Project Nationale Veiligheid

Transcriptie

1 Project Nationale Veiligheid Geïntegreerde rapportage interdepartementale zelfevaluatie Extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen Intern werkdocument Tja, nationale Veiligheid Wat is dat tegenwoordig eigenlijk? Datum:

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Voorwoord Inleiding Omschrijving incidentcategorie Extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen Opmerkingen vooraf Beleidsproces en beleidsinhoud Beleidsproces Beleidsactiviteiten op hoofdlijnen Aanwezigheid interdepartementaal beleid Knelpunten, blinde vlekken en behoeften Knelpunten in het beleidsproces Blinde vlekken in het beleid Behoeften/ambities van de betrokken ministeries Conclusies Beleid en interdepartementale samenwerking Kansen en mogelijkheden Prioritering Bijlagen Bijlage 1: betrokken ministeries Bijlage 2: overzicht van activiteiten ministeries... 26

3 Voorwoord De status van deze rapportage is een intern werkdocument. De rapportage beschrijft de resultaten van een inventariserend onderzoek naar 1. blinde vlekken in het beleid gericht op het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen 2. knelpunten in het interdepartementale beleidsproces dat ten behoeve hiervan wordt ingezet. De resultaten geven een overzicht van de visies van de betrokken departementen m.b.t. de blinde vlekken en knelpunten. Nadrukkelijk dient hierbij vermeld te worden dat de resultaten soms gebaseerd zijn op de visie van één departement en nog geen gemeenschappelijk beeld weergeven. De rapportage bevat daarom kansen en mogelijkheden voor het versterken van het proactieve beleid. De komende periode zal in het kader van het project geïnventariseerd worden welke kansen en mogelijkheden voor het versterken van het proactieve beleid opgepakt gaan worden, door wie en hoe. Daarnaast worden de resultaten van het onderzoek gebruikt als bouwstenen bij de ontwikkeling van een strategie voor de Nationale Veiligheid. De geïntegreerde rapportage is opgesteld op basis van een aantal departementale zelfevaluaties en collegiale toetsen. In bijlage 1 treft u een overzicht welke departementen hebben bijgedragen aan het onderzoek. De rapportage wordt niet gepubliceerd. Wel kan deze als intern werkdocument worden aangevraagd door de medewerkers van de departementen die betrokken zijn bij dit vervolgtraject en/of hebben bijgedragen aan het onderzoek. Aanvragen kunt u sturen aan het secretariaat van het Project Nationale Veiligheid. Meer informatie over het onderzoek is opgenomen in een informatiebrochure met als titel: Project Nationale Veiligheid: Achtergrondinformatie bij de interdepartementale zelfevaluatie en collegiale toets. Ook deze brochure kunt u aanvragen bij het secretariaat van het Project Nationale Veiligheid. Secretariaat Project Nationale Veiligheid Mw. A. de Jong-Tokman Fluwelen Burgwal 56 Postbus EA Den Haag Anna.Jong@minbzk.nl

4 1 Inleiding Tot een paar jaar geleden waren binnenlandse en buitenlandse veiligheid twee heel verschillende dimensies van hetzelfde thema. 1 In de afgelopen periode is ons land echter geconfronteerd met een aantal dreigingen, dat duidelijk heeft gemaakt dat er sprake is van een toenemende verwevenheid tussen binnen- en buitenlandse veiligheid. Hierbij kan worden gedacht aan de opkomst van het internationale terrorisme, de verspreiding van CBRNwapens, pandemieën, klimaatverandering en afnemende energievoorzieningszekerheid. Globalisering onder andere in de vorm van open grenzen en vervaging van de betekenis van plaats en tijd heeft ertoe geleid dat buitenlands veiligheidsbeleid meer dan ooit van invloed is op de binnenlandse veiligheid, terwijl het omgekeerde ook het geval is. Tegen deze achtergrond is de begripsvorming rondom nationale veiligheid op gang gekomen. Naar aanleiding van enkele vooronderzoeken waaruit is gebleken dat het beleid op het gebied van nationale veiligheid te repressief, ad hoc en gefragmenteerd is, heeft een stuurgroep Nationale Veiligheid besloten een vervolgonderzoek in te stellen waarbij interdepartementaal en proactief beleid centraal staan. Als uitgangspunt voor dit onderzoek (het aggregatieniveau) gelden negen dreigingen met daaraan gekoppelde incidentcategorieën. Hieronder volgt een overzicht van deze dreigingen met bijbehorende incidentcategorieën. 2 Klassieke dreigingen 1. Aantasting van de internationale vrede en veiligheid Incidentcategorieën Falende staten Risicolanden 2. CBRN Verspreiding van CBRN-wapens (proliferatie) 3. Terrorisme Catastrofaal terrorisme Radicalisering 4. Internationaal georganiseerde criminaliteit Toenemende verwevenheid onder- en bovenwereld Wereldwijde handel in drugs Sociaal-economische dreigingen Incidentcategorieën 5. Sociale kwetsbaarheid Toenemende (interetnische) spanningen en afnemend burgerschap 6. Digitale onveiligheid Digitale verlamming 7. Economische onveiligheid Aantasting van de sociale zekerheid Extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen Natuurlijke dreigingen Incidentcategorieën 8. Klimaatverandering en natuurrampen Toenemend overstromingsrisico Toenemende kans op extreme droogte/hitte Plaagorganismen 9. Pandemieën Pandemieën van reeds bekende ziekten Zoönosen 1 Zie ook de Wijk & Toxopeus, Hoe binnen- en buitenlandse veiligheid verweven zijn, in: Internationale Spectator, Op deze plaats wordt tevens verwezen naar de opgestelde informatiebrochure Project Nationale veiligheid: achtergrondinformatie bij interdepartementale zelfanalyse en collegiale toets. 4

