Ruimtelijk structurerende effecten Westerscheldetunnel

Transcriptie

1 Deelrapport 4 Ruimtelijk structurerende effecten Westerscheldetunnel Deelrapport 4: het voorzieningenpeil in Zeeland Dr. Evert Meijers

2

3 Ruimtelijke structurerende effecten Westerscheldetunnel Deelrapport 4: het voorzieningenpeil in Zeeland Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Provincie Zeeland Auteurs: Dr. E.J. Meijers De begeleidingscommissie vanuit de Provincie Zeeland bestond uit: Drs. A. Drijgers, Directie Ruimte, Milieu en Water, Afdeling Ruimte Drs. L.G. Kaagman, Directie Ruimte, Milieu en Water, Afdeling Ruimte Drs. H.J.G. Uitterhoeve, Projectleider Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone Drs. P. Woets, Directie Economie en Mobiliteit, Afdeling Economie April 2011 Onderzoeksinstituut OTB Technische Universiteit Delft Jaffalaan 9, 2628 BX Delft Tel. (015) Fax (015) Copyright 2011 by Onderzoeksinstituut OTB, Technische Universiteit Delft No part of this report may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means, without written permission from the copyright holder.

4

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding Inleiding Probleemschets Onderzoeksvragen en aanpak Leeswijzer Recente ontwikkeling voorzieningenpeil Inleiding Culturele voorzieningen Horeca Onderwijs Zorg Winkelaanbod Sport Bestuur Algemene bevindingen Het voorzieningenpeil vergeleken met de rest van Nederland Inleiding Methodiek Analyse Zeeuwse WGR-gebieden Analyse Zeeuwse gemeenten Kaartbeelden Ranking gemeenten Analyse Zeeuwse woonplaatsen Kaartbeelden Ranking Zeeuwse woonplaatsen Algemene bevindingen Benutting van het draagvlak van het stedelijk netwerk Middelburg-Vlissingen-Goes-Terneuzen Inleiding Cultuur Onderwijs Sport Winkelaanbod Zorg Bestuur Conclusie Analyse complementariteit van het voorzieningenaanbod in het stedelijk netwerk Middelburg-Vlissingen-Goes-Terneuzen Complementariteit Het meten van complementariteit Relatieve specialisaties van de Zeeuwse steden Spreiding van het winkelaanbod over de Zeeuwse steden Conclusie Conclusies en beleidsaanbevelingen Conclusies Bevindingen t.a.v. voorzieningen in de andere deelrapporten

6

7 1 Inleiding 1.1 Inleiding Dit rapport presenteert de resultaten van een onderzoek naar het voorzieningenpeil in Zeeland. Dit betreft zowel de stand van het voorzieningenpeil als de ontwikkeling ervan, waarbij ook gekeken wordt hoe Zeeland relatief scoort ten opzichte van de rest van Nederland. Het gaat in dit onderzoek om voorzieningen op het gebied van cultuur, horeca, onderwijs, zorg, winkelaanbod, sport en bestuur die steden voor hun ommeland verzorgen. In het bijzonder wordt gekeken naar veranderingen die mogelijk te maken hebben gehad met de opening van de Westerscheldetunnel in 2003 en de opheffing van de autoveren tussen Kruiningen-Perkpolder en Vlissingen-Breskens. Die veranderingen hebben betrekking op het mogelijke ontstaan van een stedelijk netwerk Middelburg-Vlissingen- Goes-Terneuzen, zoals ook als zodanig aangemerkt in de Nota Ruimte (2001). Een belangrijk idee achter het concept stedelijk netwerk is dat de kritische massa van de steden in zo n netwerk beter geëxploiteerd kan worden, o.a. ten behoeve van het bereiken van een hoger peil aan voorzieningen. In een goed functionerend stedelijk netwerk verwacht je een voorzieningenpeil dat overeenkomt met de totale massa van alle steden samen. Een van de manieren waarop dat gestalte kan krijgen is doordat de steden elkaar steeds minder dupliceren, maar elkaar juist aanvullen voor wat betreft het voorzieningenaanbod. Een ander effect betreft de ruimtelijk structurerende werking van infrastructuur. De wetenschap is het er niet over eens of nieuwe infrastructuur nu leidt tot een versterking van de positie van meer centraal gelegen steden en gebieden of dat relatief meer perifeer gelegen bieden juist een inhaalslag kunnen maken. Het eerste effect zou kunnen optreden omdat een relatief geïsoleerd gebied, zoals bijvoorbeeld Zeeuws-Vlaanderen, door die isolatie relatief beschermd is geweest tegen processen als schaalvergroting en specialisatie en door de komst van de tunnel blootgesteld wordt aan meer competitie. Beide potentiële effecten zijn af te lezen aan het voorzieningenpeil. Dit onderzoek, in opdracht van de Provincie Zeeland, maakt deel uit van een serie onderzoeksmodules die de Technische Universiteit Delft uitvoert naar de ruimtelijk structurerende werking van infrastructuur en waarin de Westerscheldetunnel als casus fungeert. De uitkomsten van deze modules worden in vier deelrapporten gepresenteerd. In deelrapport 1 zijn bereikbaarheidsanalyses gedaan en is gekeken naar de effecten van een bereikbaarheidsverandering op de ontwikkeling van de werkgelegenheid, de bevolking en het voorzieningenpeil. In deelrapport 3 wordt gekeken naar de effecten van de tunnel op bewoners, meer in het bijzonder of hun activiteiten- en verplaatsingspatroon gewijzigd is door de komst van de tunnel. In deelrapport 4 is gekeken naar de effecten van de tunnel op voorzieningen. Naast deze deelrapporten verscheen er een overkoepelende integrale samenvatting van de resultaten. 1.2 Probleemschets Een aantal ontwikkelingen maakt dat het voorzieningenpeil in Zeeland onder druk staat. In de eerste plaats is het Nederlandse financiële beleidsstelsel dusdanig ingericht dat grotere steden disproportioneel meer geld krijgen, ondermeer ten behoeve van publieke voorzieningen, dan kleinere. Ondanks het feit dat een aanzienlijk deel van de Zeeuwse bevolking in een aantal dicht bij elkaar gelegen steden woont profiteren zij niet van deze schaaltoeslag. In de tweede plaats vereisen voortgaande processen van schaalvergroting TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 1

8 en specialisatie een steeds groter draagvlak dat kleinere steden steeds moeilijker kunnen organiseren. Dit geldt zowel voor het bedrijfsleven als met betrekking tot voorzieningen. In de derde plaats leidt sterke onderlinge concurrentie doorgaans eerder tot duplicatie dan tot complementariteit. Betrekkelijk laagwaardige voorzieningen worden gerepliceerd, terwijl hoogwaardige voorzieningen behorend bij de schaal van de stedelijke bevolking in Zeeland niet worden gerealiseerd. Eigenstandig opereren van gemeenten kan er voorts toe leiden dat zij tegen elkaar worden uitgespeeld wat voor de provincie als geheel tot suboptimale lokatiekeuzen van bedrijven en voorzieningen kan leiden. Indien de kritische massa van de Zeeuwse steden niet beter wordt benut dreigen bepaalde typisch stedelijke voorzieningen zelfs te verdwijnen uit Zeeland en georganiseerd te worden op het schaalniveau van Zuidwest Nederland waarbij het maar de vraag is of deze voorzieningen in Zeeland een plaats zullen vinden. 1.3 Onderzoeksvragen en aanpak Een viertal onderzoeksvragen staan centraal: 1. Hoe heeft het voorzieningenpeil in Zeeland zich ontwikkeld de afgelopen jaar? 2. Hoe verhoudt het voorzieningenpeil in Zeeland zich tot de rest van Nederland? 3. In hoeverre biedt netwerkvorming tussen de Zeeuwse steden mogelijkheden om te komen tot een hoger voorzieningenpeil? 4. In hoeverre vullen de voorzieningen in de Zeeuwse steden elkaar aan en in hoeverre dupliceren ze elkaar? Een vijfde onderzoeksvraag betreft het gebruik van voorzieningen, meer specifiek in hoeverre het patroon in het gebruik van voorzieningen veranderd is sinds de komst van de Westerscheldetunnel. De informatie hiervoor is verzameld in de bewonersenquête, waarover gerapporteerd is in deelrapport 3. De relevante conclusies met betrekking tot voorzieningen worden in het afsluitende hoofdstuk (paragraaf 6.2) samengevat. Ten behoeve van de beantwoording van de vier onderzoeksvragen zijn allereerst een aantal databestanden gemaakt waarin, per plaats, gemeente, of WGR-samenwerkingsgebied 1 het voorzieningenniveau is geïnventariseerd voor verschillende momenten in de tijd voor en na de opening van de tunnel. Op basis hiervan zijn kaarten en tabellen gemaakt die voorzien in het beantwoorden van de eerste vraag, namelijk een beschrijving van het voorzieningenpeil. Evenwel, om dit peil te kunnen beoordelen (is het nu hoog of laag?) is gekeken hoe het voorzieningenpeil in de Zeeuwse woonplaatsen, gemeenten en WGR-samenwerkingsgebieden zich verhoudt tot de rest van Nederland. Daartoe is voor de rest van Nederland een verklarend model opgesteld (een regressiemodel) dat zo goed mogelijk het voorzieningenpeil van woonplaatsen, gemeenten dan wel WGR-samenwerkingsgebieden in de rest van Nederland voorspelt op basis van een aantal verklarende variabelen, zoals bevolkingsomvang, omvang van het achterland, inkomen, toerisme en nog een aantal variabelen die de bevolkingssamenstelling weergeven. Vervolgens zijn deze verklarende modellen toegepast op de Zeeuwse situatie zodat op basis van de situatie in de rest van Nederland 1 WGR= Wet Gemeenschappelijke Regelingen. Tot voor kort werden Gemeenschappelijke Regelingen tussen gemeenten geacht te worden geclusterd binnen gebieden. In Zeeland zijn de WGR-gebieden: Zeeuws- Vlaanderen, Walcheren en de Oosterschelderegio. 2 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

