Inleiding op de Semiotiek
|
|
- Cecilia van Veen
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenvatting Literatuur: Van Zoest, Aart; Semiotiek. Over tekens, hoe ze werken en wat we er mee doen; Baarn, 1978 Inleiding op de Semiotiek semiotiek is de wetenschappelijke benadering die zich richt op de bestudering van tekens, hun onderlinge relatie en de processen die zich bij het gebruik van tekens voordoen. Er zijn (globaal) twee hoofdstromingen te onderscheiden die zich onafhankelijk van elkaar ontwikkeld hebben. In deze semiotiek acht men het begrip teken bepaald door drie factoren: 1) de waarneembaarheid ervan, 2) het verwijzend karakter of de representativiteit 3) de interpreteerbaarheid tot een nieuw teken door een interpretant. Er wordt onderscheid gemaakt in drie typen of klassen van tekens: a. Symbolische tekens, d.w.z. tekens die op een afspraak of conventie berusten. De meeste woorden behoren daartoe, maar ook een gebaar als jaknikken of wuiven. b. Iconische tekens (pictogram): tekens die op een beeld berusten, zoals de aanduidingen die door de NS gebruikt worden om de uitgang van een station aan te geven of de tekens die op verkeersborden worden gebruikt. c. Indexicale tekens. Dit zijn verwijzende tekens die berusten op wat aangrenzendheid of contiguïteit (contigu verband) genoemd wordt, zoals die ook de basis vormt van metonymie. Voorbeelden daarvan zijn een aai voor genegenheid of een voetafdruk voor aanwezigheid. Het woord semiotiek is afgeleid van het Griekse woord semeion, wat teken betekent. Semiotiek betekent dan ook tekenleer. Het is de tak van wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van tekens en alles wat daar mee samenhangt, zoals tekensystemen en de processen die zich bij het gebruik van tekens voordoen. We kennen twee grondleggers De Amerikaanse filosoof en logicus Charles Sanders Peirce ( ) de Zwitser Ferdinand de Saussure ( ) Zij hebben onafhankelijk van elkaar een aanzet gegeven tot de ontwikkeling van deze tak van de wetenschap. De Saussure had zelf het woord semiologie bedacht, dat meestal voor hetzelfde gebruikt wordt als het woord semiotiek. Aan het gebruik van de term kan men echter wel achterhalen waar de gebruiker een aanhanger van is: aanhangers van Peirce zullen eerder het woord semiotiek gebruiken, aanhangers van De Saussure het woord semiologie. Het voorgaande wijst er al op dat er twee hoofdstromingen zijn in de semiotiek: een die aansluit bij Peirce, die geen voorbeeld neemt aan de taalwetenschap, en een andere die aansluit bij Saussure en wel uitgaat van een algemene taalwetenschap. Semiologie Doordat Saussure als uitgangspunt een algemene taalwetenschap genomen heeft richt hij zich uitsluitend op tekens in de taal, op de taaltekens. Hij maakt dan een onderscheid tussen twee aspecten van een teken: 1) De signifiant, het mentale concept van het taalteken, de betekenisdrager. De signifiant kan nooit het voorwerp zelf aanduiden. De signifiant is eigenlijk een verwijzing naar iets abstract algemeens, een bepaalde benaming of beter nog: bewoording van een bepaald voorwerp. 2) De signifié, de betekenis van het taalteken. De signifié is altijd actief op het gebied van de parole (wachtwoord, herkenningswoord).
2 Denotatie: De vast omschreven betekenis van een woord. Connotatie: De met een woord verbonden voorstellingen (van emotionele aard) buiten de eigenlijke betekenis. Voor de theaterpraktijk hebben we erg weinig aan het tekensysteem van de semiologie. Van tijd tot tijd kan zij wel eens handig zijn bij het bestuderen van teksten, en de onderliggende betekenissen die in de teksten voorkomen. Vaker echter kunnen we in de praktijk goed gebruik maken van het tekenonderscheid dat Peirce gebruikt. Peirce en Semiotiek First, Second en Third. Met Firstness duidt hij begrippen aan als eigenschap, gevoel, misschien karakter, een soort essentie. Firstness is de zijnswijze van wat is zoals het is zonder verwijzing naar iets anders. Secondness wordt aangeduid met begrippen als confrontatie met het harde feit, het stoten op de buitenwereld, wat plaatsvindt. Secondness is de zijnswijze van wat is zoals het is in verband met een andere Second, maar zonder dat er nog een Third aan te pas komt. Het is de zijnswijze van het bestaande. De Thirdness wordt aangeduid als een regel, een wet(matigheid), een gedragsgewoonte, het element van algemeenheid in onze ervaring. Wat is een Teken? Drie elementen bepalen de aanwezigheid van een teken: het waarneembare teken zelf, datgene waarnaar het verwijst teken in de geest van de tekenontvanger. Teken en representatie leiden tot een interpretatie: het teken heeft een interpretatief - we er maar een drievoudige relatie aan kunnen toekennen: een relatie met een Ground - met een denotatum - met een interpretant. Het Teken en zijn Ground Peirce heeft de tekens in drie groepen verdeeld naar de aard van hun Ground. De drie soorten tekens die we dan kunnen onderscheiden zijn de volgende: 1) Quali-teken (Qualisign_ (kwaliteit), mogelijkheid Quali-tekens zijn tekens die dat zijn op grond van een bepaalde eigenschap. zoals rood. Rood wordt bijvoorbeeld als teken gebruikt voor socialisme, voor de liefde, of als kleur voor gevaar of verbod. 2) Sin-teken (singular (enkelvoudig), existentie Sin-tekens zijn tekens die dat zijn op grond van hun voorkomen in de werkelijkheid. Elk sin-teken impliceert het gestalte krijgen van een eigenschap en dus een quali-teken. 