Samenvatting A.J. Gelderblom, Ceci n est pas une pipe.
|
|
- Lander van Dam
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenvatting A.J. Gelderblom, Ceci n est pas une pipe. Vooral film en foto wekken de illusie dat ze ons rechtstreeks in de werkelijkheid plaatsen, maar ook schilderijen en sommige beeldhouwwerken kunnen ons in die verleiding brengen. Margrittes schilderij Het verraad der beelden waarop een geschilderde pijp te zien is, heeft als onderschrift: Ceci n est pas une pipe. Dat wat je ziet is geen echte pijp die gestopt en gerookt kan worden, maar dwingt tot nadenken over het verschil tussen realiteit en voorstellingen van de realiteit. Dit is een van de uitgangspunten van de semiotiek: de mens kan alleen indirect met de werkelijkheid om gaan. Voor het voelen, denken en handelen heeft hij afbeeldingen van de werkelijkheid nodig. Die representaties zijn niet de werkelijkheid zelf, maar interpretaties ervan. Ze worden tekens genoemd. Taal is een tekensysteem. Dankzij die tekens kunnen we communiceren, interpreteren en structureren. Achtergronden van de tekenleer Er zijn begin 20 e eeuw 2 verschillende theorieën ontwikkeld over het ontstaan van de semiologie: 1. Het structuralisme, waarbij Ferdinand de Saussure het begrip taalteken introduceert. Hierbij is er sprake van 2 begrippen; de signifiant (=betekenaar) en de signifié (= betekenis). Betekenissen zijn voor hun bestaan afhankelijk van de akoestische beelden, de betekenaar. De relatie tussen beiden is willekeurig en berust op gemaakte afspraken. De Sausures taalmodel gaat dus uit van een tweeledig taalteken dat binnen de taalstructuur een spel van overeenkomsten en verschillen met andere taaltekens speelt. 2. De tekentheorie van Charles Sanders Pierce. Belangrijk bij Pierces uitgangspunt is dat het bij een teken altijd om 3 aspecten gaat: het teken zelf, datgene waarnaar het verwijst (object=denotatum), en dat wat het oproept bij de ontvanger (interpretant). De interpretant is een nieuw teken. Meestal denken wij bij een object/denotatum ook aan andere dingen. Deze bijgedachten zijn connotaties. Voor de semiosis, het proces van de semiotische betekenisgeving, zijn denotaties en connotaties van belang. Ten aanzien van de relatie tussen teken en denotatum onderscheidt Pierce 3 soorten tekens: (1) iconen, die een gelijkenis vertonen met het object (portretten, landschappen etc); (2) indexen of indices, die naar het denotatum wijzen of ermee in verband staan (anwb-borden, voetstap in het zand etc); (3) symbolen, waarbij de relatie tussen teken en object berust op vaste afspraken (vlaggen, verkeerstekens, muzieknotaties, taaltekens). De iconen worden nog onderverdeeld in afbeeldingen (concrete gelijkenis) en diagrammen (schematische weergave van verhoudingen). Het functioneren van alle tekens is volgens Pierce gebonden aan context: de ground. Is er bij de ground sprake van vaste regels die het tekengebruik omschrijven (wetten, grammatica, etiquette) dan is er sprake van een code. Twee theorieën vergeleken De tweevoudige tekenbegrip van Sausurre is allereerst een taalteken, waardoor het prima te gebruiken is in de literatuurwetenschap en psychoanalyse. Het drieledige tekenbegrip van Pierce is minder gericht op één gebied, waardoor het op een breder gebied toegepast kan worden en dus de voorkeur verdient. Toch bevat de Sausurres literatuurwetenschap een aantal voor de
2 kunstsemiotiek belangrijke punten: (1) er bestaan geen losse. natuurlijke betekenissen, de betekenis (signifié) ontstaat pas door de relaties van de betekenaar (het kunstwerk) binnen de structuur van kunsttekens. (2) Het is zinvol om te letten op de relaties tussen verschillende niveaus binnen het werk, de binaire opposities, en de intertekstualiteit (=relaties met andere kunstwerken en de artistieke traditie) en de structuren van artistieke communicatie. Dus in de praktijk blijkt Pierce model aangevuld met Sausurres punten heel goed bruikbaar. Met name het onderscheiden van denotaties en connotaties biedt een goede mogelijkheid om verborgen betekenissen op te sporen. De macht van de tekens Een tekentheorie heeft pas zin i.v.m. een waardentheorie. Tekens vertegenwoordigen waarden. Esthetische waarden (mooi/lelijk/origineel/cliché) zijn daarbij niet te scheiden van morele of sociale waarden. Tekens drukken belangen en hiërarchische verhoudingen uit. Tekens hebben macht. Een semiotische analyse wil zulke waarden blootleggen en formuleren. Het stellen van goede vragen is daarbij zeker zo belangrijk als het geven van sluitende antwoorden. Het gaat om het signaleren van contrasten, tegenstrijdigheden, hiërarchische verhoudingen en bijbedoelingen. Door tekens geven mensen zich bloot. Wie in het verhaal kijkt en waarneemt ( focaliseert) is belangrijk, het personage dat maar weinig ziet telt eigenlijk niet mee en ook wie weinig wordt gezien valt buiten de boot! Hoe werkt het? 1. Teken en denotatum/object. Bv een ontvangen ansichtkaart is een iconisch teken. Dat het teken een foto is, kan de observatie bemoeilijken, omdat foto en film een sterke connotatie geven van een objectieve registratie. Meer dan een tekening of schilderij dwingen ze bij de ontvanger geloof af. 2. Het teken zelf. Als je de foto zou vergelijken met andere representaties van hetzelfde object om overeenkomsten en verschillen vast te stellen, houdt je je bezig met de intertekstuele relaties van het teken. 