De republiek in de tijd van de vorsten

Transcriptie

1 De republiek in de tijd van de vorsten De Nederlanden was lang een lappendeken van losse gebieden. In 1648 werd bij de Vrede van Münster de nieuwe Republiek officieel erkend als zelfstandige natie (staat). Nederland was eerst onderdeel geweest namelijk van het Hertogdom Bourgondië. We gaan het in deze periode voornamelijk hebben over de tijd van : De Republiek. Hoofdstuk 1: Hertogdom Bourgondië Aan het einde van de middeleeuwen roerde er een 100 jarige oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Deze oorlog eindigde in De vorsten werden gekozen door middel van erfopvolging. Verder maakten ze gebruik van het leenstelsel. Normandië veroverde Engeland. Normandië werd daarmee onderdaan van de Franse koning.* Als het Franse koningshuis als het ware uitsterft beweert Engeland erfgenaam te zijn van de troon. Huwelijken werden in deze tijd voornamelijk gesloten met een politiek doel. Bourgondië had zichzelf een beetje een aparte positie toegekend. Het was een Hertogdom aan de noordoost kant van Frankrijk met vele verworven rijkdommen. Het was hiermee zelfs het rijkste gebied van Europa. Door huwelijken te sluiten die een politiek doel hadden was de hertog van Bourgondie in staat zijn hertogdom ook een stukje naar Nederland uit te breiden. Filips de Goede heeft in Nederland vooral Vlaanderen en Brabant verworven. Dit waren toen ter tijd de meest welvarende gebieden van Europa. Hij heeft (voor die tijd moderne) bestuursvormen ontwikkeld. Elk zelfstandig gewest had een eigen Statenvergadering. Hierin hadden de adel, de geestelijkheid en de burgerij het voor het zeggen. Filips riep op een gegeven moment de gewesten om mee te doen aan een kruistocht tegen de mohammedanen in Jeruzalem. Alle Statenvergaderingen van de gewesten kwamen bij elkaar om hierover te overleggen. Dit is de eerste vergadering van de staten Generaal. Ze besluiten dat de kruistocht niet doorgaat. Filips de goede wordt opgevolgd door Karel de Stoute. Karel de Stoute wil, net als Karel de Grote, zijn rijk verdelen

2 in drieën met in het midden een middenrijk. Hij wilde dus als het ware het oude middenrijk, Lotheringen, herstellen. Hij streefde een groot koninkrijk en een grootste titel en een centraler bestuur met minder zelfstandigheid voor de gewesten. Dit gebeurde ook. De macht werd in de rijke en economisch belangrijke Lage landen gevestigd. Karel probeerde zijn macht nog meer uit te breiden met militaire middelen. Bij de slag van Nancy ziet hij dat zijn leger aan het verliezen is en vlucht. Tijdens zijn vlucht komt hij om. Zijn dochter, Maria van Bourgondie krijgt te maken met opstanden in de gewesten onder haar gezag. Karel had ook vijanden en ook daar krijgt ze mee van doen. Ook had ze moeite erkent te worden als zijnde hertogin. Ze was namelijk twintig jaar en had geen man. Door de gewesten privileges te verlenen, het Groot Privilege, gingen ze haar erkennen. In dat Groot Privilege wordt precies de macht van de Hertogin in de verschillende gewesten beschreven. De gewesten werden vooral zelfstandig. Dit was al best democratisch, zou je kunnen zeggen. Maria trouwde met Maximiliaan de Eerste, kroonprins van het Heilige Roomse Rijk. Het Heilige Roomse Rijk werd door Habsburgers bestuurd. Wenen was hiervan de hoofdstad. Maria overleed toen ze van het paard viel. Maximiliaan werd Hertog. Nu werd ook het Bourgondische hertogdom door Habsburgers bestuurd. Dit hoorde echter niet direct bij het Heilige Roomse Rijk. Maria had wel samen met Maximiliaan nog een zoon gekregen, Filips de Schone. Hij trouwde met de dochter van de Spaanse koning (waar net een deel van Zuid Amerika aan was toegevoegd). Johanna en hij trouwden en werden op slag verliefd op elkaar. Ze trouwden zelfs al eerder in het geheim en trouwden daarna nog eens voor het publiek. Ze waren nu allebei erfgenaam van Bourgondie, het Heilige Roomse Rijk én het Spaanse rijk. De hoofdzetel van het Bourgondische hertogdom was in Brussel (Maximiliaan). In 1500 wordt het kind van Johanna en Filips geboren in Gent, Karel de vijfde. Als Filips de Schone komt te overlijden is Johanna zo verdrietig dat ze helemaal gek wordt. Ze wordt daarom nu ookwel Johanna de Waanzinnige genoemd. Hoofdstuk 2: Karel de vijfde en de Reformatie Karel de vijfde was de machtigste van zijn tijd. Hij was door keurvorsten gekozen als keizer van het Heilige Roomse Rijk. Er waren nog wel allemaal aparte vorsten onder hem die in een eigen gebied heersten. Hij is wel alleenheerser in het koninkrijk Hongarije en Oosterijk. (In 1870 wordt de lappendeken in Duitsland tot eenheid verklaard.) De rijkdom en macht die Karel de vijfde bezat kwam met name door zilver dat gewonnen werd in Zuid Amerika. Hiervan was overvloed. Hierdoor kon hij grote legers en soldaten betalen. Er was veel onrust in de katholieke kerk in die tijd. De kerk was toentertijd de machtigste instantie in Europa. Deze instantie wordt als corrupt ervaren. Er werden namelijk zomaar aflaten verkocht aan de mensen die hiervoor betaalden. Alle kunstwerken in de kerken in Rome zijn hier onder anderen van betaald. Luther is hier erg op tegen en spijkert in 1517 de 95 stellingen op de deur in de kerk van Wittenberg. Deze stellingen gaan als een lopend vuurtje door het land omdat de boekdrukkunst net is uitgevonden.

3 In 1521 wordt Karel de vijfde keizer van het Heilige Roomse Rijk. In Worms roept hij Luther voor zich. Luther krijgt een vrijbrief om te komen. Hij neemt echter zijn woorden niet terug en als hij weggaat wordt hij vogelvrij verklaart. Frederik de Wijze sluit hem op uit bescherming. In de tijd dat Luther hier vast zit vertaald hij de Bijbel in het Duits. Door de boekdrukkunst wordt ook dit super snel verspreid. Luther is van mening dat er geen priesters moeten zijn en ook geen heiligen of beelden. Elke gelovige moet volgens hem het recht hebben zelf zijn eigen geloof uit de Bijbel te halen. hij verandert zijn standpunt als er in Duitsland een grote boerenopstand komt. Luther houd niet van sociale onrust en bedenkt dat het beter is als elke vorst voor een bepaald gebied de religie mag bepalen. Vervolgens zijn er vele oorlogen in Duitsland onder de vorsten, de ene katholiek en de ander protestants. In 1555 wordt de Vrede van Augsburg gesloten. Er wordt dan officieel vastgelegd dat er een einde komt aan de oorlog en ook dat degene van wie het gebied is de godsdienst mag bepalen. Cujus Regio, Eius Religio. Gelijk met Luther is Calvijn in Frankrijk tegen de corruptie van de kerk en de verdere idealen. Hij heeft theologie gestudeerd en vlucht door zijn protestantse ideeën naar Zwitserland (Basel). Hij is het in grote lijnen met Luther eens betreft de religie. Echter vind hij wel nog steeds dat mensen zelf vanuit de Bijbel mag kiezen hoe ze geloven en ook een eigen dominee mogen kiezen. Hij vind dat de vorst daarin geen rol mag hebben. De mensen moeten wat dat betreft juist wel tegen de heersers in opstand komen. De calvinisten geloven dan ook in de predestinatie, dat god alles al voor je heeft uitgestippeld, ook het lot betreft hel en hemel. Ook moest je volgens hen sober leven. Calvinisten denken dus bij voorbaat al dat je helemaal geen zonden mag begaan als je een plekje in de hemel wil. In de tijd van Karel de vijfde had Calvijn, vooral in de Nederlanden, veel aanhang omdat de bevolking juist wel in opstand wilde komen. Deze omslag in kerkelijke geschiedenis wordt ook wel de Reformatie genoemd. Karel de vijfde werd in 1515 heerser van de Nederlanden die toen uit 17 gewesten bestond met eigen statenvergaderingen. Die vergaderingen bestonden uit de adel, de geestelijken en de burgerij. Hij voegde ook nog een aantal gewesten toe. In 1543 werden alle gebieden van het huidige Nederland verenigd. Ervoor waren het dus nog minder gewesten. Nog steeds is er in de Nederlanden sprake van veel privileges. In ruil voor belasting kregen steden grote mate van zelfbestuur voor de steden. Bv stadsmuur en stadsrechten, ook eigen rechtspraak. Als de vorst bealsting wilde heffen moest hij dat in de vorm van een bede doen. Die bede kon gewijgerd worden. Karel de vijfde wilde centralisatie met Brussel als hoofdstad waarvan uit dan de Nederlanden bestuurd zou worden. Hij stelde drie Collaterale Raden in: De Raad van Staten: raad waarin de adel zat als adviesorgaan die verschillende gewesten vertegenwoordigten. Geheime raad: voor meer rechtgelijkheid. Hiering zaten geleerden en deskundige ambtenaren Raad van Financien