3) Legi-teken (lex (wet) conventie of afspraak Legi-tekens zijn tekens die dat op grond van een algemeen geldende regel zijn, van een conventie of een code. Verkeerstekens zijn legi-tekens, maar ook alle taaltekens, want taal is een code. Het woordje are bijvoorbeeld is binnen de Nederlandstalige samenleving een oppervlaktemaat, maar binnen de Engelstalige het werkwoord zijn. De verdeling speelt zich af op het syntactische niveau: het teken wordt onderzocht in relatie tot andere tekens. Het Teken en zijn Denotatum (De denotatie van een woord is datgene wat door het woord wordt aangeduid de concrete betekenis van het woord.) De denotatie hangt af van een bepaalde situatie of context. De situatie en/of de context bepalen bij het hanteren van tekens de toewijzing van denotatum en interpretant. De onderscheiding van de tekens
3 naar hun teken-denotatum-relatie is de meest fundamentele. Naar de aard van de relatie tussen teken en denotatum onderscheidt Peirce drie soorten tekens: 1) iconen 2) indices 3) symbolen In het kort verwijzen de tekens achtereenvolgens naar een overeenkomst of gelijkenis, naar een existentiële relatie in ruimte en/of tijd, en naar een afspraak of conventie. 1) De icoon in strikte zin bestaat alleen volgens de zijnswijze van het mogelijke en is, net als het qualiteken, een First. Wat we normaal gesproken een icoon noemen is daarom eigenlijk een teken met een overwegend iconisch karakter. 2) Een index is een teken dat voor zijn tekenkarakter afhankelijk is van het bestaan van een detonatum. Het is daarmee dus een Second. De relatie tussen teken en detonatum is in dit geval een aangrenzendheid. Omdat het indexicale teken per definitie afhankelijk is van het bestaan van zijn denotatum, heeft het daarmee noodzakelijkerwijs een of andere eigenschap gemeen. Indexicaliteit impliceert dus op een bepaalde manier iconiciteit. Indexicale tekens zijn verwijzende tekens. Ze berusten op existentiële aangrenzendheid. Daarom zijn zij waarschijnlijk de tekens met de grootste existentiële indringende kracht. 3) Het symbool is een teken waarbij de relatie tussen teken en denotatum wordt bepaald door een algemeen geldige regel. Symbolische tekens zijn tekens-door-afspraak. Zij zijn daardoor en meer aan het sociale gebonden en noodzakelijkerwijs geraffineerder. De verdeling tussen de verschillende tekens zoals we die hierboven besproken hebben speelt zich af op het semantische niveau: het teken wordt onderzocht in de relatie tussen tekendrager en object (denotatum). Het Teken en zijn Interpretant De interpretant geeft aan hoe het teken door de gebruiker wordt opgevat. Peirce heeft de interpretant een gelijkwaardig of eventueel hoger ontwikkeld teken genoemd dat in de geest van de interpreterende persoon ontstaat. Ieder teken is in principe te beschouwen als de interpretant van een voorafgaand teken. Peirce onderscheidt drie soorten interpretanten: 1) Rhema Een teken is een rhema als het geïnterpreteerd kan worden als representant van een mogelijk denotatum. Het woord stoel verwijst nog niet naar een specifieke stoel maar naar allerlei soorten mogelijke stoelen. 2) Dicent Die stoel is rood geeft aan dat die bepaalde stoel op dat moment die bepaalde kleur heeft. Deze eigenschap bestaat op een bepaald moment, maar hoeft niet altijd te blijven bestaan. We kunnen de stoel blauw verven, waardoor de bovenstaande relatie niet meer geldig is. 3) Argument Tekens die ten opzichte van hun interpretant tekens van algemene geldigheid zijn, zijn de argumenten. De bestudering van argumenten kan helderheid brengen door op zoek te gaan naar het algemene kader waarbinnen deze tekens geplaatst kunnen worden, kunnen we achter de bedoeling van uitspraken komen. Tekenklassen De combinatie van alle aspecten, dat wil zeggen de relatie tussen tekendrager, object en interpretant, levert in totaal tien verschillende tekenklassen op, die hieronder beknopt weergegeven worden: 1) Een Quali-teken. Eigenlijk zou dit voluit moeten zijn: rhematisch iconisch quali-teken. Maar omdat ieder quali-teken noodzakelijkerwijs ook een icoon en een rhema is, hoeven we die er niet bij te vermelden. Voorbeeld: de eigenschap rood 2) Een Iconisch Sin-teken. Dit is altijd een rhema. Voorbeeld: een kalebas die op een staatsman kan gaan lijken. 3) Een Rhematisch Indexicaal Sin-teken. Voorbeeld: een spontane kreet, die de aandacht op iets ves-
4 tigt. 4) Een Dicent Sin-teken. Deze is altijd indexicaal. Voorbeeld: een windwijzer. 5) Een Iconisch Legi-teken. Dit is altijd een rhema. Voorbeeld: een staafdiagram, waarbij geen andere tekens (symbolen) een of andere interpretatie aangeven. 6) Een Rhematisch Indexicaal Legi-teken. Voorbeeld: een aanwijzend woord ( hier, nu ), los van enige context of situatie. 7) Een Dicent Indexicaal Legiteken. Voorbeeld: de roep van een ijscoman op straat. 8) Een Rhematisch Symbool. Dit is altijd een Legi-teken. Voorbeeld: een zelfstandig naamwoord, los van enige context of situatie. 