Emissiehandel in Europa

Transcriptie

1 Emissiehandel in Europa De energie-intensieve Europese industrie is verplicht deel te nemen aan het Europese systeem van emissiehandel, ofwel EU Emissions Trading System (EU-ETS). De Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) houdt toezicht op de naleving van de wet- en regelgeving voor de handel in NOx- en CO 2 - emissierechten. Op de NEa-website kunt u nagaan of uw activiteit onder de emissiehandel valt. Installaties die meedoen aan EU-ETS zijn verplicht hun uitstoot van broeikasgassen te compenseren met een gelijke hoeveelheid emissierechten. Deze rechten worden tot 2012 grotendeels gratis uitgedeeld op basis van historische emissies. Op 1 januari 2013 start de zogenaamde derde handelsfase. De belangrijkste wijzigingen zijn: De ruimte voor gratis rechten neemt sterk af. Er zijn geen gratis rechten meer voor elektriciteitsproductie. Toewijzing van gratis emissierechten (allocatie) vindt voortaan plaats op basis van benchmarks. De totale beschikbare emissieruimte neemt af met 1,74 procent per jaar. Bij sectoren die niet concurreren op de wereldmarkt vermindert de hoeveelheid gratis emissierechten van 80 procent van de totale uitstoot in 2013 naar 30 procent in Dit infoblad beschrijft de gevolgen van de nieuwe allocatieregels voor de verduurzaming van warmtevoorziening in de energie-intensieve industrie. De informatie is opgedeeld in de volgende onderwerpen: Hoofdlijnen derde handelsfase EU-ETS ( ) Toewijzing van gratis emissierechten De invloed van EU-ETS op de verduurzaming van warmte Praktijkvoorbeeld Complexe situaties Websites Europese Commissie Emissions Trading System (EU- ETS) (Engelstalig) Rijksoverheid - Emissiehandel Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) - Emissiehandel Hoofdlijnen derde handelsfase EU-ETS ( ) Europese harmonisatie van de allocatieregels voor gratis emissierechten Tot nu toe verschilden de allocatieregels per EU-lidstaat. Vanaf 2013 gelden voor alle bedrijven binnen de Europese Unie dezelfde regels. Ook wordt het emissieplafond niet meer per lidstaat vastgesteld, maar voor heel Europa. Afnemend emissieplafond Het Europese emissieplafond gaat jaarlijks omlaag met een constante hoeveelheid (1,74 procent van de emissies in 2010). Het aanbod van emissierechten via de overheidsveilingen zal dus jaarlijks krimpen. Geen gratis rechten meer voor elektriciteit Het opwekken van elektriciteit komt vanaf 2013 niet meer in aanmerking voor gratis emissierechten, tenzij de opwekking gebeurt uit restgassen die niet onder een productbenchmark vallen (zie het hoofdstuk Toewijzing van gratis emissierechten van dit infoblad). De elektriciteitsbedrijven kunnen de CO 2-kosten voor het genereren van stroom volledig doorberekenen aan hun afnemers, dus hebben ze geen compensatie in de vorm van gratis emissierechten nodig. Om verstoring in de elektriciteitsmarkt te voorkomen, komt ook elektriciteitsopwekking met restwarmtebenutting niet in aanmerking voor gratis emissierechten. Door deze regel wordt zo n 60 procent van de totale emissieruimte geveild via de overheidsveilingen. Van de circa 2000 Mton CO 2 emissies in het EU-ETS-systeem is namelijk circa 1200 Mton afkomstig van elektriciteitsproductie. Toewijzing via benchmarks Meer hierover vindt u in het hoofdstuk Toewijzing van gratis emissierechten van dit infoblad. Pagina 1 van 1

2 Fase I & II Fase III Europees emissieplafond Vast Jaarlijkse reductie Handelsperiode 3 & 5 jaar 8 jaar Industrie & elektriciteitsproductie Industrie Gratis emissierechten voor Gebaseerd op Historische emissies Geharmoniseerde product-, warmte- en brandstofbenchmarks Veiling Weinig (< 4 %) Substantieel (circa 60 %) Wettelijke basis ETS Richtlijn 2003/87/EC; National Allocation Plans Herziene ETS Richtlijn 2009/29/EC; Community-wide Implementation Measures; National Implementation Measures Tabel 1. Vergelijking van kenmerken in Fase I & II en Fase III van de EU-ETS Toewijzing van gratis emissierechten Welke