Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar XIV Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (XIV) voor het jaar 1999 Nr. 28 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 1 oktober 1998 De vaste commissie voor Landbouw, Natuurbeheer en Visserij 1 heeft op 3 september 1998 overleg gevoerd met staatssecretaris Faber van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij over de brief van 10 juni inzake wijziging Pachtnormenbesluit 1995 (LNV ). Van het gevoerde overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Van der Vlies (SGP), ondervoorzitter, Swildens-Rozendaal (PvdA), Ter Veer (D66), voorzitter, Van Zijl (PvdA), Poppe (SP), Van Ardenne-van der Hoeven (CDA), Duivesteijn (PvdA), Stellingwerf (RPF), M. B. Vos (GroenLinks), Augusteijn-Esser (D66), Klein Molekamp (VVD), O. P. G. Vos (VVD), Passtoors (VVD), Eisses-Timmerman (CDA), Th. A. M. Meijer (CDA), Hermann (Groen- Links), De Boer (PvdA), Geluk (VVD), Schreijer- Pierik (CDA), Atsma (CDA), Oplaat (VVD), Schoenmakers (PvdA), Waalkens (PvdA), Udo (VVD), Herrebrugh (PvdA). Plv. leden: Van Vliet (D66), Van Zuijlen (PvdA), Ravestein (D66), Zijlstra (PvdA), Kant (SP), Balkenende (CDA), Bos (PvdA), Van Middelkoop (GPV), Van der Steenhoven (GroenLinks), Scheltema-de Nie (D66), Verbugt (VVD), Te Veldhuis (VVD), Cornielje (VVD), Buijs (CDA), Rietkerk (CDA), Karimi (Groen- Links), Albayrak (PvdA), Kamp (VVD), Reitsma (CDA), Van Wijmen (CDA), Patijn (VVD), Feenstra (PvdA), Belinfante (PvdA), Voorhoeve (VVD), Noorman-den Uyl (PvdA). De heer Reitsma (CDA) steunde het streven om via een aantal stappen in 2001 te komen tot een nettorendement van 2% van de vrijeverkeerswaarde, exclusief de eigenaarslasten. Er is sprake van een evenwicht tussen de belangen van de pachter en die van de verpachter. Indertijd is afgesproken dat het in stapjes van 15% per jaar met een maximum van f 85 per hectare zou gebeuren. Thans wordt ervan afgeweken voorgesteld wordt 20% met het argument dat de grondprijs is gestegen, een in zijn ogen slecht argument, omdat de geschiedenis heeft laten zien dat stijging van de grondprijzen bijna niets te maken heeft met het kostenniveau van een boer of tuinder. Op lange termijn werken grondprijsstijgingen in het voordeel van de verpachter. Hij deed een beroep op de staatssecretaris om een percentage van 15 in het Pachtnormenbesluit op te nemen. In de komende tien jaar zal er veel in de agrarische sector gebeuren met forse inkomensgevolgen. Gedacht kan worden aan onder meer de liberalisering. Het rendement van de agrarische bedrijven komt onder druk te staan. De stijging van de grondprijzen wordt niet door de sector zelf veroorzaakt, maar door een claim op agrarische grond van andere sectoren en door herstructureringsprocessen. Het is onwenselijk dat met deze stap vooruitgelopen wordt op de toegezegde evaluatie van de Pachtwet. De heer Reitsma vond dat gezocht moet worden naar instrumenten om een halt toe te roepen aan de daling van het pachtareaal, het rendement van de verpachter te garanderen en de pachter met dalende inkomsten niet in de problemen te brengen. Hij pleitte ervoor investeerders in agrarische grond fiscaal te faciliteren, zoals dat thans bij bos en natuur gebeurt. Het nettorendement voor de verpachter zal op die manier enorm worden verhoogd. Het aantal mensen dat nog geld in agrarische grond KST31413 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1998 Tweede Kamer, vergaderjaar , XIV, nr. 28 1

2 wil steken zal toenemen. In het kader van het belastingplan 21ste eeuw, waarin sprake is van een forfaitair rendement van 4% zal dit alles moeten worden meegenomen. Het rendement op agrarische grond zou niet moeten worden belast. De heer Reitsma deed een dringend beroep op de staatssecretaris om dit alles in het kabinet aan de orde te stellen en binnen niet al te lange termijn de Kamer daarover in te lichten. Hoe staat het met de evaluatie van de Pachtwet en wanneer kan die tegemoet worden gezien? Wat is er waar van het gerucht dat in de boezem van het kabinet wordt gesproken over een nettorendement van 3% tot 4%? Kan in het kader