheek Energiearmoede bij eigenaars zonder hypotheek gea (5%) 4,9% gea (13%) 12,5% 0,3% 0,6% 0,1% 1,0% 0,2% 0,8% 1,0% 0,2% 2,7% sea (2%) vea (1%) vea (3%) sea (2%) Bron: OASeS (Universiteit Antwerpen) op basis van SILC 2013 Uit deze data blijkt dat zowel de omvang als het type energiearmoede sterk verschilt naargelang de woningdeelmarkt: bijna één op drie sociale huurders (31%) kampt met (één of meerdere vormen van) energiearmoede. Zowel de gemeten als de verborgen energiearmoede ligt bij deze groep erg hoog. Energiearmoede treft een kwart van de private huurders (25%). Het aandeel huurders met verborgen energiearmoede ligt bij deze groep lager dan bij sociale huurders. 17% van de eigenaars zonder hypotheek kampt met energiearmoede. Vooral de gemeten energiearmoede is hoog bij deze groep (vermoedelijk vooral ouderen). De energiearmoede bij eigenaars met hypotheek is relatief beperkt (7%) Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma pagina 13 van 15

14 2. ENERGIEPRIJZEN Tussen 2005 en 2013 is de index van consumptieprijzen in België met 19,6% gestegen. In diezelfde periode stegen de consumptieprijzen van energie met 44,2%. Het voorbije jaar was er een sterke toename van de elektriciteitsprijzen. In maart 2016 betaalt een gemiddelde verbruiker euro per jaar meer in vergelijking met januari 2015 (+49%). Bron: VREG Verklaringen voor deze stijging zijn 7 : September 2015: Stijging door de doorrekening van de vennootschapsbelasting en de btw-verhoging van 6% naar 21% Januari 2016: Stijging door de lichte verhoging van de distributienettarieven, een verhoging van het quotum en door een lichte stijging van de federale bijdrage. Grootste impact door de afschaffing van de gratis elektriciteit. 8 Maart 2016: Op 1 maart 2016 verhoogt de Bijdrage energiefonds (beslissing Vlaamse Regering). Voor een kleine en gemiddelde verbruiker stijgt de heffing van 3 euro/jaar naar 100 euro/jaar. Voor een grote verbruiker vanaf kwh stijgt de heffing van 3 euro/jaar naar 770 euro/jaar. De prijzen voor aardgas daalden licht. In januari 2016 betaalt een gezin dat de woning verwarmt met aardgas 101 euro per jaar minder in vergelijking met januari 2015 (-8%). 9 Bron: VREG 6 We baseren ons op een gemiddeld jaarverbruik van kwh met een tweevoudige meter (dag: kwh, nacht: kwh). 7 VREG: maart_ Opmerking: in de netgebieden Infrax-West, Inter-energa, Intergem en PBE dalen de distributienettarieven voor elektriciteit. 9 We baseren ons op een gemiddeld verbruik van kwh. pagina 14 van 15 Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma

15 Dit wordt verklaard door 10 : Januari - september 2015: Daling is een combinatie van een stijging door de doorrekening van de vennootschapsbelasting en een daling van de aardgasprijs September januari 2016: Daling door de verlaging van de distributienettarieven (saldi) en een lichte daling van de federale bijdrage Voor dezelfde verbruiken verrekend aan de sociale maximumprijzen voor elektriciteit en aardgas is de evolutie gelijklopend (stijging elektriciteit van 456 tot 514 euro per jaar en daling aardgas van 912 naar 823 euro) januari_ Vlaamse Woonraad - Advies over de conceptnota Energiearmoedeprogramma pagina 15 van 15