4 De laatste twee zorgden voor de uitvoering van alles wat besloten werd en de eerste werd als adviesorgaan gebruikt. In 1523 vonden de eerste executies plaats van hen die protestants waren. Willen van Oranje werd in Duitsland geboren. Hij was zoon van de graaf van Nassau.Hij orf ook het gebied Orange. Ook erfde hij van zijn neef Breda. Echter was Willem luthers opgevoed en was dit een katholiek gebied. Hij moest dus katholiek worden. Op elfjarige leeftijd werd hij weggehaald bij zijn ouders en in het katholieke gezin van Karel de vijfde opgevoed samen met de zoon van Karel, Filips de tweede. Filips was nog strenger in het geloof dan zijn vader, hij wilde het liefst monnik worden. Willem was juist heel verdraagzaam en tolerant. De executies van Karel de vijfde gingen onderhand door. De adel was het hier ook helemaal niet met de executies eens. In 1555 treedt Karel de vijfde af. Zijn broer Ferdinand had namens hem onderhandelt met het protest in Augsburg. Willem van Oranje is de vertrouweling van Karel de vijfde, meer zelfs dan Filips de tweede. De keizerkroon gaat naar Ferdinand. Van het Habsburgse rijk is verdeeld in het Spaanse deel, waar Filips de tweede heerst (Madrid), en het Oosterijkse deel, waar Ferdinand heerst (Wenen). Dus: De onrust en onvrede binnen de katholieke kerk met ideeen van Calvijn, Luther en Erasmus, de leiders van de reformatie, die ideeen werden door de boekdrukkunst verpreid. Karel de vijfde was 17 jaar toen hij met Luther geconfronteerd werd. In Duitsland was Maximiliaan nog heerser. Het eerste gebied dat Karel opnam was het hertogdom van Bourgondie op 15 jarige leeftijd. Zijn opa in Spaneje was namens hem regent in Spanje. Ferdinand ging dood in 1516 en dus nam hij het koningsschap van spanje over. In 1518 krijgt hij van Maximiliaan het Heilige Roomse Rijk. In 1521 roept hij Luther voor zich bij de Rijksvergadering in Worms. Hij wordt opgeroepen om zijn stellingen te herroepen. Dit doet hij niet en zegt niet anders te kunnen. Hij wordt vogelvrij verklaart en in de ban gedaan. Dan wordt hij opgesloten ter bescherming. Luther vertaald dan de bijbel in het Duits. Er breekt in Duitsland ondertussen een oorlog uit tussen de vorsten van verschillende vorstendommen. Zij sluiten zich aan bij de protestanten of de katholieken en dit zorgt voor onrust. Dan volgt de vrede van Augsburg: Wiens regio, diens godsdienst. Karel de vijfde wordt dus in 1515 in de Nederlanden keizer. Doelen: Centraliseren met één hoofdstad 3 collaterale raden: Raad van Staten: adviesorgaan vd regering bestaand uit adel Geheime raad: vooral rechtsgeleerden en ambtenaren (kan je ontslaan) Raad van Financien In 1521 waren er in Antwerpen boekverbrandingen. In 1523 was in Brussel de eerste officiele ketterexecutie (ong 1200 mensen). De kreten die door Karel de vijfde werden afgekondigd voor vervolging van de ketters heette bloedbanken. Ook werd de inquisitie in het leven geroepen. Dit was een rooms katholieke rechtbank als het ware. Iemand werd dan ketter verklaard als deze persoon van de rooms katholieke godsdienst afweek. De heerser moest dan de verbrandingen naar opdracht van de katholieke kerk uitvoeren.

5 Hoofdstuk 3: Economie en Maatschappij in de Nederlanden ( ) Vlaanderen en Brabant waren al vóór 1450 de meest welvarende kerngebieden van Nederland en was het dichtstbevolkte gebied in Europa. Gent, Brugge, Antwerpen en Brussel waren daarin het belangrijkst. 1/3 van de bevolking leefde in de steden. Brugge en Gent hadden enorme handelsnetwerken tot ver in Italie en in de Oostzeegebieden. Daar had je al zogenaamde Hanzesteden. Ongeveer rond 1500 begon Antwerpen als handelsstad op te komen. Dit heeft te maken met de Portugese ontdekkingsreizigers in de Molukken die specerijen hebben ontdekt en dit overnemen van de Arabische tussenhandel. Zij kiezen Antwerpen als grootste markt om hun spullen te verhandelen en het wordt de grootste wereldhandelsstad. Holland was na Vlaanderen en Brabant het dichtstbevolkte gebied. Daar leefde maar liefst 1/2 van de mensen in de steden. Het was daar zo verstedelijkt omdat de grond er laag is en daardoor vervening ontstaat. Hierdoor kon er weinig graanverbouw plaatsvinden en gingen ze zich voornamelijk met de visserij, handel en nijverheid bezig houden. Omdat er dus geen graan is gaan ze graan importeren vanuit het Oostzeegebied. Dit wordt ookwel de Moedernegotie genoemd. Dit nam een enorme vlucht. Rond 1500 varen er honderden schepen tussen die twee gebieden. Er ontstond een overvloed aan graan omdat er meer graan geïmporteerd werd dan er nodig was. Gelukkig was er op een heleboel plekken in Europa ook graan nodig. De Nederlanden exporteerde naar die gebieden ook veel graan, o.a. naar Italie en Spanje. Ook werd er veel hout naar de Nederlanden geïmporteerd voor het bouwen van schepen. Op basis van de graanhandel werd de welvaart in Nederland zo beter. Rond 1530 was de Hollandse vloot zelfs een stuk groter dan de vloten van Engeland en Frankrijk samen. Hierdoor werd de machtspositie sterker.vooral Amsterdam nam hierin het voortouw. In 1560 had Amsterdam inwoners en dit maakte Amsterdam een van de grootste steden in de Nederlanden. Holland stond bekent omdat ze zo bedreven waren in de waterhuishouding. Ze bouwden onder anderen watermolens waarmee polders gevormd konden worden. Zo werden vruchtbare akkers en weilanden beschikbaar gemaakt. Hierdoor had de adel zich in Holland nooit sterk ontwikkeld. Hierom was het feodale systeem er ook niet of nauwelijks toegepast. Boeren kregen zo de mogelijkheid om luxe landbouwproducten te verbouwen zoals vee, tuinbouwproducten en gewassen voor de nijverheid. Bijvoorbeeld hennep voor touw en zeilen, vlas voor linnen kleding en ook voor touwen, lijnzaad voor de olie en verf die je eruit maken kan, koolzaad voor de olie in lampen en voor zeep. De opbrengsten waren nu niet alleen maar voor de zelfvoorziening maar ook voor de handel. Dit zorgde ervoor dat Holland met Vlaanderen en Brabant een heel welvarend gebied geworden was. De Nederlanden werd hiermee zelfs het rijkste gebied boven de Alpen. Bovendien was het bestuur van Holland een van de meest autonome van alle gewesten. Dit omdat ze zoveel belasting opleverden voor de vorst. Ze kregen daarvoor privileges terug, o.a. zelfbestuur. Oorzaken dat Antwerpen zo n wereldhavenstad werd: Rond 1500 was dit de beste plek voor de Portugezen om spullen te verhandelen. De paus heeft immers de aarde in een deel voor de Portugezen en een deel voor de Spanjaarden verdeeld. In Lissabon was geen traditie van handel maar in Antwerpen wel. MOEDERNEGOTIE: import van graan vanuit de oostzee gebieden.