9 een voorspelling gedaan kon worden voor het voorzieningenpeil van woonplaatsen, gemeenten en WGR-samenwerkingsgebieden in Zeeland. Gekeken is vervolgens of het daadwerkelijke voorzieningenpeil in Zeeland positief of negatief afsteekt ten opzichte van wat we zouden mogen verwachten afgaande op het voorzieningenpeil in de rest van Nederland. Deze analyses beantwoorden de tweede onderzoeksvraag. De derde onderzoeksvraag richt zich op het stedelijk netwerk Middelburg-Vlissingen- Goes-Terneuzen en gaat na in hoeverre het voorzieningenpeil van deze vier steden gezamenlijk past bij een stad van inwoners met een bepaalde bevolkingssamenstelling en gezien het toerisme en de omvang van het achterland. Tevens is nagegaan hoe dit voorzieningenpeil afsteekt ten opzichte van steden van vergelijkbare omvang in Nederland. Een eventueel lager voorzieningenpeil maakt duidelijk wat de potentiële winst is van een verdere integratie van, en samenwerking tussen, de vier steden. Relevant voor dit stedelijk netwerk is ook de vraag of de voorzieningen in de vier grootste Zeeuwse steden elkaar dupliceren of dat ze elkaar juist aanvullen. Middels een correspondentie-analyse is deze vierde onderzoeksvraag beantwoord. Een uitgebreidere methodologische onderbouwing wordt gegeven in de vier hierna volgende hoofdstukken, waarin de vier onderzoeksvragen stuk voor stuk behandeld worden. 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 schetst het huidige voorzieningenpeil in Zeeland en de ontwikkelingen daarin in de afgelopen jaren. Hoofdstuk 3 biedt een evaluatie van dit voorzieningenpeil door het af te zetten tegen wat we normaliter zouden mogen verwachten in Zeeland. Hoofdstuk 4 gaat na hoe het voorzieningenpeil in de vier grootste steden gezamenlijk (het stedelijk netwerk Middelburg-Vlissingen-Goes-Terneuzen) zich heeft ontwikkeld en dit wordt afgezet tegen het voorzieningenpeil van één enkele stad met een vergelijkbare kritische massa als de vier steden gezamenlijk. Hoofdstuk 5 gaat na of de voorzieningen in deze vier steden elkaar aanvullen of dat ze juist gedupliceerd worden. In hoofdstuk 6 volgen de conclusies. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 3

10 4 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

11 2 Recente ontwikkeling voorzieningenpeil 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk schetst de stand van zaken met betrekking tot het voorzieningenpeil van plaatsen in Zeeland en geeft daarbij ook de ontwikkeling sinds de opening van de Westerscheldetunnel weer. Een aantal typen voorzieningen worden geanalyseerd (cultuur, horeca, sport, winkelaanbod, zorg, bestuur) in woord en beeld. Dit hoofdstuk dient om een eerste schets te geven van de spreiding van voorzieningen over Zeeland, en tracht zodoende niet om een uitputtend overzicht van alle mogelijke voorzieningen te bieden. Dit beschrijvende hoofdstuk moet eerder gezien worden als het voorwerk op de analyses die in de volgende hoofdstukken gepresenteerd worden. De gegevens zijn primair afkomstig uit de ABF vastgoedmonitor, waarin data vanuit een veelheid aan bronnen ontsloten wordt. Voor een compleet overzicht aan databronnen wordt verwezen naar Bijlage3. Hieraan is data over universiteiten en bestuursvoorzieningen toegevoegd. De verscheidenheid aan databronnen brengt met zich mee dat de data over voorzieningen niet altijd voor dezelfde tijdreeksen beschikbaar zijn. In dit hoofdstuk is ervoor gekozen om de trend vanaf het jaar 2003 het jaar waarin de Westerscheldetunnel geopend werd - te documenteren en te vergelijken. In dit hoofdstuk wordt met name gewerkt met kaarten. Plaatsen worden weergegeven door middel van een cirkel, waarbij de omvang van de cirkels proportioneel evenredig is aan de mate waarin een bepaalde voorziening daar aanwezig is (meestal anno 2009, voor een aantal type voorzieningen is dit 2007, 2008 of 2010). De kleur van het grondgebied van een plaats of gemeente geeft de ontwikkeling sinds 2003 weer, waarbij rood uiteraard duidt op een afname en groen op een toename, terwijl geel een neutrale trend weergeeft. Gezien de veelheid aan informatie in de kaartjes is ervoor gekozen om niet alle 125 woonkernen in Zeeland te labellen. In plaats hiervan geven de figuren en de ligging van de plaatsen en respectievelijk gemeenten aan. De cirkels geven het aantal inwoners aan. Deze figuren dienen dan ook als referentie voor de plaats en gemeentenamen. Dit hoofdstuk is verder per type voorziening georganiseerd. Achtereenvolgens komen aan bod: cultuur, horeca, onderwijs, zorg, winkelaanbod, sport en bestuur. Afgesloten wordt met een meer algemene beschouwing. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 5

12 Figuur Gemeenten in Zeeland. 6 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

13 Figuur Plaatsen in Zeeland. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 7

14 2.2 Culturele voorzieningen Er zijn verschillende soorten culturele voorzieningen, waaronder bioscopen en filmtheaters, concertgebouwen en poppodia, musea en theaters. Zeeland beschikt niet over een concertgebouw, al worden er natuurlijk de nodige concerten gegeven op andere plaatsen. Anno 2005 was er een poppodium in Goes (met een capaciteit van 450) en in Zierikzee (300). Kleinere poppodia bestaan in Middelburg (de huidige sinds begin 2007), Vlissingen (capaciteit onbekend) en Terneuzen, al is het onderscheid tussen poppodium en kroeg niet altijd even duidelijk te maken. Voor de overige typen culturele voorzieningen is data voor een langere periode aanwezig. Figuur geeft de ontwikkeling ten aanzien van bioscopen en filmtheaters weer. Figuur Cinema in Zeeland, ontwikkeling sinds Bron data: Nederlandse Federatie voor de Cinematografie. Er zijn slechts een aantal bioscopen en filmtheaters in Zeeland, maar er hebben zich een aantal opmerkelijke verschuivingen voorgedaan sinds De grootste bioscoop, in Vlissingen, is gebleven, evenals het kleine filmtheater in Middelburg. Maar verder is de bioscoop in Hulst gesloten (al bestaan er wel plannen voor een nieuwe bioscoop annex theater), en het aantal bioscoopstoelen in Oostburg is verminderd. Er zijn twee nieuwe middelgrote bioscopen ontwikkeld in Terneuzen en Goes. 8 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

15 Figuur Musea in Zeeland, ontwikkeling sinds Bron data: Nederlandse museumvereniging. De data ten aanzien van de musea is afkomstig van de Nederlandse Museumvereniging en betreft musea aangesloten bij de Stichting Museumjaarkaart. Opgemerkt dient te worden dat het begrip museum niet beschermd is in Nederland waardoor verschillende instanties een verschillende interpretatie kunnen geven aan het begrip museum. Zouden we uitgaan van een andere bron, die pretendeert een volledig overzicht van alle musea te geven, dan zien we dat met name Middelburg veel beter scoort (3 musea meer) en met een totaal van 5 juist de toppositie in Zeeland zou hebben. Ook Terneuzen heeft volgens deze bron één museum meer (Schoolmuseum) en dat geldt ook voor Bruinisse, Hoedekenskerke en Meliskerke. Deltapark Neeltje Jans is in dit kaartje bij Burgh- Haamstede gerekend. Arnemuiden en Vlissingen zouden volgens deze alternatieve bron één museum minder hebben (anno februari 2010). Wat opvalt is dat musea in Zeeland niet sterk geconcentreerd zijn in één plaats, maar redelijk evenwichtig over de provincie zijn verdeeld, waarbij Walcheren iets beter bedeeld is en Tholen en Noord-Beveland juist minder. Zowel op Walcheren, als op Schouwen-Duiveland, Zuid-Beveland en in Zeeuws- Vlaanderen zijn de musea gespreid over een veelheid aan kernen. Het aantal musea is zeer stabiel. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 9

16 Figuur Theaters in Zeeland, ontwikkeling sinds Bron data: Theater Instituut Nederland. Volgens data van het Theater Instituut Nederland bevindt het grootste theater (qua capaciteit) zich in Hulst. Afgezien van een extra zaal in het Ledeltheater in Oostburg hebben ontwikkelingen met name betrekking gehad op de Schouwburg in Middelburg. Het geplande nieuwe a-theater met 1100 stoelen verdeeld over een grote en kleine zaal en nog eens een filmtheater met 100 stoelen is niet afgebouwd vanwege technische problemen tijdens de bouw. 2.3 Horeca Gegevens voor de horeca sector zijn alleen beschikbaar op het niveau van gemeenten. Een uitsplitsing wordt gemaakt naar een viertal sectoren: - drankensector (hieronder vallen cafés/bars, discotheken, de meeste strandtenten, coffeeshops, kiosken, horeca bij recreatiebedrijf en sportaccomodaties, zalen en partycentra); - fastfoodsector (ijssalon, snackbar, fastfoodrestaurant, shoarmazaak, lunchroom, creperie, restauratie); - restaurantsector (bistro, restaurant, café-restaurant, wegrestaurant) - hotelsector (hier is het aantal bedden als indicator gekozen). 10 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

17 Figuur Drankensector (aantal zaken), ontwikkeling sinds Bron data: bedrijfschap Horeca en Catering Uit Figuur volgt dat het aantal zaken in de drankensector het grootst is in de gemeenten Schouwen-Duiveland en Veere. Opvallend is de afname van het aantal zaken sinds 2003 in de gemeenten Hulst, Terneuzen en Vlissingen en in iets mindere mate Schouwen-Duiveland. Wat deze laatste gemeente betreft, ging de afname van het aantal zaken wel gepaard met een toename van het verkoopoppervlak van zaken (zie Figuur 2.3.2). De enige substantiële toename van het aantal zaken vond plaats in de gemeente Middelburg. In termen van verkoopoppervlak was er met name een toename in de gemeenten Veere en Goes. Hulst noteerde de grootste afname van het verkoopoppervlak in de drankensector. Figuur Drankensector (verkoopoppervlakte), ontwikkeling sinds Bron data: bedrijfschap Horeca en Catering. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 11

18 Figuur presenteert de ontwikkeling van het aantal zaken in de fastfoodsector en figuur geeft de ontwikkeling van het verkoopoppervlak weer. Zoals eerder aangegeven omvat deze sector dus veel meer dan alleen de zogenaamde fastfoodrestaurants. Met name in de gemeente Veere nam het aantal zaken fors af. Schouwen-Duiveland en Borsele noteerden een redelijke stijging van het aantal zaken in deze branche, al gaat dit op Schouwen-Duiveland wel gepaard met een afname van het verkoopoppervlak. Dit geldt ook voor Goes en Hulst. Voor de gemeente Middelburg geldt dit andersom: een afname van het aantal zaken gaat gepaard met een stijging van het verkoopoppervlak in deze sector. Figuur Fastfoodsector (aantal zaken), ontwikkeling sinds Bron data: bedrijfschap Horeca en Catering. Figuur Fastfoodsector (verkoopoppervlakte), ontwikkeling sinds Bron data: bedrijfschap Horeca en Catering. 12 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