9) Een Dicent Symbool. Dit is altijd een Legi-teken. Door Peirce ook wel een gewone propositie genoemd. Voorbeeld: een zin. 10)Een Argument. Dit is altijd een Symbool en een Legi-teken. Voorbeeld: een samengesteld tekenbouwsel als een gedicht, een roman, een toneeltekst. Een complex taalteken, een Argument, is een hoog ontwikkeld teken. Voor zijn opbouw is deze echter weer afhankelijk van tekens die lager op de hierarchische ladder staan. Het teken is geen ding, maar een proces van betekeniscreatie. Een teken op zich, zonder dat iemand het waarneemt, kan niet bestaan. Tekens functioneren dus in relatie tot andere tekens. De semiotische syntaxis houdt zich bezig met de regels die gelden voor het gezamenlijk functioneren van de tekens, en probeert te komen tot een soort van grammatica van een bepaald semiotisch systeem. Een dergelijke grammatica bestaat uit drie onderdelen: 1 Syntaxis richt zich in eerste instantie en met name op de relatie tussen tekens. 2) Semantiek richt zich juist op de relatie tussen tekens en hun denotatum en interpretant. 3) Pragmatiek tenslotte richt zich op de relatie tussen teken en tekengebruiker Tekensysteem Een tekensysteem is een geheel van gelijksoortige tekens, tekens die een samenhang vertonen in de manier waarop ze vorm krijgen en waargenomen worden. Ieder tekensysteem bevat: 1) Een lexicon: dit is het repertoire van de afzonderlijke tekens en te vergelijken met een soort woordenboek van dat specifieke tekensysteem. 2) Een code: dit is een geheel van regels voor de combinatie van tekens en de betekenistoekenning. Dit is weer te vergelijken met een soort grammatica van dat specifieke tekensysteem. Tekentypen Tekens kunnen onderscheiden worden in verschillende tekentypen. We kunnen ze onderverdelen in: 1) Natuurlijke tekens: Dit zijn natuurlijke processen die als teken worden opgevat. 2) Artificiële tekens: alle overige geproduceerde tekens. Artificiële tekens kunnen we dan weer onderscheiden in twee afzonderlijke groepen: 1) signalen: bewust uitgezonden (intentionele) tekens. 2) symptomen: niet bewust uitgezonden tekens. Symptomen en signalen Het belangrijkste onderscheid dat op pragmatisch niveau gemaakt moet worden is tussen symptomen en signalen. De kernvraag die besloten ligt in dit verschil is of een teken bewust of onbewust uitgezonden wordt. Achter het signaal zit een tekengevend bewustzijn, achter een symptoom niet. Binnen een communicatiesituatie gaat de aandacht in eerste instantie uit naar signalen. Naar tekens die bewust afgegeven worden: wat er gezegd of gedaan wordt om de communicatie tot stand te brengen en in stand te houden. Echter, tegelijkertijd zal men vaak ook op zoek zijn naar de afgegeven symptomen. Vaak bepalen waargenomen symptomen in een belangrijke mate of en hoe de communicatie tot stand komt.
5 De waarheidskracht van symptomen is namelijk veel groter dan die van signalen. Signalen kunnen liegen, symptomen niet. Sommige signalen worden daarom ook wel eens vermomd als symptomen: om de ander de indruk te geven dat het echt is, oprecht is. Met name in de audio-visuele media wordt hier veelvuldig gebruik van gemaakt: een acteur wordt gevraagd te blozen (of nabewerkt om een blos te krijgen) om de echtheid van de weergegeven scene te vergroten. Cultuur Cultuur is een door een groep gedeelde vaardigheid om op gelijke wijze tekens te herkennen, te interpreteren en te produceren. Een cultuur is daarmee een samenhangend geheel van bepaalde semiotische gewoonten. Het meest kenmerkende van betekenisgewoonten binnen een bepaalde cultuur of samenleving is dat deze gewoonten op zich weer een teken gaan vormen. Tekens zijn altijd cultuurgebonden. De beste manier om dus vertrouwd te raken met een bepaalde cultuur is onderzoek doen naar gebruikelijke semiotische gewoonten. Er zijn geen tekens die niet ingebed zijn in vooronderstellingen wil zeggen dat er geen tekens bestaan die contextvrij zijn en dat deze context zo veel mogelijk achterhaald dient te worden om tot een volledig begrip van het gebruikte teken te kunnen komen.
Gust Gils' De Stem nader beluisterd. door Sébastien Vermeulen
Gust Gils' De Stem nader beluisterd door Sébastien Vermeulen Gust Gils is de oprichter van het tijdschrift Gard-sivik. De Antwerpenaar waagde zich aan allerlei media. Zo was hij beeldend actief (houtbewerking,
Nadere informatieSamenvatting A.J. Gelderblom, Ceci n est pas une pipe.
Samenvatting A.J. Gelderblom, Ceci n est pas une pipe. Vooral film en foto wekken de illusie dat ze ons rechtstreeks in de werkelijkheid plaatsen, maar ook schilderijen en sommige beeldhouwwerken kunnen
Nadere informatieSemantiek 1 college 1
Semantiek 1 college 1 Jan Koster 1 Boek 2 Wat is semantiek? Betekenisleer: Conceptueel-intentioneel of: Referentieel? 3 Wat is taal? Sinds Aristoteles: Systeem dat klank en betekenis verbindt Vraag: is
Nadere informatie1. ALGEMENE BEELD-THEORETISCHE BESCHOUWINGEN
1. ALGEMENE BEELD-THEORETISCHE BESCHOUWINGEN 15 19 22 22 24 26 28 29 30 35 40 41 42 44 45 46 49 51 52 53 55 1 Multidisciplinair, een eerste terreinverkenning 2 Visuele geletterdheid 3 Visuele geletterdheid
Nadere informatieDe actualiteit van een vergeten filosoof: Charles S. Peirce ( ) dr. mr. Kees Schuyt Vereniging voor Wijsbegeerte 17 oktober 2017
De actualiteit van een vergeten filosoof: Charles S. Peirce (1839 1914) dr. mr. Kees Schuyt Vereniging voor Wijsbegeerte 17 oktober 2017 Lessen in Pragmatisme: Peirce in vijf stappen Karakteristiek van
Nadere informatie# 4 De leerling leert strategieën te gebruiken bij het verwerven van informatie uit gesproken en geschreven teksten.