6 Karel de vijfde / \ Ferdinand Oostenrijk Filip Spaans (oa NL) Hoofdstuk 4: De opstand in de Nederlanden Karel de vijfde treedt af in Filips de tweede, zijn zoon, volgt hem op. Hij is nog fanatieker dan zijn vader met het vervolgen van ketters. Alles wordt dan ook verhevigd met hem als nieuwe vorst. Hierdoor zijn velen het hier met hem over oneens. Zo ook Willem van Oranje. Willem had namelijk aan beide kanten goede contacten. Na drie jaar regeren in de Nederlanden vertrekt Filips de tweede naar Madrid en gaat hier wonen. Hij vind de Nederlanden te koud. Hij geeft zijn halfzus, Margaretha van Parma voogdij over het land. Willem van Oranje benoemd hij dan ook tot stadhouder. Filips de tweede blijft desondanks heersen in Nederland en alles moet met hem worden overlegd als het de Nederlanden betreft. Margaretha moet hem in alles gehoorzamen. Karel de vijfde trekt zich na zijn aftreden in een klooster terug. Als hij komt te overlijden laat Filips voor zijn vader een hele graftombe, el Escorial, maken. Filips bleef hoge belastingen heffen. Voor de colaterale raden had hij een bisschop benoemd die nog fanatieker was dan Filips zelf. In 1566 loopt de spanning pas echt hoog op als er een misoogst in de oostzee gebieden plaatsvindt. Hierdoor ontstaat er hongersnood. Graanhandelaren speculeren en willen woekerwinsten behalen (hoe minder beschikbaar hoe hoger de prijs). De opstand in de Nederlanden was tegen de rijken als armoede opstand en tegen de koning en de katholieken. 5 april 1566 gaan afgevaardigde edelen naar Brussel en bieden aan Margeretha van Parma het Smeekschrift aan. Ze vragen hiermee aan haar te stoppen met het vervolgen van protestanten. Deze edelen worden geuzen genoemd. Dit werd eigenlijk als een soort denigrerende uitspraak bedoeld. Later namen ze zelf de naam aan. Margeretha geeft gehoor aan hun vraag en legt de vervolgingen stil. Allemaal calvinisten die lang ondergronds leefden komen tevoorschijn. Er komen Hagenpreken, preken in het openbaar omdat er voor de protestanten geen kerken zijn. In Steenvoorden staat er een oude kerk leeg. Als het op een dag heel erg regent nemen de protestanten de kerk in en slopen de beelden eruit. Dit was op 10 augustus 1966 en hiermee begint ook de beeldenstorm. Deze verplaatst zich als een lopend vuurtje. Velen die vernielen komen uit Antwerpen, voornamelijk jongeren. Filips de tweede is natuurlijk woest als hij dit alles te horen krijgt. Hij stuurt de hertog van Alva naar de Nederlanden en geeft hem de opdracht hard op te treden. Hij krijgt een leger van man mee. Willem van Oranje was eigenlijk een soort leider was bij het smeekschrift van de edelen (ookwel Willem de Zwijger). Hij vlucht naar Duitsland als Alva wordt gestuurd. Alva stelt ondertussen in de Nederlanden een rechtbank op waarover hij de baas is, de bloedraad. Daar worden 1100 mensen in korte tijd onthoofd, o.a. twee vrienden van Willem van Oranje. Met Egmond en Hoorne is hij een beetje de leider van de edelen. Zij hebben ook meegedaan aan het smeekschrift en worden gevangen genomen en in 1567 op de markt onthoofd. Alva stelt ook de tiende penning in. Dat hield in dat belasting werd geheven op alle roerende goederen van maar liefst 10%. Dat wil dus zeggen op alle handel. De

7 nieuwe regels van Alva zorgden ervoor dat maar liefst mensen naar Engeland en Duitsland vluchtten. Het schrikbewind van Alva bestond dus uit het invoeren van de bloedraad en de tiende penning. Willem was in Nassau en had zijn familievermogen geïnvesteerd in een leger om hiermee te vechten tegen Alva. Margeretha treed ondertussen af omdat ze het niet eens is met de manier van aanpakken van Alva. Alva wordt hiermee de nieuwe landvoogd. Willems broers vallen in mei 1568 met een klein leger oost Groningen binnen. Verder dan een overwinning komen ze niet. Bij de slag der Heiligerlee worden ze door de Spanjaarden verslagen. Een grote Spaanse legertroep jaagt ze terug. Adolf, een van de broers van Willem, sterft zelfs. Willem gaat nu zelf nog eens met een leger de Nederlanden binnen. Hij verliest meteen en wordt ook de Nederlanden uitgejaagd. Hij vlucht naar Frankrijk en trekt zich terug in Dillenburg. Het lijkt hopeloos.. Twee jaar lang worden allemaal overvallen gepleegd door watergeuzen in Spaanse steden. De leider van de watergeuzen wat Lumey. Hij pleegt overal overvallen. Willem is hier wel op tegen want hij is voor verdraagzaamheid en tolerantie. Aan de andere kant is hij voor omdat hij wil dat Alva wordt verslagen. In 1572 komt er een keerpunt en weer een echte opstand. 1 april verliest Alva zijn bril, Den Briel. Tijden : 1477: Dood van Karel de Stoute (+ NL Habsburgs) 1500: Karel de vijfde wordt geboren 1515: Karel de vijfde heerser van de Nederlanden 1517: Luther 95 stellingen. Reformatie begint 1531: Oprichting collatorare raden, o.a. raad van staten 1543: Karel de vijfde verovert Gelre. De Nederlanden krijgt 17 gewesten 1550: Bloedplakkaten 1555: Vrede van Augsburg + aftreden Karel de vijfde 1559: Filips de tweede gaat naar Spanje, Willem wordt stadhouder, Margaretha wordt landvoogdes 1566: Beeldenstorm + smeedbede 1567: Alva 1568: Begin NL opstand (80 jarige oorlog) Sammenvattend: In de opstand van 1555 trad Karel de vijfde af. Er was veel verzet tegen de bloedplakkaten.margaretha wordt landvoogdes als Filips de nieuwe vorst wordt en naar Spanje verhuisd. Er is een misoogst in de oostzeegebieden en dit leidt tot hongersnood. Na het smeekschrift stopt Margaretha de vervolgingen. Er volgt een beeldenstorm. Alva wordt daarop naar de Nederlanden gestuurd en voert de tiende penning in en de bloedraad. Willem maakt een leger en wil ten strijde trekken tegen Alva. Dit lukt niet, zijn broer komt er bij om. Willem gaat weer terug naar Duitsland. Watergeuzen strijden ook tegen Alva maar ze zijn aan de andere kant ook bruut tegen de bevolking, waar Willem het niet mee eens is. Ze redden Willem wel uiteindelijk.