19 Voor de restaurantsector geldt ook een wisselend beeld waar afnames van het aantal zaken gepaard kunnen gaan met een toename van het verkoopoppervlak (schaalvergroting) en andersom. Wel is er bijna in geheel Zeeland een flinke toename van het verkoopoppervlak van restaurants. Middelburg en in mindere mate Reimerswaal en Tholen zijn hier de dissonanten. Het aantal zaken in de restaurantsector neemt vooral toe in de gemeenten Veere, Vlissingen, Borsele en Schouwen-Duiveland. Met name in Middelburg en op Tholen is sprake van een afname van het aantal zaken. Qua totaal aantal zaken blijft de gemeente Sluis koploper, Schouwen-Duiveland en Terneuzen volgen. Figuur Restaurantsector (aantal zaken), ontwikkeling sinds Bron data: bedrijfschap Horeca en Catering. Figuur Restaurantsector (verkoopoppervlakte), ontwikkeling sinds Bron data: bedrijfschap Horeca en Catering. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 13

20 Tot slot geeft figuur de ontwikkeling van de hotelsector weer aan de hand van het aantal hotelbedden. We zien dat er grote verschillen bestaan tussen de Zeeuwse gemeenten. De rijkelijk van stranden voorziene gemeenten Veere, Schouwen-Duiveland en Sluis hebben aanzienlijk meer hotelcapaciteit dan gemeenten als Borsele, Tholen, Noord- Beveland, Kapelle, Reimerswaal en Hulst. Van de meer stedelijke gemeenten heeft Terneuzen de meeste hotelbedden, gevolgd door Vlissingen, Goes en dan Middelburg. Opvallend is de trend sinds Op Walcheren is sprake van een substantiële afname van het aantal hotelbedden. Sluis, Schouwen-Duiveland en Reimerswaal laten een aanzienlijke toename zien. Een lichte stijging van de hotelcapaciteit is er ook in Goes en Terneuzen. Figuur Hotelsector (aantal hotelbedden), ontwikkeling sinds Bron data: bedrijfschap Horeca en Catering. 2.4 Onderwijs Ten aanzien van onderwijsvoorzieningen wordt hier gekeken naar het basisonderwijs, het voorgezet onderwijs, de beroeps- en volwasseneneducatie en het hoger onderwijs. Figuur geeft het aantal basisscholen weer per woonplaats en de ontwikkeling daarin sinds TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

21 Figuur Basisscholen in Zeeland, ontwikkeling Bron data: Centrale Financiën Instellingen. Sinds 2003 is er in Waarde een school bijgekomen en zijn een aantal scholen in andere plaatsen gesloten. Alleen in Noordgouwe betekent dit dat er geen alternatief meer is in de plaats zelf. Figuur geeft de diversiteit van het onderwijsaanbod in het voortgezet onderwijs weer. Figuur Aanwezigheid schoolsoorten in het voortgezet onderwijs, situatie Bron data: Centrale Financiën Instellingen. Uit Figuur blijkt duidelijk dat een compleet aanbod van voortgezet onderwijs te vinden is in Middelburg, Vlissingen, Goes, Terneuzen, Oostburg en Hulst. Daarnaast zijn er TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 15

22 een aantal locaties voor VMBO en VBO in Krabbendijke, Sint Maartensdijk en Tholen. Zierikzee huisvest alleen geen VBO meer (in 2003 nog wel). Overigens zijn in sommige plaatsen meerdere scholen met hetzelfde aanbod aan voortgezet onderwijs. Deze laten zich onderscheiden van elkaar op basis van het al dan niet hebben van een bepaalde confessionele grondslag. Dit gaat in het bijzonder op voor Goes, waar bijvoorbeeld 4 keer een HAVO en VWO te vinden zijn. Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie wordt verzorgd door een tweetal Regionale Opleidingencentra, ROC Zeeland en ROC Westerschelde. De hoofdvestigingen hiervan zijn te vinden in Vlissingen en respectievelijk Terneuzen. Omvangrijke leslokaties van het ROC Zeeland zijn Middelburg en Goes, terwijl kleinere leslokaties te vinden zijn in Tholen en Zierikzee. Een belangrijke nieuwe ontwikkeling op het terrein van onderwijsvoorzieningen is de komst van een university college (de Roosevelt Academy) naar Middelburg. Dit university college, dat universitair onderwijs opleidend to de Bachelor-titel biedt, is onderdeel van de Universiteit Utrecht. Inmiddels krijgen circa 600 studenten les in het voormalige stadhuis van Middelburg. Met dit university college heeft Zeeland nu twee instellingen voor hoger onderwijs binnen haar grenzen. De andere instelling is de Hogeschool Zeeland in Vlissingen. In Terneuzen bevindt zich een nevenlokatie waar de propaedeuse van een aantal opleidingen kan worden gevolgd. Aandachtspunt voor de Hogeschool Zeeland is wel een dalend studentenaantal. Zo is de instroom met zo n 100 studenten gedaald wanneer we 2004 met 2008 vergelijken (op een totaal van ca studenten in 2008). 2.5 Zorg Het zorgaanbod is hier uitgeplitst naar basiszorg (voorzieningen met een lokale functie), specialistische zorg (voorzieningen met een regionale betekenis) en bedden in de zorg (voorzieningen met zowel een lokaal als een regionaal belang). De figuren 2.51 t/m geven ontwikkelingen ten aanzien van een aantal basisvoorzieningen weer (achtereenvolgens huisartsen, apotheken, fysiotherapeuten en tandartsen). 16 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

23 Figuur Huisartsen in Zeeland, ontwikkeling sinds Bron data: Cegedim Dendrite. Lang niet alle woonkernen beschikken over een huisarts, al moet gezegd dat een aantal huisartsen ook consulten houden in andere plaatsen dan waar de praktijk gevestigd is. Sinds 2003 lijkt zich een trend voor te doen naar schaalvergroting van praktijken. Vaak gaat een afname van het aantal huisartsen in de ene kern dan ook gepaard met de groei van het aantal huisartsen in een naburige kern. Figuur Apotheken in Zeeland, ontwikkeling sinds Bron data: Cegedim Dendrite. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 17

24 Steeds meer huisartsen op het platteland zijn ook apotheekhoudend. Deze zijn in figuur samengenomen met de traditionele stadsapotheken. Het aantal apotheken groeide licht. Wel zijn er steeds meer woonkernen zonder apotheek en nam het aantal woonkernen met meerdere apotheken licht toe. Figuur Fysiotherapeuten in Zeeland, ontwikkeling sinds Bron data: Cegedim Dendrite. Ook bij de fysiotherapeuten vallen kleine, subregionale verschuivingen te zien, met name in West-Zeeuws-Vlaanderen en op Walcheren. Al met al neemt het aantal fysiotherapeuten licht af. Ook het totaal aantal tandartsen in Zeeland loopt terug, met name in Middelburg en Burgh-Haamstede, al zijn er ook plaatsen waar er een tandarts bij kwam (figuur 2.5.4). 18 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

25 Figuur Tandartsen in Zeeland, ontwikkeling sinds Bron data: Cegedim Dendrite. Naast basiszorg is er ook specialistische zorg, en de ontwikkelingen daarin worden weergegeven aan de hand van het aantal specialisten (figuur 2.5.5) en de spreiding van ziekenhuizen (2.5.6). Figuur Specialisten in Zeeland, ontwikkeling sinds Bron data: Cegedim Dendrite. Uiteraard zijn specialisten (en specialisten in opleiding) met name te vinden in plaatsen waar ook ziekenhuizen zijn. De data in Figuur wordt echter vertekend doordat veel specialisten zijn toegerekend aan de hoofdvestiging van ziekenhuizen, terwijl deze vaak op TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 19

26 meerdere lokaties werkzaam zijn. In dit geval betekent dit dat er geen specialisten zouden zijn in Zierikzee en zijn de specialisten (deels) werkzaam in Oostburg en Hulst toegerekend aan Terneuzen. Her en der verspreid zijn nog enkele specialisten werkzaam buiten de ziekenhuizen om. Figuur Ziekenhuizen in Zeeland, situatie anno Bron data: Cegedim Dendrite. Recent zijn het Ziekenhuis Walcheren en de Oosterscheldeziekenhuizen gefuseerd tot het Admiraal de Ruyterziekenhuis, dat naast lokaties in Goes, Vlissingen en Zierikzee een polikliniek in Middelburg kent. Er wordt nagedacht over een nieuw locatiemodel van dit ziekenhuis met één nieuw top-tech ziekenhuis en een aantal satellieten. Alhoewel er dus veranderingen zijn te verwachten was de spreiding van ziekenhuisvoorzieningen stabiel de afgelopen jaren. Naast algemene ziekenhuizen kent Zeeland één zogenaamd categoraal ziekenhuis in Goes (revalidatie) met een poliklinische afdeling in Terneuzen. Klinische geestelijke gezondheidszorg concentreert zich ook in Goes (verslavingszorg) en het nabijgelegen Kloetinge dat een kliniek voor volwassenen en één voor kinderen telt, overigens allen behorend tot dezelfde organisatie. Dat wil niet zeggen dat het aantal ziekenhuisbedden een belangrijke graadmeter voor het aantal specialismen dat vertegenwoordigd is stabiel bleef, zo nam het aantal bedden in Vlissingen licht af, en in Zierikzee behoorlijk toe (+60), terwijl het aantal bedden in Goes (+54) en met name Kloetinge (+351) fors toenam. 20 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