van de evaluatie worden bekeken of de grens van 80% wel juist is? De heer Geluk (VVD) merkte op dat de grond nu schaars en duur is, evenals ten tijde van de totstandkoming van de Pachtwet in Bijna 30% van de grond is in handen van verpachters. Jaarlijks treedt een vermindering op met 0,6%. Over tien jaar gemeten betekent dit een onttrekking van 3,5 mld. goedkoop financieringskapitaal aan de landbouw. In 1992 is naar aanleiding van het rapport Heroverweging pachtwetgeving door de Kamer het standpunt ingenomen dat een meer marktconforme benadering van de pacht noodzakelijk is om het instituut van de pacht te kunnen behouden. De gemaakte afspraak inzake een nettorendement van 2% voor de verpachter staat nog steeds overeind. Pacht is vooral voor de jonge boer van belang als gebruik van goedkoop financieringskapitaal. De voorstelde verhoging van 20% is fors, maar de commissie van advies voor het grond- en pachtprijspeil heeft al eerder voorzien, dat bij een stijging van de grondprijzen de verhoging meer dan 15% moet zijn. De heer Geluk toonde zich zorgelijk over het rendement voor de pachters. Als gevolg van Agenda 2000 wordt een daling van het rendement van 7% verwacht. Voor de akkerbouw betekent dit een gemiddeld inkomensverlies van f 6250 per bedrijf en voor de melkveehouderij en rundveehouderij f en f per bedrijf. Wil de staatssecretaris hiermee rekening houden bij de laatste stap in 2001? Van groot belang voor de verdere standpuntbepaling over een verdergaande liberalisering van het pachtbeleid achtte de heer Geluk de evaluatie van de Pachtwet in Bij de evaluatie zal ook aandacht moeten worden geschonken aan het belastingplan 21ste eeuw en de diverse waarderingsgrondslagen en rendementen van agrarische productie en vermogen, dit alles toegerekend naar de pachters, de verpachters en de boeren-eigenaar. Verder zal aandacht moeten worden besteed aan het aanpassen van de pacht ten behoeve van natuurbeleid en natuurontwikkeling. De heer Ter Veer (D66) stemde in met de voorgestelde wijzigingen. Pacht is een waardevolle financieringsbron voor de landbouw. Hij was ingenomen met de nu functionerende korteduurpacht die volgend jaar zeker geëvalueerd moet worden. Bij het aflopen van het traject voor het bereiken van een nettorendement van 2% zal de ontwikkeling door de feiten worden achterhaald. Een hectare grond binnen de ecologische hoofdstructuur is sinds 1994 gemiddeld 43% duurder geworden, zo was in Trouw te lezen. De heer Ter Veer meende dat een herbezinning op een rendement van 2% noodzakelijk is. In het regeerakkoord staat dat in het kader van het belastingplan 21ste eeuw gestreefd wordt naar een forfaitair vermogensrendement van 4%. Fiscale heffingen zullen daarop gebaseerd zijn. Betekent dit dat een verpachter geacht wordt 4% rendement op zijn vermogen in grond te halen? De heer Ter Veer pleitte ervoor dat dit en de steeds stijgende grondprijzen als gevolg van de Betuwelijn, Vinex-gebieden, de grondgebruikende boeren, BBL, Natuurmonumenten en institutionele beleggers ter kennis worden gebracht van de staatssecretaris van Tweede Kamer, vergaderjaar , XIV, nr. 28 2

3 Financiën. Genoemde actoren zouden overigens met elkaar overleg moeten voeren over de grondprijs. De heer Van der Vlies (SGP) betoogde dat de pachtnormen moeten zorgen voor een goed evenwicht tussen de financiële belangen van de pachter en die van de verpachter. De pachtprijzen moeten in een redelijke verhouding staan tot de bedrijfsuitkomsten bij een behoorlijke bedrijfsvoering. Voor de verpachter is er het belang van een normaal rendement op het vermogen van zijn grond. Met deze tegenstelling van belangen moet prudent worden omgegaan. Het is voor de landbouw van grote betekenis om het instrument van de pacht te behouden. Een van de voorwaarden daarvoor is dat de marktconforme benadering wordt gekozen: voldoende rendement voor de verpachter en acceptabele pachtnormen voor de pachter. In 1992 is bij de wijziging van het Pachtnormenbesluit afgesproken dat ernaar gestreefd moet worden in 2001 een nettorendement van 2% van de vrijeverkeerswaarde te realiseren. In 1995 werd