Fact sheet. Stemmen op allochtone kandidaten. nummer 1 januari 2013

Transcriptie

1 1 Fact sheet nummer 1 januari 2013 Stemmen op allochtone kandidaten Een analyse van de voorkeurstemmen op kandidaten van Turkse en Marokkaanse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012 In vergelijking met andere Europese landen worden in Nederland veel politici gekozen met een buitenlandse herkomst (Alba & Foner, 2009; Bloemraad, 2010). Vooral op landelijk niveau is de toegang van allochtonen tot de politiek haast spectaculair te noemen vergeleken met andere landen. Als een van de weinige landen kent Nederland géén ondervertegenwoordiging van allochtonen in het Parlement, zoals figuur 1 duidelijk maakt. Sinds 2006 is de situatie niet sterk veranderd. Ook bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 stonden veel allochtone kandidaten op de lijsten van de grote partijen. Veel van hen stonden echter laag op de lijst. Nu kunnen kandidaten op eigen kracht, via voorkeurstemmen gekozen Figuur 1 Representatie-index 1 voor allochtonen in het parlement in vier Europese landen, Verenigd Koningrijk (2010) Duitsland (2009) Frankrijk (2007) Nederland (2006) 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 Bron: Bloemraad, 2010 worden. Onderzoek heeft aangetoond dat allochtone kiezers vaak stemmen op een kandidaat met dezelfde etnische achtergrond, al neemt het aandeel etnisch stemmen in de loop der jaren wel af (van der Heijden & van Heelsum, 2010). Volgens peilingen in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen maakt slechts een op de tien allochtone kiezers een keuze op basis van de herkomst van kandidaten (FORUM, 2012). Met andere woorden: allochtone kandidaten krijgen wel stemmen van allochtone stemmers, maar het gaat om een kleine groep. Bovendien moet worden opgemerkt dat de opkomst van allochtone kiezers lager is dan gemiddeld (Michon & Tillie, 2011). 2 Toch is opvallend dat laag geplaatste allochtone kandidaten vaak meer stemmen krijgen dan eveneens laag geplaatste autochtone kandidaten. In deze fact sheet kijken wij naar de voorkeurstemmen van kandidaten van Turkse en Marokkaanse herkomst en de spreiding van hun stemmen over een aantal steden. Wij onderzoeken onder andere hoe hun aandeel voorkeurstemmen zich verhoudt tot het aandeel voorkeurstemmen op andere kandidaten. Ook onderzoeken wij of hun achterban verspreid is over verschillende steden. Gelet op uitkomsten uit eerder onderzoek kunnen we verwachten dat kiezers van Turkse afkomst zich het meest mobiliseren voor eigen kandidaten.

2 2 1.1 Aantal en aandeel voorkeurstemmen Het aantal voorkeurstemmen van allochtone kandidaten wisselt sterk: het hangt af van hun algemene bekendheid, hun positie op de lijst en de mate waarin zij campagne hebben gevoerd. In tabel 2 staat voor kandidaten van Turkse herkomst 3 hun positie op de lijst van hun partij, het aantal voorkeurstemmen dat zij hebben behaald en hun positie op basis van deze voorkeurstemmen. In Tabel 2 wordt hetzelfde gerapporteerd voor kandidaten van Marokkaanse herkomst. Tabel 2 Kandidaten van Turkse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen en hun stemmen, 2012 positie op