27 Figuur Bedden in zorginstellingen, ontwikkeling Bron data: Cegedim Dendrite. Bij bedden in zorginstellingen gaat het om bedden in verzorgingshuizen, in verpleeghuizen, in serviceflats, in ziekenhuizen en in combinaties van voorgaande typen instellingen. In de Kanaalzone van Zeeuws-Vlaanderen is sprake van een lichte afname van dit soort bedden, maar dit wordt goedgemaakt door een stijging van het aantal bedden in Hulst en omgeving. Het aantal bedden in Breskens groeit ook, mogelijk ten koste van een vergelijkbaar aantal bedden dat Oostburg verliest, terwijl ook het aantal bedden in IJzendijke licht terugliep. Een vergelijkbare situatie doet zich voor op Walcheren, waar Middelburg een aanzienlijke vermindering van het aantal zorgbedden kent, maar een aantal omliggende plaatsen een stijging. In Zierikzee en Goes/Kloetinge nam het aantal bedden toe, zonder dat er in omliggende plaatsen een vermindering optrad. 2.6 Winkelaanbod Het winkelaanbod is uitgeplitst naar branche. Er wordt een onderscheid gemaakt in winkels in de volgende branches: - dagelijks aanbod (denk aan supermarkten, vers, delicatessen, tanksuper, apotheek, drogist, parfumerie, persoonlijke verzorging, etc.); - mode & luxe (kleding, schoenen, juwelier, huishoudelijke artikelen, antiek etc); - vrije tijd (sport, speelgoed, electronica, muziek, software, kantoorartikelen, boeken etc.); - in/om huis (bloemen en planten, bruin en witgoed, computers, electro, fietsen, doe-het-zelf, bedden, meubelzaken, woonwarenhuizen, verlichting, woningtextiel etc.); - detailhandel overig (2 e hands zaken, dumpwinkels, feestartikelen, paramedische artikelen, museumwinkels, souvenirs, wereldwinkel, haarden en kachels, natuursteen etc.); - transport en brandstoffen (autodealer, autoschadebedrijf, garagebedrijf, brandstoffen, tankstation, caravans, boten etc); TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 21

28 - leisure (cafe, restaurants, partycentrum, bioscoop, theater, museum, casino, bowling, amusement etc. met andere woorden, deze branche geeft een totaaloverzicht van veel van de voorzieningen die in dit onderzoek centraal staan); - diensten (verhuur, reparatie, kapper, stomerij, sleutelservice, lijstenmaker, fotostudio, banken, postkantoor, makelaardij, vvv, reisbureau, uitzendbureau etc.). Data is uitgesplitst naar verkooppunten (aantal winkels) en verkoop-vloeroppervlakte (alle overdekte, voor de consument toegankelijke en zichtbare ruimten). Voor de branches transport en brandstoffen, leisure en diensten is alleen data beschikbaar over het aantal verkooppunten. Figuur (verkooppunten) en figuur (verkoop-vloeroppervlakte) geven de stand van zaken en de ontwikkeling in de branche met dagelijks aanbod weer. Figuur Verkooppunten dagelijks aanbod, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. 22 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

29 Figuur Verkoop-vloeroppervlakte dagelijks aanbod, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Middelburg, Goes en Vlissingen zijn de steden met duidelijk de meeste winkels en het grootste winkel-vloeroppervlak met een dagelijks aanbod. Wat het aantal winkels betreft steken plaatsen als Sluis en Hulst Terneuzen naar de kroon. Hetzelfde geldt voor Burgh- Haamstede, waar het aantal winkels met een dagelijks aanbod ongeveer even groot is als Zierikzee, en het verschil tussen beide neemt verder af. In veel Zeeuwse plaatsen nam het aantal winkels in de branche dagelijks aanbod licht af. Dit hoeft niet noodzakelijkerwijs te leiden tot een afname van het verkoop-vloeroppervlak in deze branche, integendeel (zie bijvoorbeeld plaatsen als Sluis, Hulst, Axel, Oost-Souburg, Krabbendijke, Tholen, Terneuzen. Bruinisse, Sas van Gent). Schaalvergroting is duidelijk aan de orde. Plaatsen die duidelijk te maken hebben met een negatieve ontwikkeling in deze branche zijn onder andere Oostburg, Kamperland, Kortgene, Scherpenisse, Renesse, Zierikzee, Oostkapelle, Domburg. Kernen die het zowel qua winkels als qua verkoop-vloeroppervlak een toename kenden zijn onder andere Middelburg, Goes, Burgh-Haamstede, Cadzand, Rilland en s-gravenpolder. Op Schouwen-Duiveland zijn er drie plaatsen zonder winkels met een dagelijks aanbod, op zowel Walcheren, Noord-Beveland en Tholen geldt dit voor één plaats. Op zowel Zuid-Beveland als in Zeeuws-Vlaanderen zijn er negen woonkernen zonder een winkel met dagelijks aanbod. Winkels met een assortiment van mode & luxe zijn veel meer geconcentreerd in een aantal kernen dan winkels met een dagelijks aanbod, zie figuur (verkooppunten) en figuur (verkoop-vloeroppervlak). TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 23

30 Figuur Verkooppunten mode & luxe, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Figuur Verkoop-vloeroppervlak mode & luxe, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Belangrijke kernen waar het winkels met een mode & luxe aanbod betreft zijn (in aflopende volgorde) Goes, Middelburg, Sluis, Vlissingen, Terneuzen, Zierikzee, Hulst en Oostburg. Van deze plaatsen neemt het belang van Hulst af. In lichte mate geldt dat ook voor Zierikzee. Ook het aantal winkels in mode & luxe in Oostburg nam af, maar gemiddeld werden de winkels daar wel weer groter. Afgaande op het aantal winkels groeiden Middelburg en Sluis het meest. Waar het het verkoop-vloeroppervlak betrof gold dit ook voor Goes en Vlissingen en in mindere mate Terneuzen. 24 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

31 Figuur Verkooppunten vrije tijd, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Figuur Verkoop-vloeroppervlak vrije tijd, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Middelburg is de plaats met het meeste aanbod in de vrije tijdsbranche. Opvallend in Zeeuws-Vlaanderen is dat Terneuzen duidelijk de meeste winkels heeft met een assortiment in de vrije tijd branche, maar dat qua verkoop-vloeroppervlakte Hulst, Breskens en Sluis duidelijk groter zijn. Van de grotere woonkernen in Zeeland zagen alleen Middelburg en Terneuzen een substantiële groei van het aantal winkels in de vrije tijdsbranche. Yerseke en Bruinisse kenden ook een toename van het aantal winkels. Vlissingen, Bres- TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 25

32 kens en Hulst kenden een sterke teruggang. Gemeten naar verkoop-vloeroppervlak echter, deden deze drie plaatsen het uitstekend en kenden behoorlijke toenames. Zierikzee en Oostburg verloren terrein. Axel daarentegen groeide fors, gemeten naar verkoopvloeroppervlakte. Figuur Verkooppunten branche in & om huis, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Figuur Verkoop-vloeroppervlakte branche in & om huis, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Van de grotere plaatsen laat alleen Middelburg een groei van het aantal winkels in de branche in & om het huis zien en wordt daarin vergezeld door Sluis, Arnemuiden, We- 26 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

33 meldinge en Kruiningen. Terneuzen en Zierikzee laten een verlies zien qua aantal winkels, datzelfde geldt in mindere mate voor Vlissingen. Voor deze plaatsen geldt dan weer wel dat de verkoop-vloeroppervlakte toeneemt, iets wat ook het geval is in onder meer Middelburg, Goes, Oostburg. Opmerkelijke concentraties van grote winkels in deze branche zijn te vinden in Axel, Koudekerke en Poortvliet. Die laatste plaats kende overigens wel een daling van de verkoop-oppervlakte. Figuur Verkooppunten branche detailhandel overig, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Figuur Verkoop-vloeroppervlakte branche detailhandel overig, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 27

34 De detailhandel die niet tot de eerder genoemde branches valt te rekenen groeit met name in Goes en Terneuzen, en in mindere mate in Oostburg, Axel, Hulst en Vlissingen en Middelburg. Voor de branche transport en brandstoffen is alleen data over verkooppunten beschikbaar (zie figuur ). Figuur Verkooppunten transport & brandstoffen, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. Het aantal verkooppunten in de transport & brandstoffen sector lijkt duidelijk samen te hangen met de omvang van een plaats. Goes kent de meeste van deze winkels, maar Middelburg maakt de meest spectaculaire groei door (+33 verkooppunten) sinds TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

35 Figuur Verkooppunten leisure, ontwikkeling sinds Bron data: Locatus. De leisure branche is breed samengesteld met horeca, cultuur en vrije tijdsvoorzieningen. Middelburg en Vlissingen hebben de meeste verkooppunten en steken elkaar naar de kroon om de toppositie. De meer toeristische plaatsen komen ook duidelijk naar voren, al is er niet altijd sprake van groei. Figuur Verkooppunten diensten, ontwikkeling Bron data: Locatus. De verkooppunten van dienstverleners zijn zeer geconcentreerd in de grotere kernen. Van de grotere kernen verloren Terneuzen, Vlissingen en Oostburg licht terrein. Groei was er vooral in Middelburg en Hulst. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 29

36 2.7 Sport Onder sportvoorzieningen vallen sporthallen en sportzalen, zwembaden, bowlingbanen, atletiekbanen, kunstijsbanen, kunstskibanen, golfcourses, tennisbanen en -centra, squashbanen, maneges, fitnesscentra, schietbanen en buitensportcomplexen. Per woonkern is geturfd welke van deze voorzieningen aanwezig waren en hoe vaak, waarbij ze allemaal even zwaar zijn meegewogen. Het totaal aantal sportvoorzieningen is bij elkaar opgeteld in figuur Figuur Sportvoorzieningen (aantal), ontwikkeling sinds Bron: Bohn Stafleu & Van Loghum Nederlandse Sportalmanak. Zoals uit Figuur blijkt is het aantal sportvoorzieningen zeer stabiel. Vlissingen had in 2009 de meeste sportvoorzieningen, al was er wel sprake van de grootste afname. Die afname lijkt overigens ten goede te komen aan het nabijgelegen Oost-Souburg. 2.8 Bestuur Figuur geeft een overzicht van de spreiding van bestuursvoorzieningen over de plaatsen in Zeeland. Onmiskenbaar komt hieruit naar voren dat Middelburg het belangrijkste bestuurlijke centrum is, gevolgd door Terneuzen. Tholen is een opvallende derde, door de aanwezigheid van een afdeling Kantongerecht van de Middelburgse rechtbank. De ontwikkeling sinds 2003 is niet weergegeven, maar er is ook geen sprake geweest van veranderingen. 30 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