3. Teken en zender.in het voorbeeld is de afzender van de kaart bekend. In relatie tot hem is de kaart een index: hij heeft het teken gekozen en gestuurd; de ontvanger denkt behalve aan Zwitserland ook aan hem. Signalen zijn met opzet gegeven tekens, symptomen zijn onopzettelijk. De relatie tussen zender en teken wordt de expressieve relatie genoemd. 4. Teken en ground. De ground van het semiotisch proces is te vinden in de historische, sociale en culturele context van het teken. De ground bevat impliciete, maar krachtig werkende regels die beschrijven wat mensen mooi vinden of niet. Die oordelen worden altijd door middel van tekens uitgedrukt. Een ansicht kan zo n teken zijn. 5. Teken en interpretant. De ontvanger (het subject) zet de representatie in een interpretant om: bv. prachtige/afschuwelijke kaart! De relatie tussen teken en ontvanger wordt pragmatisch genoemd. Het teken kan emoties en ideeën opwekken en het subject tot handelen zetten. De uitslag van de interpretatie is niet altijd voorspelbaar. Verschillende mensen hebben bovenstaande in schema proberen weer te geven. Abrams bv. Zegt dat literaire theorieën zich kunnen concentreren op: de uitgebeelde wereld (het universum), of op de ander, of op het werk, of op de lezer. Dat geeft het volgende driehoekige diagram:
3 Universum Werk Auteur Lezer Het schema van Abrams is goed te gebruiken om te laten zien wat kunstsemiotiek kan doen. Als we nl. het werk teken noemen en het geheel plaatsen in de ground of context krijg je onderstaand model. Een goede analyse zal zich nooit richten op 1 van de aspecten. Alle relaties zijn tegelijkertijd actief, maar niet altijd even intensief. Object (denotatum) Intertekst intertekst Ground teken ground Zender interpretant(bij subject) ground Schilderijen De studie van schilderijen heeft zich altijd al een beetje op de semiotische manier afgespeeld. Het kan belangrijk zijn om kunsttheorieën te onderzoeken op het door de kunstenaar gehanteerde teken. Beschouwt de kunstenaar zijn schilderij als een icoon, index of symbool. Of als een combinatie daarvan? In de abstracte kunst is het iconische teken ondergeschikt aan het indexale. Sommige kunstenaars zetten zich af tegen het functioneren van de traditionele kunstwereld en de gebruikelijke kunstbeleving. In de kunstgeschiedenis zien we nu eens deze, dan weer die soort tekens overheersen. De Nederlandse genrekunst is daar een mooi voorbeeld van. De betekenis van (onderdelen van ) de voorstellingen kon worden afgeleid uit literaire werken, embleemboeken en iconologische naslagwerken (Iconologica van Ripa). Het aantrekkelijke beeld was minder waarheidsgetrouw dan
4 het leek en er moest altijd een lering uit getrokken worden. De sociale functie van een schilderij wordt sterk bepaald door het genre en wat het publiek ervan verwacht. Hoofd- en bijzaken Personen op de achtergrond lijken vaak minder belangrijk. Het onderscheiden van voor- en achtergrond maken we op grond van onze opvattingen over hoofd- en bijzaken. Hoofdzaken zijn belangrijk, bijzaken niet. Wat klein is, verder weg, aan de rand geplaatst, zien we automatisch als minder belangrijk. Toch is het vraag of we dat bij de semiotische benadering wel mogen doen. Een achtergrond kan nl. de verdiensten van de personages op de voorgrond versterken, hetzij door contrastwerking, hetzij door ondersteunende accenten. We kunnen dus zeggen dat de persoon op de voorgrond alleen maar is wie hij/zij is dankzij de achtergrond. Het probleem van de hiërarchie van hoofd- en bijzaken doet zich in allerlei genres voor. Het onderscheid wat we maken tussen intrinsiek en extrinsiek, hoofdzaak en bijzaak, voorgrond en achtergrond, allegorie en realiteit is misleidend. De gebouwde omgeving Ook in de architectuur is het semiotisch model goed bruikbaar. Een 1 e observatie richt zich op uiterlijke kenmerken van het gebouw: vorm, grootte, verhoudingen, kleur, materiaalgebruik, compositie etc. Met kennis van de architectuurgeschiedenis is het gebouw onder te brengen in een bepaalde periode en stijl. Tegen de historische achtergrond kan het gebouw vernieuwend of behoudend zijn. De plaats van het gebouw in zijn omgeving kan semiotisch interessant zijn: wil het zich onderscheiden of juist niet. Anders dan schilderijen geven gebouwen geen iconische afbeelding van de buitenwereld. De semiotiek gaat ervan uit dat de denotatie de functie uitdrukt: woonhuis, gevangenis, fabriek, school etc. Zo denoteren ook de onderdelen van het gebouw als subtekens de functie die ze vervullen (muren, deuren, trappen etc.) In combinatie verwijzen de subtekens naar het genre waartoe het gebouw behoort. De tekens (uiterlijke kenmerken) die bij een 1 e observatie zijn geregistreerd kunnen connotaties oproepen (open/gesloten, exotisch/vertrouwd etc). De intenties van de zender (opdrachtgevers) hebben onmiddellijk effect op de relatie met de ontvangers. De gebruikers van en kijkers naar het gebouw moeten worden