bedrijven komen in aanmerking? Industriële activiteiten binnen de EU-ETS (met uitzondering van de opwekking van elektriciteit) komen ook in de derde handelsfase in aanmerking voor gedeeltelijke toewijzing van gratis emissierechten. De toewijzing van emissierechten gebeurt op basis van historische activiteit, benchmarks en de carbon leakage factor (zie volgende alinea). Afhankelijk van het type installatie vindt nog een finale correctie plaats via de sectoroverstijgende correctiefactor of de lineaire factor. Deze worden verderop toegelicht. Afvalverbrandingsinstallaties of installaties die in de periode alleen biobrandstof gebruikten, vallen buiten de EU-ETS. Zij komen dus niet in aanmerking voor gratis emissierechten. Carbon leakage De Europese industrie zal in toenemende mate te maken krijgen met kosten voor CO 2-emissie. De rest van de wereld heeft nog geen systematiek ingevoerd om CO 2-emissie te bekostigen. De Europese economie staat dus op achterstand ten opzichte van producten die buiten de EU geproduceerd worden. Als Europese productiecapaciteit daardoor wordt verdrongen door niet-europese, noemen we dat carbon leakage (koolstoflekkage). leakage. Deze sectoren krijgen 100 procent van de op benchmarks gebaseerde hoeveelheid emissierechten gedurende de gehele derde handelsperiode. Als een sector de CO 2-kosten kan doorberekenen in de prijs, komt hij niet op de carbon leakage lijst. Installaties in die sector krijgen 80 procent van de op benchmarks gebaseerde hoeveelheid in 2013, aflopend naar 30 procent in 2020 en 0 procent in Deze percentages worden de carbon leakage exposure factor genoemd. Typen benchmarks Er zijn vier typen benchmarks op basis waarvan de toewijzing kan plaatsvinden: Productbenchmark Warmtebenchmark Brandstofbenchmark Historische emissies Om de juiste benchmarkmethodiek op de juiste proceseenheid te kunnen toepassen, moeten veel installaties eerst worden opgedeeld in subinstallaties. Productbenchmark Voor 52 producten uit de maakindustrie bestaan productbenchmarks in termen van emissierechten per ton product. De benchmarkwaarde is in de meeste gevallen het gemiddelde van de tien procent meest broeikasgasefficiënte installaties in de sector. De lijst met productbenchmarks en De Europese Commissie heeft een lijst met sectoren gepubliceerd die een significant risico lopen op carbon

3 bijbehorende waarden vindt u in bijlage I van het allocatiebesluit van de Europese Commissie. Alle emissies die nodig zijn bij het productieproces van het product (de systeemgrenzen) krijgen op deze wijze allocatie, ook de emissies die horen bij het produceren en consumeren van de benodigde warmte of stoom. Warmtebenchmark Als er geen toepasbare productbenchmark is, maar wel een meetbare warmtestroom (ongeacht of deze ook daadwerkelijk gemeten is) dan vindt allocatie plaats op basis van de warmtebenchmark. Deze is vastgesteld op 62.3 tco 2 / TJ. Om ervoor te zorgen dat warmte optimaal wordt benut, gaan de gratis emissierechten in principe niet naar de producent maar naar de consument van warmte. Alleen als de consument geen ETS-deelnemer is (bijvoorbeeld particuliere huishoudens), gaan de rechten naar de warmteproducent. Er zijn geen gratis emissierechten beschikbaar voor warmte die geproduceerd is in een niet-ets-installatie. De voorlopige hoeveelheid vrije allocatie is gelijk aan de benchmarkwaarde maal de historische warmteconsumptie maal de carbon leakage factor. De hoeveelheid is voorlopig omdat er nog een finale correctiefactor wordt toegepast. voor niet-elektriciteitsproducenten. Naar verwachting is deze factor gelijk aan 1, dus dat heeft geen consequenties. De allocatie voor elektriciteitsproducenten gaat elk jaar met 1,74 procent van de voorlopige allocatie voor 2013 naar beneden. Deze correctie komt na de toepassing van de carbon leakage factor. De voedingsmiddelenindustrie met WKK s, tuinders met WKK s en leveranciers van stadsverwarming vanuit elektrische centrales kunnen met deze correctie te