37 Figuur Bestuurlijke en juridische voorzieningen in Zeeland, Algemene bevindingen In deze paragraaf is een eerste beeld geschetst van de huidige stand van het voorzieningenpeil op een gedetailleerd ruimtelijk schaalniveau. Daarbij is ook de ontwikkeling van het voorzieningenpeil sinds het jaar dat de Westerscheldetunnel geopend is weergegeven. Die ontwikkelingen zijn relatief beperkt op het eerste gezicht. Hierbij van belang is wel de vraag of een voorziening met (deels) publiek of privaat geld gefinancierd wordt. Ontwikkelingen in (grotendeels) publiek gefinancierde sectoren als bestuur, sport en onderwijs zijn relatief beperkt. In een semi-publieke sector als de zorg zijn meer veranderingen zichtbaar. Zo zijn er in de intramurale zorg een aantal verschuivingen geweest en vallen er in de nabije toekomst meer specifiek verschuivingen te verwachten in de ziekenhuissector. In de deels publiek gefinancierde sector cultuur waren een aantal opmerkelijke ontwikkelingen in de theater en cinemasector. In marktsectoren als het winkelaanbod en de horeca lijkt de omvang van de veranderingen groter te zijn dan bij de (semi)publiek gefinancierde voorzieningen. Beide martksectoren kenmerken zich door schaalvergroting. In meerdere plaatsen is sprake van minder winkels en minder horecazaken, maar neemt het verkoopoppervlak wel toe. Of, neemt het aantal vierkante meters verkoopoppervlakte sneller toe dan het aantal winkels of horecazaken. Dit schaalvergrotingsproces zien we ook bij een aantal zorgvoorzieningen, zoals huisartsen en apotheken. Kijken we naar de spreiding van voorzieningen, dan valt op dat het stedelijk systeem van Zeeland erg evenwichtig is. Er is geen duidelijk dominante stad in Zeeland met als gevolg dat veel voorzieningen gespreid zijn over de vier grootste steden Middelburg, Vlissingen, Goes en Terneuzen. Zierikzee volgt op gepaste afstand. Wel is het zo dat binnen Zeeuws-Vlaanderen niet gesproken kan worden van een dominantie van de grootste en meest centraal gelegen stad. Terneuzen is dan weliswaar het rijkst bedeeld met voorzieningen op het gebied van bestuur, sport, zorg en onderwijs, maar sectoren als horeca, cultuur en winkelaanbod zijn soms sterker vertegenwoordigd in plaatsen als Hulst, Oostburg en Sluis. In tegenstelling tot de positie van TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 31

38 Terneuzen binnen Zeeuws-Vlaanderen is Goes onbetwist de belangrijkste stad in de Oosterschelderegio, wat er mede aan kan bijdragen dat de stad het relatief vaak goed doet. Interessant is dat verschillende steden het het best doen in verschillende sectoren. Zo zijn in Goes en het nabijgelegen Kloetinge belangrijke zorgvoorzieningen, is Middelburg het bestuurlijk centrum en belangrijk op het gebied van winkelen, kent Vlissingen veel onderwijs- en sportvoorzieningen en biedt Zeeuws-Vlaanderen topvoorzieningen in de horeca. Dit soort complementariteiten worden nader uitgezocht in hoofdstuk 5. Werd het voorzieningenpeil in dit hoofdstuk vooral beschreven, het volgende hoofdstuk kijkt op een meer normatieve manier naar de spreiding van voorzieningen: is het hoog of laag? 32 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

39 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 33

40 3 Het voorzieningenpeil vergeleken met de rest van Nederland 3.1 Inleiding Gaf het vorige hoofdstuk een inzicht in het voorzieningenpeil van Zeeland, dit hoofdstuk geeft er een beoordeling van. In hoeverre is het werkelijke voorzieningenpeil van Zeeuwse WGR-samenwerkingsgebieden (zie bijlage 1 voor een overzicht van deze gebieden), gemeenten en woonkernen hoger of lager dan we normaliter zouden mogen verwachten? De methodiek achter deze analyse wordt uitgebreid toegelicht in paragraaf 3.2. Vervolgens presenteren we de analyses voor WGR-samenwerkingsgebieden in 3.3, voor gemeenten in 3.4 en voor woonkernen in Methodiek Voor alle ruim 2460 plaatsen en ruim 400 gemeenten in Nederland (met uitzondering van Zeeland zelf) is nagegaan wat het voorzieningenpeil is. Dit voorzieningenpeil laat zich verklaren door een combinatie van een aantal verklarende factoren. De belangrijkste verklarende variabele is zonder meer het inwonertal van een plaats of gemeente. Afhankelijk van de voorziening, spelen een aantal andere factoren ook een belangrijke verklarende rol. In dit onderzoek is een aantal andere factoren meegenomen, waarbij de selectie mede gebaseerd is op wat er op het gedetailleerde schaalniveau van woonkernen beschikbaar is aan data. Dit zijn voor de analyses op woonplaats-niveau: - de omvang van het achterland (inwonertal van het WGR-samenwerkingsgebied waarin de plaats ligt); - toerisme (als benadering hiervan is de gestandaardiseerde score van het aantal hotelbedden per inwoner in een WGR-samenwerkingsgebied gebruikt); - gemiddelde leeftijd van de bevolking (we mogen aannemen dat een stad met een wat oudere bevolking bijvoorbeeld meer zorgvoorzieningen heeft, terwijl een jonge bevolking bijvoorbeeld wijst op veel studenten waardoor er bijvoorbeeld meer horeca is); - gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon (om gebruik te maken van voorzieningen moet immers vaak een prijs betaald worden); - het aantal personen per huishouden (gezinnen gebruiken bijvoorbeeld deels andere voorzieningen dan alleenstaande jongeren); - het percentage inwoners van niet-westerse afkomst (1 e en 2 e generatie; mogelijk hebben zij een afwijkend voorzieningengebruik en daarnaast representeert deze factor ook het grote stadeffect ). Dezelfde variabelen zijn gehanteerd bij de analyses op gemeenteniveau, alleen is daar aan toegevoegd: - de ratio van de bevolking van de grootste woonkern gedeeld door de bevolking van de gemeente (die ratio is bijvoorbeeld heel anders voor Terneuzen dan voor Middelburg). Op WGR-samenwerkingsgebied niveau zijn eveneens dezelfde variabelen gehanteerd, alleen is er geen variabele voor het achterland meegenomen. 34 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

41 Het voorkomen van de meeste voorzieningen in plaatsen, gemeenten en WGR-regio s bleek heel goed door (combinaties van) bovenstaande factoren voorspeld te kunnen worden. Die voorspelling neemt de vorm aan van een multiple regressievergelijking. Ter illustratie, in Nederland (exclusief Zeeland) laat het aantal verkooppunten (winkels) in de mode & luxe branche per woonkern in 2006 zich verklaren door: Aantal verkooppunten mode & luxe = -11, 224 (constante) + 0, * (aantal inwoners) 92, * (percentage inwoners van niet-westerse afkomst) 0, * (aantal inwoners WGR-samenwerkingsgebied) + 1, * (toerisme) + 0, * (gemiddelde leeftijd bevolking). Zoals te zien valt in dit voorbeeld neemt het aantal winkels in de mode & luxe branche toe naarmate de plaats meer inwoners, meer toerisme en een oudere bevolking heeft. Wanneer er veel niet-westerse allochtonen zijn heeft dit een negatieve invloed, en ook de omvang van het achterland bleek een licht negatief effect te hebben op het voorkomen van winkels in de mode & luxe branche. Zoals ook te zien valt dragen niet alle variabelen bij aan de verklaring. Middels de stepwise-procedure bij multiple regressieanalyse zijn alleen die variabelen meegenomen in de regressievergelijking die er toe doen. Dit is voor elk type voorziening weer opnieuw bepaald. De verkregen multiple regressievergelijkingen zijn vervolgens toegepast op de plaatsen in Zeeland, waarmee dus een verwachte score berekend is. Vullen we bijvoorbeeld voor Goes de waarden in van Goes op de verklarende variabelen, dan vinden we dat we, op basis van de spreiding van het aantal winkels in de mode & luxe branche in de rest van Nederland, mogen verwachten dat er aantal verkooppunten mode & luxe in Goes = -11, , * (aantal inwoners: 27055) 92, * (percentage inwoners van niet-westerse afkomst: 0,0728) 0, * (aantal inwoners WGR-samenwerkingsgebied: ) + 1, * (toerisme: 0,64704) + 0, * (gemiddelde leeftijd bevolking: 41,7) = 60,538 winkels mode & luxe in Goes zijn. Normaliter verwachten we dus zo n 61 winkels in de branche mode & luxe in Goes. Het daadwerkelijke aantal blijkt echter 145 te zijn. Het residu (daadwerkelijke aantal - verwachte aantal) is in dit geval 84,46. Voor heel Nederland gezien, zijn al dit soort residuen normaal verdeeld, dat wil zeggen dat de meeste residuen op of rond de 0 liggen en dat er een beperkt aantal uitschieters naar boven of onder is. We kunnen deze residuen standaardiseren. Dat wil zeggen dat we het residu transformeren tot een z-score op basis van de afwijking tot het gemiddelde 0. Bij een afwijking ter grootte van één standaarddeviatie is de z- waarde 1 of -1 (afhankelijk van de vraag of het positief of negatief is). We weten dat 68,2% van de scores een z-waarde tussen de -1 en de 1 hebben en 95,4% van de waarnemingen ligt tussen de -2 en de 2. Z-waarden daarbuiten zijn dus vrij zeldzaam, slechts 0,2% van alle residuen heeft een waarde lager dan -3 of groter dan 3. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 35

