Vrouwen in de politiek geactualiseerde versie, januari 2011

Transcriptie

1 Vrouwen in de politiek geactualiseerde versie, januari 2011 Bij de landelijke verkiezingen in juni 2010 zijn er 61 vrouwen in het parlement gekozen, zes meer dan bij de verkiezingen van 2003 en van Hoe zit dit bij andere verkiezingen? In dit dossier vindt u informatie over de deelname van vrouwen in de Nederlandse politiek. Traditiegetrouw onderzoekt het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) na elke verkiezing hoeveel vrouwen erin geslaagd zijn een zetel te behalen als volksvertegenwoordiger, respectievelijk in een politieke functie te worden benoemd. Hoeveel vrouwen zijn er gekozen: in de gemeenteraden, waterschapsbesturen, provinciebesturen, Eerste en Tweede Kamer, het Europees Parlement? Hoeveel vrouwen zijn er als minister, staatssecretaris, burgemeester of wethouder benoemd? Wat zijn de streefcijfers van de overheid? Zijn die gehaald? Hoe doet Nederland het in vergelijking met andere landen? Stemrecht Sinds 1919 hebben in Nederland vrouwen actief en passief stemrecht. Ze mogen hun stem uitbrengen (actief) en ze mogen zich kandidaat stellen (passief) op lokaal, provinciaal, landelijk en Europees niveau. Finland is het eerste Europese land waar vrouwen stemrecht kregen, dat was in Na de Eerste Wereldoorlog volgden andere landen zoals Duitsland, Luxemburg, Zweden en Oostenrijk. Maar in Frankrijk kregen vrouwen pas stemrecht in 1944, in België in 1948 en in Portugal in Streefcijfers De Nederlandse overheid vindt het belangrijk dat vrouwen vertegenwoordigd zijn in politieke functies. Achtereenvolgende regeringen hebben streefcijfers vastgesteld om het aandeel vrouwen in de politiek te verhogen. Het kabinet-balkenende II heeft in december 2005 de laatste streefcijfers vastgelegd in het Meerjarenbeleidplan Emancipatie Hiermee stimuleert de regering dat politieke partijen meer vrouwen op verkiesbare plaatsen zetten bij verkiezingen. Het doel is om meer vrouwen voor te dragen voor benoeming als minister, staatssecretaris, burgemeester, wethouder of commissaris van de koningin. Ook de vrouwen zelf worden gestimuleerd om zich kandidaat te stellen. Hoe staat het er in 2010 voor na de verkiezingen voor resp. het Europees Parlement (2009), de gemeenteraden en de Tweede Kamer (beiden in 2010)? En hoe verhouden de jongste cijfers zich tot de streefcijfers? De stand van zaken: 1

2 Functie Situatie na laatste verkiezingen 2010, 20% Streven voor % Kabinet (ministers en staatssecretarissen) (2007: 41%) Europees Parlement 38% (2009) 50% Eerste Kamer 35% (2007) 50% Tweede Kamer 41% (2010) 50% Provinciale Staten 36% (2007) 50% Gedeputeerde Staten 30% (2007) 50% Burgemeesters 20% (2010) 40% Gemeenteraden 26% (2010) 45% Commissaris der koningin 8,5% (2010) 30% Waterschapsbesturen 19% (2008) 30% Tussen twee verkiezingen in veranderen de cijfers, na de coalitievorming en door tussentijds aftreden, resp. doorstromen. Om de cijfers te kunnen vergelijken, wordt als peildatum vastgehouden aan het resultaat van de opeenvolgende verkiezingen. Vrouwen in de lokale politiek Raadsleden Raadsleden worden gekozen. In maart 2010 zijn er 431 gemeenten in Nederland en 9382 gemeenteraadszetels. Bij de gemeenteraadverkiezingen van maart 2010 is het aandeel gekozen vrouwen op hetzelfde peil gebleven als in 2006: 26%. Daarmee is het streefcijfer voor 2010 (45%) lang niet gehaald. Het percentage vrouwen ligt al enkele verkiezingen achter elkaar rond de 25%. Het percentage vrouwen in de raden van de grote steden is hoger. In de vier grote steden, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, zijn er samen 180 raadsleden, daarvan zijn er 68 vrouw, dat is 38% (in 2006: 41%). In de G31 ligt het aandeel vrouwen op 33%. Hoe groter de gemeente des te hoger is het percentage vrouwen. Opvallend is het teruglopend percentage vrouwen in de grote gemeenten. Vijf gemeenten in Nederland hebben helemaal geen vrouwen in de raad. Naar grootte van de gemeente inwoners x 1000 aantal gem. raadsleden vrouw % 2010 % 2006 minder dan plus Nederland