5 Het onderzoek heeft het karakter van een zelfevaluatie met daarop volgend een collegiale toets. Het onderzoek is concreet gericht op: 1. het identificeren van blinde vlekken in het op pro-actie gerichte beleid ten aanzien van de gekozen incidentcategorieën 2. het achterhalen van knelpunten in het interdepartementale beleidsproces dat ten behoeve hiervan wordt ingezet 3. het creëren van inzicht in de wijze waarop met deze blinde vlekken en knelpunten kan worden omgegaan. De voorliggende geïntegreerde rapportage heeft betrekking op de incidentcategorie extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen en is het resultaat van twee departementale zelfanalyses en enkele collegiale toetsen. De zelfanalyses zijn verricht door de Ministeries van BZ en EZ (zie bijlage 2 voor een totaaloverzicht van zelfevaluaties en collegiale toetsen). Van de departementale zelfanalyses zijn separaat rapportages beschikbaar. Leeswijzer De voorliggende rapportage is als volgt opgebouwd: in hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de omschrijving van de incidentcategorie extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen in hoofdstuk 3 wordt uiteengezet welke beleidsactiviteiten worden uitgevoerd en welke interdepartementale samenwerkingsrelaties aanwezig zijn in hoofdstuk 4 wordt beschreven welke blinde vlekken in het beleid aanwezig zijn, welke knelpunten zich in het beleidsproces voordoen en welke behoeften/ambities de betrokken ministeries hebben als het gaat om deze incidentcategorie in hoofdstuk 5 wordt een conclusie gepresenteerd. De rapportage wordt afgerond met twee bijlagen: in bijlage 1 wordt een overzicht weergegeven van de betrokken ministeries en de aard van hun bijdrage aan dit onderzoek in bijlage 2 is een overzicht weergegeven van de activiteiten van de Ministeries van BZ en EZ. 5

6 2 Omschrijving incidentcategorie In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de omschrijving van de incidentcategorie extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen. Daarnaast wordt stilgestaan bij enkele opmerkingen vooraf. Beide paragrafen kunnen worden gezien als de achtergrond waartegen de resultaten van het onderzoek moeten worden beschouwd. 2.1 Extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen De spanning op de energiemarkten neemt toe. Met name de vraag naar olie en aardgas stijgt sterk onder invloed van toenemende economieën van EU, VS en sterk opkomende economieën China en India. Het aanbod kan de groei van de vraag momenteel slechts met moeite bijhouden, mede vanwege de leadtimes van de benodigde investeringen voor de extra capaciteiten in de energiesector. De industrialisering zorgt ervoor dat de concurrentie om grondstoffen ook in voormalige tweede- of zelfs derdewereldlanden toeneemt. In tweede- en derdewereldlanden neemt eveneens de vraag naar energie toe. Zelfs nu er wereldwijd nog voldoende energiedragers en grondstoffen voorhanden zijn, is het steeds minder vanzelfsprekend dat Nederland ze ook tegen een redelijke prijs kan verkrijgen. We zijn in sterke mate afhankelijk van het buitenland. De komende decennia zal deze afhankelijkheid alleen maar toenemen, omdat we zeker tot 2030 nog voor ruim 80% van het verbruik een beroep moeten doen op fossiele energiedragers. 3 Bij het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen kan hoofdzakelijk houvast worden gevonden in twee aangrijpingspunten: het veilig stellen van de toegang tot bestaande en nog tot ontwikkeling te brengen gebieden en landen wat betreft energiedragers en grondstoffen in veelal niet Westerse landen. Dit aangrijpingspunt heeft een sterk internationaal karakter, omdat de eigen voorraden van Nederland en van andere West-Europese landen zullen gaan afnemen het verder ontwikkelen van alternatieve energiedragers en grondstoffen, waardoor de afhankelijkheid van de traditionele (fossiele) energiedragers en grondstoffen op termijn afneemt. De beleidsterreinen van de diverse departementen die kunnen bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van (extreme) schaarste van energiedragers en grondstoffen, kunnen betrekking hebben op beide aangrijpingspunten. 3 Zie voor een uitgebreide beschrijving rondom voorzieningszekerheid het Energierapport 2005 Nu voor later, Ministerie van Economische Zaken,

7 2.2 Opmerkingen vooraf Door het Ministerie van EZ en BZ is opgemerkt dat er van (extreme) absolute schaarste van grondstoffen en energiedragers de komende decennia nog geen sprake is. Wel is de toegang tot energiedragers en grondstoffen of in bredere zin: de economische schaarste een onderwerp dat aandacht verdient, gerelateerd aan de betaalbaarheid van de benodigde energie. In dit verband wordt veelal gesproken van voorzieningszekerheid (beschikbaarheid van energiedragers) die als gevolg van verschillende ontwikkelingen onder druk staat. In de voorliggende rapportage staat de energievoorzieningszekerheid centraal en ligt er in de rapportage minder de nadruk op schaarste van grondstoffen. Er is hierbij ook opgemerkt dat niet absolute schaarste, maar vooral economische schaarste het vertrekpunt is voor een proactieve aanpak. 7

8 3 Beleidsproces en beleidsinhoud In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de interdepartementale samenwerkingsrelaties in het kader van het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen. De hoofdvraag hierbij is welke ministeries vanuit welke rol betrokken zijn bij het proactieve beleid. Daarnaast wordt beschreven welke beleidsactiviteiten in dit kader worden verricht en in welke mate deze voortvloeien uit vastgesteld interdepartementaal beleid. Dit hoofdstuk is als volgt opgebouwd: in paragraaf 1 wordt een overzicht gegeven van het interdepartementale beleidsnetwerk dat bij het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen betrokken is in paragraaf 2 wordt op hoofdlijnen ingegaan op de beleidsactiviteiten die proactief uitwerken op het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen in paragraaf 3 wordt aangegeven in welke mate er vastgesteld interdepartementaal beleid aanwezig is dat richting geeft aan de beleidactiviteiten en de samenwerking. 3.1 Beleidsproces Het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen is geen opgave die door één Ministerie (succesvol) kan worden volbracht. Er werken verschillende ministeries vanuit uiteenlopende rollen samen aan het proactieve beleid op dit gebied. In deze paragraaf wordt in beeld gebracht hoe deze samenwerking er vanuit het perspectief van diverse ministeries uitziet. In figuur 1 (volgende pagina) wordt weergegeven hoe de Ministeries van BZ en EZ de huidige interdepartementale samenwerking rondom het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen zien. De gekleurde ministeries zijn de ministeries die de zelfevaluatie hebben uitgevoerd en dus de kans hebben gehad de interdepartementale samenwerking te beschrijven. In het netwerk staan de ministeries die, volgens de Ministeries BZ, EZ, Financiën en VROM kunnen worden aangemerkt als de ministeries die beleidsmatig betrokken zijn. 8

9 Figuur 1: interdepartementale samenwerking in het kader van het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen Besparingsprogramma s specifieke sectoren VenW VenW Besparingsprogramma s specifieke sectoren LNV LNV Coordinerende en inhoudelijke rol energiebeleid, voorkomen van tekorten en stimuleren diversificatie Crisisbeleid ivm toegang tot reserves Investeringsregelingen/ bekostiging financiele incentives Financien Financien Kennisontwikkeling en innovatie OCW OCW Leveren inbreng Krijgen inbreng Sterke betrokkenheid Gemiddelde betrokkenheid Zwakke betrokkenheid EZ EZ Coordinerende taak ivm grote belangen en rol MP in het buitenland AZ AZ VROM VROM Toetsen hernieuwbare energiebronnen op milieu- en klimaataspecten (w.o. luchtkwaliteit) Besparingsprogramma s gebouwde omgeving BZ BZ Verantwoordelijk voor buitenlandbeleid inzake energievoorzieningszekerheid (gebruik alternatieve energiebronnen, voorkomen negatieve gevolgen klimaatverandering, stimuleren duurzame ontwikkeling) Defensie Bescherming Defensie transport- en aanvoerroutes 9