beïnvloed. Decoraties De bedoeling van het gebouw kan door ornamenten extra nadruk krijgen. De afwezigheid van ornamenten kan ook een teken zijn. Een bijzondere categorie zijn gebouwen waar een uitgewerkt schema van weloverwogen decoraties de expressieve werking moeten versterken. Men spreekt in zo n geval van een beeldprogramma.dat heeft tot taak de gedachten en emoties van de kijker in een bepaalde richting te sturen. In de Renaissance en Barok werden beeldprogramma s veelvuldig toegepast in kerken en paleizen. Bepaalde typen gebouwen laten zien wie het in een bepaalde periode voor het zeggen had. De architectuur verandert mee met de maatschappelijke idealen. Populaire beelden In een cultuur met populaire beelden als visuele media (bv reclame) is een semiotische analyse goed toe te passen. Deze media willen het publiek amuseren en overtuigen van iets. Meestal is daar een
5 zender of opdrachtgever bij betrokken wiens belangen niet mogen worden geschaad. Vrijwel altijd zijn er in populaire beelden verborgen boodschappen te vinden. Variatie is gewenst, maar dan op het thema van een onveranderd basisgegeven: het cliché of stereotype. Clichés verhinderen juist elk uitzicht op de werkelijkheid. Dat is de functie van clichés en mythes: de mensen willen helemaal niet weten of t echt waar is- het geeft betekenis aan hun leven en daarom houden ze eraan vast. (Kousbroek) Het cliché werkt associatief. Het produceert betekenis doordat het bij de ontvanger zoveel connotaties oproept waar deze aan hecht. Stereotypen zijn vooral actief bij onderwerpen waar een taboe op rust: geld, macht, geweld, seks, huidskleur. Via connotaties kunnen verboden maar aantrekkelijke gedachten toch worden geuit. Een speciaal soort cliché is de mythe. In de mythe worden niet- natuurlijke zaken als natuurlijk gepresenteerd. Tijdelijke belangen, als door God gegeven en in de schepping verankerd, maken het twijfelachtige onaantastbaar. Bovendien roept natuur eerbied op. Bij de kijker naar populaire beelden wekken de connotaties verlangens op. Dat zijn vaak verlangens die in de realiteit niet kunnen worden gerealiseerd (naar seks, macht, geld, geweld, je beter voelen dan een ander). Het kijkend subject Mensen kunnen voorstellingen visueel interpreteren, maar niet al het kijken is hetzelfde. Schilders in de Renaissance dachten daar anders over. Zij construeerden met het perspectief een ideaal observatiepunt. Daar vandaan deed de wereld zich ideaal voor, als de pas voltooide schepping van God. Met de komst van foto en film verdween het idee van dit ideaal observatiepunt. Ervoor in de plaats kwamen eindeloos veel standpunten. Wie van het geziene afbeeldingen maakt, produceert betekenis. Die betekenis doet lang niet altijd recht aan werkelijkheid van het object. Door het gebruik van foto s en films als tekens konden machtige kijkers de mythen omtrent hun objecten reconstrueren en vervolgens als objectieve waarheid de wereld in sturen. Kijken is partijdig, zien dient belangen. De ideale kijker bestaat niet. Het kijkend en interpreterend subject is geen objectief registrerende lens, maar wordt gestuurd door eigen wensen en verlangens. Dat is een heel semiotische constatering, waar nooit sprake is van een natuurlijke betekenis van hetgeen waargenomen wordt. Het subject is uit interpretaties van tekens opgebouwd. Natasja Koster- de Groot
Inleiding op de Semiotiek
Samenvatting Literatuur: Van Zoest, Aart; Semiotiek. Over tekens, hoe ze werken en wat we er mee doen; Baarn, 1978 Inleiding op de Semiotiek semiotiek is de wetenschappelijke benadering die zich richt
Nadere informatie[p. 271] Hoofdstuk 8 Arie Jan Gelderblom Ceci n est pas une pipe. Kunstgeschiedenis en semiotiek Een kind dat leert lezen, heeft het maar makkelijk.
[p. 271] Hoofdstuk 8 Arie Jan Gelderblom Ceci n est pas une pipe. Kunstgeschiedenis en semiotiek Een kind dat leert lezen, heeft het maar makkelijk. De woorden en plaatjes van leesplankje en leesboek brengen
Nadere informatieBREED EN AVONTUURLIJK KIJKEN! - 3 min.
HOE WORD IK EEN DETECTIVE? NAAM leerling: KLAS: Docent: Samengewerkt met (naam leerling: Kijk je wel eens naar een detectiveserie? Je ziet dan hoe een detective heel nauwkeurig observeert en onderzoekt
Nadere informatieONVERGETELIJK Kunst bespreken met mensen met dementie en hun dierbaren
ONVERGETELIJK Kunst bespreken met mensen met dementie en hun dierbaren 2013: ONVERGETELIJK STEDELIJK & ONVERGETELIJK VAN ABBE Doel: een ontspannen, sociale en inspirerende museumactiviteit organiseren
Nadere informatieVaksubkernen Inhouden vwo kerndoelen onderbouw. kiezen. De leerling kan referentiële verwijzingen expliciteren.
Tussendoelen Latijn ( vwo ) Latijn havo/vwo onderbouw K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv Taalbeschouwing
Nadere informatieKoers in zicht! Visie, werken in units Kernconcepten
Astrid van den Hurk Koers in zicht! Visie, werken in units Kernconcepten De Toverbal, Venray Hoe leren kinderen? De wereld rondom ons In ons hoofd De boekenwereld op school 2. Bostypen Men onderscheidt
Nadere informatieDe hier getoonde tekeningen zijn allemaal afkomstig uit schetsboeken van Rustin. Ze zijn gemaakt in de periode 2001 2008.