8 Het begin van de opstand ging om de aanwezigheid van de troepen van Alva en de kettervervolgingen. Ze wilden wel nog Filips als koning maar wel een ander beleid. Later wilde ze niet meer hem als koning en wilden ze onafhankelijk zijn. Hoofdstuk 5: Reformatie in Frankrijk en Engeland en het jaar 1572 Ongeveer in 1500 beginnen koningen steeds meer rust te ervaren na die 100 jarige oorlog (in FR en EN). Ze gaan de macht steeds meer naar zich toe trekken. Ze willen gecentraliseerde macht. Ook willen ze de macht van de edelen beperken. Edelen hadden zelfs privélegers namelijk. Ze wilden dus eigenlijk geen privélegers meer. In 1485 werd in Engeland de ma ht gecentraliseerd door Hendrik de zevende. In Frankrijk werden in 1461 door Lodewijk de elfde (Louis) de privileges afgeschaft en werd er een koninklijke rechtbank ingesteld. De rechtspraak was zo dus niet meer door de edelen en per regio. Het verschil tussen Engeland en Frankrijk in die tijd zal ik hieronder illustreren: In Engeland was de volksvertegenwoordiging geregeld in het parlement. Je had het hoger huis en het lager huis, house of lords en house of commons. Het parlement had in Engeland veel macht en de Engelse koning moest voor veel toestemming vragen aan het parlement. Frankrijk had de staten generaal. Deze had daar eigenlijk geen macht. De koning kon zich veel makkelijker macht toeëigenen en het werd meer een soort absolutisme. De koning kon bijvoorbeeld zonder toestemming zomaar belasting heffen. De macht van de koning werd niet beperkt. In Engeland werd in 1509 Henry de achtste ( ) koning. Hij was in het begin trouw aan de katholiek en tegen het protestantisme. Zelfs schreef hij een boek tegen de leer van Luther. Henry trouwde in totaal 6 keer. Van de paus mocht hij niet scheiden. Allereerst troude hij met Catherina van Aragon. Zij was de zus van Johanna de Waanzinnige. Ze had 6 miskramen en ze kregen uiteindelijk een dochter samen, Mary ( ). Henry wilde toch een zoon en dus het huwelijk nietig laten verklaren. De paus stond aan de kant van Catherina. Het huwelijk werd dus niet nietig verklaard. Henry richtte daarom een eigen kerk op in 1534, de Anglicaanse kerk dmv de Act of Supremacy. Hij werd hoofd van de kerk in Engeland (de koning werd dus hoofd). Anne Boleyn werd zijn volgende vrouw. Zij krijgen samen Elisabeth. Anne Boleyn wordt onthoofd als ze ontrouw is aan Henry. Hij trouwt daarop met Jane Seymonz. Zij gaat dood na de bevalling van Edward de zesde. Daarop trout Henry met Anna Kleef. Ze scheiden en hij trouwt met Catherine Havard. Ook zij wordt onthoofd. Catherine Parr overleefd hem uiteindelijk en voedt grotendeels zijn kinderen op. Divorced=>Catherina v Aragon Mary Beheaded=>Anne Boleyn Elisabeth Dies=>Jane Seymonz Edward 6th Divorced=>Anna Kleef no kids Beheaded=>Catherine Havard no kids Survived=>Catherine Parr... De Anglicaanse kerk is niet echt katholiek. De kerk heeft wel veel katholieke gebruiken. De kerk is ook niet protestants.

9 Toen Henry 55 jaar was stierf hij. Edward 6th ( ) was 10 jaar toen hij koning werd. Hij groeide op bij Catherine Parr. Zij was protestants (na dood Henry). Edward voegt daarom de protestants kerkleer aan de Anglicaanse kerk toe. Op zijn 15e wordt hij erg ziek en sterft in 1553 aan tubercolose. Lady Jane Grey wordt aangewezen als opvolger. Ze wordt onthoofd omdat ze van te lage adel was, door Mary. Mary is het oudste kind van Henry de achtste. Ze regeert van Zij is niet protestants opgevoed en draait daarom weer terug was haar broer veranderde. De Anglicaanse kerk gaat nu dus meer uit van de katholieke kerkleer. Ook gaat ze weer de ketters vervolgen. Ze trouwt met Filips de tweede. Mary krijgt malaria en sterft. Elisabeth wordt nu de opvolger. Zij komt in 1558 aan de macht. Zij is weer religieus tolerant. Ze maakt de Anglicaanse kerk weer iets meer protestants. Dit is de tweede keer. 2nd act of Supremacy. Elisabeth is nooit getrouwd en heeft nooit kinderen gekregen. Elisabeth the virgin queen wordt ze ookwel genoemd. Filips vraagt haar te trouwen. Ze stuurt hem een bericht met kanonskogels terug, een keiharde afwijzing. Francois de eerste komt in 1516 in Frankrijk aan de macht. De paus zegt dat Francois de belangrijkste geestelijken in Frankrijk mag gaan benoemen. Hij had dus hiermee de macht over de kerk in Frankrijk. Hij regeert tot 1547 en stond het protestantisme niet toe maar vervolgde ze ook niet hard. Hij was daarin dus vrij tolerant. Er was veel aanhang bij de calvinisten, daar ookwel hugenoten genoemd. De calvinisten gingen overal aanplakbiljetten ophangen en toen Francois er zelfs een op zijn deur aantrof verklaarde hij ze vooralsnog de oorlog. Er waren Hugenotenoorlogen van Catherina de Medici was de moeder van Karel de negende. Zij zegt hem dat de beste tactiek om dit alles te overwinnen vrede is. Op 18 augustus trouwt de zus van koning Karel de negende met Hendrik van Navarra. Hendrik is protestants. Voor dit huwelijk kwamen alle soorten edelen naar Parijs. De katholieke edelen zijn woedend en de paus ook. Hij zegt zelfs dat het huwelijk ongeldig is. Op 22 augustus wordt er een aanslag gepleegd in parijs. Hierbij raakte de grote leider van de hugenoten, Gaspard de Cligny, raakt gewond en hiermee zijn de protestanten boos op de katholieken. Catherina de Medici probeert haar zoon nu over te halen om de hugenoten, protestanten, te doden. Zo zodat er niet één over blijft om hem dit te verwijten, doet hij was zij zegt. 23/24 augustus Bartholomeusnacht, ofwel de bloedbruiloft. Er worden 2000 mensen vermoord, ook de leider van de hugenoten. Hendrik van Navarra weet te ontkomen door snel te bekeren. Uiteindelijk zijn er mensen vermoord en hugenoten gevlucht. Hoofdstuk 6: Het bloedbad in Zutphen 10 juni 1572 wordt Zutphen ingenomen door de Geuzen. De leider van de Geuzen was WIllem van den Bergh. OP 15 november werd de stad nog een keer ingenomen. Het bloedbad van ZUtphen door Don Frederik (zoon Alva), werd dit genoemd. De Geuzen vielen dus eerst Zutphen binnen en plunderden de hele boel. In april was Den Briel ingenomen door de Geuzen. Zutphen in juni. De Geuzen waren de enige die nog een beetje in verzet konden komen tegen de Spanjaarden.

10 Hoofdstuk 7: De Nederlandse Opstand ( ) Al met al was het een beetje een moedeloos makende situatie in de Nederlanden. Alva had flink huisgehouden. Er waren twee groepen; de radicale calvinisten en de gezagsgetrouwe katholieken. Ook was er nog een vrij grote groep gematigden. Willem probeerde vanuit het buitenland zoveel mogelijk propaganda te voeren tegen Alva. Hij kiest hierin niet echt een positie. Hij vindt wel dat de vorst zich niet met de geloofsbeleving van de burgers moet bemoeien. Willem maakt er een echte propaganda oorlog van. Op 1 april verliest Alva Den Briel aan de watergeuzen. Nu sluiten een heleboel grote steden zich ook aan bij Willem van Oranje en de opstand. Alva wordt teruggeroepen naar Spanje. In 1575 gaat Spanje failliet. Het onderdrukken wordt nu niet meer betaald. Soldaten gaan muiten en komen ook in een soort opstand tegen Spanje. Dit heet de Spaande Furie. Ze plunderen, moorden en verkrachten. De gewesten van de Nederlanden spreken met elkaar de pacificatie van Gent af. Hierin wordt geëist dat de Spaanse troepen vertrekken. Ook wordt afgesproken dat Zeeland en Holland calvinistisch worden en de overige gewesten katholiek zijn. In alle 17 gewesten wordt niet meer vervolgd vanwege het geloof. Filips erkent de pacificatie van Gent niet en stuurt een nieuwe landvoogd, de hertog van Parma, Alexander Farmese. Hij is de zoon van Margaretha van Parma. De strenge calvinisten nemen Antwerpen, Gent en Brugge over. Er wordt de Unie van Atrecht gevormd. Hierin beloofd men trouw aan de hertog van Parma. en het katholieke geloof. Dit doen de zuidelijke gewesten. De noordelijke gewesten vormen de Unie van Utrecht. Zij zweren trouw aan Oranje. Hierin zitten zelfs katholieke gewesten. Ze willen allen het tolerante van Oranje. Dit vormt de basis voor wat later de Republiek van de Nederlanden gaat worden. De oorlogen worden heftiger. Het ontzet van Leiden vindt plaats. Amsterdam sluit zich aan bij Willem van Oranje. Ze hebben een katholiek bestuur maar zijn wel tolerant. Nu is de strijd tussen de Hertog van Parma en Willem van Oranje een strijd van steden. In 1578 nemen de calvinisten het katholieke bestuur van Amsterdam gevangen. De stad wordt protestants. Dit heet de Dealteratie van Amsterdam. In 1581 leggen de gewesten van de Unie van Utrecht vast dat Filips niet meer als souverijne vorst wordt beschouwd door hem en ze hem niet meer willen. Dit doen ze door het Plakkaat van Verlatinghe. De Spaanse koning wordt hierbij afgezworen. Ze trekken als het ware hun eed van trouw weer in. Ze hebben de protestantse broer van de koning van Frankrijk gevraagd hun heerser te worden, souverein vorst. Hij krijgt echter al snel ruzie met de staten generaal en vertrekt weer. Na het plakkaat van Verlatinghe is Willem in de ban gedaan en vogelvrij verklaard door Filips. Balthasar Gerardts schiet Willem van Oranje uiteindelijk dood. Nu denken de staten dat Engeland wel iemand kan sturen als heerser. Dit werkt niet. De souvereiniteit van de Nederlanden ligt hiermee bij de staten van de 7 gewesten.