positie voorkeur- basis van kandidaat partij op lijst stemmen stemmen Demir-Yücel, K. (Kelik) (v) PvdA Kuzu, T. (Tunahan) (m) PvdA Öztürk, S. (Selcuk) (m) PvdA Günal-Gezer, S. (Sultan) (m) PvdA Cegerek, Y. (Yasemin) (v) PvdA Torunoglu, Y. (Yasin) (m) PvdA Karisli, N. (Nurten) (v) PvdA Ünver, E. (Emre) (m) PvdA Karabulut, S. (Sadet) (v) SP Yazir, T. (Turan) (m) CDA Öztüre, E. (Ebubekir) (m) CDA Koser-Kaya, F. (Fatma) (v) D Coban, G. (Gökhan) (m) D Sahin, H. (Huri) (v) GL Tabel 3 Kandidaten van Marokkaanse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen en hun stemmen, 2012 positie op positie voorkeur- basis van kandidaat partij op lijst stemmen stemmen Azmani, M. (Malik) (m) VVD Marcouch, A. (Ahmed) (m) PvdA Arib, K. (Khadija) (v) PvdA Mohandis, M. (Mohamed) (m) PvdA Allach, M. (Mohamed) (m) PvdA Afalah, S. (Said) (m) SP Amhaouch, M. (Mustafa) (m) CDA Hachchi, W. (Wassila) (v) D Belhaj, S. (Salima) (v) D Dibi, T. (Tofik) (m) GL Barrahmun, H. (Hayat) (v) GL Harika, A. (Ahmed) (m) GL Uit deze overzichten is duidelijk hoe sterk kandidaten verschillen in hun electoraal succes. De meeste voorkeurstemmen zijn behaald door Tunahan Kuzu, nummer 27 op de lijst van de PvdA. Gelet op het aantal zetels van de partij is hij gekozen in de Kamer, maar ook op basis van alleen de voorkeurstemmen was hij ook gekozen. Hij heeft immers de voorkeurdrempel gehaald ( stemmen) en is de enige kandidaat van Turkse of Marokkaanse herkomst voor wie dit geldt. 4 Tabellen 2 en 3 laten verder zien dat alle kandidaten van Turkse herkomst een hogere positie innemen op basis van het aantal voorkeurstemmen dan hun plaats op de partijlijst. Grootste stijger is Nurten Karisli, nummer 52 bij de PvdA maar 18e als het gaat om het aantal voorkeurstemmen. Ook de positie van kandidaten van Marokkaanse herkomst als stemmentrekker is meestal beter dan hun plaats op de lijst. Er zijn twee uitzonderingen: Malik Azmani van de VVD is op basis van voorkeurstemmen lager geplaatst (31) dan zijn positie op de lijst (20), net als Mustafa Amhaouch van het CDA (plaats 16 op de lijst en 20 op basis van stemmen). Zetten we de resultaten van kandidaten van Turkse en Marokkaanse herkomst naast elkaar, dan blijken de eersten over het algemeen meer stemmen te halen dan de laatsten. Zo is Ahmed Marcouch de kandidaat van Marokkaanse herkomst met de meeste voorkeurstemmen, maar hij heeft er minder dan Tunahan Kuzu. Bovendien mag Marcouch rekenen op landelijke bekendheid en een hogere positie op de lijst, waardoor hij in principe meer stemmen had kunnen verwachten dan Kuzu. De 14 kandidaten van Turkse herkomst behalen gezamenlijk voorkeurstemmen en de 12 kandidaten van Marokkaanse herkomst voorkeurstemmen. Daarbij komt dat de eersten gemiddeld lager op de lijst van hun partij staan dan de laatsten. Laag geplaatste kandidaten zonder landelijke bekendheid moeten hun stemmen halen uit hun eigen netwerk en achterban. Daar zitten in het geval van allochtone kandidaten ook (veel) kiezers bij van dezelfde herkomst. Het aantal voorkeurstemmen van kandidaten van Turkse origine laat zien dat zij duidelijk hun achterban beter hebben gemobiliseerd dan kandidaten van Marokkaanse origine.