Voor Rustin is schilderen de hoofdzaak van zijn kunstenaarspraktijk, maar tekenen heeft hij daarnaast ook altijd gedaan. Hij deed dat op de momenten dat hij niet kon schilderen, zoals s avonds als het
Nadere informatiepagina 2 van 5 Laten we maar weer eens een willekeurige groep voorwerpen nemen. Er bestaan bijvoorbeeld -- om maar iets te noemen -- allerlei verschil
pagina 1 van 5 Home > Bronteksten > Plato, Over kunst Vert. Gerard Koolschijn. Plato, Constitutie (Politeia), Amsterdam: 1995. 245-249. (Socrates) Nu we [...] de verschillende elementen van de menselijke
Nadere informatieInhoudsopgave. 1 Kunst en individu Kunst en maatschappij 61. Woord vooraf bij herziene uitgave 11 Inleiding 13
Inhoudsopgave Woord vooraf bij herziene uitgave 11 Inleiding 13 Noten 19 1 Kunst en individu 21 1 1 Stromingen in de psychologie van de kunst 21 1 1-1 De psychoanalytische benadering 22 1 1-2 De Gestaltpsychologische
Nadere informatieSchrijfschema voor Beeldende Kunst, Nederlands en CKV
Schrijfschema voor Beeldende Kunst, Nederlands en CKV Maak voor het schrijven van je recensie over de culturele of kunstzinnige uiting op de CKV-dag gebruik van dit schrijfschema. Geef je mening over de
Nadere informatieVoorbij de kunst. Anders kijken naar kunst met jongeren. Yotka Kroeze & Jobbe Holtes
Voorbij de kunst Anders kijken naar kunst met jongeren Yotka Kroeze & Jobbe Holtes Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7
Nadere informatieEindexamen Filosofie havo I
Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan
Nadere informatieTake Home Examen. Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman. i Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II
Take Home Examen Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman i444049 Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II De Amerikaanse filosoof Nelson Goodman heeft een boek geschreven, genaamd Ways of Worldmaking.
Nadere informatieDit artikel uit Netherlands Journal of Legal Philosophy is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker
Sanne Taekema (Tilburg) Sanne Taekema, The concept of ideals in legal theory (diss. Tilburg), Tilburg: Schoordijk Instituut 2000, vii + 226 p.; Den Haag: Kluwer Law International 2002, ix + 249 p. Idealen
Nadere informatieGust Gils' De Stem nader beluisterd. door Sébastien Vermeulen
Gust Gils' De Stem nader beluisterd door Sébastien Vermeulen Gust Gils is de oprichter van het tijdschrift Gard-sivik. De Antwerpenaar waagde zich aan allerlei media. Zo was hij beeldend actief (houtbewerking,
Nadere informatieBijzonder procesdoel 6: Exploreren, verkennen en integreren van de schoonheid en de waarheid: esthetisch gevoel, distinctie
Bijzonder procesdoel 6: Exploreren, verkennen en integreren van de en de waarheid: esthetisch gevoel, distinctie Eerste leerjaar B Beroepsvoorbereidend leerjaar 6.1. Herkennen en verkennen van vormen van
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 3 De (on)werkelijkheid in Goodbye, Lenin!
Opgave 3 De (on)werkelijkheid in Goodbye, Lenin! 12 maximumscore 2 een uitleg dat volgens Hume het uniformiteitsprincipe filosofisch niet te verantwoorden is: omdat het uniformiteitsprincipe niet is te
Nadere informatieSamenvatting Literatuurkunde Cursus 1 Literatuur en lezer
Samenvatting Literatuurkunde Cursus 1 Literatuur en lezer Samenvatting door M. 1143 woorden 24 januari 2016 9 21 keer beoordeeld Vak Methode Literatuurkunde Laagland Nederlands literatuur cursus 1 1 Lezers
Nadere informatieWijziging 3-9-2014: werkstuk inzenden vóór 1 april i.p.v. 1 mei! KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2015
Wijziging 3-9-2014: werkstuk inzenden vóór 1 april i.p.v. 1 mei! KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2015 juni 2014 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College
Nadere informatie2 Eeuw van het Verstand
2 Eeuw van het Verstand Caravaggio, 1600 Veranderingen Het vorige werkboek eindigde met de barok in Zuid-Europa en de Gouden Eeuw in Nederland. Zowel in de 16e als de 17e eeuw leefden een aantal van de
Nadere informatieSemiotiek. Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis? (Deel 2) 1. De president en de popster
Hoe verkrijgt een kunstwerk betekenis? (Deel 2) Semiotiek 1. De president en de popster 2. Poging tot systematisering Een mechanisme in betekenisoverdracht? Semiotiek volgens Ferdinand de Saussure Denotatie
Nadere informatieFuncties en Invalshoeken Kunst
Inleiding Kunst Algemeen Functies en Invalshoeken Kunst Overal om ons heen zien we kunst: of het nou in de gangen van school is, in het museum, of in een kerk het hangt er vol mee. In heel uiteenlopende
Nadere informatieMeetkunst. Les 2 Van kunst naar ruimte. Weergeven op schaal en in perspectief
Meetkunst Les 2 Van kunst naar ruimte Weergeven op schaal en in perspectief Kunst laat vaak een interpretatie van de werkelijkheid om ons heen zien. Soms lijkt een schilderij heel echt ; sommige kunstenaars
Nadere informatieKlassieke culturele vorming
Klassieke culturele vorming Staatsexamen vwo Vakinformatie 2012 Inhoudsopgave Opzet van het examen... 3 Het examenprogramma... 3 Beschrijving eindtermen... 3 Het college-examen... 3 Eisen waaraan het verslag
Nadere informatieEthiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte.