A. LEER- EN TOETSPLAN Onderwerp: Grammatica De leerlingen kunnen onderscheiden. De leerlingen kennen elementen van het verbuiging- en vervoegingsysteem. De leerlingen kunnen m.b.v. de betekenis van een
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2016 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Taalwetenschap Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13 van de
Nadere informatieWoord en wereld Een inleiding tot de taalfilosofie
Woord en wereld Een inleiding tot de taalfilosofie Filip Buekens Acco Leuven / Den Haag Hoofdstuk I. Freges uitgangspunten 11 I.1 De semantische dimensie van taal 11 I.2 Proposities: Freges kernstellingen
Nadere informatie2. Syntaxis en semantiek
2. Syntaxis en semantiek In dit hoofdstuk worden de begrippen syntaxis en semantiek behandeld. Verder gaan we in op de fouten die hierin gemaakt kunnen worden en waarom dit in de algoritmiek zo desastreus
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatie1. TRADITIONELE LOGICA EN ARGUMENTATIELEER
Inhoud Inleidend hoofdstuk 11 1. Logica als studie van de redenering 11 2. Logica als studie van deductieve redeneringen 13 3. Logica als formele logica Het onderscheid tussen redenering en redeneringsvorm
Nadere informatieVakles 1 / 2 / 3 / 4. # 3 De leerling leert strategieën te gebruiken voor het uitbreiden van zijn woordenschat.
A. LEER- EN TOETSPLAN Onderwerp: Grammatica De leerlingen kunnen onderscheiden. De leerlingen kennen elementen van het verbuiging- en vervoegingsysteem. De leerlingen kunnen m.b.v. de betekenis van een
Nadere informatieTaaljournaal Leerlijnenoverzicht - Lezen
Taaljournaal Leerlijnenoverzicht - Lezen 1.1 Eigen kennis 1.1.1 Kinderen kunnen hun eigen kennis activeren, m.a.w. ze kunnen aangeven wat ze over een bepaald onderwerp al weten en welke ervaringen ze er
Nadere informatieBasisgrammatica. Doelgroep Basisgrammatica
Basisgrammatica In Muiswerk Basisgrammatica wordt aandacht besteed aan de drie belangrijkste woordsoorten die de traditionele grammatica onderscheidt. Verder komen de eerste beginselen van zinsontleding
Nadere informatieOpgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking
* PTA code: ED/st/05 * Docent: MLR * Toetsduur: 100 minuten. * Deze toets bestaat uit 11 vragen. Het totaal aantal punten dat je kunt behalen is: 32. * Kijk voor je begint telkens eerst de vraag kort door,
Nadere informatie8. Logogrammen. Soemer. Uitbreiding
8. Logogrammen Soemer Ongeveer 5 duizend jaar geleden woonde in Zuid-Oost Irak een volk dat de Soemeriërs werd genoemd. Zelf noemden ze hun land ki-en-gir, het land van de beschaafde heersers. De Soemeriërs
Nadere informatieBeste mededisputanten,
Beste mededisputanten, Wat volgt is bedoeld als een poging om de tekst van Aristoteles te hertalen. Geen vertaling dus, maar een poging om het betoog van A zo te verwoorden dat we met elkaar serieus kunnen
Nadere informatieProgramma van Inhoud en Toetsing (PIT)
2016-2017 Vak: Nederlands Klas: vmbo-tl 2 Onderdeel: Spelling 1 & 2 Digitale methode 1F Spelling: verdubbeling en verenkeling. 1F Spelling: vorming van het bijvoeglijk naamwoord. 1F Werkwoordspelling waarvan
Nadere informatieSAMENVATTING Het doel van dit proefschrift is drieledig. Ten eerste wordt inzicht verschaft in het gebruik van directe-rede-constructies (bijvoorbeeld Marie zei: Kom, we gaan! ) door sprekers met afasie.
Nadere informatieHet Muiswerkprogramma Basisgrammatica bestrijkt de grammatica die nodig is voor het leren van de Nederlandse spelling en zinsbouw.
Basisgrammatica Het Muiswerkprogramma Basisgrammatica bestrijkt de grammatica die nodig is voor het leren van de Nederlandse spelling en zinsbouw. Doelgroepen Basisgrammatica Het computerprogramma Basisgrammatica
Nadere informatieHet NLP communicatie model
Het NLP communicatie model Ontdek jouw communicatie waarnemingsfilters Leef je natuurlijk leiderschap 1 Inleiding Op het moment dat veranderingen in een organisatie plaatsvinden is communicatie één van
Nadere informatieBeeld of Tekst? Een onderzoek naar de relatie tussen foto en bijschrift in fotoartikelen.