11 DE 7 GEWESTEN: Holland Zeeland Utrecht Gelderland Overijssel Groningen Friesland Drenthe heeft wel een eigen gewest maar wordt buitengesloten vanwege gebrek aan inwoners. In 1588 wordt de Republiek der 7 verenigde Nederlanden gevormd. (provinciale staten). Dit was de eerste republiek. Het was zonder vorst! Alle 7 staten hadden ook vetorecht in de Staten Generaal. De pacificatie v Gent 1578 Verdrag van Verlatinghe 1581 Utrecht en Atrecht unies gevormd 1579 De hertog van Parma had Antwerpen veroverd bij de Slag om Antwerpen. Dat was een enorme nederlaag voor de gewesten van de Republiek. Toen werd besloten om maar tijdelijk gebruik te gaan maken van het binnenhof in Den Haag. De val van Antwerpen betekende dat heel veel inwoners vluchtten naar Leiden en Amsterdam (noorden). Leiden werd ook de grootste textielstad. Het inwonertal in Antwerpen daalde daardoor rigoreus. Met de economie ging het ook steeds slechter. Echter was er in het noorden juist een en al bloei in de economie. De Republiek bloeide en ook hadden ze de monding van de Schelde in handen. Oranje en de calvinisten Oranje was tolerant, zoals we nu wel weten. Hij wilde dat de overheid geen dwingende rol had voor de religie van de burgers. De fanatieke calvinisten waren de enige waarop hij kon vertrouwen in de strijd tegen Spanje. Met pijn in zijn hart legde hij het hoofd van de opstand de handen van de watergeuzen. Ze kenden namelijk geen verdraagzaamheid en daar was Willem het niet mee eens. De tolerantie in de katholieke gebieden stond hierdoor sterk onder druk. Die watergeuzen wilden namelijk dat het calvinistische geloof zou worden toepast. Steden die gebaseerd zijn op handel gaan gepaard met tolerantie. Amsterdam was bijvoorbeeld altijd al een voorbeeld van tolerantie en liberalisme. De Republiek werd later een vrijhaven voor hen die in hun eigen land vervolgd werden. *Mary had Bloody Mary als bijnaam omdat ze zoveel protestanten vermoordde

12 Wat maakte dat in 1588 een geweldige ommekeer was in de 80 jarige oorlog? > Ze hadden zichzelf benoemd tot soevereine republiek. De soerveiniteit kwam te liggen bij de zelfstandige 7 gewesten. De afzonderlijke gewesten hadden bij de kroning van Filips de tweede allemaal trouw aan de nieuwe koning gezworen. Bij het plakkaat van Verlatinghe namen de 7 gewesten dat weer terug. Een Nederlandse rechtsgeleerde had de Deductie bedacht. Dan werd op rechtsgronden beweerd dat trouw aan Filips de tweede weg was en bij de afzonderlijke gewesten lag. De Staten Generaal regelde samen alle militaire en buitenlandse zaken. Willem van Oranje werd nog een tweede keer tot stadhouder benoemd. Direct na de beeldenstorm vluchtte hij. Als Den Briel valt wordt hij door Holland en Zeeland als stadhouder benoemd was de situatie voor de republiek dramatisch want Filips de tweede had een enorme vloot samengesteld. De hertog van Parma was zeer succesvol en kreeg de opdracht een groot leger paraat te houden. De Spaanse vloot ging naar Engeland. De vloot Armanda ging daar ten onder. Filips besloot toen zijn succesvolle veroveringen in de Nederlanden stop te zetten en Frankrijk tot nieuw doelwit te maken. Hoofdstuk 8: De eerste 20 jaar van de Republiek ( ) Een van de belangrijkste oorzaken van de Gouden Eeuw was de Moedernegotie, de aanvoer van betaalbaar graan. Een andere was de zwakke feodale structuur in de Noordelijke Nederlanden. Door veeteelt, handel en nijverheid en moderne technieken. De val van Antwerpen en de blokkade van de Schelde (komt onder het bestuur van de hertog van Parma). Vanuit het zuiden komen er vluchtelingen naar het noorden van de Nederlanden. Voornamelijk vluchtelingen met kapitaal en handelskennis. Regenten Regenten zijn een rijke groep burgers in de steden die grote invloed krijgen. Die besturen de steden en gewestelijke staten. De burgerij heeft hierbij meer invloed. Dit is in Holland en Zeeland. In de landprovincies is er een veel grotere rol van de adel, betreffende de machtspositie. De regenten heffen belasting en hebben de verantwoordelijkheid over de rechtspraak. Ook besturen ze dus de steden. De belasting die ze heffen investeren ze in botenbouw, veiligheid, oorlogs en handelsbelangen. De vluchtelingen uit het zuiden, vooral als ze geld mee brachten o.a. katholieken en joden worden met open armen ontvangen in de Noordelijke Nederlanden.

13 Militaire beleid en politiek Na de dood van Willem van Oranje wordt de 16 jarige zoon van hem, Maurits in 1586 door Oldenbarneveld, raadspensionaris van Holland, door Zeeland als stadspensionaris benoemd. Andere gewesten doen dit later ook. Eerst bepaalde de koning eerst politiek en militair alles. Oldenbarneveld had nu Maurits gevraagd om stadhouder te worden. Als stadhouder was je ook leger aanvoerde. Volgens de bepalingen van de Unie van Utrecht moest het militaire gezag en leiding in een gewest gescheiden zijn. Oldenbarneveld bepaalde over Maurits militairen. Staten Generaal In de Staten Generaal zitten de 7 soevereine gewesten. Ze stellen ook een stadhouder aan. Alle defensie en buitenlandse politiek regelen ze. Bv. veroveringen in het zuiden. Gebieden die buiten oorspronkelijke 7 gewesten worden als generaliteitslanden beschouwd.(die er later bij zijn gekomen) Dit zijn onder anderen Vlaanderen, Brabant en Limburg. Zij zaten niet in de Staten Generaal maar werden er wel door bestuurd. Maurits had die drie gebied veroverd overigens. In dat geheel waren Holland en Zeeland veruit de machtigsten. Ze betaalden ook de meeste belasting. Meer dan 50%. Raadpensionaris van Holland was Oldenbarneveld. Hij was daarmee ook leider van de republiek zou je kunnen stellen. Legerhervorming In de 16e eeuw komt er veel belangstelling voor oude geschriften over oorlog voeren van de klassieke oudheid. Friese stadhouder, neef Maurits, Willem Lodewijk voornamelijk en broertje Johan en Maurits bestuurden die theorïen. Ze bedachten dat als kleinere militaire eenheden wendbaarder waren en dat ze dit moesten koppelen aan een strakke discipline en moderne technieken. Dan zou je volgens hen een heel goed leger krijgen. Er werden zelfs oefeningen gehouden in Den Haag. Deze techniek ging Maurits ook in de 80 jarige oorlog tegen Filips gebruiken. De oorlog had zich ontwikkeld tot een vestingoorlog. De steden werden aangevallen, de vestingen met burgers erin. Als je een vesting niet had was het gebied niet veroverd. Bij deze manier van oorlog voeren ging het niet alleen om discipline maar er werden ook ingenieurs ingezet. Deze militiaire revolutie van staatse legers werd de leerschool voor militair Europa. Militaire ontwikkeling vanaf wordt Zutphen terugveroverd door Maurits. Zo veroverde hij er nog meer terug. Zutphen wordt meteen een heel belangrijke vestingstad. De vestingwerken worden uitgebreid.