Samenvatting door A. 2079 woorden 29 juni 2014 6,4 2 keer beoordeeld Vak Anders H1 Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Moraal
Nadere informatieKunst en cultuur (PO-havo/vwo)
Kunst en cultuur (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo/vwo onderbouw exameneenheden havo/vwo bovenbouw exameneenheden Vakkernen 1. Produceren en presenteren 54:
Nadere informatieBeste mededisputanten,
Beste mededisputanten, Wat volgt is bedoeld als een poging om de tekst van Aristoteles te hertalen. Geen vertaling dus, maar een poging om het betoog van A zo te verwoorden dat we met elkaar serieus kunnen
Nadere informatieBEÏNVLOEDINGSSTIJLEN. Tegenbewegende stijlen. Meebewegende stijlen. = duwen = trekken. evalueren aansporen en onder druk zetten
BEÏNVLOEDINGSSTIJLEN Er zijn verschillende beïnvloedingsstijlen te onderscheiden. De stijlen kunnen worden onderverdeeld in: TEGENBEWEGENDE STIJLEN MEEBEWEGENDE STIJLEN = duwen = trekken Tegenbewegende
Nadere informatieDoel van Bijbelstudie
Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het
Nadere informatieLIEFDE. En als je door de bogen kijkt, zie je op de achtergrond ook iets gebeuren. Wat wordt er op de achtergrond gedaan?
LIEFDE Soms lijkt het wel of het hele leven om de liefde draait. Het begint al als je kind bent met de liefde voor je moeder en vader. En iedereen herinnert zich zijn eerste verliefdheid nog wel; op de
Nadere informatieEindexamen vwo filosofie II
Opgave 2 Leven vanuit vrije wil 7 maximumscore 3 een weergave van een overeenkomst tussen de Avatar-training en Sartre wat betreft de opvatting over vrijheid als zelfverwerkelijking: beiden lijken uit
Nadere informatieVisuele geletterdheid
Visuele geletterdheid Ola Lanko Kijken, daar draait het om in het boek Required Reading van Ola Lanko. Op een laagdrempelige manier onderzoekt de 27-jarige Oekraïense fotografe de manier waarop wij naar
Nadere informatieGlossary Begrijpelijke Taal
Glossary Begrijpelijke Taal Afstand tussen referenten of proposities De afstand tussen referenten of proposities in een tekst. Een referent is een persoon of ding waarnaar in de tekst verwezen wordt. Een
Nadere informatieNu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV
Nu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV H4 ~ periode B Toegepaste vormgeving Autonome kunst Inleiding INLEIDING In de eerste periode ben je vooral bezig geweest met het onderzoeken van vormen, materialen
Nadere informatieExamenprogramma kunst (algemeen) havo/vwo
Examenprogramma kunst (algemeen) havo/vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Invalshoeken
Nadere informatieHet NLP communicatie model
Het NLP communicatie model Ontdek jouw communicatie waarnemingsfilters Leef je natuurlijk leiderschap 1 Inleiding Op het moment dat veranderingen in een organisatie plaatsvinden is communicatie één van
Nadere informatieLeerlijn historisch denken havo
Leerlijn historisch denken havo Albert van der Kaap vwo Tijd en chronologie klas 1 klas 2 klas 3 vwo 6 gebeurtenissen uit zijn eigen leven alsmede verschijnselen, gebeurtenissen en personen uit de geschiedenis
Nadere informatieBeeldende Begrippen 11 JUNI 2015 KHP VERSLAG, PERIODE TEXTIEL. DAVID WEEL l 10E
Beeldende Begrippen KHP VERSLAG, PERIODE TEXTIEL DAVID WEEL l 10E 11 JUNI 2015 1 VOORSTELLING Bij een voorstelling gaat het om wat ik zie. He kan zijn gemaakt naar de werkelijkheid of naar de fantasie.
Nadere informatieOlivier van t Hof (10647538) Individuele opdracht 2 Kroller Muller. Introductie Introductie
Olivier van t Hof (10647538) Individuele opdracht 2 Kroller Muller Introductie Introductie Iedereen die wel eens in een museum met moderne kunst is geweest zal het gevoel wel herkennen: dit kan mijn kleine
Nadere informatieToelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (4F)
Toelichting M-nummers in relatie tot referentieniveaus Meijerink (4F) 1. Mondelinge Taalvaardigheid Niveau 4F 1.1 Gesprekken Algemene omschrijving Kan in alle soorten gesprekken de taal nauwkeurig en doeltreffend
Nadere informatieMeetkunst Les 4 Spelen met perspectief
Meetkunst Les 4 Spelen met perspectief Vervreemding door optische illusies Niet alle kunstenaars houden zich aan de regels van perspectief, standpunt, onderlinge verhoudingen etc. Zij overtreden moedwillig
Nadere informatieDe Tuin. der Lusten. Het is een psychische werkelijkheid, wat je daar ziet gaat over jou
22 BOVENBOUW De Tuin der Lusten TEKST EVELIEN NIJEBOER BEELD JEROEN BOSCH Uren kan je kijken naar dit schilderij van Jeroen Bosch. Niet alleen omdat er zoveel op staat, maar ook omdat al die taferelen
Nadere informatieExamenprogramma kunst (algemeen) (voorheen ckv2)
Examenprogramma kunst (algemeen) (voorheen ckv2) Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden
Nadere informatieKLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor
Nadere informatieWaarom een samenvatting maken?
Waarom een samenvatting maken? Er zijn verschillende manieren om actief bezig te zijn met de leerstof. Het maken van huiswerk is een begin. De leerstof is al eens doorgenomen; de stof is gelezen en opdrachten
Nadere informatie1: Definities 1 Introductie 2 Landschap 3 Architectuur 7 Samenvatting 9
Inhoud 1: Definities 1 Introductie 2 Landschap 3 Architectuur 7 Samenvatting 9 2: Techniek 11 Introductie 12 Camera 12 Lenzen 13 Accessoires 27 Instellingen 38 RAW/JPEG 45 srgb/adobergb 45 Beeldschermkalibratie
Nadere informatieEMOTIE IN KUNST EMOTIE IN KUNST KIJKEN, VOELEN KIJKEN VOELEN SAMENWERKEN WETEN NADENKEN
Een opdracht voor groep 7 of 8 gericht op het begrijpen van emoties in kunst. Leerlingen leggen een link tussen emoties en kunst, door emotionele beelden uit een animatiefilm te vergelijken met emoties
Nadere informatieIntroductie. Kunst 1.1
D 6 4 9656 9 Introductie In dit hoofdstuk word jij flink aan het denken gezet. Heb jij je wel eens afgevraagd wat kunst precies is? Wanneer is iets een kunstwerk en wanneer niet? In dit hoofdstuk ga je
Nadere informatieWoord en beeld: het ultieme bewijs, een korte rondleiding...