10 Beschrijving interdepartementale samenwerking Het Ministerie van EZ werkt, waar het gaat om energiebeleid, samen met alle in de figuur 1 benoemde ministeries. Niet ieder Ministerie is op elk terrein echter even sterk betrokken. Het Ministerie van BZ is de laatste jaren een voorname samenwerkingspartner voor voorzieningszekerheidbeleid geworden, aangezien het besef dat energie(beleid) een onderdeel moet zijn van het buitenlands beleid de afgelopen periode sterk is toegenomen. Volgens EZ is echter het energiebeleid geen onderdeel van het buitenlandbeleid. Wanneer wordt gekeken naar de intensiteit en inhoud van de betrekkingen die het Ministerie van BZ onderhoudt rondom het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen, dan valt op dat met het Ministerie van EZ vanuit hun specifieke coördinerende verantwoordelijkheid door het Ministerie van BZ wordt samengewerkt. Als het gaat om contacten met belangrijke energieproducenten en de algemene handelspolitiek heeft het Ministerie van EZ de regierol. Het Ministerie van AZ heeft in deze ook een belangrijke rol, aangezien bij internationale handelspolitiek ook de Ministerpresident een voorname rol vervult voor de algemene belangenbehartiging van Nederland en er derhalve goede afstemming en samenwerking vereist is. Het Ministerie van VROM heeft een minder grote rol, maar heeft als het gaat om het toetsen van hernieuwbare energiebronnen op milieu- en klimaataspecten een duidelijke toegevoegde waarde. 3.2 Beleidsactiviteiten op hoofdlijnen Waar in de vorige paragraaf de rollen/verantwoordelijkheden van de bij het proactieve beleid betrokken ministeries centraal hebben gestaan, gaat deze paragraaf in op de hoofdlijnen van de beleidsactiviteiten waarmee invulling wordt gegeven aan deze rollen/verantwoordelijkheden. Om de beleidsactiviteiten per departement beschreven in bijlage 2 - inzichtelijk te maken, is in het onderzoek een indeling gemaakt in verschillende fasen van het beleidsproces: de fase van beleidsvoorbereiding waarin kennis en informatie over de achtergronden bij extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen wordt verzameld (onderzoek) en in kaart wordt gebracht wat de aard en de omvang van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen is (risicoanalyses) de fase beleidsontwikkeling die gericht is op het ontwikkelen van acties, standpunten, e.a. die bijdragen aan het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen de fase beleidsuitvoering waarin uitvoering wordt gegeven aan wat ontwikkeld is in het kader van het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen de fase beleidsevaluatie waarin wordt gekeken naar de resultaten/effecten van het beleid met betrekking tot het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen. 10

11 In het navolgende wordt allereerst aandacht besteed aan de verhouding tussen internationaal en nationaal beleid (paragraaf 3.2.1) en de daaronder te benoemen beleidsactiviteiten. Vervolgens wordt ingegaan op de beleidsactiviteiten die primair op nationaal niveau worden verricht in het kader van het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen (paragraaf 3.2.2) Beleid energievoorzieningszekerheid binnen internationale context In deze subparagraaf wordt aandacht besteed aan de verhouding tussen internationaal en nationaal beleid. De inhoud komt voor een deel voort uit de zelfanalyses en collegiale toetsen van de betrokken ministeries, maar is ook gebaseerd op een aanvullende documentenstudie. De laatste jaren is er krapte ontstaan op de wereldenergiemarkten, en in het bijzonder op de olie- en gasmarkten. Door de sterke vraagstijging en het achterblijvende aanbod voor een belangrijk deel ook veroorzaakt door achterblijvende investeringen in de olie- en gassector is het waarschijnlijk dat er grote concurrentie ontstaat tussen energie-importerende landen regio s om het aantrekken van energie. Verwacht wordt dat deze ontwikkeling de komende 25/30 jaar zal overheersen. Deze concurrentie om energie vormt het decor om voor Nederland positie te kiezen. De omvang van de Nederlandse aardgasreserves zijn zodanig beperkt, dat Nederland in de komende 25/30 jaar volledig afhankelijk zal zijn van importen en daarmee de energievoorzieningszekerheid niet vanzelfsprekend is. 4 Om de analyse van de Algemene Energieraad en de Adviesraad Internationale Vraagstukken niet geheel over te nemen in deze rapportage, is het wel gewenst om voor de internationale dimensie van dit vraagstuk en de toekomstig gewenste ontwikkelingen hier nadrukkelijk naar te verwijzen. Het kabinetsstandpunt naar aanleiding van dit advies wordt eind 2006 verwacht. Het Ministerie van BZ geeft als hoofdlijn expliciet aan dat voor het behoud van de energievoorzieningszekerheid de olie- en gasproductie wereldwijd gelijke tred moeten houden met de mondiaal toenemende vraag naar deze brandstoffen. 5 Hiervoor is een goed draaiende wereldmarkt van vraag en aanbod noodzakelijk. Daartoe dient voldoende in nieuwe productie- transport-, opslag- en verwerkingscapaciteit geïnvesteerd te worden en is een internationale dialoog van essentieel belang om de multilaterale samenwerking tussen consumenten, producenten en doorvoerlanden te versterken. Dit kan ook voorkomen dat in een situatie van relatieve schaarste conflicten om energie ontstaan. Het buitenlandbeleid van het Ministerie van BZ zal erop gericht zijn energievoorzieningszekerheid te helpen bevorderen. Onderzoek en monitoring (binnen internationale context) Binnen het Kaderprogramma van de Europese Unie Intelligente Energie voor Europa zijn doelstellingen vastgelegd met betrekking tot duurzame ontwikkeling en continuïteit van de energievoorziening. Het nieuwe programma heeft tot doel financiële ondersteuning te bieden voor lokale, regionale en nationale initiatieven op het gebied van duurzame energiebronnen, energie-efficiënte, energieaspecten van het vervoer en internationale actie. 4 Energieraad/Adviesraad Internationale vraagstukken, Energiek Buitenlands Beleid Energievoorzieningszekerheid als nieuwe hoofddoelstelling, Den Haag, december EZ geeft aan dat dit geen verantwoordelijkheid is van BZ. 11