42 Figuur 3.1 Normale verdeling en bijbehorende z-scores. Nu hebben we met Goes een zeldzaam voorbeeld gekozen. De z-score van Goes is namelijk 5,84. Dat wil dus zeggen dat Goes zeer, zeer veel meer winkels in de mode & luxe branche heeft dan we hadden verwacht. Zouden we alle woonkernen van Nederland op een rij zetten op basis van het residu (en dan van positief naar negatief), dan zou Goes op de 7 e plaats staan van de 2428 woonkernen. Koploper is Amsterdam, hekkesluiter is Almere in deze rij. Overigens vinden we op plaats 11 Sluis en op plaats 17 Middelburg. Verderop in dit hoofdstuk zullen we op verschillende wijzen de positie van de Zeeuwse woonkernen en gemeenten presenteren. We maken gebruik van tabellen voor de WGRsamenwerkingsgebieden, kaarten waarin z-waarden staan afgebeeld, we presenteren kaarten waarin de procentuele afwijking t.o.v. het gemiddelde wordt weergegeven 2 en we presenteren tabellen waarin de ranking van plaatsen op basis van het residu wordt weergegeven. Die laatste optie wordt ook gebruikt om de ontwikkeling door de tijd aan te geven. We kijken dus of plaatsen (respectievelijk gemeenten) gestegen of gedaald zijn in deze ranking. Het voordeel hiervan is dat rekening wordt gehouden met ontwikkelingen binnen een voorzieningensector. Als elders het aantal winkels sneller toeneemt dan in Goes, dan zal Goes gezakt zijn, ook al is het aantal winkels in Goes mogelijk toegenomen. De genoemde werkwijze is toegepast op drie schaalniveaus en voor 2 jaren: - WGR-samenwerkingsgebieden (daar zijn er 42 van in Nederland, waarvan 3 in Zeeland, zie bijlage 1), 2001 en 2009 (althans de meest recente data beschikbaar) - Gemeenten, voor de jaren 2001 en Woonkernen, voor de jaren 2001 en De verschillende gehanteerde jaartallen laten zich verklaren uit de beschikbaarheid van data op het gewenste ruimtelijke schaalniveau. Voor gemeenten en woonkernen hebben nagenoeg alle data betrekking op 2007 respectievelijk Voor WGRsamenwerkingsgebieden is gebruik gemaakt van de meest recente beschikbare data, wat varieert tussen 2006 en Strikt genomen zijn de analyses op gemeente en woonkern niveau zuiverder, want ook niet alle gebruikte verklarende variabelen hebben betrekking 2 Deze zou wellicht voor alle voorzieningen te preferen zijn maar is statistisch onmogelijk wanneer de voorspelde waarde kleiner dan 0 is en er toch een positieve daadwerkelijke waarde is. 36 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

43 op hetzelfde jaar bij de analyses op WGR-niveau. Aan de andere kant, de analyse op het hoogste schaalniveau levert wel het meest actuele beeld. Indexen Gezien het enorme aantal variabelen/indicatoren is verder gebruik gemaakt van een aantal indexen die het voorkomen van een combinatie van soortgelijke voorzieningen weergeven. Deze indexen zijn berekend door alle scores van woonkernen, respectievelijk gemeenten en wgr-samenwerkingsgebieden, te standaardiseren (transformeren tot z- waarden) en bij elkaar op te tellen, waarna gedeeld werd door het aantal variabelen. Bijvoorbeeld, de index cinema is het gemiddelde van de z-scores van een plaats op drie variabelen: 1) aantal vestigingen van bioscopen en filmtheaters; 2) aantal stoelen in bioscopen en filmtheaters en 3) aantal doeken in bioscopen en filmtheaters. Voor een compleet overzicht van alle indexen en hoe deze zijn samengesteld wordt verwezen naar Bijlage Analyse Zeeuwse WGR-gebieden Tabel 3.1 geeft allereerst de waarden van de verklarende variabelen die gehanteerd zijn voor de drie Zeeuwse WGR-samenwerkingsgebieden. Tabel 3.1 Waarden gehanteerde variabelen Zeeland Bevolking Toerismhoudens- Gem. huis- Gem. Gem. inkomen % Allochgrootte p.p. toon niet- leeftijd Westers Oosterschelderegio ,49 39,1 16,6 2,9 Walcheren ,29 39,9 16,5 6,4 Zeeuws ,34 41,4 16,5 3,6 Vlaanderen 2009 Oosterschelderegio ,41 40,9 18,2* 3,1** Walcheren ,18 41,8 17,8* 7,3** Zeeuws- Vlaanderen ,24 43,6 18,0* 4,1** * Data inkomen is voor ** Data niet-westerse allochtonen is voor Op veel variabelen scoren de drie regio s redelijk overeenkomstig. Wel zit er een relatief groot verschil in de gemiddelde leeftijd, waarbij tevens opvalt dat er in sterke mate van vergrijzing sprake is, in het bijzonder in Zeeuws-Vlaanderen. Verder wonen er duidelijk meer niet-westerse allochtonen op Walcheren. De regio s scoren verder verschillend op de toerisme variabele (de proxy die voor toerisme is gebruikt is het aantal hotelbedden per regio). Het verschil tussen Walcheren en de andere regio s is wel veel kleiner geworden. Toch valt te verwachten dat de voorspelde waarden voor voorzieningen waarvan het voorkomen mede bepaald wordt door toerisme aanzienlijk hoger is voor Walcheren. Het voorkomen van voorzieningen wordt uiteraard sterk bepaald door de bevolkingsomvang, de Oosterschelderegio is daarbij een maatje groter dan de andere gebieden. De tabellen 3.2 tot en met 3.9 geven een uitvoerig overzicht van het voorzieningenpeil in de Oosterschelderegio, op Walcheren en in Zeeuws-Vlaanderen voor 2001 en 2009, afgezet tegen het voorkomen van die voorzieningen zoals we dat normaliter zouden verwachten in een regio met de kenmerken zoals in tabel 3.1 vermeld. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 37

44 Tabel 3.2 Culturele voorzieningen daadwerkelijk aanwezig versus verwacht, 2001 en Voorziening Regio Ontwikkeling Daadwerkelijk Voorspeld Residu Daadwerkelijk Voorspeld Residu residu Bioscopen en filmtheaters (vestiging) Bioscopen en filmtheaters (stoelen) Bioscopen en filmtheaters (doeken) Oosterschelderegio 0 2,34-2,34 1 2,05-1,05 1,29 Walcheren 2 2,23-0,23 2 1,87 0,13 0,36 Zeeuws-Vlaanderen 1 1,88-0,88 2 1,64 0,36 1,24 Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio 0 4,07-4,07 4 5,17-1,17 2,9 Walcheren 8 6,13 1,87 8 8,69-0,69-2,56 Zeeuws-Vlaanderen 6 5,16 0,84 5 3,01 1,99 1,15 Musea Oosterschelderegio 17 20,31-3, ,23-0,23 3,08 Walcheren 17 13,13 3, ,29 3,71-0,16 Zeeuws-Vlaanderen 11 15,73-4, ,17-2,17 2,56 Theaters - vestigingen* Theaters - stoelen* Oosterschelderegio 1 2,69-1,69 2 2,54-0,54 1,15 Walcheren 1 6,50-5,50 2 2,23-0,23 5,27 Zeeuws-Vlaanderen 4 2,84 1,16 3 1,41 1,59 0,43 Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Theaters zalen* Oosterschelderegio 1 3,87-2,87 2 3,57-1,57 1,3 Walcheren 1 8,90-7,90 2 3,08-1,08 6,82 Zeeuws-Vlaanderen 7 3,95 3,05 6 1,99 4,01 0,96 * Data theaters is voor TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

45 Een negatief residu betekent dat een bepaalde voorziening minder aanwezig is dan we zouden mogen verwachten (op basis van de verdeling van die voorziening in de rest van Nederland). Een positief residu betekent uiteraard dat de voorziening sterker of meer aanwezig is dan we normaliter zouden verwachten. De laatste kolom geeft de ontwikkeling van het residu weer. Wanneer dit positief is, betekent dit dat de voorziening relatief meer aanwezig is in de betreffende regio in 2009 dan in Een negatieve ontwikkeling betekent dat de regio terrein verloren heeft m.b.t. de betreffende voorziening. De ontwikkeling van het residu hoeft overigens nog niet eens te duiden op een ontwikkeling van het daadwerkelijke voorzieningenpeil. Zo zien we in tabel 3.2 dat het aantal bioscopen danwel filmhuizen op Walcheren stabiel is gebleven, maar dat het residu zich wel positief ontwikkeld heeft. Dit moet geïnterpreteerd worden als het feit dat er elders in Nederland schaalvergrotingsprocessen gaande zijn waardoor een aantal van 2 bioscopen/filmhuizen voor Walcheren uitzonderlijker is in 2009 dan het was in Je kunt dit ook negatief uitleggen: dit zijn de voorzieningen die (tot op verschillende hoogten) onder druk staan. Bekijken we tabel 3.1 nader, dan valt op dat er in alle drie de Zeeuwse regio s te weinig vestigingen van bioscopen danwel filmhuizen zijn in In 2009 geldt dit alleen nog voor de Oosterschelderegio (er werden er ruim 2 verwacht, er is er 1). Kijken we echter naar de capaciteit van die bioscopen, gemeten aan de hand van het aantal stoelen, dan zien we dat de Oosterschelderegio er meer dan verwacht heeft. Er lijkt ook nog ruimte voor meer bioscoopstoelen op Walcheren (en in lichte mate geldt dit ook voor Zeeuws- Vlaanderen). De keuze die je kan maken uit films (afgemeten aan het aantal doeken = zalen) is meer dan verwacht in Zeeuws-Vlaanderen, en iets te weinig op Walcheren en in de Oosterschelderegio. De ontwikkeling sinds 2001 is positief voor Zeeuws-Vlaanderen en de Oosterschelderegio, en op 2 van de drie cinema-gerelateerde variabelen negatief voor Walcheren. Walcheren kent meer musea dan verwacht, zowel in 2001 als in In Zeeuws- Vlaanderen en de Oosterschelderegio zouden we normaliter meer musea verwachten, al is het fictieve tekort behoorlijk afgenomen sinds Een ongekend groot aanbod van theatervoorzieningen vinden we in Zeeuws-Vlaanderen. Zo zijn er flink meer vestigingen, zowel in 2001 als in 2009 (1,4 voorspeld, er zijn er 3). Het meest in het oog springend echter is de capaciteit van de theaters. Waren er in 2001 bijna 2,5 keer zoveel theaterstoelen dan verwacht, in 2009 is dit zelfs opgelopen tot ruim 3,5 keer zoveel. We zien dit ook terug bij het aantal theaterzalen, dat in 2001 bijna 2x zo groot is dan verwacht en in 2009 zelfs 3x zo groot. Gezien de omvang van het toerisme waren er heel wat meer theatervoorzieningen op Walcheren verwacht dan dat deze er zijn. Dit geldt in het bijzonder voor Een waarschijnlijke verklaring voor dit grote verschil is dat andere sterk toeristische gebieden (met veel hotelbedden) bijvoorbeeld de agglomeratie Amsterdam en Maastricht zijn, waar we dan ook veel theatervoorzieningen vinden. Het activiteitenpatroon van het type toerist dat deze steden aantrekken is echter anders dan de badgasten die de Zeeuwse hotelkamers hoofdzakelijk bevolken (die mogelijk minder op cultuur gericht zijn en in een seizoen komen dat veel theaters gesloten zijn mogelijkerwijs een gemiste kans). De Oosterschelderegio blijft ook achter bij de verwachtingen op theatergebied. Voor de culturele sector als geheel kunnen we spreken van een duidelijk positieve trend sinds TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 39