3 Tabel 4 Aantal en aandeel inwoners van 18 jaar en ouder van Turkse en Marokkaanse herkomst in vier grootste steden en in Nederland, 2011 van Marokkaanse gemeente inwoners van Turkse herkomst % herkomst % 3 Amsterdam , ,3 Rotterdam , ,0 Den Haag , ,5 Utrecht , ,9 Nederland , ,1 bron: CBS Statline 1.2 Geografische spreiding van voorkeurstemmen Waar zit de achterban van kandidaten van Turkse en Marokkaanse herkomst? De verdeling van de voorkeurstemmen over de eigen woongemeente van kandidaten en de vier grote steden (G4), Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht geeft daar een indicatie van. In de G4 wonen verreweg de meeste personen van Turkse en Marokkaanse herkomst 5 en daar is dan ook het grootste etnisch kiezerspotentieel te vinden voor kandidaten van Turkse en Marokkaanse origine. 6 De analyse van de spreiding van de voorkeurstemmen laat zien dat kandidaten van Turkse herkomst gemiddeld minder voorkeurstemmen behalen in de eigen woonplaats dan kandidaten van Marokkaanse herkomst: respectievelijk 19% en 27%. Met andere woorden: de eersten zijn minder afhankelijk van een achterban in hun woongemeente dan de laatsten. Zo behalen drie kandidaten van Marokkaanse origine 50% of meer van hun voorkeurstemmen in hun woonplaats; dit geldt voor geen enkele kandidaat van Turkse origine. Over het algemeen zijn de voorkeurstemmen die kandidaten van Turkse herkomst behalen veel meer verspreid over de vier grootste steden en hun eigen woongemeente dan voor kandidaten van Marokkaanse herkomst, zoals in de figuren 5 en 6 te zien is. Enkele voorbeelden maken dit inzichtelijk: Mustafa Amhaouch (CDA) haalde 54,4% van zijn stemmen in de eigen woongemeente Peel en Maas. Hij haalde in de vier grote steden tussen 0,6% en 1,9% van zijn stemmen binnen. Ook Salima Belhaj (D66) behaalde de helft van haar stemmen (48,8%) in haar eigen woongemeente Rotterdam en tussen 2,7% en 8,3% in de andere drie grote steden. Kijken we naar kandidaten van Turkse herkomst, dan is het aandeel in de woonplaats behaalde voorkeurstemmen lager en in de andere steden hoger. Zo kreeg de PvdA-kandidaat Selcuk Öztürk 7% van zijn stemmen in zijn woongemeente Roermond en tussen 3% en 7,8% in de vier grote steden. Ook Gökhan Coban (D66) haalde slechts 7,9% van zijn stemmen binnen zijn eigen woongemeente Veenendaal en in de vier grote steden tussen 3,5% en 10,2%. Ondanks belangrijke verschillen tussen kandidaten kan worden Figuur 5 Verdeling van behaalde voorkeurstemmen door kandidaten van Marokkaanse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen over hun woongemeente en de vier grootste steden, % Arib, K. (Khadija) Mohandis, M. (Mohamed) Hachchi, W. (Wassila) Belhaj, S. (Salima) Amhaouch, M. (Mustafa) Azmani, M. (Malik) Allach, M. (Mohamed) Barrahmun, H. (Hayat) Afalah, S. (Said) Harika, A. (Ahmed) woongemeente Amsterdam Rotterdam Den Haag Utrecht

4 4 Figuur 6 Verdeling van behaalde voorkeurstemmen door kandidaten van Turkse herkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen over hun woongemeente en de vier grootste steden, 2012 % Kuzu, T. (Tunahan) Karabulut, S. (Sadet) Öztürk, S. (Selcuk) Demir-Yücel, K. (Kelik) Öztüre, E. (Ebubekir) Karisli, N. (Nurten) Koser-Kaya, F. (Fatma) Yazir, T. (Turan) Cegerek, Y. (Yasemin) Torunoglu, Y. (Yasin) Ünver, E. (Emre) Günal-Gezer, S. (Sultan) Coban, G. (Gökhan) Sahin, H. (Huri) woongemeente Amsterdam Rotterdam Den Haag