12 De specifieke doelstellingen van het (onderzoeks)programma zijn: de elementen verschaffen die nodig zijn voor bevordering van energie-efficiëntie, verhoogd gebruik van duurzame energiebronnen en energiediversificatie, met het oog op het terugdringen van het energieverbruik en van de uitstoot van CO2 middelen en instrumenten ontwikkelen die door de Commissie en de lidstaten kunnen worden gebruikt voor de follow-up, de bewaking en de evaluatie van het effect van de door de lidstaten vastgestelde maatregelen doelmatige en intelligente energieproductie- en energieconsumptiepatronen bevorderen die op degelijkheid en duurzaamheid gebaseerd zijn, door bewustmaking en onderwijs. Internationaal worden er ook monitors bijgehouden over de ontwikkelingen betreffende vraag en aanbod op het terrein van energie en grondstoffen. Te denken valt in dit verband aan de World Energy Outlook van het Internationale Energie Agentschap (IEA), waarbij dan ook via het Ministerie van EZ de Nederlandse gegevens worden aangeleverd. OCW heeft aangegeven dat Nederland inzet op gezamenlijke Europese deelname aan ITER. ITER is een internationaal project voor onderzoek en ontwikkeling op het gebied van energie uit kernfusie. ITER heeft tot doel de wetenschappelijke en technische haalbaarheid van kernfusie als toekomstige duurzame energiebron aan te tonen. De achtergrond hiervan is de noodzaak om de energievoorziening binnen Europa op zeer lange termijn zeker te stellen en daarnaast als neven geschikt doel minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen zoals gas, olie en steenkool. Beleidsontwikkeling (binnen internationale context) Voor het veilig stellen van de toegang tot bestaande en nog in ontwikkeling te brengen gebieden en landen wat betreft energiedragers en grondstoffen, is een internationale oriëntatie een belangrijk aangrijpingspunt omdat de voorraden in Nederland en andere West- Europese landen gaan afnemen. Voor het borgen van de toegang tot energiedragers en grondstoffen is een aantal terreinen van belang. Deze worden hierna kort beschreven. Conflictpreventie Het voorkomen van conflicten (zowel binnen als tussen staten) op gebieden waar energie (olie en water) en grondstoffen (die moeilijk verkrijgbaar zijn) vandaan komen heeft prioriteit en verdient ook aandacht bij het formuleren van het energiebeleid. Er worden in dit kader ook al risicoanalyses verricht om te bezien wat de impact is van een conflict op de schaarste van energie en grondstoffen. Belangrijk in dit kader is dat vanuit de brede context van conflictpreventie (er zijn vanzelfsprekend naast de problematiek van schaarste ook andere motieven om conflicten te voorkomen) er wel degelijk rekening wordt gehouden met de energievoorzieningszekerheid. Veiligheids- en defensiebeleid Militair en civiel kan worden samengewerkt om de bescherming en beveiliging van aanvoerroutes, - leidingen en grote productie- en opslagfaciliteiten te verzekeren. Er moet worden voorkomen dat blokkering tot deze energiebronnen plaatsvindt. Hiervoor is internationale samenwerking nodig tussen landen en internationale organisaties. 12

13 Vredesopbouw en goed bestuur Op het moment dat landen beter in elkaar zitten, worden of blijven landen toegankelijk voor Nederland. Goed bestuur is immers voor Nederland een belangrijke voorwaarde om handel te drijven en te willen investeren in het buitenland. Belangrijk is dat qua beleidsontwikkeling op het onderwerp vredesopbouw en goed bestuur ook het facet energievoorzieningszekerheid een voorname rol vervult. Internationaal energiebeleid In het al eerder aangehaalde rapport Energiek buitenlands beleid (p. 27) van de Energieraad en de Adviesraad Internationale Vraagstukken staat aangegeven dat de internationale politieke en economische context aan het veranderen is. De kans dat olie- en gasproducerende landen de olie- en gassector volledig zullen liberaliseren is gering. In de toekomst zullen zij beter in staat zijn de nationale politieke en economische belangen te dienen als zij overinvesteringen in productiecapaciteit kunnen voorkomen en niet langer meer gedwongen kunnen worden in de rol van marginale producent. De energiecontracten met landen als China en India bieden het perspectief van zekerheid van de vraag en toegang tot afzetmarkten in de verwerkende industrie van die landen. Dit geeft producerende landen meer zekerheid van inkomsten, zodat zij de politieke en sociale stabiliteit in hun land beter kunnen besturen. Het bijstellen van de verwachtingen over mondialisering en de energiemarkten dient ook gevolgen te krijgen voor het buitenlandse- en het energiebeleid van Europa en Nederland, dat tot nu toe vooral is gericht op het realiseren van de mondialiseringagenda. In een gewijzigd geopolitiek klimaat, waarin het niet zeker is of de Verenigde Staten de Europese energiebelangen zal willen en kunnen verdedigen, omdat de belangen van de VS in Azië de belangen in Europa overstijgen, kan een strategische heroriëntatie van het Nederlandse en Europese energiebeleid geboden zijn. Beleidsuitvoering (binnen internationale context) Handels- en investeringsbeleid en het bevorderen van handelsbelangen zijn belangrijke domeinen waarop Nederland haar toegang tot energiedragers en grondstoffen kan veilig stellen. Het onderhouden van relaties tussen staatsbedrijven en particuliere bedrijven zijn hierbij essentieel. Binnen de kaders van de WTO worden hierover afspraken gemaakt door te onderhandelen in internationale fora en het aangaan van bilaterale dialogen tussen Nederland en staten die de beschikking hebben over energiedragers en grondstoffen. Handelsbelangen worden door de overheid ook behartigd zodat grote internationale bedrijven (zoals bijvoorbeeld Shell) toegang krijgen en blijven behouden tot energiebronnen. In ruil daarvoor wordt ook vanuit Nederland aan de betreffende landen technologie en kennis aangeboden. Het versterken van de bilaterale verhoudingen heeft zeer zeker een proactieve werking op het structureel borgen van de energievoorzieningszekerheid. 13