14 1596 sluit de republiek een drievoudig verbond met Engeland en Frankrijk voor militaire samenwerking. Dit is de eerste keer dat er een nationale erkenning van de Republiek als eigen staat is. Vrede of bestand Ongeveer in 1606 was er een grote oorlogsmoeheid in zowel Spanje als de Nederlanden. Ze wilden wel eens praten. Inmiddels was er in de Republiek ruzie tussen Maurits en Oldenbarneveld. De landprovincies wilden namelijk een einde maken aan de oorlog en wilden in Holland ook vrede om handel te kunnen drijven. Hier staat Oldenbarneveld achter. Maurits die staat daarentegen achter Zeeland. Zeeland wil juist geen vrede omdat de scheepsvaart daar vooral op kaapsvaart is gericht en dit een goede inkomstenbron is. Ze overvallen namelijk vaak Spaanse en Portugese schepen. Ze krijgen daarbij steun van handelaren die zich op Amerika concentreerden. Zij vochten ook liever door. Hierbij had je ook nog de strenge calvinisten die wilden doorvechten. Spanje wil de soevereiniteit niet afstaan. Ze spreken af dat de republiek het recht om handel te drijven met Indië moet afstaan. Er komt uiteindelijk geen vrede. Wel stoppen ze 12 jaar met vechten. Het Twaalfjarig Bestand. Het Republiek houdt zo wel het recht op vrije handel in Indië. In de Zuidelijke Nederlanden is er geen godsdienstvrijheid en katholieke geloof moet daar gepraktiseerd worden. De noordelijke Nederlanden is op papier calvinistisch maar is tolerant Twaalfjarig Bestand. Hoofdstuk 9: Twaalfjarig bestand Ik was er niet, info van klasgenoten. Doordat de ene groep van Maurits door wilde vechten en de groep van Johan van Oldenbarneveld vrede wilde, ontstond er enenigheid tussen de protestantse groepering in de Nederlanden. Calvijn geloofde namelijk in de zogenaamde predestinatie. Dit hield in dat het voor je geboorte al was bepaald of je in de hemel of de hel zou komen. Hier kon je dan niets meer aan doen. Behalve als god je ineens genade toewees. Hiervoor moest je wel leven zoals Calvijn dit had bedacht. Echter dachter Arminius en Gomaris hier anders over. Arminieus vond dat mensen wel degelijk een kleine invloed hadden op waar ze terecht zouden komen. Deze groep werd de Remonstranten genoemd. Gamaris steunde Calvijns idee meer. Hij was erg orthodox, dit houd in dat hij erg rechtlijnig was in de calvinistische leer. Deze groe werd de contra remonstranten genoemd. Zo ontstonden er twee verschillende calvinistische stromingen. Johan van Oldenbarneveld was toleranter en vond dat iedereen elkaar moest acceptere en de ketter vervolgingen moesten stoppen. Hij kiest voor de Remonstranten. Maurits koos om de contra Remonstranten te steunen. In 1617 was het twaalfjarig bestand al een tijdje bezig en de Hollandse staten bedachten een resolutie genaamd: Scherpe Resolutie. Hierin stelde ze een aantal eisen. Deze resolutie was onder de leiding van Johan van Oldenbarneveld. Ze wilde dat de staten generaal zich niet mocht bemoeien met de onenigheid tussen de twee groeperingen. Dit was de eerst scheiding tussen de kerk en staat.

15 Ook wilde alle gewesten behalve Holland een conventie met de staat. De gewesten wilde zelf bepalen over de politie die ze instelde voor de orde. Maurits staat dit niet toe omdat het aan hem is militie in te stellen. Maurits werd echter niet gehoorzaamd. Dit maakte hem boos. Arminius vond dus dat je wel invloed had op het lot. Gomarus vond dit niet en zei dat alles voorbestemd was. Hij was streng in geloof. Oldenbarneveld spoort Maurits aan om in Duinkerken piraten te gaan verslaan. Halverwege werd hij omsingeld door een Spaans leger. Door zijn nieuwe militaire taktiek ging het heel goed en won hij van de Spanjaarden. Dit was bij Nieuwpoort. Ook wel de Slag bij Nieuwpoort in Eenmaal terug begint de ruzie tussen Maurits en Oldenbarneveld omdat hij hem had aangemoedigd te gaan. Oldenbarneveld was raadspensionaris en daarmee leider van de Republiek. In Nederland waren er twee politieke moorden. De eerste was die op Oldenbarneveld. Die erna was die op Pim Vortuin. Hoofdstuk 10: Burgeroorlog in Engeland, godsdienstvrede in Frankrijk en de 30 jarige oorlog in Duitsland Er is een burgeroorlog in Engeland. Elisabeth is koning. De eerste Armada (vloot) van de Spanjaarden is verwoest en de tweede verslagen. Spanje gaat op zijn knieën. Engeland heeft ondertussen ook een drievoudig verbond met de Nederlanden en Frankrijk. Elisabet is religieus tolerant, maar van zichzelf wel protestants. Ze wordt ook wel de virgin queen genoemd, omdat ze noch man noch kinderen heeft. Ze is het laatste lid van het huis Tudor (kind Henry 8). Als ze in 1803 komt te overlijden, moet er een nieuwe koning worden gevonden. Het Engelse parlement is heel machtig en gaat op zoek. De Schotse James de eerste wordt koning in Engeland. In Schotland was hij overigens de vierde James van het koningshuis. Hij werd geboren in 1566, ging regeren in 1603 tot Zo werd ook de Union of the Crowns gevormd. (1603). Ierland (katholiek) Schotland (puriteins) Engeland (Anglicaans) Charles regeert na hem (1600 R ). Hij is Anglicaans protestants. In zijn regeerperiode vertoond hij steeds meer katholieke trekjes. Met Frankrijk gaat hij onder anderen samenwerken (katholiek). Zijn vijand worden de puritijnen (de strenge calvinisten uit Schotland). Hij ging ook uit van droit divin het streven naar absolute macht woeden er burgeroorlogen tegen van mensen die voor de koning zijn en mensen die voor het parlement zijn en Oliver Cromwell aanhangen (de leider van het parlement). Hij wint de burgeroorlogen uiteindelijk. Charles krijgt huisarrest. Hij probeert weer aan de macht te komen en wordt onthoofd. Oliver wil dat het parlement de leider wordt van Engeland. The common wealth of England. Het is hiermee een Repuliek geworden. Dit is ongeveer een jaar nadat de Nederlanden een Republiek werd. Oliver neemt steeds meer macht op zich. Hij wordt ook wel de lord protector genoemd. Hij wordt een soort dictator omdat hij alleen gaat