3 Naar provincies Provincie gemeenten raadsleden vrouw %2010 %2006 Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Flevoland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Brabant Limburg Nederland Verdeeld naar politieke partijen In 2010 is het percentage vrouwelijke raadsleden per politieke partij als volgt: Partij Aantal raadsleden % vrouwen CDA PvdA GroenLinks D ChristenUnie SGP SP Lokaal & Overig Bron: Burgemeesters Burgemeesters worden benoemd. Van de 430 burgemeesters is op 1 november % vrouw. Het aandeel vrouwen is de afgelopen jaren nauwelijks gewijzigd. In 2002 was het 19,4%, in ,5%. Vermoedelijk komt dit omdat de gemeenteraad grotere invloed heeft op wie er burgemeester wordt. De burgemeester wordt formeel benoemd door de minister maar die heeft minder rechtstreekse invloed. De minister heeft dan ook minder invloed op het aandeel vrouwen. Het streefcijfer van 40% in 2010 is lang niet gehaald. Hoe groter de gemeente is (met uitzondering van de zes gemeenten met minder dan 5000 inwoners) des te lager is het aandeel van vrouwelijke burgemeesters. In de 25 grootste gemeenten zijn er slechts drie vrouwelijke burgemeesters. 3

4 Naar grootte van de gemeente Inwoners x 1000 Aantal gem. vrouw % minder dan ,5 plus Nederland % Naar provincies Provincie Gemeenten vrouw % Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Flevoland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Brabant Limburg Naar politieke partij Partij totaal vrouw % CDA ChristenUnie D GroenLinks PvdA SGP Friese Nationale Partij Lokale partij Partijloos De cijfers geven de stand per november 2010 weer. 4

5 Wethouders Wethouders worden benoemd door politieke partijen. Het aandeel vrouwelijke wethouders stijgt heel langzaam. In 2002 was dit 16%, in ,7% en in %. In 2010 is het aandeel vrouwelijke wethouders gestegen naar 19,5%. PROVINCIE gemeenten % Vrouwelijke wethouders Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Flevoland 6 16 Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Brabant Limburg Nederland ,5 Bron wethouders : Vrouwen in waterschapsbesturen Na de waterschapsverkiezingen van 2008 is voor de eerste keer door het IPP onderzocht hoeveel vrouwen in de besturen zitten. Van de 26 Dijkgraven is er één vrouw, van de algemene bestuursleden is 18,6% vrouw, van de dagelijkse bestuursleden is 13,4% vrouw. Vóór de verkiezingen van 2008 was het aandeel vrouwen in de algemene besturen 17,9%, in de dagelijks besturen 14,4%. Het streefcijfer voor 2010, 30%, is lang niet gehaald. Vrouwen in provinciebesturen Provinciale Staten De leden van de Provinciale Staten worden gekozen. Het aantal leden is in 2007 omlaag gegaan van 764 naar 564. Men zou verwachten dat het aantal vrouwen dat in 2007 in de Provinciale Staten is gekozen overeenkomstig minder zou worden. Dat blijkt niet zo te zijn. Vóór de verkiezingen van 2007 zaten er 210 vrouwen in de staten, na de verkiezingen 201. Verhoudingsgewijs is het aandeel vrouwen gestegen van 27% naar 36%. Na de verkiezingen zijn er 191 minder mannen in de Staten gekomen. Het streefcijfer van 2010, 50%, is niet gehaald. Provincie Leden Vrouw % Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland

6 Flevoland Utrecht Noord Holland Zuid-Holland Zeeland Brabant Limburg Totaal % % Partij Leden Vrouw % CDA PvdA SP ChristenUnie GroenLinks SGP D Partij voor de Dieren Friese Nationale Partij Gedeputeerde Staten Gedeputeerden worden door partijen benoemd. Het aantal gedeputeerden is na de verkiezingen gelijk gebleven: 69. Het aantal vrouwen is gestegen van 15 naar 21, oftewel van 22% naar 30%. De provincie Friesland loopt op kop met 60% vrouwelijke gedeputeerden; alleen de provincie Zeeland heeft geen vrouwen in de Gedeputeerde Staten. Provincie Leden Vrouw % Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Flevoland Utrecht Noord- Holland Zuid Holland Zeeland Brabant Limburg

7 Verdeeld naar politieke partijen Partij leden vrouw % CDA PvdA Christen Unie GroenLinks SGP Commissaris van de koningin In 2010 zijn er twee nieuwe commissarissen van de koningin benoemd, in Brabant en in Noord-Holland. Beiden zijn man. In november 2010 is er één vrouwelijke commissaris, in Zeeland. Dit is 8,5%. Het streefcijfer voor 2010 is 30%. Vrouwen in de Tweede Kamer 2010 Er zijn bij de verkiezingen in juni vrouwen in het parlement gekozen, dat zijn er zes meer dan bij de verkiezingen van 2003 en van vrouwen betekent dat er 40,6% vrouwen in het parlement komen. Twee vrouwen zijn dankzij voorkeurstemmen in de Tweede Kamer gekozen. Met deze uitslag komt Nederland op de zesde plaats van de wereldranglijst van het aandeel vrouwen in de parlementen. Welke landen staan boven Nederland? Rwanda met 56% vrouwen, Zweden 46%, Zuid-Afrika 44,5%, Cuba 43% en IJsland 43%. Verdeeld naar partijen: Partij Zetels Vrouwen % CDA PvdA SP , PVV GroenLinks ChristenUnie D Pvd Dieren SGP Totaal Vrouwen in de Eerste Kamer 7

8 Op 29 mei 2007 heeft de verkiezing voor de Eerste Kamer plaats gevonden, een getrapte verkiezing, de leden van de Provinciale Staten kiezen de Eerste Kamer. In de Eerste Kamer zijn 26 vrouwen gekozen. Daarmee gaat hun aandeel van 29% in 2003 naar 35%. Het streefcijfer van het Meerjarenbeleidplan 40% vrouwen in de Eerste Kamer in 2004, 50% in 2010, is daarmee niet gehaald. Fractie leden Vrouw CDA 21 6 PvdA D SP 12 4 GroenLinks 4 2 ChristenUnie 4 1 SGP 2 0 LPF 0 0 Onafhank.Senaatsfrac tie 1 0 Partij vd Dieren 1 0 Totaal = 35% = 29% Vrouwen in de regering Op 14 oktober 2010 stond het kabinet-rutte met Koningin Beatrix op het bordes: twaalf ministers, negen mannen en drie vrouwen. Niet op het bordes maar wel onderdeel van het kabinet zijn de acht staatssecretarissen: zeven mannen en een vrouw. Het streefcijfer van het Meerjarenbeleidsplan Emancipatie voor het aandeel vrouwen in het kabinet was voor %. Dit is niet gehaald, het kabinet-rutte blijft steken op 20%. In 2007 was het percentage vrouwen in het kabinet 40,7%. Verdeeld naar de regeringspartijen ziet het er als volgt uit: Partij Ministers Waarvan Staatssecretarissen Waarvan % vrouw vrouw % CDA % Totaal % 8