Beeld of Tekst? Beeld of Tekst? Een onderzoek naar de relatie tussen foto en bijschrift in fotoartikelen. Rijksuniversiteit Groningen Faculteit der Letteren Opleiding: Communicatie-en Informatiewetenschappen
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-II
Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering
Nadere informatiePiaget (1972) heeft de aandacht gevestigd op de semiotische of symbolische functie in
+RRIGVWXN6SHOHQ6HPLRWLHN 1RFRJQLWLYHDFWLYLW\LVPRUHXQLTXHO\ KXPDQWKDQV\PEROL]DWLRQ Judy S.DeLoache - 1996,QOHLGLQJ Semiotiek is de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van tekensystemen. Van
Nadere informatieTransparency in Language: A Typological Study S.C. Leufkens
Transparency in Language: A Typological Study S.C. Leufkens Transparency in language. A typological study Sterre Leufkens Een taal kun je zien als een verzameling vormen (woorden, zinnen, klanken, regels),
Nadere informatieDrie maal taal. Taal beschouwen in realistische situaties
Ronde 3 Joost Hillewaere Eekhoutcentrum Contact: joost.hillewaere@kuleuven-kulak.be Drie maal taal. Taal beschouwen in realistische situaties 1. Inleiding Waarom leren kinderen taal op school? Taal heeft
Nadere informatieVaksubkernen Inhouden vwo kerndoelen onderbouw. kiezen. De leerling kan referentiële verwijzingen expliciteren.
Tussendoelen Latijn ( vwo ) Latijn havo/vwo onderbouw K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv Taalbeschouwing
Nadere informatieReferentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen
Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door
Nadere informatieBBL-4, topklinisch traject RdGG Pagina 1 van 7 Persoonlijke ontwikkeling Studievaardigheden
BBL-4, topklinisch traject RdGG Pagina 1 van 7 Inleiding en leerdoelen Leren en studeren is een belangrijk onderdeel in je opleiding tot verpleegkundige. Om beter te leren studeren is het belangrijk niet
Nadere informatieAutonoom als vak De zelf
Aangezien ik de indruk heb gekregen dat er een opkomst is van een nieuw vakgebied dat nog niet zodanig als vak bestempelt wordt, wil ik proberen dit vak te expliceren, om het vervolgens te kunnen betitelen
Nadere informatieIntegrale lichaamsmassage
Integrale lichaamsmassage Eindtermen theorie: - De therapeut heeft kennis van anatomie/fysiologie en pathologie m.b.t. Integrale lichaamsmassage; - De therapeut is zich ervan bewust dat een massage behandeling
Nadere informatieTAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? TAALFILOSOFIE Formele seman=ek Bijv. Proposi=elogica Informele seman=ek TAALWETENSCHAP Syntaxis Semantiek Pragmatiek Seman=sche categorieën Termen
Nadere informatieIconiciteit in taal: evolutionarisme en creativiteit
Iconiciteit in taal: evolutionarisme en creativiteit Ludovic De Cuypere Universiteit Gent - België Iconiciteit wordt door de grondlegger van de semiotiek C. S. Peirce gedefinieerd als een gelijkenisrelatie
Nadere informatieStandaardrapportage (strikt vertrouwelijk)
Standaardrapportage (strikt vertrouwelijk) Naam: Mevrouw Bea Voorbeeld Adviseur: De heer Administrator de Beheerder Datum: 19 juni 2015 Inleiding In dit rapport wordt ingegaan op alle afgeronde onderdelen.
Nadere informatieDe termen kunnen de documenten terugvindbaar maken, maar de termen zijn niet geschikt om de documenten op onderwerp op te bergen.
1. Inleiding Voor u ligt de eerste editie van de thesaurus van termen op het gebied van antroposofie, vrijeschool onderwijs, begeleiding van het vrijeschoolonderwijs en verwante onderwerpen die is ontwikkeld
Nadere informatieProfiel Academische Taalvaardigheid PAT
Het Profiel Academische Taalvaardigheid omvat de taalvaardigheid die nodig is om op academisch niveau het Nederlands te functioneren en is de eerste plaats gericht op formele communicatie. Dit profiel
Nadere informatieExamenprograma filosofie havo/vwo
Examenprograma filosofie havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieHet Muiswerkprogramma Grammatica op maat bestrijkt de grammatica die nodig is voor het leren van de Nederlandse spelling en zinsbouw.
Grammatica op maat Het Muiswerkprogramma Grammatica op maat bestrijkt de grammatica die nodig is voor het leren van de Nederlandse spelling en zinsbouw. Doelgroepen Grammatica op maat Dit programma is
Nadere informatieProgramma van Inhoud en Toetsing
Onderdeel: leesvaardigheid Lesperiode: 1 Hoofdstuk: 1 + 2 Theorie blz. 7-8, 50 aantekeningen oefeningen uit het leerboek stappenplan lezen De leerling kent de termen onderwerp, deelonderwerp, hoofdgedachte,
Nadere informatieProgramma van Inhoud en Toetsing
Onderdeel: Grammatica zinsdelen (RTTI) Lesperiode: 1 Aantal lessen per week: 4 Hoofdstuk: 1, 2,3 & 5 Theorie blz 28, 68, 108, 188, 189 De leerling moet de volgende zinsdelen kennen: persoonsvorm onderwerp
Nadere informatieSemantiek en pragmatiek
Semantiek en pragmatiek Hans Smessaert Acco Leuven / Den Haag Woord vooraf De semantiek is de wetenschappelijke studie van de betekenis van woorden en zinnen, terwijl de pragmatiek bestudeert hoe de concrete
Nadere informatieProgramma van Inhoud en Toetsing
Onderdeel: Grammatica zinsdelen (RTTI) Lesperiode: 1 Hoofdstuk: 1, 2,3 & 5 Theorie blz 28, 68, 108, 188, 189 De leerling moet de volgende zinsdelen kennen: persoonsvorm onderwerp werkwoordelijk gezegde