14 3.2.2 Beleidsactiviteiten in nationaal verband Onderzoek en risicoanalyses Er zijn en worden voor het borgen van de energievoorzieningszekerheid verschillende onderzoeken uitgevoerd. Een belangrijk kader is hierbij de Energie Onderzoek Strategie (EOS). In 2001 is het Ministerie van EZ gestart met de herziening van het onderzoeksbeleid. Hiervoor waren verschillende redenen zoals de liberalisering van de energiemarkt, toenemende internationalisering en een veranderende positie van de overheid. De herziening heeft geleid tot een nieuwe Energie Onderzoek Strategie (EOS). De belangrijkste hoofdlijnen van deze strategie zijn: 1. focus van het publiek gefinancierde energieonderzoek op een beperkt aantal thema's 2. efficiëntere inzet van de beschikbare middelen 3. versterking van de internationale samenwerking. De aandacht in het beleid is vooral gericht op een beperkt aantal speerpunten en daarnaast op de kennisimportthema's (onderwerpen waar Nederland sterk moet leunen op kennis uit het buitenland). Deze zijn gegroepeerd in de volgende thema's: biomassa nieuw gas/schoon fossiel energie-efficiëntie in de industriële en agrarische sector gebouwde omgeving opwekking en netten. Voor de thema's zijn in nauw overleg met partijen in het veld meerjarige onderzoeksprogramma's opgesteld. Verder wordt er ook door het MNP van het RIVM een onderzoek uitgevoerd naar de kwantificering van de energievoorzieningszekerheid. Het Energieonderzoek Centrum Nederland en Clingendael ontwikkelen de systematiek voor dit onderzoek. Als het gaat om risicoanalyses wordt ook in opdracht van het Ministerie van EZ door het ECN en Clingendael gewerkt aan methoden om de voorzieningszekerheid op de lange termijn te analyseren. Het laatste gebeurt vanzelfsprekend op een bredere schaal dan Nederland. Beleidsontwikkeling In de fase van beleidsontwikkeling komen vanuit het Ministerie van EZ duidelijk twee aangrijpingspunten voor een proactieve aanpak naar voren. Enerzijds is er de internationalisering van het Nederlandse energiebeleid (vgl. paragraaf 3.2.1) waarin de beschikbaarheid van fossiele energiedragers voor de Nederlandse (dan wel Europese) economie centraal staat. Anderzijds is er het innovatie- c.q. stimuleringsbeleid gericht op energiebesparing en het reduceren van de afhankelijkheid van fossiele energiedragers. Het tweede aangrijpingspunt heeft een sterker nationaal karakter en is in zekere zin ook sterker ontwikkeld dan het eerste. 14

15 Het bevorderen door het Ministerie van EZ en het gebruik van alternatieve, schone energiedragers (zonne-energie, windenergie, etc.) zorgt voor een beperkter gebruik van fossiele energiedragers. Het bewerkstelligen van diversificatie is voor het verkleinen van de afhankelijkheid van één bron c.q. drager/aanbieder van groot belang vanuit het oogpunt van het tegengaan van schaarste. Daarnaast is ook energiebesparing in het perspectief van schaarste een beleidsterrein dat veel aandacht heeft. Dit terrein heeft primair aandacht voor het zuiniger omgaan met de bestaande energiedragers. Dit wordt enerzijds bereikt door beleid te ontwikkelen om het bewustzijn van mensen te vergroten, maar anderzijds ook door het ontwikkelen van apparaten die zuinig in het verbruik zijn. Een derde belangrijk terrein in het kader van beleidsontwikkeling is volgens het Ministerie van EZ energietransitie. Energietransitie is gericht op de randvoorwaarden die nodig zijn om een duurzame energiehuishouding te bereiken. Het gaat hierbij om de omstandigheden waarin een betere energiehuishouding vorm kan krijgen en daarmee invloed kan uitoefenen op het tegengaan en inperken van schaarste van energiedragers en grondstoffen. Het uiteindelijke doel binnen 50 jaar is dat marktpartijen, maatschappelijke organisaties en de overheid samenwerken aan de energietransitie. De energietransitie zorgt binnen 50 jaar voor een duurzame energievoorziening (vgl. hierbij de rapportages Innovatie in het Energiebeleid en Energietransitie, Klimaat voor nieuwe Kansen ). Er is sprake van een duurzame energievoorziening als de vraag naar fossiele brandstoffen dalend is, terwijl tegelijkertijd het comfortniveau toeneemt. Hernieuwbare bronnen domineren en nemen toe in belang. De uitstoot van afvalstoffen is in evenwicht met wat het systeem aarde kan opnemen. Energie is schoon, voor iedereen betaalbaar en beschikbaar op elk moment en op elke plaats. Beleidsuitvoering Als het gaat om de uitvoering van beleid in het kader van het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen, dan zijn volgens het Ministerie van EZ twee elementen van belang. Allereerst is dit de uitvoering van de MEP-regeling (Milieuvriendelijke Elektriciteit Module). Doelstelling van de MEP-regeling is een krachtige en kosteneffectieve stimulering van de milieukwaliteit van de elektriciteitsproductie in Nederland. Deze regeling is van toepassing op installaties voor de productie van duurzame energie (wind, biomassa, zon, waterkracht), warmtekrachtkoppelinginstallaties (WKK) en installaties voor klimaatneutrale fossiele energie (KNFE). Ten tweede zijn in dit verband de uitvoering van de besparingsprogramma s van SenterNovem van belang. SenterNovem is sinds 1 mei 2004 een agentschap van het Ministerie van EZ. Deze nieuwe organisatie bundelt kennis van innovatie, energie, klimaat, milieu en leefomgeving. SenterNovem draagt hiermee bij aan een sterkere positie van het bedrijfsleven in ons land en aan een duurzame en vitale samenleving, met zorg voor mens en milieu. In opdracht van de overheid ondersteunt SenterNovem initiatieven die duurzaamheid stimuleren. Organisaties kunnen hiervan profiteren, onder meer door subsidies voor energiebesparende maatregelen. 15