10 thema's 1 Woord en beeld Ill. 1: R.Magritte Ontdekking, 1927 In een brief van november 1927 aan Paul Nougé schrijft Magritte dat hij een frappante ontdekking heeft gedaan. Hij verwijst naar het schilderij
Nadere informatieMotieven 1: Een wereld
Motieven 1: Een wereld Doelstellingen: Doel eerste subthema Een wereld om vrij te zijn De catechisanten leren inzien dat vrijheid in Bijbelse zin bij het leven van mensen hoort en ze vormen een mening
Nadere informatieARTISTIEK-CREATIEF ONDERZOEK BINNEN CKV - DOMEIN VERDIEPEN
ARTISTIEK-CREATIEF ONDERZOEK BINNEN CKV - DOMEIN VERDIEPEN De vier domeinen van CKV Verbinden (4) Verkennen (1) Verdiepen (3) Verbreden (2) Verdiepen Verbinden Verkennen Verdiepen Verbreden Op basis van
Nadere informatieHet maken van een
Het maken van een Storyboard 19-4-2008 1 Vroeg of laat een speelfilm Iedere amateurfilmer waagt zich vroeg of laat aan een speelfilm. Lang geen eenvoudige klus, maar als u zich goed voorbereid valt het
Nadere informatieSemantiek 1 college 1
Semantiek 1 college 1 Jan Koster 1 Boek 2 Wat is semantiek? Betekenisleer: Conceptueel-intentioneel of: Referentieel? 3 Wat is taal? Sinds Aristoteles: Systeem dat klank en betekenis verbindt Vraag: is
Nadere informatierijks museum Verwerkingsmateriaal Examentour VWO ANTWOORDMODEL VERSIE A + B Visuele analyse van schilderkunst in de 17DE, 19DE en 20STE eeuw 1/5
1/5 VERSIE A Vraag 1 A Gebruik van licht om de dramatiek te uiten. Het subtiele licht (vs. clair-obscur in de barok) geeft diepte aan het schilderij en accentueert het hoofdmotief. Het zorgt er dus voor
Nadere informatieCategorie: Kunst, wetenschap en techniek. Categorie: Kunst Intercultureel.
Er zijn overeenkomsten tussen de wereldtentoonstellingen van de 19 e eeuw en het world wide web van de 20 e eeuw. Wat maakt dat het positivisme in de loop van de 19 e eeuw steeds meer wordt gezien als
Nadere informatieMotieven en persoonlijkheid. Waarom doen mensen de dingen die ze doen?
Motieven en persoonlijkheid Waarom doen mensen de dingen die ze doen? Motivatie psychologen vragen: Waarom doen mensen de dingen die ze doen? Motivatiepsychologen zoeken naar de motieven, de drijfveren
Nadere informatieDefinities. Welke landschappen men kan onderscheiden. Hoe architectuur is gedefinieerd. Het verschil tussen een registrerende en creatieve benadering.
Definities Essentiële vaardigheden Welke landschappen men kan onderscheiden. Hoe architectuur is gedefinieerd. Het verschil tussen een registrerende en creatieve benadering. Focus op Fotografie: Landschap
Nadere informatieAutonoom als vak De zelf
Aangezien ik de indruk heb gekregen dat er een opkomst is van een nieuw vakgebied dat nog niet zodanig als vak bestempelt wordt, wil ik proberen dit vak te expliceren, om het vervolgens te kunnen betitelen
Nadere informatieOver werving De juiste persoon op de juiste plaats Maatschappelijke ontwikkelingen Organisatiebeeld/imago
Over werving 1.1. De juiste persoon op de juiste plaats Werving gaat om het aantrekken van vrijwilligers die passen bij de organisatie en bij de taken die ze gaan uitvoeren. Kort samengevat: de juiste
Nadere informatieSamenvatting CKV 19e eeuw: neoclassicisme
Samenvatting CKV 19e eeuw: neoclassicisme Samenvatting door H. 972 woorden 26 juni 2016 1 1 keer beoordeeld Vak CKV Er zijn in de 19e eeuw 5 stromingen ontwikkeld NEO- classicisme De Romantiek Realisme
Nadere informatieVaksubkernen Inhouden vwo kerndoelen onderbouw. De leerling kan zijn Latijnse woordenschat inzetten bij het tekstbegrip
Tussendoelen Latijn ( vwo ) Latijn havo/vwo onderbouw K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv Taalsysteem Vocabulaire
Nadere informatieRICHTLIJNEN FOTOGRAFIE UGENT. September 2016
RICHTLIJNEN FOTOGRAFIE UGENT September 2016 INHOUD Introductie 3 Gebruik en plaatsing Losse / enkele foto 4 Foto wolk 4 fotografiestijlen 5 Fotografiestijl 1: conceptueel en verhalend Uitleg en voorbeelden
Nadere informatieIN Augustus 1940 constitueerden Burgemeester en Wethouders
DE GEMEENTE EN DE BEELDENDE KUNST IN 1941 DOOR MR. J. C. J. VAN SCHAGEN IN Augustus 1940 constitueerden Burgemeester en Wethouders de Gemeentelijke Commissie voor de Beeldende Kunst. Blijkens haar verslag
Nadere informatieBegrippenlijst 6 Massamedia Klas 3
Begrippenlijst 6 Massamedia Klas 3 = herhaling van een begrip van begrippenlijst 1, 2, 3, 4 of 5 Computeranimatie Massamedia Animatie op de computer gemaakt. Animatie is een film die gemaakt is door foto
Nadere informatieExamenprogramma Klassieke Talen vwo
Examenprogramma Klassieke Talen vwo Ingangsdatum: schooljaar 2014-2015 (klas 4) Eerste examenjaar: 2017 Griekse taal en cultuur (GTC) vwo Latijnse taal en cultuur (LTC) vwo Griekse taal en cultuur (GTC)
Nadere informatieReader/begrippenlijst periode 4 toetsweek :
Roncalli mavo Tekenen/Kunstgeschiedenis. Klas 3 Reader/begrippenlijst periode 4 toetsweek : Hoe moet je leren??? De begrippen zijn bij deze toets gekoppeld aan de kunststromingen van de kunstpromotie.