16 regeren. Men is hier niet zo blij mee want het leven wordt ineens in alles puriteins. Na 9 jaar regentschap gaat hij zelf dood. In 1658 gaat hij dood. Zijn zoon, Richard, volgt hem op. Het Parlement zet Richard af en gaat op zoek naar een nieuwe koning. Ze kiezen voor de zoon van Charles de eerste, Charles de tweede. De somberheid van de puriteinen maakte plaats voor vrolijkheid. De dertig jarige oorlog ( ). Het is een grootschalig conflict waarbij de meeste Europese staten betrokken waren. De oorzaak van de 30 jarige oorlog is niet alleen meer puur om machtslust maar ook vanwege spanningen tussen de protestantse en katholieke staten. Protestantse Duitse keurvorstendommen in de protestantse Unie verenigd Republiek van de Nederlanden Denemarken Zweden (Engeland) Portugal Tegenover: Katholieke Liga Frankrijk Spaanse rijk (deze stapt later over naar de andere partij) De directe aanleiding van de 30 jarige oorlog was eigenlijk de tweede Praagse Defenestratie. Dit is de tweede keer dat er twee wethouders uit het raam worden gegooid. Ze belannden gelukkig in een mestkar. Uiteindelijk wordt in 1648 in Münster de Vrede van Westfalen getekend. Het is meer een soort wapenstilstand. Er wordt onder andere ook vrede gesloten tussen Spanje en de Nederlanden. In de Bartholomeusnacht wordt Hendrik van Navarra leider van de hugenoten gevangen genomen. Hij wordt niet vermoord omdat hij is bekeerd. Hij ontsnapt en wordt weer protestants. Als de Franse koning Henry (Hendrik) de derde sterft en kinderloos is in 1589 wordt Hendrik van Navarra daar de nieuwe koning, Henry de vierde. Hij moet zich daarvoor wel weer tot het katholieke geloof bekeren. Hij maakt een einde aan de hugenotenoorlogen ( ) door het Eddict van Nantes (1589). Hierin staan een paar punten: Frankrijk is katholiek maar de hugenoten hebben ook rechten Gewetensvrijheid in heel Frankrijk Godsdienstvrijheid in steden die de protestanten toen al in handen hadden 100 Ganizcensplaatsen voor protestanten (troepen) In en rond Parijs blijft protestantisme verboden Dit zorgt voor Rust en Vrede, ookal zijn beide partijen het er niet helemaal mee eens. Het is namelijk een compromis. Hendrik van Navarra wordt door fanatieke katholieken in 1616 vermoord. De zoon van Hendrik is acht jaar als hij aan de macht komt. Lodewijk de dertiende. Zijn moeder is eerst een tijdje regent. Daardoor hebben de edelen de mogelijkheid meer macht naar zich toe te trekken. Lodewijk probeert die macht weer terug te pakken. Als hij dertien jaar is verklaart hij zichzelf meerderjarig en trouwt met de dochter van Filips de derde. Spanje was wel

17 aardsrivaal van Frankrijk. Richelieu was een kardinaal en nam langzaam de macht van Lodewijk over. De zoon van Lodewijk de dertiende was Lodewijk de veertiende. Beter bekend als de zonnekoning. Hij zegt dat hij de staat is. Hij is tegen de edelen. Hij bouwt Versailles. Hij voert contant oorlog en wordt steeds katholieker en zelfs absolutist. De protestanten worden weer vervolgd en het Eddict van Nantes wordt weer ingetrokken in De godsdienstvrede wordt dus weer afgeschaft. Er waren twee calvinistische stromingen, die van Arminius en die van Gomarus. Gomarus was meer orthodox en geloofde in de predestinatie. Arminius geloofde dat je nog wel invloed had op je lot. Johan van Oldenbarnevekld was aanhavnger van Arminius en Maurits steunde de aanhangers van Gomarus. Arminius wilde eigen minitie opzetten maar Maurits had daar eerst zeggenschap over. Hij was daarom boos op Oldenbarneveld (hij hing hem aan) en liet hem onthoofden. Bij de Armanda konden de Spaanse soldaten niet aan boord. Frankrijk was bang dat ze omsingeld zouden worden en daarom waren zij en Spanje aardsrivalen. Lodewijk de 14e was de zonnekoning en dacht dat alles om hem draaide. Richelieu had een beetje de macht van de moeder van Lodewijk de dertiende. Toen Lodewijk aan de macht kwam probeerde Richelieu de macht steeds over te nemen, Hij is echter nooit soeverein vorst geweest. Hoofdstuk 11 De Gouden Eeuw ( ) De Republiek was een handelsnatie aan de internationale top. De VOC was veruit het grootste bedrijf in de wereld. Amsterdam was het centrum van het handelskapitalisme. De Republiek had een bloeiende economie, de hoogste lonen en een heel grote vloot. Ook werden er nieuwe instellingen ingesteld. Een van deze was de Wisselbank. Je kon hier geld in bewaring geven en laten overmaken. Ook kwam er de beurs. Er kon in van alles en nog wat gehandeld worden. Ze gingen als eerste bedrijf met aandelen werken. Vanaf 1630 werd elke week de prijscourant uitgegeven, beursbericht van allerlei producten. Amsterdam had een soort magnetische aantrekkingskracht op rijke lui. Ook kapitaalkrachtige rijke lui kwamen naar Amsterdam om te investeren. De VOC was de eerste die aandelen uitgaf die niet op naam waren. Ze waren voor het eerst verhandelbaar. Amsterdam bloeide en groeide. In minder dan een eeuw tijd was het aantal inwoners met 6 vermenigvuldigd. De toestroom van mensen kwam van alle kanten. Onder anderen na de val van Antwerpen maar ook uit andere landen. De Republiek had in miljoen inwoners. De Republiek is overigens de Noordelijk Nederlanden. De hele 80 jarige oorlog en het 12 jarig bestand hebben verder helemaal geen negatieve invloed gehad op de Gouden Eeuw. Ook niet op de groei van de VOC overigens! De kleinschaligheid en de nauwe contacten tussen regenten en ondernemers (en andere bestuurders) zorgden ervoor dat ze beter konden besturen en slagvaardig konden zijn. Grotendeels kwamen ze ook uit de zelfde families. In 1596 kwam er voor het eerst een

18 Nederlands schip terug vanuit Java met rijke goederen. Dit was het eerste schip dat door een compagnie bij elkaar was gebracht (groep rijke families). Al snel kwamen er nieuwe rijke families die dat een goed idee vonden. Zij vormden ook compagnieën. De Compagnieën van Verre genoemd. Ze maakten veel winst totdat ze erachter kwamen dat ze met elkaar aan het concurreren waren ten koste van de winst. Dit was het gevolg van de dalende prijzen omdat ieder zijn product zo aantrekkelijk mogelijk wilde maken. Johan van Oldenbarneveld (in 1619 dood) besluit in 1602 dit samen te voegen in de VOC die hij oprichtte. Vanuit het gewest Holland hadden zij vrijhandel. Het was een publiek privaat bedrijf. De VOC vertegenwoordigde de Republiek en de VOC kreeg volmacht om oorlogen te voeren, bondgenootschappen te sluiten en gebieden in te nemen en te besturen. (In Engeland wordt ook een East India Compagnie opgericht rond dezelfde tijd). De grootste concurrentie heeft de VOC van Portugal. De paus maakte een scheidingslijn op de kaart van de wereld. Het ene deel was voor Portugal en het andere voor Spanje. Deze heet de lijn van Tordesillas. Nu Spanje Portugal heeft veroverd is daarmee Portugal ook een rivaal van de VOC. Ze zijn dus ook in oorlog met de gebieden die Portugal bezit. De Republiek vraagt aan de rechtsgeleerde Hugo de Groot van wie de zee nou dan is. Hij gaat dit uitzoeken en komt met het boek Mare Liberum. Tot op de dag van vandaag is dit de basis van ons nationaal zee recht. Internationaal is de zee vrij gebied. De VOC had factorijen (handelsnederzettingen) in verschillende eilanden. Zo ook in Seilon (Sri Lanka), Bengalen (Bangladesh), Perzië (Iran) en Indië (Indonesië), Jemen en in Japan. Op de Molukken wordt het bestuur door de VOC overgenomen. Op Java is ook de hoofdzetel van de VOC gevestigd in Batavia, de hoofdstad, (huidige Jakarta). Door Jan Pieterszoon Coen werd dit laatste gedaan. Vooral peper, kruidnagelen en nootmuskaat werden vanuit daar verhandelt. Later kwam daar ook katoen, kaneel en koffie bij. De volgende fase breekt aan als de 80 jarige oorlog wordt hervat na het twaalfjarig bestand en de WIC wordt opgericht. Zij hebben monopolie over alles wat ten westen ligt van de punt van Afrika. Ze werven allerlei nieuwe koloniën. (bv Nieuw Amsterdam). Dit doen ze vooral in Zuid Amerika, het huidige Brazilië en Suriname. In 1631 wordt een Portugees fort bij de kust van Ghana overgenomen, El Mina. Dit wordt gedaan door de WIC. Ghana werd ookwel Goudkust genoemd om zijn handel in ivoor en goud. Dit fort staat symbool voor de slavenhandel. De Republiek gaat vanaf dan ook meedoen met de slavenhandel vanuit Afrika. Het volk Ashantie ging naar het noorden. Er ontstaat en driehoeksverhouding tussen Amerika, Europa en Afrika. Europa leverde wapens aan Afrika waarvoor zij in ruil slaven, goud en ivoor kregen. De slaven verhandelden zij met de Amerikanen. Zij werden daar verkocht als plantagearbeiders. Vanuit Amerika vertrokken er schepen naar Europa met luxe goederen als suiker, koffie, rum, katoen, tabak, zilver. De WIC is in zijn bijdrage aan de gouden eeuw niet zo extreem geweest als de VOC. Slavenhandel heeft toch wel degelijk aan de gouden eeuw bijgedragen. De WIC had veel last van concurrentie van andere landen, bv Portugal. VOC had wel monopolie en dus minder tot geen concurrentie. De officieel door Zeeland uitgevoerde kaapvaart blijkt nu wel degelijk belemmerend te zijn gewest voor de groei van de VOC. Gouden eeuw bloei: Moedernegotie VOC (handel op Indië) MIC (oa slavenhandel)