16 Beleidsevaluatie In evaluatieve zin zijn de activiteiten van de departementen in het kader van het voorkomen en/of inperken van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen relatief beperkt. In evaluatieve zin is door de Minister van EZ het Energierapport 2005 aan de Tweede Kamer gestuurd. Daarin stelt hij in lijn met het voorgaande - nadrukkelijk dat de beschikbaarheid van olie en gas onder druk komt te staan door achterblijvende investeringen in productiecapaciteit, olieprijsstijgingen verstoren de economische groei en het toenemende energieverbruik in de wereld leidt tot milieuproblemen. Meer samenwerking in Europa, forse energiebesparingen, een groter aandeel duurzame energie, meer innovatie en spreiding van energiebronnen zijn daarom noodzakelijk. Er is sprake van een toenemende afhankelijkheid van leveranciers van fossiele brandstoffen zoals de OPEC landen en Rusland. De noodzaak van een succesvolle energiediplomatie wordt daardoor steeds dwingender. Kernelementen uit deze evaluatie zijn: energiebesparing, duurzame energie en meer energiebronnen. Dit zijn elementen die voor de komende jaren nadrukkelijk deel uit moeten maken van de Nederlandse beleidsagenda. Naast deze meer algemene evaluatie (lees: het Energierapport 2005), worden er ook vanuit het Ministerie van EZ specifieke regelingen en programma s over energievoorzieningszekerheid geëvalueerd. 3.3 Aanwezigheid interdepartementaal beleid In de twee voorgaande paragrafen is beschreven welke ministeries bij het interdepartementale beleidsproces betrokken zijn en welke beleidsactiviteiten op hoofdlijnen plaatsvinden om de dreiging extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen in te perken en/of te voorkomen. In het kader van het inperken en/of voorkomen van (extreme) schaarste van energiedragers en grondstoffen (garanderen van voorzieningszekerheid) wordt door verschillende ministeries samengewerkt. Het Ministerie van BZ is op dit terrein de laatste jaren één van de voornaamste samenwerkingspartners van het Ministerie van EZ geworden. Deze ontwikkeling past in de internationalisering van het Nederlandse energiebeleid. Met de Ministeries van VROM, LNV, V&W, en Financiën wordt vooral samengewerkt ten behoeve van het ontwikkelen van alternatieve energiedragers en mogelijkheden om energie te besparen. De interdepartementale samenwerking is niet gebaseerd op één overkoepelende beleidsnota, maar is begin november 2005 wel verankerd in een interdepartementale directie energietransitie waarin de genoemde ministeries deelnemen. 16

17 4 Knelpunten, blinde vlekken en behoeften Na in het vorige hoofdstuk een zo compleet mogelijk beeld van de huidige stand te hebben gegeven, staan in dit hoofdstuk de knelpunten in het beleidsproces, de blinde vlekken in het beleid en de behoeften die de betrokken ministeries hebben centraal. Het identificeren van deze onderdelen maakt het mogelijk de proactieve kracht van het beleid te versterken. Het hoofdstuk is als volgt opgebouwd: in paragraaf 1 wordt aandacht besteed aan de knelpunten in het interdepartementale beleidsproces in paragraaf 2 wordt stilgestaan bij de blinde vlekken in het beleid in paragraaf 3 wordt aangegeven welke behoeften de betrokken ministeries hebben geformuleerd om de proactieve kracht van het beleid te versterken. 4.1 Knelpunten in het beleidsproces In het vorige hoofdstuk is duidelijk geworden dat de Ministeries van BZ en EZ de primair betrokkenen zijn in het kader van het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen. Het Ministerie van BZ: geen knelpunten in de huidige interdepartementale samenwerking Het perspectief in het kader van voorkomen en tegengaan van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen in relatie tot veiligheid zorgt ervoor dat de belangenafweging breder moet plaatsvinden dan de drie departementen (Ministeries van EZ, VROM en AZ) waar thans samenwerking mee is. Er kan op dit moment door het Ministerie van BZ niet gesteld worden dat zij knelpunten ondervindt in de samenwerking, maar wel dat een verbreding gewenst is (zie ook behoeftestelling in paragraaf 4.3). Het Ministerie van EZ: geen knelpunten in de huidige interdepartementale samenwerking De interdepartementale samenwerking heeft op hoofdlijnen geen knelpunten in de samenwerking. Het Ministerie van EZ vindt de toenemende betrokkenheid van het Ministerie van BZ en de startende betrokkenheid van het Ministerie van AZ zeer positief. Energie is namelijk een onderwerp dat ook in internationaal verband voldoende aandacht moet krijgen, aangezien Nederland in het kader van de energievoorziening grotendeels afhankelijk is van andere landen. 4.2 Blinde vlekken in het beleid In het vorige hoofdstuk is beschreven welke beleidsactiviteiten op hoofdlijnen en in de verschillende fasen worden uitgevoerd ten behoeve van het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen. In deze paragraaf wordt ingegaan op de mate waarin er zich blinde vlekken in het beleid voordoen, die in dit kader ook kansen kunnen worden genoemd. 17

18 Het Ministerie van BZ: meer focus in doelstellingen van diverse beleidsterreinen van het Ministerie van BZ voor het borgen van de energievoorzieningszekerheid Het borgen en vergroten van de energievoorzieningszekerheid is voor het Ministerie van BZ een relatief nieuw onderwerp (vgl. ook MvT BZ begroting 2006). In die zin is het te verklaren dat een aantal beleidsterreinen van het Ministerie van BZ wel degelijk een proactieve werking kunnen hebben, maar nog niet volledig benut worden en ook met focus qua doelstelling worden ingezet. Het Ministerie van BZ kan diverse beleidsterreinen inzetten om de borging van de energievoorzieningszekerheid te vergroten en daarmee schaarste te voorkomen, maar het gebeurt ten dele en met een geringe focus. Wanneer namelijk wordt gekeken naar de beleidsdoelstellingen, dan valt op dat voor bijna alle beleidsterreinen geen doelen zijn geformuleerd die de proactieve bijdrage expliciet benadrukken. Het Ministerie van EZ: geen blinde vlekken, maar er wordt nog wel gewerkt aan specifieke doelstellingen in het beleid betreffende energievoorzieningszekerheid Er zijn geen (echte) blinde vlekken aanwezig in het beleid van het Ministerie van EZ, wanneer het gaat om het inperken en/of voorkomen van (extreme) schaarste van energiedragers en grondstoffen. Er is wel een tweetal beleidsterreinen (innovatiebeleid en CO2 reductie) dat niet wordt ingezet om een bijdrage te leveren aan het inperken en/of voorkomen van (extreme) schaarste van energiedragers en grondstoffen, maar wel zou kunnen bijdragen. Voor CO2 reductie geldt dat dit terrein c.q. deze doelstelling vooral gericht is op het milieu en ook bij het innovatiebeleid is schaarste niet echt een issue. Dit neemt echter niet weg dat beide terreinen proactief bijdragen, maar dit is dan min of meer toevallig: het gaat om situaties waarin bijvoorbeeld het streven naar CO2-reductie door bijvoorbeeld zuinige auto s gepaard gaat met minder energieverbruik en dus met een afname van de vraag. Wanneer het specifiek gaat om voorzieningszekerheid - het veilig stellen van traditionele (fossiele) energiedragers en grondstoffen - kan worden gesteld dat dit in de afgelopen periode een politiek issue is geworden. Doelstellingen op dit gebied zijn echter nog niet voorhanden, maar hier wordt wel aan gewerkt. 4.3 Behoeften/ambities van de betrokken ministeries Zoals in de inleiding van deze rapportage is aangegeven, hebben de betrokken ministeries allemaal de kans gekregen hun behoeften/ambities ten aanzien van het inperken en/of voorkomen van extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen aan te geven. In deze paragraaf worden deze beschreven Departementale behoeften/ambities De departementale behoeften hebben betrekking op behoeften/ambities die te realiseren zijn zonder dat intensieve samenwerking met andere ministeries noodzakelijk is. Hieronder worden de behoeften per Ministerie uitgewerkt. Het Ministerie van BZ: meer aandacht voor conflictpreventie, internationale samenwerking en bevorderen van handelsbelangen Het Ministerie van BZ vindt dat aan de volgende onderdelen van beleid een sterkere relatie kan worden gelegd met de proactieve borging van energievoorzieningszekerheid. 18