Nadere informatieUitleg van de Hough transformatie
Uitleg van de Hough transformatie Maarten M. Fokkinga, Joeri van Ruth Database groep, Fac. EWI, Universiteit Twente Versie van 17 mei 2005, 10:59 De Hough transformatie is een wiskundige techniek om een
Nadere informatieInleiding taalkunde. Inleiding - 23 april 2013 Marieke Schouwstra
Inleiding taalkunde Inleiding - 23 april 2013 Marieke Schouwstra 1 Dit college Overzicht cursus Wat is natuurlijke taal? Wat is taalkunde? 2 Docenten Marieke Schouwstra taalevolutie en betekenis Yoad Winter
Nadere informatieWISKUNDE D HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
WISKUNDE D HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de
Nadere informatieSemantiek 1 college 10. Jan Koster
Semantiek 1 college 10 Jan Koster 1 Vandaag Vorige keer: conceptuele structuur en semantische decompositie Vandaag: inleiding in de formele semantiek Gebruikt notaties uit formele logica plus de daar gehanteerde
Nadere informatieNaam: Datum; / afgenomen door;
Naam: Datum; / afgenomen door; I Preintentioneel (0-3 mnd.) II Intentioneel (3-8 mnd) III Ongebruike lijke (6-12 mnd.) IV Gebruike lijke communica tie (12-18 mnd.) V Concrete (12-24 mnd.) WEIGEREN VERKRIJGEN
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Agrammatische Broca-afasie wordt meestal veroorzaakt door een hersenbeschadiging in (de omgeving) van het gebied van Broca (Brodmann s areas 44 en 45). Hierdoor krijgt de patiënt
Nadere informatieDe Afname, Indexen en Subtests
De Afname, Indexen en Subtests Dé test voor diagnose en evaluatie van taalproblemen bij kinderen van 5 t/m 18 jaar Diagnose stellen Stappenplan om tot diagnose te komen 1. Observatieschaal De Observatieschaal
Nadere informatieGebaren volgens weerklankmethodiek. Wilma Scheres 16 juni 2011
Gebaren volgens weerklankmethodiek Wilma Scheres 16 juni 2011 Wat is communicatie? Communicatie is alle gedrag in een situatie van interactie. Een situatie waarin mensen contact hebben met elkaar Betekenis
Nadere informatieOpmerking vooraf.
Opmerking vooraf. Door het volgende heb ik geprobeerd een indruk te geven van Frege s constructie van het begrip getal. De paragrafen betreffen zijn bespreking van de opvatting van verschillende filosofen.
Nadere informatieEducatief Professioneel (EDUP) - C1
Educatief Professioneel (EDUP) - C1 Voor wie? Voor hogeropgeleide volwassenen (18+) die willen functioneren in een uitdagende kennis- of communicatiegerichte functie: in het hoger onderwijs, als docent
Nadere informatie2 keer beoordeeld 22 maart Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe je een goede samenleving kan hebben.
7,8 Aantekening door Sara 1516 woorden 2 keer beoordeeld 22 maart 2017 Vak Filosofie Methode Durf te denken Hoofdstuk 7 Sociale filosofie. Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe
Nadere informatieWetenschapscommunicatie. Sessie 2: schriftelijke rapporting
Wetenschapscommunicatie Sessie 2: schriftelijke rapporting Aandachtspunten (PDF) Voorbeeldtekstjes Wat is er slecht aan deze tekstjes? Wat zou jij verbeteren? (gebruik aandachtspunten als leidraad) Schrijfopdracht
Nadere informatieHet nutteloze syllogisme
Het nutteloze syllogisme Victor Gijsbers 21 februari 2006 De volgende tekst is een sectie uit een langer document over het nut van rationele argumentatie dat al een jaar onaangeraakt op mijn harde schijf
Nadere informatieVisuele Communicatie Hoe wij beelden interpreteren
Visuele Communicatie of Hoe wij beelden interpreteren Hogeschool voor de Kunsten Utrecht Faculteit Beeldende Kunst en Vormgeving Afdeling Visuele Communicatie Anke Coumans Inleiding De semiotische blik
Nadere informatieCultuureducatie, W&T en wereldoriëntatie
Cultuureducatie, W&T en wereldoriëntatie Barend van Heusden SLO-Conferentie Wetenschap en technologie bij de zaakvakken Utrecht, 16 april 2015 2 Inleiding Wat hebben wetenschap, techniek en wereldoriëntatie
Nadere informatieEindexamen Filosofie havo I
Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan
Nadere informatie32 Taalbeschouwing. 1 Inleiding
DC 32 Taalbeschouwing 1 Inleiding Taalbeschouwing betekent letterlijk: het beschouwen van de taal. Dus, het gaat niet over taalgebruik, maar over bestuderen van het verschijnsel taal. Als je kijkt naar
Nadere informatieEen semiosis 'in actu' Het proces van filmanalyse
HOOFDSTUK 2 Een semiosis 'in actu' Het proces van filmanalyse Wanneer twee mensen uiteengaan, zal ieder voor zich een 'verhaal' formuleren om greep te krijgen op de situatie. Deze verhalen zullen zelden
Nadere informatieVLAAMSE REGULATOR VOOR DE MEDIA
VLAAMSE REGULATOR VOOR DE MEDIA ALGEMENE KAMER ZAAK VRM t. NV VLAAMSE MEDIA MAATSCHAPPIJ (dossier nr. 2007/0409) BESLISSING nr. 2008/014 22 februari 2008. VRM t. NV VLAAMSE MEDIA MAATSCHAPPIJ 1 In de
Nadere informatieWIJ DENKEN OVER DE MENS EN HET GOEDE. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. Boekstal, vwb WD denken mens en goede.indd :32
WIJ DENKEN OVER DE MENS EN HET GOEDE Verwerkingsboek Philippe Boekstal DAMON Boekstal, vwb WD denken mens en goede.indd 1 02-08-11 11:32 VOORWOORD Dit verwerkingsboek bevat een aantal teksten en opdrachten