19 De aanleiding om de WIC in 1521 op te richtten was met het doel om koloniën te stichten. In 1580 was Portugal in handen van Spanje gekomen. Hoofdstuk 12: Naar de Vrede van Münster en het eerste stadshouderstijdperk. Het twaalfjarig bestand liep af en de oorlog (net zoals Maurits wil) wordt hervat. In Europa is ondertussen in 1618 de 30 jarige oorlog begonnen.deze was voor Habsburgers, zeker in Duitsland, erg succesvol. Nu de oorlog weer hervat was trok Spanje ook weer de Nederlanden binnen. In 1625 stierf Maurits en Frederik Hendrik, stadhouder, (zoon van Willem) weet de Spanjaarden het land uit te jagen. De Spaanse kosten voor de oorlog lopen hoog op. Ze zijn steeds te hoog. In 1431 verovert Frederik Hendrik Den Bosch, Maastricht, Venlo en Roermond op de Spanjaarden. Hij wordt ook wel de stedebedwinger genoemd. De Spanjaarden en hij blijven maar steden van elkaar veroveren. Tegelijkertijd (1635) gaat Spanje ook weer meedoen in de oorlog. Met de Spaanse economie gaat het zo slecht dat de Spanjaarden zelfs in Spanje in opstand komen. Portugal is weer een eigen land. Katholieken erg nog tegen de protestanten. Habsburgers: Spanje en Oostenrijk (Duitsland) Spanje is katholiek en die dertigjarige oorlog is van de Spaanse katholieken op de Franse protestanten (eerst was Frankrijk katholiek, nu niet meer). Frankrijk en de Republiek hebben samen een bondgenootschap gesloten. Ze helpen elkaar dus. Frederik Hendrik gaat onderhandelen met Frankrijk om de Zuidelijke Nederlanden onderling te verdelen (dit stuk is nog steeds Spaans). De Staten Generaal is daar op tegen. Er komt steeds meer een vredeswens in beide landen. Na drie jaar diplomatiek overleg komen ze uiteindelijk bij elkaar in Münster in 1648 en sluiten de vrede van Münster. Ze spreken af dat de zuidelijke Nederlanden Spaans bleef en geen tolerantie had voor de protestanten. De noordelijke Nederlanden had geen tolerantie voor de katholieken, daarentegen. Dit verdrag had veel gemeen met de bestandsvrede van Het verdrag betekende wel dat de Republiek nu officieel los stond van het Heilige Roomse Rijk. Ook was het een officiele internationale erkenning van de Republiek. Ook de generaliteitslanden hoorden er nu offcieeel bij. De Vrede van Westfalen was de vrede van de 30 jarige oorlog. De Vrede van Münster was de vrede van de 80 jarige oorlog, voornamelijk tussen Spanje en de Nederlanden. Vlak ervoor sterft Frederik Hendrik. Hij wordt opgevolgd door Willem de tweede. Willem de tweede is het niet eens met de vrede van Münster. Hij wilde juist graag doorvechten en soeverein vorst worden van de Republiek. De meeste regenten waren het met hem oneens. Willem de tweede arresteerde in Den Haag de tegenstanders en vanaf de Veluwe wilde hij met troepen Amsterdam veroveren. Ze verdwaalden echter. Wel had hij genoeg aanhang om zijn wil te kunnen doordrijven. Ondertussen was er veel onenigheid tussen de oranjegezinden(prinsgezinden) en de staatsgezinden. Deze tweedeling in de jonge republiek

20 kan gezien worden als een politieke voortzetting van de tegenstelling tussen remonstranten (staatsgezinden) en contraremonstranten (prinsgezinden) tijdens het Twaalfjarig Bestand. In 1650 sterft Willem de tweede. Acht dagen na zijn dood wordt zijn zoon geboren, Willem de derde. De staatsgezinden wilden niet nogmaals een nieuwe stadhouder. Hij wordt zoon van staten en hiermee afzijdig gehouden van alle politieke mogelijkheden voor hem. De leider van de staatsgezinden is Johan de Witt. Hij is ook (1653) staatspensionaris van de staten van Holland en daarmee, net als vroeger Oldenbarneveld, van de Republiek. Johan de Witt krijgt te maken met de Engelsen en de Fransen die steeds sterker worden. Engeland ontwikkeld zich tot grote concurrent. De Engelsen stelden zelf de Act of Navigation op in Daarin zeiden ze dat in Engelse havens enkel producten verhandeld mochten worden door hen van waar ook de produceten daadwerkelijk kwamen. Dat was dus tegen de Republiek. De eerste zeeoorlog met de Republiek vindt plaats. De vloot van de Republiek wordt min of meer vernietigd door de Engelsen. Engeland wil de handel van de Republiek overnemen. Uiteindelijk ruilen de Engelsen Suriname tegen Nieuw Amsterdam. Michiel de Ruijter is een groot belangrijk admiraal geweest van de Nederlandse vloot. Johan de Witt ging heel veel geld steken in de vloot en scheepsvaart. In 1666/1667 komt er een tweede Engelse Zeeoorlog. In deze zeeoorlog moet Michiel de Ruijter namens de Republiek de Engelse vloot gaan vernietigen. Hij gaat met schepen vol kruid naar Chattan. Hij blokkeert de weg voor evt hulptroepen voor de Engelsen en vaart door een ketting heen. Hij blaast alle grote schepen op en de grootste en belangrijkste (koninklijke) neemt hij mee terug naar huis. Engeland wilde hierna wraak. Engeland krijgt hierbij steun van Frankrijk. Het landleger blijkt onderhand zwaar verwaarloosd doordat er zoveel geld gestoken wordt in de scheepvaart. De meesten stonden aan de kant van de oranjegezinden. De machtigen waren echter de staatsgezinden. In de hele 18e eeuw blijft er een strijd tussen den Prinsgezinden en de Staatsgezinden. Na de nederlaag van Napoleon verwelkomen de oranjegezinden een Oranje als koning. Deze komt van de tak van de broer van Willem van Oranje. Nadat Napoleon wordt verslagen (1815) worden de oude standen herstel en gaat de Nederlanden dus een koning aanstellen. Hoofdstuk 13: Rampjaar en stadhouder/koning Willem de tweede Engeland en de Nederlanden waren in ruzie me elkaar. Lodewijk de 14e (vorst Frankrijk) was een enorme macht aan het ontplooiien. In Frankrijk kwam het mercantilisme op gang en op import werden tarieven geheven om zo de binnenlandse handel en economie te stimuleren. Dit deed ook Engeland voor een deel al. Lodewijk de 14e was absoluut vorst en vond dat de beste natuurlijke grens van Frankrijk langs de Maas was en dus de zuiderlijke Nederlanden bij Spanje moesten horen. Zoals al eerder genoemd, had de Republiek met name geld gestoken in de vloot. Ze hadden nauwelijks geïnvesteerd in het landleger, waardoor deze nu heel zwak en verwaarloosd was. ln 1672 kwam er een verbond tussen Frankrijk en Engeland waarbij ze besloten de Republiek aan te vallen. Münster en Köln gingen ook mee doen. Het oosten van de Nederlanden werd aangevallen en Lodewijk de 14e kwam heel ver landinwaarts. De Republiek was in doodsnood De staatsgezinden,