19 Allereerst conflictpreventie, aangezien conflicten in voor de Nederlandse energietoelevering belangrijke regio s onze energieafhankelijkheid kunnen ondermijnen. Hiervoor heeft het Ministerie vna BZ voor de (strategische) beleidsontwikkeling medewerking nodig van de Ministeries van AZ, EZ en Defensie. Ten tweede internationale samenwerking, aangezien dit belangrijk is voor zowel de bevordering van een zo goed mogelijke verdeling van de mondiaal ter beschikking staande energiebronnen als het opwekken en ontwikkelen van alternatieve energiebronnen naast de fossiele energie en het maken van afspraken met betrekking tot de beveiliging van de toelevering alsmede het veilig gebruik van energie (milieuaspect). Voor de (strategische) beleidsontwikkeling op dit punt heeft het Ministerie van BZ medewerking nodig van met name de Ministeries van AZ, EZ, VROM, V&W (i.v.m. bijvoorbeeld veilig nationaal en internationaal transport) en Defensie. Als derde punt het bevorderen van handelsbelangen, omdat goede handelsbetrekkingen, bilateraal en tussen economische handelsblokken duidelijkheid en zekerheid bevorderen ten aanzien van de toelevering van tal van artikelen w.o. technologie en energie. Hiervoor heeft het Ministerie van BZ medewerking nodig van de departementen EZ en V&W. Het Ministerie van EZ: geen (nieuwe) departementale behoeften/ambities Op departementaal niveau heeft het Ministerie van EZ geen (nieuwe) behoeften. Het huidige beleid en de in dat kader aangekondigde beleidsvoornemens sluiten volledig aan bij de aanwezige behoeften en zijn gericht op de beoogde verbeteringen op het terrein van de energievoorzieningszekerheid Rijksbrede behoeften/ambities De rijksbrede behoeften/ambities hebben betrekking op behoeften/ambities die alleen te realiseren zijn door middel van intensieve samenwerking met andere ministeries. Hieronder worden de behoeften per ministerie uitgewerkt. Het Ministerie van BZ: ontwikkeling van een gemeenschappelijke strategie Het Ministerie van BZ zou voorstander zijn dat voor het inperken en voorkomen van schaarste van energiedragers en grondstoffen rijksbreed beleid opgesteld moet worden aan de hand van een vooraf tussen de departementen afgestemde strategie. Daarbij moet erkend worden dat de wereldvoorraad aan fossiele energie, hoewel de komende dertig jaar nog niet aan schaarste onderhevig, op relatief korte termijn eindigend is en om die reden de discussie over toenemend gebruik van alternatieve energie (w.o. nucleaire energie) nu al nodig maakt. Rijksbreed zal gestimuleerd moeten worden dat een duidelijk beleidsplan wordt opgesteld voor de bevordering van onderzoek en de ontwikkeling van andere alternatieve energiebronnen. Hiervoor is betrokkenheid noodzakelijk van overheid, bedrijfsleven, wetenschap (Universiteiten) en particuliere initiatieven. Het Ministerie van EZ: verdere internationalisering van het energiebeleid, ontwikkelen van alternatieve energiedragers en verkenning van mogelijkheden in diverse sectoren om energie te besparen Rijksbreed gezien ondersteunt het Ministerie van EZ de verdere internationalisering van het Nederlandse energiebeleid, het verder ontwikkelen van de alternatieve energiedragers en het realiseren van mogelijkheden om energie te besparen in specifieke sectoren (woningbouw, transport) via de betrokkenheid van andere ministeries. 19

20 Het Ministerie van VROM: heroriëntatie op huidig Europees en Nederlands energiebeleid vanuit geopolitieke en machtspolitieke overwegingen Het Ministerie van VROM is evenals de Adviescommissie Internationale Vraagstukken en de Energieraad van mening dat Nederland met de Europese landen na moet denken over de vraag of de huidige strategische oriëntatie een juiste is in het perspectief van het voorkomen van schaarste van energiedragers en grondstoffen. Volgens het Ministerie van VROM zal er in tegenstelling tot de opvatting van het Ministerie van BZ - voorlopig geen sprake zijn van schaarste, maar kan er wel door machtspolitieke ontwikkelingen tijdelijke schaarste gecreëerd worden. Volgens het Ministerie van VROM is de vraag of liberalisering van de energiemarkt en het marktdenken hierin wel voldoende aangrijpingspunten oplevert voor het feitelijk kunnen voorkomen van de tijdelijke schaarste. 20

21 5 Conclusies In dit laatste hoofdstuk worden de conclusies weergegeven die op basis van voorgaande hoofdstukken kunnen worden getrokken. Het hoofdstuk is als volgt opgebouwd: in paragraaf 1 wordt het huidige proactieve beleid en de interdepartementale samenwerking kort besproken aan de hand van een aantal centrale beleidslijnen in paragraaf 2 worden de kansen en mogelijkheden besproken om de proactieve kracht van het beleid te versterken. Deze kansen en mogelijkheden zijn afgeleid van de blinde vlekken, knelpunten en behoeften, die in het vorige hoofdstuk zijn besproken in paragraaf 3 wordt tot slot een opmerking gemaakt over de gewenste prioritering van het thema vanuit het perspectief van nationale veiligheid. 5.1 Beleid en interdepartementale samenwerking De laatste jaren is er krapte ontstaan op de wereldenergiemarkten, en in het bijzonder op de olie- en gasmarkten. Door de sterke vraagstijging en het achterblijvende aanbod voor een belangrijk deel ook veroorzaakt door achterblijvende investeringen in de olie- en gassector is het waarschijnlijk dat er grote concurrentie bestaat tussen energie-importerende landen en regio s om het aantrekken van energie. Verwacht wordt dat deze ontwikkeling de komende 25/30 jaar zal overheersen. Deze concurrentie om energie vormt het decor om voor Nederland positie te kiezen. Vanuit het onderzoek zijn door de Ministeries van EZ en BZ twee centrale beleidslijnen (aangrijpingspunten) voor een proactieve aanpak voor de borging van de energievoorzieningszekerheid aan de orde gekomen. Enerzijds is er de internationalisering van het Nederlandse energiebeleid waarin de beschikbaarheid van fossiele energiedragers voor de Nederlandse (dan wel Europese) economie centraal staat. Anderzijds is er het (inter)nationale innovatie- c.q. stimuleringsbeleid gericht op energiebesparing en het reduceren van de afhankelijkheid van fossiele energiedragers. Het Ministerie van EZ is het coördinerende en inhoudelijk verantwoordelijke departement met betrekking tot energievoorzieningszekerheid. Het Ministerie van BZ is de afgelopen jaren een voorname samenwerkingspartner voor het Ministerie van EZ geworden, aangezien het besef dat energie(beleid) een onderdeel moet zijn van het buitenlands beleid de afgelopen periode sterk is toegenomen. 5.2 Kansen en mogelijkheden Op basis van het huidige proactieve beleid waarvan de kern in de vorige paragraaf is behandeld is in het onderzoek gekeken naar: blinde vlekken in de inhoud van het beleid knelpunten in het interdepartementale beleidsproces behoeften, zowel inhoudelijk als procesmatig. 21