een stapje in die richting gezet door de pachtnormen met 15% met een maximum van f 85 per hectare te verhogen. Op dit moment zijn er geen doorslaggevende redenen om de gemaakte afspraak uit 1992 te wijzigen. Wel wordt het traject door een aantal factoren bemoeilijkt. Vele prijsstijgingen worden veroorzaakt door niet-agrarische factoren. Kunnen hieraan beleidsmatige conclusies worden verbonden? Is het redelijk om de prijsstijging ten gevolge van niet-agrarische ontwikkelingen in de pachtnormen door te laten werken? Een forse stijging van de pachtnormen zorgt ervoor, dat het rendement van de agrarische ondernemingen danig wordt afgeremd. Het rendement staat toch al onder druk door onder meer de liberalisering en Agenda De heer Van der Vlies vroeg zich af of de nu voorgestelde stap van 20% wel kan worden gezet. Hoe ziet de staatssecretaris het traject naar 2001? Waar kom je uit als de stijging maar 15% is? De heer Van der Vlies sprak zijn verontrusting uit over de forse stijging van de grondprijzen die ongetwijfeld van invloed is op het pachtareaal. Hij sloot zich ten slotte aan bij de inspirerende suggesties van de heer Reitsma inzake fiscale facilitering van verpachters. Kan de staatssecretaris vóór 31 oktober met een boodschap op dit punt komen? De heer Stellingwerf (RPF) merkte op dat uitgangspunt terzake van het rendement en de fasering van de aanpassingen van het Pachtnormenbesluit is bevordering van pachtprijzen, die in een redelijke verhouding staan tot de bedrijfsuitkomsten bij een behoorlijke bedrijfsvoering, met dien verstande dat bij het vaststellen van die normen de redelijke belangen van de verpachter in acht worden genomen. Dit houdt in dat van de politiek zorgvuldigheid mag worden verwacht. Naast de gerechtvaardigde belangen van pachter en verpachter kan ook nog over een historisch belang worden gesproken (waardevolle landgoederen). Hebben alle partijen zich in het verleden aan de afspraak inzake een rendement van 2% gecommitteerd of is het meer een streefdoel geweest? Afspraken moeten altijd worden bezien in het licht van actuele omstandigheden. De laatste jaren is sprake van aangescherpte milieunormen en extensivering van teelten en dus onder druk staande opbrengsten. Ook de ruimtevraag ten behoeve van wegenbouw en het bouwen van woningen hebben invloed op een toenemende behoefte aan grond, met als gevolg stijgende grondprijzen. De heer Stellingwerf vroeg aan de staatssecretaris of in het verleden wel voldoende oog is geweest voor die ontwikkelingen. Komt het streven naar die 2% niet in een ander licht te staan, wanneer de grondprijzen buitenproportioneel stijgen? Moet niet over windhandel worden gesproken? Zijn de piekberekeningen van het LEI voldoende afgevlakt vanwege de gehanteerde correctiefactoren? Kan door de sterk stijgende grondprijzen en door de afnemende rendementen ten gevolge van de liberalisering van het landbouwbeleid de eis van 2% ertoe leiden, Tweede Kamer, vergaderjaar , XIV, nr. 28 3

4 dat het voor grote groepen pachters niet meer is op te brengen? De heer Stellingwerf wees op een zeer recent bericht in de pers, dat 40% van de boeren moet rondkomen van een jaarinkomen dat onder het sociale bestaansminimum ligt. Is hier een onderscheid gemaakt tussen pachters en niet-pachters? Willen er voldoende pachtgronden beschikbaar blijven die daadwerkelijk gepacht kunnen worden, dan is sprake van een dilemma. Worden de pachtprijzen zodanig hoog, dat pachten niet meer interessant is, dan zullen de gronden massaal in de verkoop komen. De voormalige pachters zullen die grond waarschijnlijk niet kopen omdat zij bij aankoop voor nog zwaardere lasten komen te staan. Het zal derhalve om kapitaalkrachtige boeren gaan. Als niet wordt vastgehouden aan de norm van 2%, is het voor de grondeigenaren heel verleidelijk tot verkoop van de grond over te gaan om een hoger rendement uit vermogen te kunnen halen. Dit staat dan weer haaks op het streven om over voldoende pachtgronden te kunnen beschikken. Gelukkig gaat het bij vele eigenaren niet alleen om het hoogste rendement, maar ook om historische verbondenheid met de