Nadere informatieVisuele geletterdheid
Visuele geletterdheid Ola Lanko Kijken, daar draait het om in het boek Required Reading van Ola Lanko. Op een laagdrempelige manier onderzoekt de 27-jarige Oekraïense fotografe de manier waarop wij naar
Nadere informatieWetenschappelijke verhandeling
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN WOORDGEBRUIK IN RECLAME IN EEN EVOLUTIONAIR PERSPECTIEF: EEN SEMIOTISCHE ANALYSE Wetenschappelijke verhandeling aantal woorden: 22.370 EVA
Nadere informatieIntroductie. Katrien Zabeau. 9 oktober Symposium Opvoeden anno 2015
Katrien Zabeau Symposium Opvoeden anno 2015 9 oktober 2015 Psychoanalytische pedagogiek: opvoedingsondersteuning en psychotherapie aan kinderen en jongeren (Een andere visie op de psychoanalytische pedagogiek:
Nadere informatiePerson Markers in Spoken Spontaneous Israeli Hebrew. A Systematic Description and Analysis S. Cohen
Person Markers in Spoken Spontaneous Israeli Hebrew. A Systematic Description and Analysis S. Cohen Persoonsmarkeerders in het Spontaan Gesproken Israelisch Hebreeuws (Samenvatting) Het corpus-gebaseerde
Nadere informatieCover Page. Author: Scholz, Franziska Title: Tone sandhi, prosodic phrasing, and focus marking in Wenzhou Chinese Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19983 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Scholz, Franziska Title: Tone sandhi, prosodic phrasing, and focus marking in
Nadere informatieNederlandse Samenvatting (Dutch Summary)
Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) In dit proefschrift ontwikkel ik een poëtica van het scenario als dramatekst voor het maken van een speelfilm. In het proefschrift betekent de term scenario dramatekst
Nadere informatieSamenvatting Zoeken naar en leren begrijpen van speciale woorden Herkenning en de interpretatie van metaforen door schoolkinderen
Samenvatting Zoeken naar en leren begrijpen van speciale woorden Herkenning en de interpretatie van metaforen door schoolkinderen Onderzoek naar het gebruik van metaforen door kinderen werd populair in
Nadere informatieExamenprogramma wiskunde D havo
Examenprogramma wiskunde D havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Kansrekening en statistiek
Nadere informatieHOOFDSTUK 1: MERKEN & STRATEGISCH MERKENMANAGEMENT
HOOFDSTUK 1: MERKEN & STRATEGISCH MERKENMANAGEMENT 1 INTRODUCTIE H:1 Een merk is in de eerste plaats een product. Een product is fysiek, een service, winkel, persoon, organisatie, plaats of een idee. Een
Nadere informatieSamen sterk in communicatie
Samen sterk in communicatie Saskia Damen EMB today, 2 juni 2016 Doel en inhoud van deze workshop Doel: Kennis maken met manieren om betekenisoverdracht te bevorderen bij mensen die geen taal tot hun beschikking
Nadere informatieEindexamen havo filosofie 2013-I
Opgave 2 Emoties bij mens en dier 10 maximumscore 3 een weergave van de visie van Seneca op woede bij dieren: dieren hebben geen rede en daarom geen emoties 1 een weergave van de visie van Seneca op woede
Nadere informatieNaam leerlingen. Groep BBL 1 Nederlands. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment. Leertijd; 5 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen.
Verdiepend Basisarrange ment Naam leerlingen Groep BBL 1 Nederlands Leertijd; 5 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. - 5 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in verdiepende contexten.
Nadere informatieB2 Duidelijk en helder taalgebruik
B2 Duidelijk en helder taalgebruik BESTUDEERDE STOF B2 Duidelijke en heldere zinnen maken op syntactisch, semantisch en pragmatisch niveau (uitleg en opdrachten) OMVANG EN TIJDSINDICATIE 17 vragen, ca.
Nadere informatieTIPS & TRICKS VOOR DOCENTEN
TIPS & TRICKS VOOR DOCENTEN INLEIDING Onderwijs over tolerantie kan soms uitdagend zijn. Naast het ontwikkelen van kennis over tolerantie en gerelateerde begrippen zoals vrijheid en identiteit, is het
Nadere informatieStandaardisatie van gebaren
Standaardisatie van gebaren Corline Koolhof (Uit: Woord en Gebaar februari 2001) Terwijl er in Den Haag gedemonstreerd werd, vond er in Amersfoort een andere belangrijke activiteit plaats in het kader
Nadere informatieTaalverandering. 19. Taalverandering. Opdracht 19.1
19. Taalverandering Opdracht 19.1 Vraag: Noem twee voorbeelden van varianten in het Nederlands (of in een andere taal) die steeds meer gebruikt lijken te gaan worden. Geef een lexicale en een andere variant.
Nadere informatieInleiding: Combinaties
Zinnen 1 Inleiding: Combinaties Combinaties op verschillende niveaus: Lettergrepen als combinaties van fonemen. Woorden als combinaties van morfemen. Zinnen als combinaties van woorden en woordgroepen.
Nadere informatieKwaliteitskaarten vragenstructuren
4 ì6cðt Kwaliteitskaarten vragenstructuren Het geheel is meer dan de som der delen. Van deel... Van bouten en moeren...via plaatmateriaal...naar constructie......naar geheel....en brug. Kind...kinderen...gezin......en
Nadere informatieSamenwerken en elkaar begrijpen
Samenwerken en elkaar begrijpen over semantische interoperabiliteit Forum Standaardisatie Minder lasten, meer efficiëntie en een betere dienstverlening aan burgers en bedrijven. Door slimme ICT oplossingen.