maken krijgen. Elektriciteitsproducenten Voor het toepassen van de juiste correctiefactor (sectoroverschrijdend of lineair) moet een installatie eerst geclassificeerd worden: gaat het om een elektriciteitsgenerator of niet? De lidstaten bepalen dit zelf. In Nederland zijn de grenzen van de emissievergunning bepalend. Volgens een guidance van de Europese Commissie is een installatie een elektriciteitsgenerator als deze voldoet aan alle volgende voorwaarden: Elektriciteitsproductie gebeurt op een installatie binnen de ETS. De installatie verbrandt brandstof met het oog op het produceren van elektriciteit. De elektriciteit is niet exclusief bestemd voor de installatie zelf, maar wordt geleverd aan het net. Brandstofbenchmark Als voorgaande methoden niet toepasbaar zijn en een installatie brandstof verbrandt, dan is de brandstofbenchmark van toepassing. Deze is vastgesteld op tco 2 / TJ brandstofconsumptie. De benchmark is van toepassing op het genereren van warmte die niet meetbaar is, zoals bij de directe ondervuring van een droogoven. Historische emissies Als alle voorgaande methoden niet toepasbaar zijn terwijl er toch sprake is van broeikasgasemissies, dan kan men in aanmerking komen voor allocatie op basis van historische emissies. Belangrijke voorwaarde is dat de emissies gekwalificeerd kunnen worden als procesemissies. Een definitie van procesemissies vindt u in artikel 3h van het allocatiebesluit van de Europese Commissie. Twee correctiefactoren Op een gegeven moment zijn alle allocaties voor de bestaande industrie bekend. Dan wordt elke allocatieberekening voor iedereen die niet als elektriciteitsproducent te boek staat, gecorrigeerd met een sectoroverschrijdende factor. Deze factor brengt de allocatie onder de beschikbare hoeveelheid gratis emissierechten De installatie mag geen andere activiteit uit bijlage I van de herziene ETS Verordening uitvoeren dan de verbranding van brandstoffen. Websites Europese Commissie Carbon leakage lijst (Engelstalig) EUR-Lex - ETS Verordening (Engelstalig) Download Europese Commissie Allocatiebesluit (Engelstalig) De invloed van EU-ETS op de verduurzaming van warmte De centrale vraag voor iedere EU-ETS-installatie is: Hoe kan ik op de meest kosteneffectieve manier voldoen aan mijn ETS-verplichting?

4 De volgende aspecten bepalen het antwoord op deze vraag: Hoeveelheid eigen broeikasgasemissies Hoeveelheid gratis rechten CO2-marktprijs Doorberekening CO2-prijs Elektriciteitsprijs Hoeveelheid eigen broeikasgasemissies De uitstoot is een functie van productievolume, type brandstof, energie-efficiëntie en technologiekeuze. Via deze middelen heeft een operator de hoeveelheid emissies zelf in de hand. Voor een operator is het belangrijk om goed zicht te hebben op het CO 2-reductiepotentieel en de kosten en baten die hiermee gepaard gaan. Hoeveelheid gratis rechten Hiermee kan (een deel van) de eigen uitstoot gedekt worden. De hoeveelheid gratis rechten waar een installatie recht op heeft voor de periode is vooraf bepaald door regelgeving uit het allocatiebesluit van de Europese Commissie. Meer hierover leest u in het hoofdstuk Toewijzing van gratis emissierechten van dit infoblad. CO 2-marktprijs De dynamiek van vraag en aanbod op de CO 2-markt creëert een CO 2-marktprijs. De Europese Commissie heeft bepaald dat vanaf 2013 het aanbod van rechten via de overheidsveilingen jaarlijks afneemt met een constante hoeveelheid. Doorberekening CO 2-prijs Wat is de meest kosteneffectieve manier om CO 2-kosten door te rekenen? Elk bedrijf berekent zijn kosten door in de prijs, dus ook de CO 2-kosten. De vraag is echter in hoeverre de klant bereid is een hogere prijs te betalen. Dat wordt bepaald door de positie van concurrenten binnen en buiten Europa, en door de mogelijkheid van klanten om te kiezen voor een alternatief product dat lagere CO 2-kosten heeft. De CO 2-prijs kan ook leiden tot hogere grondstofkosten. Elektriciteitsprijs Voor sommige duurzame warmteprojecten, zoals bio- WKK