grond. De heer Stellingwerf vroeg zich af of het rendement alleen moet worden bepaald op basis van de vrijeverkeerswaarde in onverpachte staat. Zou niet een meer duidelijke relatie tussen de pachtprijs en het opbrengend vermogen van de grond moeten worden aangebracht? Dat opbrengend vermogen wordt toch ook bepaald door variabelen, zoals de wettelijke milieunormen. Is het huidige criterium nog wel voldoende bij de tijd of moet worden gesproken over het minst slechte systeem? De heer Stellingwerf sloot zich aan bij de suggesties van de heer Reitsma inzake fiscale tegemoetkomingen. De stijging van 20% kan worden doorgevoerd. Bij de volgende verhoging kan dan aan de hand van de uitgewerkte suggesties een nieuwe discussie worden gevoerd en kan wellicht en andere lastenverdeling worden doorgevoerd: een beperkte verhoging, een hoger rendement voor de grondeigenaren en een grotere maatschappelijke verantwoordelijkheid. Ten slotte nam de heer Stellingwerf aan dat de suggesties van de verschillende groeperingen bij de evaluatie zullen worden meegenomen. De heer Waalkens (PvdA) beschouwde pacht als een waardevol instrument als financieringsmiddel in de land- en tuinbouw. Het gaat om ha met een verpacht vermogen van 33 mld. Bij de reeks van stappen stonden de belangen van de pachters, de verpachters en van de landbouw voorop. De heer Waalkens maakte zich ernstige zorgen over de substantiële stijging van de grondprijzen en de rendementsverslechtering en pleitte voor een onderzoek op dit punt. De heer Waalkens stemde in met het streven naar een nettorendement van 2% in Er is een goed systeem ontwikkeld om de regionale verschillen zichtbaar te maken opdat de hoogst toelaatbare pachtsom kan worden vastgesteld. De verhoging mag niet als nevendoel het genereren van middelen voor de overheid (domeingronden) hebben. Bij iedere verhoging moet worden gekeken naar de relatie tussen de pachtprijzen en het opbrengend vermogen van het land. De heer Waalkens miste het groene poldermodel: de opgeheven commissie van advies voor het grond- en pachtprijspeil die zich altijd unaniem uitsprak over de aanpassingen van de pachtnormen. Kan de staatssecretaris aangeven hoe groot het areaal is, dat niet aan de rendementsnorm van 2% kan voldoen? De heer Waalkens wilde in het kader van de vaststelling van de vrijeverkeerswaarde weten of de norm van 80% een juist beeld geeft van datgene wat in het agrarische verkeer naar voren komt. Welke consequenties heeft de kostenstijging voor het rendement van de bedrijven? Is de staatssecretaris bereid extra stappen te zetten voor die regio s waar de rendementsnorm van 2% niet wordt gehaald? Tweede Kamer, vergaderjaar , XIV, nr. 28 4

5 Ten slotte pleitte de heer Waalkens voor een brede heroriëntering van de pacht in Wellicht kan dan een andere oplossing worden gevonden voor de financiering na 2001 in de land- en tuinbouw. Antwoord van de regering De staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij wees erop, dat indertijd onder Mansholt de afspraak is gemaakt, dat de wijziging van het Pachtnormenbesluit eerst in de Kamer wordt behandeld, voordat ze in de ministerraad aan de orde komt. Het onderhavige voorstel is een voortzetting van bestaand beleid. De meeste pachtcontracten treden per 1 november in werking en het is dus wijsheid om het voor die tijd geregeld te hebben. De staatssecretaris stelde vast, dat bijna iedereen zich akkoord heeft verklaard met het streven naar de rendementsnorm van 2%. Dat houdt in, dat de pachtnormen om de drie jaar worden verhoogd. Zij was het eens met de constatering dat de stijging van de grondprijzen dit doel enigszins in de wielen rijdt. Om die reden is thans een iets groter stapje 20% in plaats van 15% noodzakelijk. Zij vond dit een evenwichtig percentage, gelet op de commentaren van de pachters- en de verpachtersorganisaties. Het is overigens nog maar de vraag of dit voldoende is. Het pachtareaal is nog steeds niet gestabiliseerd. De staatssecretaris stelde een beleidstekort vast, hetgeen om een heroverweging vraagt. Voorkomen moet worden dat de laatste stap in 2001 een te grote stap wordt. Ook