Nadere informatieBedrijfscultuur en IC. College 2
Bedrijfscultuur en IC College 2 Vorig college Eerste blik op IC Belang, soorten IC, functies van IC Vandaag IC stromen Wat is een bedrijfscultuur? Waarom speelt bedrijfscultuur zo n belangrijke rol? En
Nadere informatieEva Räder, Grey poet, 2008, foto: Gert Jan van Rooij, Courtesy galerie Gabriel Rolt, Amsterdam
Eva Räder, Miss H, 2008, foto: Gert Jan van Rooij, Eva Räder, Lee, 2008, Eva Räder, Guitarglacier, 2007, foto: Peter Tijhuis, Eva Räder, Bobby, 2007, foto: Gert Jan van Rooij, Eva Räder, Freddy, 2007,
Nadere informatieGiardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 1
Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 1 Giardino beeldentuin (Jos van Vreeswijk) 4-1 16-02-2007 13:02 Pagina 2 Jos van Vreeswijk is meer dan dertig jaar beeldhouwer en nog
Nadere informatieDE L CKER ZELFVERTROUWEN NA PESTEN
ZELFVERTROUWEN NA PESTEN DOCENTENHANDLEIDING DE L CKER Leeftijd: 13-15 jaar, 16-18 jaar Geschikt voor: vmbo, havo en vwo vanaf de eerste klas Vakgebied en kerndoelen: Deze les vindt aansluiting bij vakken
Nadere informatieInhoud. 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13
Inhoud 1 Inleiding 9 1.1 Voor wie is dit boek? 9 1.2 Doelstelling 11 1.3 Aanpak 11 1.4 Opzet 13 2 Tevredenheid en beleid 15 2.1 Het doel van tevredenheid 16 2.2 Tevredenheid in de beleidscyclus 19 2.3
Nadere informatieOpdracht Goede/ Slechte infographic
Opdracht Goede/ Slechte infographic Robin Mank 1624629 Goede infographic De inhoud en het doel van deze infographic vind ik heel goed weergegeven. De inhoud laat een duidelijk verhaal in 4 plaatjes zien
Nadere informatieDEEL I Media en de digitale samenleving 15
Inleiding 11 DEEL I Media en de digitale samenleving 15 1 Een digitale cultuur 17 Geno Spoormans 1.1 Wereldbeelden en cultuurverschillen 18 1.2 Mythen, genres en codes 19 1.2.1 Mythen 20 1.2.2 Genres 22
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Literaire begrippen
Samenvatting Nederlands Literaire begrippen Samenvatting door een scholier 1711 woorden 5 maart 2006 6,6 123 keer beoordeeld Vak Nederlands Samenvatting van de literaire begrippen: Hoofdpersoon: De hoofdpersoon
Nadere informatieCrossmediale Content Classificatie (CCC), Informatie, Cultuur, Educatie en Amusement (ICEA) en wegingscriteria versie nov 2017
100 NON FICTIE Media-aanbod dat als hoofddoel heeft om te informeren of te educeren en dat gebaseerd is op ware gebeurtenissen en feiten. Kinderprogrammering Media-aanbod dat bestaat uit het brengen van
Nadere informatieGrieks ( vwo ) K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv
Tussendoelen Grieks ( vwo ) Grieks havo/vwo K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv Taalsysteem Alfabet Het Grieks
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatieDocenten Handleiding BEELDLEZEN
Docenten Handleiding LEZEN 1 Algemeen Het educatieve programma Beeldlezen is ontwikkeld voor bovenbouw havo en vwo leerlingen (TTO) en bestaat uit een voorbereidende Powerpoint (in de klas of in het museum),
Nadere informatieAnimisme en veneratie
Vooruitblikkend mini-college Animisme en veneratie Psychologie van de Magie week 3 Opbouw presentatie Aansluiting met vorige week Guthrie s uitgangspunt (1) Intermezzo 1: Pattern stamping Guthrie s uitgangspunt
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18607 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dijs, Judith Title: Hervaeus Natalis, De secundis intentionibus, Distinctiones
Nadere informatieOver foto s gesproken
Over foto s gesproken Deel 2 Interpreteren en Waarderen Diana Bokje vanavond Interpreteren Waarderen Oefenen Methode: Vier pijlers Beschrijven => Wat? Analyseren => Hoe? Interpreteren => Waarom? Waarderen
Nadere informatieGesprekken zonder einde
Gesprekken zonder einde sociale media vanuit interactieperspectief Nijmegen, 2 oktober 2010 Noelle Aarts, Universiteit van Amsterdam Wageningen Universiteit Enkele cijfers 82 % van alle dertigers in Amerika
Nadere informatieChina. Landschapsschildering. Vakgebied: Beeldende Vorming. Lesduur: 60 minuten
China Landschapsschildering Vakgebied: Beeldende Vorming Lesduur: 60 minuten China Pagina 1 Colofon Chinese landschapsschildering Les voor groep 7/8 60 minuten Tekenen - Landschapsschildering - Leerkracht
Nadere informatie1 e jaar 2 e bijeenkomst. De vraag naar God
1 e jaar 2 e bijeenkomst De vraag naar God School voor geloofsverdieping 1 jaar 01. Samen starten 02. De vraag naar God A. GOD VAN HET VERBOND 03. De Bijbel als woord van God 04. Uittocht en verbond 05.