s, is de elektriciteitsprijs een belangrijke factor in de business case. Omdat elektriciteitsproducenten geen gratis emissierechten meer krijgen, stijgen de kosten voor elektriciteitsproductie uit fossiele brandstoffen. De theorie is dat elektriciteitsprijzen dus zullen stijgen. De precieze gevolgen voor de elektriciteitsprijs zijn echter niet duidelijk, omdat sommige bedrijven dergelijke kosten al eerder doorberekend hadden ( windfall profits ) en omdat het moeilijk is vraag en aanbod van elektriciteit te voorspellen. Verduurzaming als business case Een onderdeel van de business case voor verduurzaming is de hoeveelheid gratis emissierechten in Deze wordt immers bepaald door historische activiteit en benchmarks. Verduurzaming (bijvoorbeeld als gevolg van het overstappen naar biobrandstof of diepe geothermie) levert dus tijdens de derde handelsperiode een overschot aan gratis rechten op. Die kunnen op de CO 2-markt worden verkocht. Anderzijds moet een eventueel tekort worden aangevuld via aankopen op de CO 2-markt. Omdat de CO 2- prijs niet op voorhand bekend is, moet deze voor de rentabiliteit van business cases worden geschat. Download Europese Commissie - Allocatiebesluit (Engelstalig) Praktijkvoorbeeld Een fictieve fabriek bevat enkele boilers van in totaal 30 MW thermische input, die 24 uur per dag opereren op vol vermogen. Met een hoog warmterendement van 95 procent (op basis van de onderste verbrandingswaarde) produceren de boilers 899 TJ warmte per jaar. De brandstofinput is aardgas met een emissiefactor van 56,10 tco 2 / TJ LHV. De fabriek heeft dus tco 2-emissies per jaar. De sector waarin de fabriek opereert is carbon leakage exposed. Allocatie vindt plaats op basis van de warmtebenchmark. Casus 1.: Warmteproductie en consumptie binnen één installatie De fabriek gebruikt alle geproduceerde warmte zelf. De fabriek krijgt voorlopig 62,3 tco 2 / TJ * 899 TJ * 1.0 = tco 2-rechten gratis uitgedeeld De fabriek houdt rechten over, die zij kan verkopen op de CO 2-markt. Als de fabriek 10 procent van de warmte duurzaam gaat produceren via bijvoorbeeld biobrandstoffen, betekent dat ook 10 procent minder fossiele emissies. In 2013 kan de fabriek dus emissierechten verkopen. Bij een CO 2- prijs van 20 / tco 2 levert dat jaarlijks meer dan op. In de periode heeft de fabriek dus bijna aan extra inkomsten door verkoop van overtollige CO 2-rechten als gevolg van verduurzaming.

5 Casus 2.: Warmte-uitwisseling Omdat een deel van de warmte niet nuttig gebruikt kan worden in de fabriek zelf, wordt een deel van de warmte geëxporteerd (bijvoorbeeld 10 procent). Er zijn twee scenario s mogelijk: De warmte gaat naar een andere ETS-installatie. De warmte gaat naar een andere niet-ets-installatie. 2a - De warmte gaat naar een andere ETSinstallatie De fabriek exporteert 90 TJ naar een andere ETS-installatie die ook carbon leakage exposed is. Deze installatie krijgt dus 62,3 tco 2 / TJ * 90 TJ * 1.0 = tco 2-rechten. De fabriek zelf consumeert nog 809 TJ zelf en krijgt daarvoor 62,3 tco 2 / TJ * 809 TJ * 1.0 = tco 2- rechten. De fabriek komt nu zelf tco 2-rechten tekort om de eigen CO 2-emissies te compenseren. Dat kan op twee manieren worden opgelost: De fabriek berekent de CO 2-prijs voor de verhandelde warmte door aan de warmteafnemer. De fabriek spreekt af dat de klant in natura betaalt, in de vorm van emissierechten die de klant zelf niet nodig heeft. Als de warmte duurzaam is geproduceerd, zal de CO 2-prijs doorberekend kunnen worden om de verduurzaming op die manier terug te verdienen (zie Casus 1.). 