Nadere informatieSemiotiek. Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis? (Deel 2) 1. De president en de popster
Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis? (Deel 2) Semiotiek 1. De president en de popster 2. Poging tot systematisering Een mechanisme in betekenisoverdracht? Semiotiek volgens Ferdinand de Saussure Denotatie
Nadere informatieEducatief Professioneel (EDUP) - C1
Educatief Professioneel (EDUP) - C1 Voor wie? Voor hogeropgeleide volwassenen (18+) die willen functioneren in een uitdagende kennis- of communicatiegerichte functie: in het hoger onderwijs, als docent
Nadere informatieHoorcollege 1: Onderzoeksmethoden 06-01-13!!
Hoorcollege 1: Onderzoeksmethoden 06-01-13 Stof hoorcollege Hennie Boeije, Harm t Hart, Joop Hox (2009). Onderzoeksmethoden, Boom onderwijs, achtste geheel herziene druk, ISBN 978-90-473-0111-0. Hoofdstuk
Nadere informatieDe kaartenbank.indd Sander Pinkse Boekproductie / 15:06 Pag. 47. Kaart 17. Ik heb de band lek, getekend door C. van Bree in 1991.
De kaartenbank.indd Sander Pinkse Boekproductie 07-11-13 / 15:06 Pag. 47 47 Kaart 17. Ik heb de band lek, getekend door C. van Bree in 1991. De kaartenbank.indd Sander Pinkse Boekproductie 07-11-13 / 15:06
Nadere informatieGovernance. Informatiemanagement. Architectuur. Gemeenschappelijk
Beleggen Bewaken Sturen Informatiemanagement Inspireren Verbinden Organiseren Architectuur Verbeelden Structureren Afstemmen Gemeenschappelijk Communiceren Adviseren Beïnvloeden Beleggen: kan taken, verantwoordelijkheden
Nadere informatie21.12.2004 Publicatieblad van de Europese Unie L 373/1. (Besluiten waarvan de publicatie voorwaarde is voor de toepassing)
21.12.2004 Publicatieblad van de Europese Unie L 373/1 I (Besluiten waarvan de publicatie voorwaarde is voor de toepassing) VERORDENING (EG) Nr. 2182/2004 VAN DE RAAD van 6 december 2004 betreffende op
Nadere informatieDwarse verbanden: natuur en techniek, wereldoriëntatie, cultuuronderwijs, enz
Datum 15-04-2015 Dwarse verbanden: natuur en techniek, wereldoriëntatie, cultuuronderwijs, enz Barend van Heusden Marnix Academie Utrecht, 18 maart 2016 Datum 15-04-2015 2 Inleiding Een heel bekende tegenstelling:
Nadere informatieHoofdstuk 3. Antwoorden
Hoofdstuk 3 Antwoorden Oefening 1 en 2 1 r. 1 verleiden 2 r. 2 de reclametekstschrijver 3 r. 4 de dialectspreker 4 r. 5 de beroepsgroep 5 r. 5 buitensluiten 6 r. 7 versieren 7 r. 16 het voorzetsel 8 r.
Nadere informatieTAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? GOTTLOB FREGE (1848 1925) Uitvinder moderne logica Vader van de taalfilosofie BEGRIFFSCHRIFT (1879) Bevat moderne propositie en predicaten-logica Syllogistiek
Nadere informatieCollege 4: Gegeneraliseerde Kwantoren
Semantiek CKI/CAI Utrecht, herfst 2008 College 4: Gegeneraliseerde Kwantoren Onderwerpen: NP denotaties als verzamelingen van verzamelingen, monotoniciteit bij kwantoren, determiner denotaties als relaties
Nadere informatieLes 1: Communicatie en interactie + soorten communicatie
Les 1: Communicatie en interactie + soorten communicatie Gedurende de opleiding krijg je vakken die vallen onder: Communicatie 1,2,3,4 In periode 1 krijgen jullie communicatie 1 + 2 - Communicatie Luisteren
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieProgramma van Inhoud en Toetsing (PIT)
2015-2016 Onderdeel: Spelling week 1 t/m week 3 1 & 2 Digitale methode 1F Spelling: verdubbeling en verenkeling. 1F Spelling: vorming van het bijvoeglijk naamwoord. 1F Werkwoordspelling waarvan een deel
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Over lezen
Samenvatting Nederlands Over lezen Samenvatting door M. 943 woorden 16 januari 2013 8,7 5 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Op nieuw niveau Over lezen 2.2 Spanning Open plekken: zijn plekken in een
Nadere informatieCovey. Introductie Covey. TRAINING: LEIDINGGEVEN IN DE 21ste EEUW
Covey Onze training persoonlijk leiderschap is gebaseerd op de bestseller van Stephen Covey The 7 habits of highly effective people. In het Nederlands is dit boek vertaald onder de titel De 7 eigenschappen
Nadere informatieHoofdstuk 4 Fair play: onderlinge omgang
Hoofdstuk 4 Fair play: onderlinge omgang Dit hoofdstuk gaat over onderlinge omgang, het derde aandachtsgebied van fair play. In de eerste twee paragrafen (4.1 en 4.2) wordt aan de hand van de begrippen
Nadere informatieSemantic Versus Lexical Gender M. Kraaikamp
Semantic Versus Lexical Gender M. Kraaikamp Samenvatting Semantisch versus lexicaal geslacht: synchrone en diachrone variatie in Germaanse geslachtscongruentie De meeste Germaanse talen, waaronder het
Nadere informatiePopulaties beschrijven met kansmodellen
Populaties beschrijven met kansmodellen Prof. dr. Herman Callaert Deze tekst probeert, met voorbeelden, inzicht te geven in de manier waarop je in de statistiek populaties bestudeert. Dat doe je met kansmodellen.
Nadere informatie