Utrecht geconcludeerd dat de achterban van kandidaten van Turkse origine meestal meer gespreid is dan die van kandidaten van Marokkaanse origine. Er stonden vaak verschillende kandidaten van dezelfde herkomst op de lijst van een partij. Deze kandidaten hadden echter andere woonplaatsen. In die zin zou men kunnen denken dat er geen concurrentie was in de woonplaats om de stemmen uit de etnische gemeenschap. Toch maakt het voorbeeld van Rotterdamse kandidaten van Turkse herkomst duidelijk dat er meer bij komt kijken. Er stonden twee Rotterdamse kandidaten van Turkse origine op de PvdA-lijst en twee op de CDA-lijst. De PvdA er Tunahan Kuzu haalde ruim voorkeurstemmen in zijn woonplaats Rotterdam, terwijl zijn partijgenote en medestadbewoner Nurten Karisli er 940 behaalde. Zij kreeg relatief minder voorkeurstemmen uit Rotterdam en Amsterdam dan Kuzu, en meer uit Den Haag. Dat duidt er op dat beide kandidaten andere netwerken aanspreken. Hetzelfde geldt voor de Rotterdammers Öztüre en Yazir die allebei op de CDA-lijst stonden. Yazir haalde veel meer stemmen uit Amsterdam dan Öztüre, die een veel grotere achterban had in hun beider woonplaats. Beide voorbeelden maken duidelijk dat er geen vanzelfsprekend verband bestaat tussen de aanwezigheid van een etnische gemeenschap in een gemeente en de achterban van een kandidaat van dezelfde herkomst in dezelfde gemeente. Het succes van kandidaten hangt in werkelijkheid af van hoe actief zij campagne hebben gevoerd, waar zij netwerken hebben en wie zij aanspreken. Conclusie De analyse van de voorkeurstemmen van kandidaten voor de Tweede Kamerverkiezingen laat zien dat kandidaten van Turkse herkomst meer voorkeurstemmen hebben gekregen ondanks een lagere plaatsing op de lijst dan kandidaten van Marokkaanse herkomst. Ook is gebleken dat de achterban van kandidaten van Turkse herkomst meer gespreid is over verschillende steden dan die van kandidaten van Marokkaanse herkomst. In die zin kunnen kandidaten van Turkse herkomst op een grotere mobilisatie rekenen dan kandidaten van Marokkaanse herkomst. Ook uit andere onderzoeken blijkt dat Turken in Nederland zich politiek sterk kunnen mobiliseren: zij stemmen vaker dan andere groepen, brengen hun stemmen vaker uit op kandidaten van dezelfde herkomst en er worden relatief veel politici van Turkse herkomst gekozen (Fennema & Tillie, 2001; Pro Demos, 2010). Maar is mobilisatie een graadmeter voor politiek succes? Kijken we naar het beoefenen van de politieke macht dan lijken zij achter te blijven bij andere groepen. In Amsterdam is dit duidelijk wanneer we kijken naar de herkomst van bestuurders: na de verkiezingen van 2002, 2006 en 2010 was er steeds één wethouder van Turkse origine op deelraadniveau, terwijl er in dezelfde periode een wethouder voor de centrale stad, verschillende deelraadwethouders en stadsdeelvoorzitters zijn geweest van Marokkaanse origine (Michon & Vermeulen, te verschijnen). 7 Uiteindelijk zijn het partijen en niet kiezers die bepalen wie op de lijst komt te staan en daarmee een kans heeft om gekozen te worden. Kiezers kunnen er alleen voor zorgen dat laag geplaatste kandidaten alsnog een zetel krijgen. Maar dat gebeurt slechts in een enkel geval: de voorkeursdrempel is relatief laag maar blijft een drempel. Bovendien is de opkomst onder allochtone kiezers, die vaak een voorkeur hebben voor kandidaten van dezelfde herkomst, gemiddeld laag.