22 In figuur 2 staan de blinde vlekken, knelpunten en behoeften weergegeven. Deze zijn vertaald naar kansen (inhoud) en mogelijkheden (proces), waarbij een onderscheid is gemaakt tussen het intensiveren van het bestaande beleid en het ontwikkelen van nieuw beleid. Figuur 2: van blinde vlekken, knelpunten en behoeften naar kansen en mogelijkheden Extreme schaarste van energiedragers en grondstoffen Uitkomsten onderzoek Geordende bevindingen Blinde vlekken (inhoud) BZ: BZ: meer meer focus focus in in doelstellingen doelstellingen op op diverse diverse beleidsterreinen beleidsterreinen voor voor borging borging energievoorzieningszekerheid energievoorzieningszekerheid EZ: EZ: geen geen blinde blinde vlekken, vlekken, maar maar er er wordt wordt wel wel meer meer focus focus gelegd gelegd op op specifieke specifieke doelstellingen doelstellingen energievoorzieningszekerheid energievoorzieningszekerheid Intensiveren bestaand beleid Kansen (inhoud) BZ: focus aanbrengen op diverse beleidsterreinen BZ voor borging BZ: focus aanbrengen op diverse beleidsterreinen BZ voor borging energievoorzieningszekerheid, waaronder conflictpreventie, energievoorzieningszekerheid, waaronder conflictpreventie, internationale samenwerking en bevorderen handelsbelangen internationale samenwerking en bevorderen handelsbelangen EZ: formuleren specifieke doelstellingen inzake EZ: formuleren specifieke doelstellingen inzake energievoorzieningszekerheid energievoorzieningszekerheid EZ: verkennen mogelijkheden om energie te besparen in diverse EZ: verkennen mogelijkheden om energie te besparen in diverse sectoren sectoren Behoeften/ ambities Departementaal: Departementaal: BZ: BZ: meer meer aandacht aandacht voor voor conflictpreventie, conflictpreventie, internationale internationale samenwerking samenwerking en en bevorderen bevorderen handelsbelangen handelsbelangen EZ: EZ: geen geen (nieuwe) (nieuwe) departementale departementale behoeften behoeften en en ambities ambities Rijksbreed: Rijksbreed: BZ: ontwikkelen van een gemeenschappelijke strategie BZ: ontwikkelen van een gemeenschappelijke strategie EZ: verdere internationalisering energiebeleid EZ: verdere internationalisering energiebeleid EZ: ontwikkelen van alternatieve energiedragers EZ: ontwikkelen van alternatieve energiedragers EZ: verkennen mogelijkheden om energie te besparen in diverse EZ: verkennen mogelijkheden om energie te besparen in diverse sectoren sectoren VROM: heroriëntatie Europees en Nederlands energiebeleid vanuit VROM: heroriëntatie Europees en Nederlands energiebeleid vanuit geopolitieke en machtspolitieke overwegingen geopolitieke en machtspolitieke overwegingen Ontwikkelen nieuw beleid BZ: ontwikkelen van een gemeenschappelijke strategie (inhoud) BZ: ontwikkelen van een gemeenschappelijke strategie (inhoud) EZ: ontwikkelen van alternatieve energiedragers EZ: ontwikkelen van alternatieve energiedragers VROM: heroriëntatie Europees en Nederlands energiebeleid vanuit VROM: heroriëntatie Europees en Nederlands energiebeleid vanuit geopolitieke en machtspolitieke overwegingen geopolitieke en machtspolitieke overwegingen Knelpunten (proces) Intensiveren bestaand beleid Mogelijkheden (proces) EZ: verdere internationalisering van het energiebeleid EZ: verdere internationalisering van het energiebeleid BZ: BZ: geen geen knelpunten knelpunten in in huidige huidige interdepartementale interdepartementale samenwerking samenwerking EZ: EZ: geen geen knelpunten knelpunten in in huidige huidige interdepartementale interdepartementale samenwerking samenwerking Ontwikkelen nieuw beleid BZ: BZ: ontwikkelen ontwikkelen van van een een gemeenschappelijke gemeenschappelijke strategie strategie (samenwerking (samenwerking tussen tussen departementen) departementen) Een nadere analyse van de genoemde kansen en mogelijkheden laat zien dat deze betrekking hebben op de centrale beleidslijnen, maar ook op thema s die hier randvoorwaardelijk aan zijn. Voor wat betreft de borging van de beschikbaarheid en toegankelijkheid van energiedragers en grondstoffen is opgemerkt, dat het buitenlandbeleid van het Ministerie van BZ meer gericht kan worden op dit onderwerp. Internationale samenwerking, conflictpreventie en het bevorderen van handelsbelangen zijn onderwerpen die voor het borgen van de beschikbaarheid meer gericht kunnen worden op het onderwerp energie. Het Ministerie van EZ is ook van mening dat de doelstellingen voor het borgen van de energievoorzieningszekerheid meer gespecificeerd moeten worden. In de lijn van het genoemde advies van AIV/Energieraad zijn de Ministeries van BZ en VROM van mening dat de rijksoverheid een duurzame strategie moeten ontwikkelen op dit onderwerp. Nederland moet met de Europese landen nadenken over de vraag of de huidige strategische oriëntatie een juiste is in het perspectief van het voorkomen van schaarste van energiedragers en grondstoffen. 22