het regeerakkoord vraagt om een aanpassing van het pachtbeleid. Daarnaast zal in 1999 een evaluatie plaatsvinden. Dit alles deed de staatssecretaris besluiten een breed onderzoek naar de toekomst van het instrument pacht te starten, waarin de interessante bijdragen en suggesties van de vaste commissie meegenomen zullen worden. Een in te stellen externe commissie krijgt de opdracht om in 1999 te rapporteren. De komende maanden zal de Kamer worden geïnformeerd over de samenstelling van de commissie en de concrete onderzoeksopdracht. De staatssecretaris benadrukte dat het gaat om een wijziging van de percentages en bedragen en dat de systematiek en de rekenmethode voor het bepalen van de pachtprijzen ongewijzigd blijven. Op de vraag waarom de pachtprijs niet met 15% kan worden verhoogd antwoordde zij dat het percentage van 20 alles te maken heeft met de gestegen grondprijzen en het bereiken van de rendementsnorm van 2% in Zij gaf toe dat sprake is van een lastige afweging. Zou je de redenering van de grondeigenaren volgen, dan ligt een percentage van 35 in de rede, maar dat is ten opzichte van de pachters weer veel te hoog. Het is moeilijk aan te geven hoe groot het areaal is waar de norm van 2% niet kan worden gehaald. Het omgekeerde is beter te beantwoorden: in de veenkoloniën en de zuidelijke zandgebieden wordt die norm vaak wel gehaald. Op de vraag of er een relatie gelegd moet worden tussen de pachtprijzen en het opbrengend vermogen van de grond antwoordde de staatssecretaris dat vanwege de terugloop van het pachtareaal het rendementscriterium is geïntroduceerd. Een koers voor het vaststellen van de pachtnormen op basis van dat opbrengend vermogen zou afbreuk doen aan de destijds gekozen beleidslijn en een stap terug betekenen. Zij was het eens met degenen die constateren, dat de grondprijzen niet alleen door toedoen van de agrarische sector zijn gestegen. Dit is overigens de reden voor de norm van 80%, tot %. In het verleden is hiernaar door het LEI zeer goed gekeken. De commissie van advies voor het grond- en pachtpeil kwam unaniem op 80% uit. De staatssecretaris vond het lastig een antwoord te geven op de vraag welke inkomensgevolgen op bedrijfsniveau het onderhavige voorstel heeft, omdat het per bedrijf en per regio verschilt. Volgens berekeningen Tweede Kamer, vergaderjaar , XIV, nr. 28 5

6 van het LEI zijn de gemiddelde gevolgen van een stijging van de pachtnormen met 20% voor de pachtprijs ongeveer 15%. Zij releveerde dat in veel gevallen achteruitgang in rendement achteruitgang in inkomen is. Agrariërs kennen vaak geen onderscheid tussen bedrijfsinkomen en gezinsinkomsten. De formele adviesverplichting is opgeheven. Overigens hechtte zij zeer aan goed overleg met partijen. De vragen over het in het belastingplan 21ste eeuw voorkomende forfaitaire rendement van 4% zal zij doorgeven aan de staatssecretaris van Financiën. In het onderhavige kader gaat het om 4% van de verpachte waarde die momenteel 60% van de vrijeverkeerswaarde bedraagt. De staatssecretaris betwijfelde of een vergelijking kan worden gemaakt tussen het rendement van 2% en het forfaitaire rendement van 4%, omdat de verschillende uitgangspunten van de waardeberekening niet vergelijkbaar zijn. Ten slotte verduidelijkte de staatssecretaris dat het inderdaad gaat om een gerucht, als wordt gezegd dat in het kabinet wordt gesproken over een te bereiken rendement van 3% of 4%. Zij wenste zich aan het regeerakkoord te houden, niet aan geruchten. Nadere gedachtewisseling De heer Reitsma (CDA) vond het aangekondigde onderzoek een uitstekende zaak. Kan de definitieve formulering van de opdracht en de samenstelling van de commissie aan de Kamer worden meegedeeld? De heer Reitsma betreurde het dat de staatssecretaris aan een stijging van 20% vasthoudt. De boeren krijgen de komende drie jaar veel voor hun kiezen. Hij deed een dringend beroep op de staatssecretaris en de verschillende fracties om akkoord te gaan met een stijging van 15%, overigens nog een flinke stap. De heer Geluk (VVD) verklaarde zich akkoord met de zienswijze van de minister. Het blijft moeilijk