5 Het is belangrijk om bovendien te kijken hoe partijen hun rol als poortwachters vervullen. Het lijkt er namelijk op dat de hechtheid en de sterke mobilisatie van de Turkse gemeenschap tegen politici van Turkse herkomst kan werken: om onder anderen de schijn van clientelisme te voorkomen zijn politieke partijen huiverig om politici met sterke contacten met de gemeenschap op de lijst te plaatsen (Michon & Vermeulen, te verschijnen). Ook uit de gegevens in deze fact sheet blijkt dat het behalen van stemmen en de steun van een breed netwerk niet samenhangen met electoraal succes en vooral politieke macht. 5 Literatuur Alba, R. & N. Foner (2009), Entering the Precincts of Power, Do National Differences Matter for Immigrant Minority Political Representation? in J. Hochschild & J. H. Mollenkopf (eds), Bringing Outsiders in, Transatlantic Perspectives on Immigrant Political Incorporation, Ithaca: Cornell University Press, pp Bird, K., T. Saalfeld & A. Wüst (eds) (2011), The Political Representation of Immigrants and Minorities, Voters, parties and parliaments in liberal democracies, New York: Routledge. Bloemraad, I. (2010), The Comparative Success of Minority and Immigrant-Origin Representatives, paper gepresenteerd tijdens de Economic and Social Research Council Seminar, Manchester, 29/01/2010. Dagevos, J. (2008), Dubbele nationaliteit en integratie, Den Haag: SCP. Fennema, M. & J. Tillie (2001), Civic Community, Political Participation and Political Trust of Ethnic Groups, Connections 24 (1), pp FORUM (2012), Nieuwe Nederlanders Tweede Kamerverkiezingen 2012, FORUM Opiniepeiling 23 augustus 2012, Utrecht: FORUM. van der Heijden, T. & A. van Heelsum (2010), Opkomst en stemgedrag van migranten tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010, Amsterdam: Instituut voor Migratie en Etnische Studies. Kiesraad (2012), Uitslag van de verkiezing van de leden van de Tweede Kamer van 12 september 2012, Kerngegevens, Kiesraad: Den Haag. Michon, L. & F. Vermeulen (te verschijnen), Explaining Different Trajectories in Immigrant Political Integration: Moroccans and Turks in Amsterdam, West European Politics. Michon, L. & J. Tillie (2011), Voter turnout among immigrants and visible minorities in comparative perspective. The Netherlands, in K. Bird, T. Saalfeld & A.M. Wüst (eds), The political representation of immigrants and minorities. Voters, parties and parliaments in liberal democracies, New York: Routledge, pp Pro Demos (2010), Allochtonen in de politiek, Amsterdam: Pro Demos. Colofon Oudezijds Voorburgwal GL Amsterdam Telefoon Fax algemeen@os.amsterdam.nl Auteurs: Hadewych Marinissen Laure Michon januari 2013 Noten 1 Bloemraad (2010) berekent de representatie-index op basis van het aandeel allochtonen parlementsleden (dan wel leden uit een specifieke groep) en het aandeel in de bevolking. 2 Ook in andere Europese landen maken allochtone kiezers minder vaak de gang naar de stembus dan autochtonen (Bird et al., 2011). 3 We kijken in deze fact sheet niet naar kandidaten die als regionale lijstduwers op de partijlijsten stonden andere kandidaten hebben de voorkeurdrempel ook overschreden, maar slechts één van hen is dankzij voorkeurstemmen in de Tweede Kamer gekozen, namelijk Omtzigt van het CDA (Kiesraad, 2012). 5 In een aantal gemeenten is het aandeel Turkse en Marokkaanse inwoners hoger: in Zaanstad is 7,6% van de inwoners van Turkse herkomst en in Gouda is 9,4% van Marokkaanse herkomst. Het gaat hierbij echter om veel kleinere groepen inwoners dan in de G4. 6 Alleen personen van 18 jaar en ouder met de Nederlandse nationaliteit hebben stemrecht bij de Tweede Kamerverkiezingen. Dit geldt voor een ruime meerderheid van de personen van Turkse en Marokkaanse herkomst (CBS Statline; zie ook Dagevos 2008). In Amsterdam heeft 76% van de inwoners van Turkse herkomst en 81% van de inwoners van Marokkaanse herkomst de Nederlandse nationaliteit. 7 In Rotterdam zijn er juist veel bestuurders van Turkse komaf. Het zou interessant zijn om beide steden nader te vergelijken op dit punt.