2b - De warmte gaat naar een andere niet-etsinstallatie De fabriek exporteert 90 TJ naar een afnemer buiten de ETS die niet carbon leakage exposed is. Alle rechten gaan naar de fabriek. Omdat de afnemer niet carbon leakage exposed is, krijgt de fabriek voor de geëxporteerde warmte in ,3 tco 2 / TJ * 90 TJ * 0,8 = tco 2-rechten De fabriek krijgt daarnaast nog steeds 50,401 tco 2-rechten (zie scenario 2a). Complexe situaties Gebruik van WKK s Bij WKK s is er geen allocatie voor stroomproductie, maar wel op basis van historische warmteproductie. Als de warmte wordt geproduceerd door producten met een productbenchmark, vindt allocatie daaronder plaats. Zo niet, dan wordt de warmtebenchmark toegepast. De allocatie gaat naar de warmteconsument (als deze binnen ETS valt), in veel gevallen de gebruikers van de WKK s. De carbon leakage status van de warmteconsument is bepalend voor de hoogte van de carbon leakage exposure factor. Op dit moment is bijvoorbeeld de glastuinbouw niet carbon leakage exposed, dus zal de allocatie op basis van de warmtebenchmark afnemen van 80 procent in 2013 tot 30 procent in De warmteproducent kan ook nog onder de definitie van elektriciteitsproducenten vallen, zoals bij WKK s in de glastuinbouw en voedselsector. In dat geval is tevens een jaarlijkse lineaire reductie van 1,74 procent van toepassing. Warmtenetten (stadsverwarming) Voor warmtenetten is geen sprake van allocatie voor stroomproductie, maar wel op basis van historische warmteproductie. Omdat (particuliere) woningbezitters niet binnen de ETS vallen, gaat de allocatie naar de warmteproducent. Ook in het geval van een warmtehandelaar of tussenleverancier gaat de allocatie naar de oorspronkelijke warmteproducent. Woningen lopen geen gevaar op carbon leakage, dus zal de allocatie op basis van de warmtebenchmark afnemen van 80 procent in 2013 tot 30 procent in Als de warmte wordt geleverd door een elektriciteitsproducent, is tevens een jaarlijkse lineaire reductie van toepassing (1,74 procent van de voorlopige allocatie in 2013). Het gebruik van exotherme warmte In principe komt benutting van exotherme warmte in aanmerking voor gratis allocatie als de warmte buiten de grenzen van de productbenchmarks ligt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij exotherme warmte uit papierproductie. Verbranding en warmtebenutting van proces-, rest- of afvalgassen Dit type warmte krijgt vrije allocatie in twee stappen, en alleen indien de warmteproductie en consumptie buiten de systeemgrenzen van de productbenchmarks vallen. Voor de geconsumeerde warmte vindt allocatie plaats volgens de normale warmtebenchmark. Daarnaast vindt extra allocatie plaats voor de warmteproducent, gelijk aan het verschil in emissies tussen de verbranding van restgas en aardgas bij dezelfde energieproductie. Het infoblad Emissiehandel in Europa is in opdracht van het Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW) geschreven door Bram Borkent en Martijn Overgaag, Ecofys NL.

6 Meer informatie Agentschap NL maart 2011 Meer informatie over emissiehandel in Europe vindt u op > Wet- en regelgeving > Emissiehandel in Europa (EU-ETS) Nationaal Expertisecentrum Warmte Het Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW) wordt door de divisie NL Energie en Klimaat van Agentschap NL uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. NEW is één van de beleidsmaatregelen uit het Werkprogramma Warmte op Stoom. Met dit programma wil de overheid de verduurzaming van warmte- en koudevoorzieningen in Nederland een extra stimulans geven. Een noodzakelijke voorwaarde hiervoor is een goed functionerende markt. Dat houdt onder meer in dat overheden, bedrijven en burgers voldoende moeten weten over te nemen maatregelen en de financiële en CO₂-effecten daarvan. Disclamer Dit infoblad is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Om de leesbaarheid te bevorderen zijn juridische zinsneden vereenvoudigd weergegeven. Soms betreft het ook delen van of uittreksels van wetteksten. Aan deze brochure en de daarin opgenomen voorbeelden kunnen geen rechten worden ontleend. Agentschap NL is niet aansprakelijk voor de gevolgen van het gebruik ervan. NEW richt zich op de gebouwde omgeving en de industrie. Het NEW is bereikbaar via of op werkdagentussen 9.00 en uur op telefoonnummer Dit is een publicatie van: Agentschap NL NL Energie en Klimaat Croeselaan 15 Postbus RE Utrecht T +31 (0)