om een goed evenwicht te vinden. Hij hechtte zeer aan het nakomen van gemaakte afspraken. De heer Geluk pleitte er ten slotte voor dat het aangekondigde brede onderzoek zo snel mogelijk wordt afgerond. De heer Ter Veer (D66) wees op de mogelijke overlap van de commissie die het brede onderzoek over de toekomst van de pacht ter hand neemt en de commissie die in 1999 gaat evalueren. Wellicht kan met één commissie worden volstaan. Het is zaak dat de studie naar de explosief stijgende grondprijzen spoedig begint en dat de in het geding zijnde actoren erbij worden betrokken. De heer Ter Veer wees het pleidooi van de heer Reitsma inzake een verhoging van 15% af. Wellicht leidt een verhoging van 20% ertoe dat in de komende tijd constructief naar oplossingen zal worden gezocht. De heer Van der Vlies (SGP) stemde in met het brede onderzoek naar de toekomst van de pacht dat naar hij aannam zal worden gezwaluwstaard met de evaluatie. Hij steunde het verzoek van de heer Reitsma om de definitieve formulering van de opdracht aan de Kamer mee te delen. Bij de samenstelling van de commissie zal prudent moeten worden gehandeld. Met de tot nu toe genomen stappen en middelen zal die 2% in 2001 niet worden gehaald. Hoe zal het beleidstekort worden ingevuld? Het maakt nogal wat uit of de aanvullende beleidsinstrumenten binnen de sector worden gezocht of additionele bewegingen van andere beleidsterreinen onder meer fiscale faciliteiten worden aangewend. De heer Van der Vlies erkende ten slotte, dat 20% een arbitraire keus is en stelde vast, dat er voor 15% geen meerderheid is. Tweede Kamer, vergaderjaar , XIV, nr. 28 6

7 De heer Stellingwerf (RPF) was content met het antwoord van de staatssecretaris en het aangekondigde onderzoek. Er is behoefte aan een discussie over de grondslagen van het stelsel. Het onderzoek zou kunnen uitwijzen dat tot een andere lastenverdeling moet worden overgegaan opdat een grotere maatschappelijke verantwoordelijkheid, ook in financiële zin ontstaat. De heer Stellingwerf herhaalde dat een relatie moet worden gelegd met het opbrengend vermogen van de grond. Ten slotte benadrukte hij dat het van belang is dat er helderheid komt, omdat het gaat over een groot deel van de openbare ruimte van Nederland. De heer Waalkens (PvdA) merkte op dat van de overheid een consistent beleid mag worden verwacht. Ze moet een betrouwbare partner zijn. Van de commissie die gaat evalueren mag niet worden verwacht dat zij het konijn uit de hoge hoed tovert. Er moet een niet al te groot accent aan de evaluatie worden gegeven. Voorkomen moet worden dat ze onrust in de sector teweegbrengt. De heer Waalkens was erover verheugd dat met de instelling van de commissie het groene poldermodel in ere is hersteld. De staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij zegde toe, dat de formulering van de opdracht en de samenstelling van de commissie aan de Kamer zullen worden meegedeeld. In 1995 is niet afgesproken dat in 1998 een stap van 15% zou worden gezet. De stap van 20% die thans wordt gezet is een evenwichtige balans van de verschillende belangen. Zij was het er overigens mee eens dat boeren de komende tijd veel voor hun kiezen krijgen. De staatssecretaris was het eens met de heer Geluk dat terzake van het onderzoek op snelheid moet worden aangedrongen. Het is de bedoeling dat de evaluatie wordt betrokken bij het brede onderzoek. Het gaat om drie elementen: het beleidstekort, datgene, wat in het regeerakkoord staat en de evaluatie. Op de vraag hoe het beleidstekort zal worden ingevuld, antwoordde de staatssecretaris dat aan de commissie een brede opdracht zal worden gegeven en dat niet zal worden volstaan met een visie vanuit de landbouw. Er is al overleg gevoerd met Financiën. Zij sloot zich aan bij de opmerking van de heer Stellingwerf dat moet worden gekeken naar de grondslagen van het stelsel. Ten slotte benadrukte de staatssecretaris dat aan de hand van het advies van de commissie een beslissing zal worden genomen. De voorzitter van de commissie, Ter Veer De griffier van de commissie, Van Overbeeke Tweede Kamer, vergaderjaar , XIV, nr. 28 7