9 28 Jaar Diversiteit in het Kabinet Onderstaande tabel geeft een overzicht van het aandeel vrouwen in de afgelopen 28 jaar in de achtereenvolgende kabinetten-lubbers, -Kok, -Balkenende en het huidige kabinet-rutte. Kabinet Periode Samen stelling Lubbers I Lubbers II Lubbers III Kok I Kok II Balkenende I CDA CDA CDA PvdA PvdA D66 PvdA D CDA LPF II CDA D66 III CDA IV CDA PvdA CU Totaal aantal ministers Waarvan vrouw Staatssecretarissen Waarvan vrouw Rutte CDA n.b. Cijfers bij aantreden van het Kabinet. % vrouwen Vrouwen in het Europees Parlement Nederland heeft 26 leden in het Europees Parlement. Na de verkiezingen van 2009 zijn er 16 mannen en 10 vrouwen naar Brussel afgevaardigd. Partij Aantal leden Waarvan vrouw PvdA 3 2 CDA GroenLinks 3 1 SP 2 1 PVV 5 1 D SGP 1 0 ChristenUnie 1 0 Totaal 26 10= 38% In de vorige periode had Nederland 44% vrouwen in het Europees Parlement. 9

10 Invloed van politiek stelsel op aandeel vrouwen in parlement Top 10 van landen met het hoogste percentage vrouwen in het parlement Nr Land % vrouwen 1 Rwanda 56,3 2 Zweden 45 3 Zuid Afrika 44,5 4 Cuba 43,2 5 IJsland 42,9 6 Nederland 40,7 7 Finland 40 8 Noorwegen 39,6 9 België 39,3 10 Mozambique 39,2 Bron: Hoe komt het dat in het ene land veel meer vrouwen in het parlement zitten dan in het andere land? Waarom staan landen als de Engeland (22%), Frankrijk (18,9%,) en Verenigde Staten (16,8%), niet in de top 10, zelfs niet in de top 50? Het kiesstelsel en het hanteren van quota hebben grote invloed. Kiesstelsel In Nederland hebben we het systeem van evenredige vertegenwoordiging. Dit betekent dat het totaal aantal stemmen dat een partij in het land behaalt bij verkiezingen bepaalt hoeveel zetels die partij krijgt. In verschillende landen is er een meerderheidsstelsel. De partij die in een bepaald gebied (een kiesdistrict) de meerderheid van de stemmen haalt, of - in sommige landen - de meeste stemmen haalt, mag haar vertegenwoordiger(s) naar het parlement sturen. De verliezende partijen blijven met lege handen achter. In een meerderheidsstelsel willen de partijen altijd hun beste man (!) boven aan de lijst hebben. In zo n kiesstelsel is het moeilijker voor vrouwen, allochtonen en nieuwe partijen om in het parlement te komen. Frankrijk, de Verenigde Staten en Engeland hebben een meerderheidsstelsel. Alle landen in de bovengenoemde top 10 hebben het stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Quotasysteem In dit systeem worden voor de verkiezingen afspraken gemaakt hoeveel plaatsen op de lijst worden vastgesteld voor vrouwen. Dit kan een aantal zijn, bv. 30 vrouwen, of een percentage, bv. 30%. Dergelijke afspraken kunnen ook gemaakt worden voor allochtonen of andere groepen die ondervertegenwoordigd zijn in politieke functies. Dit kan in de wet geregeld worden. Het komt ook voor dat partijen quota stellen. Jarenlang hebben de Scandinavische landen en Nederland bovenin de top 10 gestaan. In deze landen zijn er partijen die een quotasysteem hanteren. De laatste jaren zijn er landen uit Afrika en Latijns Amerika in de top10 terecht gekomen. Dit is het gevolg van het hanteren van quota bij de parlementsverkiezingen. 10

11 Conclusie Het wil nog niet vlotten met het aandeel vrouwen in de politiek. Op alle niveaus gaapt er een groot gat tussen de streefcijfers voor 2010 en de werkelijkheid in Op regeringsniveau is er sprake van een grote achteruitgang. Op lokaal niveau, in de gekozen gemeenteraden en bij de benoemde burgemeesters en wethouders, blijven de cijfers al jaren op gelijk, laag, niveau. Er is slechts één vrouwelijke Commissaris van de Koningin. Hoewel in de nieuwe Tweede Kamer van 2010 een record aantal vrouwen is gekozen liggen we ook hier achter op het schema, 40,6% vrouwen in plaats van de beoogde 50%. Lisette Dekker, 1 januari 2011 Instituut voor Publiek en Politiek l.dekker@publiek-politiek.nl 11