46 Tabel 3.3 Horeca voorzieningen daadwerkelijk aanwezig versus verwacht, 2001 en Voorziening Regio Ontwikkeling Daadwerkelijk Voorspeld Residu Daadwerkelijk Voorspeld Residu residu Drankensector aantal zaken Drankensector verkoopoppervlak Fastfoodsector aantal zaken Fastfoodsector verkoopoppervlak Restaurantsector aantal zaken Restaurantsector verkoopoppervlak Hotelsector aantal zaken Hotelsector verkoopoppervlak Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

47 Voor de drankensector (cafés, bars etc.) geldt een wisselend beeld (zie tabel 3.3). Qua aantal zaken blijven sommige regio s iets achter (bijv. Zeeuws-Vlaanderen), maar qua verkoopoppervlak doen alle Zeeuwse regio s het aanmerkelijk beter dan we zouden mogen verwachten. Met name Walcheren kent 3 tot 4 keer zoveel verkoopoppervlak dan verwacht, en dit verschil is verder toegenomen sinds Zeeuws-Vlaanderen kent iets minder zaken (en ook verkoop-oppervlak) in de fastfoodsector, de Oosterschelderegio eveneens iets minder en Walcheren juist meer. De trend in de fastfoodsector is ook vrij negatief. De culinaire liefhebber zal er niet om malen, aangezien het aantal restaurants in Zeeuws-Vlaanderen meer dan 2x zo groot is dan we zouden mogen verwachten, en dit surplus is zelfs toegenomen. Overigens kennen ook de andere Zeeuwse regio s meer restaurants dan verwacht, al zijn de verschillen niet zo enorm groot als in Zeeuws- Vlaanderen. De hotelsector wordt gekenmerkt door een achteruitgang, al is de situatie in de Oosterschelderegio wel stabiel (qua aantal hotels, niet qua omvang van die hotels). Het toerisme als geheel staat mogelijk onder druk. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 41

48 Tabel 3.4 Onderwijs voorzieningen daadwerkelijk aanwezig versus verwacht, 2001 en Voorziening Regio Ontwikkeling Daadwerkelijk Voorspeld Residu Daadwerkelijk Voorspeld Residu residu Beroepsonderwijs Oosterschelderegio 0 0,60-0,60 0 0,56-0,56 0,04 en volwasse- Walcheren 1 0,44 0,56 1 0,41 0,59 0,03 neneducatie - instellingen Zeeuws-Vlaanderen 0,03 1 0,42 0,58 1 0,39 0,61 Hoger beroepsonderwijs Oosterschelderegio 0 0,28-0,28 0 0,40-0,40-0,12 - in- Walcheren 1-0,49 1,49 1-0,51 1,51 0,02 stellingen Zeeuws-Vlaanderen 0-0,14 0,14 0-0,08 0,08-0,06 Studenten HBO Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Universiteit Oosterschelderegio 0 0,08-0,08 0 0,14-0,14-0,06 Walcheren 0 0,01-0,01 1 0,06 0,94 0,95 Zeeuws-Vlaanderen 0 0,00 0,00 0 0,05-0,05-0,05 Basisscholen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Voortgezet onderwijs - vestigingen Oosterschelderegio 10 12,5-2, ,1-1,1 1,4 Walcheren 10 9,5 0,5 8 9,6-1,6-2,1 Zeeuws-Vlaanderen 7 9,2-2,2 7 9,1-2,1 0,1 42 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

49 Tabel 3.4 geeft de situatie weer voor vijf verschillende onderwijstypen. Instellingen voor Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve) worden door de databron toegerekend naar de hoofdzetel, wat in dit geval dus de situatie voor de Oosterschelderegio negatiever voorstelt dan daadwerkelijk het geval is. De drie regio s bij elkaar zouden bestaansrecht geven aan ca. 1,5 aantal bve-instellingen, dus over het geheel genomen is een score van 2 niet slecht. De kans dat er een hbo-instelling in Zeeuws-Vlaanderen of op Walcheren zou zijn wordt negatief ingeschat, en de Oosterschelderegio kan qua massa ook geen recht hebben op een volwaardige hbo-instelling. Enigszins vreemd (maar gerelateerd aan een verschillende combinatie van verklarende variabelen) is dat het aantal hbo-studenten dat we normaliter zouden verwachten in de Oosterschelderegio dan wel weer negatief is. Tellen we de voorspelde studentenaantallen voor de drie regio s tezamen op (in 2001: 3097), dan zien we dat op zich het aantal studenten van de Hogeschool Zeeland welicht iets hoger is dan verwacht. De situatie in 2009 is overigens geheel anders, wat mogelijk te maken heeft met een fors fusieproces tussen hogescholen, wat een forse schaalvergroting in de hand gewerkt heeft. In ieder geval is het aantal studenten dat door het model voorspeld wordt aanzienlijk lager. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat de studentenaantallen van de Hogeschool Zeeland onder druk staan. De komst van een universitaire instelling naar Zeeland (Middelburg), hoe bescheiden ook qua omvang, is iets dat in ieder geval niet gerechtvaardigd wordt door de voorspelling, gezien de verwachte waarde van 0,06 universiteit in Het aantal basisscholen in de Oosterschelderegio is duidelijk fors meer dan verwacht, en dat geldt ook voor Zeeuws-Vlaanderen in Overigens scoren alle drie de regio s beter dan verwacht in Het aantal vestigingen van scholen voor voortgezet onderwijs blijft daarentegen iets achter in Een selectie van sportvoorzieningen wordt gepresenteerd in tabel 3.5. Het betreft voorzieningen met een mogelijk bovenlokale functie. Veel andere sportvoorzieningen zijn bij uitstek lokaal. Alhoewel de data voor sport beschikbaar zijn tot en met 2007 is in deze data ook de nieuwe golfbaan in Middelburg en de skihal in Terneuzen meegenomen. Nu zijn er veel overdekte skihallen, alleen zijn er maar een stuk of 8 van een omvang zoals die in Terneuzen. Er zijn met andere woorden veel kleine indoorskibaantjes (oefenbanen), maar de data maakt geen onderscheid naar de omvang van de voorziening. Dit verklaart ook waarom de voorspelde waarden nog betrekkelijk hoog zijn. De betrouwbaarheid van de voorspelling voor sport is overigens vrij laag. Het voorspelde draagvlak voor een betaald voetbal organisatie is afgenomen sinds 2001 in alle regio s. Het winkelaanbod wordt gepresenteerd in tabel 3.6 (verkooppunten) en tabel 3.7 (verkoop-vloeroppervlakte). TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 43

50 Tabel 3.5 Sportvoorzieningen daadwerkelijk aanwezig versus verwacht, 2001 en Voorziening Regio Ontwikkeling Daadwerkelijk Voorspeld Residu Daadwerkelijk Voorspeld Residu residu Golfcourses - aantal Kunstskibanen aantal Stadion betaald voetbal Oosterschelderegio 3 2,16 0,84 3 2,54 0,46-0,38 Walcheren 1 1,77-0,77 2 1,95 0,05 0,82 Zeeuws-Vlaanderen 2 1,73 0,27 2 2,02-0,02-0,29 Oosterschelderegio 1 0,54 0,46 0 0,79-0,79-1,25 Walcheren 0 0,86-0,86 0 1,45-1,45-0,59 Zeeuws-Vlaanderen 0 0,72-0,72 1 1,21-0,21 0,51 Oosterschelderegio 0 0,46-0,46 0 0,45-0,45 0,01 Walcheren 0 0,51-0,51 0 0,45-0,45 0,06 Zeeuws-Vlaanderen 0 0,74-0,74 0 0,38-0,38 0,36 44 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

51 Tabel 3.6 Winkelaanbod (verkooppunten) daadwerkelijk aanwezig versus verwacht, 2001 en Voorziening Regio Ontwikkeling Daadwerkelijk Voorspeld Residu Daadwerkelijk Voorspeld Residu residu Verkooppunten totaal excl. leegstand Verkooppunten dagelijks aanbod Verkooppunten mode & luxe Verkooppunten vrije tijd Verkooppunten in & om huis Verkooppunten overige detailhandel Verkooppunten transport & brandstoffen Verkooppunten - leisure Verkooppunten - diensten Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 45

52 Afgaande op het totaal aantal verkooppunten (tabel 3.6) heeft alleen de Oosterschelderegio een hoger dan verwacht aantal winkels (265 winkels meer in 2001, 172 in 2009). We zien wel dat in alle drie de regio s het aantal verkooppunten fors is toegenomen sinds Voor Zeeuws-Vlaanderen betekent dit dat het fictieve tekort aan winkels grotendeels is ingelopen. Voor Walcheren is het tekort ten opzichte van wat verwacht mag worden juist behoorlijk verder opgelopen. Nemen we de verschillende branches in ogenschouw, dan blijkt dat de Oosterschelderegio in alle branches meer verkooppunten heeft dan verwacht in 2001, maar in 2009 kent de regio wel minder verkooppunten dan verwacht in de branches in & om huis, overige detailhandel en transport en brandstoffen. De trend is dan ook lang niet altijd positief. Het aantal verkooppunten dat deze regio meer dan verwacht heeft neemt bijvoorbeeld ook af in de branches dagelijks aanbod, mode & luxe, leisure en diensten. Alleen in de branche vrije tijd neemt het overschot toe. Wat dat betreft zijn de trends in Zeeuws-Vlaanderen iets positiever. Het tekort aan verkooppunten in de branches leisure en dagelijks aanbod is bijna ingelopen. Het tekort in de branche in & om huis is veranderd in een iets groter aanbod dan we mogen verwachten. En het surplus aan verkooppunten vrije tijd en overige detailhandel is groter geworden. Wel is het surplus aan winkels in de mode & luxe branche iets teruggelopen. Walcheren moet een veer laten in de branche mode & luxe, al zijn er nog altijd meer winkels in deze branche dan we normaliter hadden mogen verwachten. Dezelfde situatie doet zich voor in de branche vrije tijd. Voor de sector diensten neemt het aantal verkooppunten toe na 2001, maar tegelijkertijd zien we dat in de rest van Nederland het aantal winkels blijkbaar nog veel sneller is toegenomen: een positief residu is veranderd in een sterk negatief residu. Spectaculair is de toename van het aantal verkooppunten in & om huis en ook in de leisure sector is sprake van een forse toename. Kijken we naar verkoop-vloeroppervlakte, dan komt deels een ander beeld naar voren dan wanneer we het aantal verkooppunten beschouwen. Niet de Oosterschelderegio doet het volgens deze maatstaf het beste, maar juist Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren. Het verschil tussen beide laatste regio s is dat Walcheren zijn relatieve surplus aan vvo heeft uitgebouwd, terwijl dat in Zeeuws-Vlaanderen relatief gezien is teruggelopen (nb. in absolute zin is het aantal vierkante meters vvo er wel behoorlijk toegenomen). Overigens is de voorspelling voor de Oosterschelderegio fors hoger dan voor Walcheren en Zeeuws-Vlaanderen (de variabelen die het totaal aan vvo in 2009 verklaren zijn bevolkingsomvang (+) en het percentage niet-westerse allochtonen (-) ). Opvallend is verder dat het aantal verkooppunten in de branche mode & luxe in alle drie de Zeeuwse regio s groter is dan verwacht, maar dat gaat niet op wanneer gekeken wordt naar vloeroppervlakte. Ergo, gemiddeld genomen zijn de winkels in Zeeland vrij klein. De Oosterschelderegio doet het in alle branches slechter dan verwacht in 2009, terwijl er in de branches vrije tijd en in & om huis nog een (fictief) overschot was in Opvallend is wel dat vvo toenam in al deze branches sinds 2001, maar in de rest van Nederland blijkbaar sneller. Walcheren zag een (fictief) tekort veranderen in een hoger dan verwachte score in 2009 in de branches dagelijks aanbod en in & om huis. Bestaande surplussen in de branches mode & luxe en vrije tijd in 2001 veranderden echter in een lager dan verwachte score. Zeeuws-Vlaanderen kende louter beter dan verwachte scores in Dat geldt in 2009 nog steeds voor de branches dagelijks aanbod, vrije tijd, in & om huis en overige detailhandel. Mode & luxe is echter een zorgenkindje geworden. 46 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