Nadere informatieVaksubkernen Inhouden vwo kerndoelen onderbouw
Tussendoelen Latijn ( vwo ) Latijn havo/vwo K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv Taalsysteem Vocabulaire Betekenis
Nadere informatieSamenvatting CKV Kunsthistorisch overzicht 1 - Klassieke oudheid tot de 19e eeuw
Samenvatting CKV Kunsthistorisch overzicht 1 - Klassieke oudheid tot de 19e eeuw Samenvatting door S. 721 woorden 4 juni 2004 4 24 keer beoordeeld Vak CKV Beknopte samenvatting van het schoolboek Kunsthistorisch
Nadere informatieLeegheid die abusievelijk als louter niets doen kan worden begrepen, is in feite het reservoir van oneindige mogelijkheden.
Leegheid die abusievelijk als louter niets doen kan worden begrepen, is in feite het reservoir van oneindige mogelijkheden. Daisetz Suzuki 144 PresentatieZen Prezentatiezen.indb 144 14-07-2008 15:34:10
Nadere informatieDe tentoonstelling «Bernard van Orley. Brussel en de renaissance» loopt tot 26 mei Aantal deelnemers Maximum 15 Duur 1:30
Maak kennis met de 16de-eeuwse Brusselse meester Bernard van Orley. Hij schilderde voor het hof van de Habsburgers, maar ontwierp ook wandtapijten en glasramen. De cursisten verkennen de expo samen met
Nadere informatieOla Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview
Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview Ola Lanko is altijd bezig met de werking van het medium fotografie. De kritische blik van de beschouwer is wat ze met haar werk wil overbrengen.
Nadere informatieVier aanvullende notities aangeboden m.b.t. beeldgeletterdheid
Vier aanvullende notities aangeboden m.b.t. beeldgeletterdheid...... Op 5 juli 2018 stuurden EYE Filmmuseum, Beeld en Geluid en Mediawijzer.net een extra feedbackbrief naar het ontwikkelteam Digitale geletterdheid.
Nadere informatieImmanuel Kant Kritiek van het oordeelsvermogen
Ten geleide Kants derde Kritiek: hoe kan de vrijheid worden verwerkelijkt? 15 Geraadpleegde literatuur 46 Verantwoording bij de vertaling 49 Immanuel Kant aan Johann Friedrich Reichardt 51 Immanuel Kant
Nadere informatie2.3 Literatuur. 1.4.2 Schriftelijke vaardigheden 1.4.2.1 Lezen LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL LEERPLAN ALGEMEEN:
LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL ALGEMEEN: p.8 2.3 Literatuur In onze leerplannen is literatuur telkens als een aparte component beschouwd, meer dan een vorm van leesvaardigheid. Na de aanloop
Nadere informatieErwin Clauws "The Conscious Quintessence of the Abstract"
Het ROGERRAVEELMUSEUM tentoonstellingspartner bij het artistiek onderzoek The Conscious Quintessence of the Abstract van ERWIN CLAUWS Onderzoek geaccrediteerd door Onderzoeksraad Sint Lucas Beeldende Kunst
Nadere informatieGebruik van de Art & Architecture Thesaurus binnen Memorix Maior. Deelnemersdag Brabant Cloud 7 juni 2019
Gebruik van de Art & Architecture Thesaurus binnen Memorix Maior Deelnemersdag Brabant Cloud 7 juni 2019 Onderwerpen De AAT binnen Memorix Maior/Brabant Cloud Gebruik AAT: Wat is de meerwaarde? Toelichting
Nadere informatieBegrippenlijst 5 Massamedia Klas 3
Begrippenlijst 5 Massamedia Klas 3 = herhaling van een begrip van begrippenlijst 1, 2, 3 of 4 Computeranimatie Massamedia Mixed-media Genre Geëmotioneerd Animatie op de computer gemaakt. Animatie is een
Nadere informatiebeeldende vormgeving Naam:...Klas... Deze periode gaan we ons bezig houden met het menselijk lichaam en met enkele details.
beeldende vormgeving Naam:...Klas... thema 6: De mens Deze periode gaan we ons bezig houden met het menselijk lichaam en met enkele details. Zolang de mens zich bezig gehouden heeft met kunst, heeft hij
Nadere informatieNederlands ( 3F havo vwo )
Nederlands Nederlands ( 3F havo vwo ) havo/vwo bovenbouw = CE = Verdiepende keuzestof = SE Mondelinge taalvaardigheid Subdomeinen Gespreksvaardigheid Taken: - deelnemen aan discussie en overleg - informatie
Nadere informatieOpening Bierkade - 2009 Joris Komen Fotografie
Workshop Fotografie Opening Bierkade - 2009 Joris Komen Fotografie Alles over perspectief, standpunt en compositie Belangrijk voor het maken van een goede foto is de keuze van je perspectief. Welk standpunt
Nadere informatiePropaganda: "systematische werkzaamheid om aanhangers te winnen voor zekere principes"
Praktische-opdracht door een scholier 1492 woorden 17 februari 2006 5,8 32 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Algemene inleiding propaganda Naar aanleiding van deze praktische opdracht 'propaganda'
Nadere informatiePersbericht: 22 mei 2017
Persbericht: 22 mei 2017 JEFF, Playa Mi Cayito, 1996, olieverf op doek, 90 x 117 cm, particuliere collectie CUBAN ART NOW: CUBAANSE TOP KUNSTENAARS IN NEDERLAND In Cuban Art Now toont Singer Laren een
Nadere informatie