53 Tabel 3.7 Winkelaanbod (verkoop-vloeroppervlakte) daadwerkelijk aanwezig versus verwacht, 2001 en Voorziening Regio Ontwikkeling Daadwerkelijk Voorspeld Residu Daadwerkelijk Voorspeld Residu residu VVO totaal excl. leegstand VVO dagelijks aanbod VVO mode & luxe Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen VVO vrije tijd Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen VVO in & om huis VVO overige detailhandel Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 47

54 Tabel 3.8 Zorgaanbod (specialistisch) daadwerkelijk aanwezig versus verwacht, 2001 en Voorziening Regio Ontwikkeling Daadwerkelijk Voorspeld Residu Daadwerkelijk Voorspeld Residu residu Medisch specialisten Algemeen ziekenhuis Categoraal ziekenhuis Psychiatrisch ziekenhuis Gehandicaptenorganisaties - bedden Verzorgingstehuis - bedden Verpleeghuis - bedden Bedden in ziekenhuis Bedden in combinaties van type instellingen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio 2 1,20 0,80 2 1,15 0,85 0,05 Walcheren 1 0,71 0,29 1 0,80 0,20-0,09 Zeeuws-Vlaanderen 2 0,78 1,22 2 0,74 1,26 0,04 Oosterschelderegio 1 0,06 0,94 1-0,06 1,06 0,12 Walcheren 0 0,65-0,65 0 0,76-0,76-0,11 Zeeuws-Vlaanderen 0 0,46-0,46 0 0,53-0,53-0,07 Oosterschelderegio 1 1,06-0,06 3 1,09 1,91 1,97 Walcheren 1 0,75 0,25 1 0,79 0,21-0,04 Zeeuws-Vlaanderen 0 0,71-0,71 0 0,74-0,74-0,03 Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen Oosterschelderegio Walcheren Zeeuws-Vlaanderen TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

55 Het specialistische zorgaanbod met een potentieel regionale betekenis (tabel 3.8) is gemiddeld genomen goed vertegenwoordigd in Zeeland. Alle drie de regio s hebben bijvoorbeeld een aantal bedden in ziekenhuizen dat veel hoger ligt dan we zouden mogen verwachten, en dat verschil is ook nog eens toegenomen sinds Ook het aantal algemene ziekenhuizen is veel groter dan verwacht. Bijvoorbeeld in een regio met de omvang van Zeeuws- Vlaanderen zou je in 2009 slechts 0,74 ziekenhuis verwachten, maar er zijn er twee. Opvallend is dat het aantal medisch specialisten zeer fors lager is op Walcheren (bijna 3,5 keer te weinig) en ook in Zeeuws-Vlaanderen (ruim 2x zo weinig), terwijl Goes dan weer een positief residu heeft (bijna 2x zo veel). In totaal is het aantal medisch specialisten voor heel Zeeland fors lager dan verwacht. Dit tekort is zelfs flink toegenomen sinds Tabel 3.9 vat de bevindingen voor de voorzieningensectoren nog eens samen door te kijken naar de scores op de indexen. Naast het residu (waarbij het vooral van belang is of het positief of negatief is), wordt ook de ranking van het residu weergegeven. Met andere woorden, we kijken naar de positie van de Zeeuwse regio s t.o.v. de in totaal 42 WGRsamenwerkingsgebieden waarop de data betrekking heeft. Een groot positief residu vertaalt zich in een hoge ranking en andersom. In 2001 kent de Oosterschelderegio op 6 van de 14 indexen een positief residu, wat dus wil zeggen dat deze sectoren meer dan verwacht mocht worden aanwezig zijn in de Oosterschelderegio. Het betreft de sectoren winkelaanbod (gemeten naar verkooppunten), zorgaanbod (specialistisch; ouderen; bedden in de zorg) en de horeca. Kijken we naar de ranking dan valt op dat met twee 8 e plaatsen voor specialistische zorg en zorg voor ouderen dit de sectoren zijn waar de Oosterschelderegio het meest in excelleert. Kijken we naar 2009, dan is er nog altijd in 6 sectoren een positief residu en in 8 dus een tekort aan voorzieningen. Het zijn echter niet dezelfde sectoren waar een surplus aan voorzieningen is. De diversiteit van het onderwijsaanbod in het voortgezet onderwijs scoort nu ook positief, terwijl de positieve score t.a.v. het verkoopoppervlak in de horeca-sector veranderd is in een relatief tekort. De positie van de Oosterschelderegio lijkt zich iets te verbeteren. In 6 sectoren werd de ranking van Goes beter, terwijl deze stabiel bleef in 4 sectoren en er een achteruitgang was in 4 andere sectoren. De sectoren waar een negatief residu groter werd en dus onder druk staan, zijn sport, de verkoop-vloeroppervlakte van het winkelaanbod en het verkoopoppervlak in de horeca. Walcheren heeft een beter dan verwachte score in 8 van de 14 voorzieningensectoren in Dit zijn cinema, onderwijs, sport, het winkelaanbod en de horeca. Echte uitblinkers zijn het onderwijs (verschillende onderwijstypen; 5 e plaats) en de horeca (oppervlakte; 6 e plaats). De zorgsector (rond de 32 e plaats van de 42 regio s) en de theatersector (40 e plaats van de 42 regio s) blijven behoorlijk achter bij de verwachtingen. In 2009 is er nog een positief residu in 7 sectoren. De index cultuur en de index voor het zorgaanbod voor ouderen zijn erbij gekomen, qua diversiteit van het voortgezet onderwijs scoort de regio iets minder goed dan verwacht op basis van de stand van zaken in andere regio s. Ook de index sport is nu negatief, net als het winkelaanbod (verkooppunten). Een positieve ontwikkeling van het residu (het surplus is groter geworden of het tekort is kleiner geworden) is te zien in 7 sectoren. Sectoren waar Walcheren in de voorhoede eindigt zijn de diverse onderwijstypen (3 e plaats in 2009, dus slechts twee andere regio s hebben een nog groter residu) en de horeca (gemeten naar verkoopoppervlakte, 5 e plaats). Echt zwakke posities (zeg plaats 30 en lager) zijn er in de theatersector en de basiszorg. Zeeuws-Vlaanderen doet het beter dan verwacht in 8 van de 14 sectoren, zowel in 2001 als in Cinema en het winkelaanbod (verkooppunten) zijn in 2009 sectoren die het beter doen dan verwacht, terwijl hier nog ene tekort was in Voor basiszorg en horeca (aantal zaken) geldt dit andersom: voor deze sectoren noteerde Zeeuws-Vlaanderen een surplus in 2001 en een tekort (dus een lager dan verwachte score) in Voor 6 sectoren geldt dat er sprake was van een vergroting van het surplus danwel een verkleining van het tekort (cine- TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 49

56 ma, theater, cultuur, onderwijstypen, winkelaanbod verkooppunten, zorgaanbod ouderen). Een groter tekort of een kleiner overschot ontstond vooral in de zorgsector en de horeca. Interessant is dat in 2001 een minder dan verwachte score in de ene regio steevast gepaard gaat met een beter dan verwachte score in een andere Zeeuwse regio, wat er op duidt dat het voorzieningenpeil voor heel Zeeland op orde is, maar niet altijd evenwichtig verdeeld. In 2001 is verder de horeca in alle drie de regio s sterker dan verwacht aanwezig. In 2009 is er in veel sectoren nog steeds sprake van compensatie van een tekort in de ene Zeeuwse regio door een overschot in een andere, maar we zien nu ook dat er een tweetal sectoren zijn waar alle drie de regio s een tekort hebben (sport, basiszorg) en geen sectoren waar alle regio s een surplus hebben. 50 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

57 Tabel 3.9 Indexen daadwerkelijk aanwezig versus verwacht, 2001 en Voorziening Regio Trend Residu Ranking Residu Ranking ranking Residu Residu Index cinema Oosterschelderegio -0, , Walcheren 0, , Zeeuws-Vlaanderen -0, , Index theater Oosterschelderegio -0, , Walcheren -0, , Zeeuws-Vlaanderen 0,29 9 0, Index cultuur Oosterschelderegio -0, , Walcheren -0, , Zeeuws-Vlaanderen 0, , Index onderwijstypen Index voortgezet onderwijs diversiteit Oosterschelderegio -0, , Walcheren 0,34 5 0, Zeeuws-Vlaanderen 0, , Oosterschelderegio -0, , Walcheren 0, , Zeeuws-Vlaanderen 0, ,00 17 = Index sport Oosterschelderegio -0, , Walcheren 0, , Zeeuws-Vlaanderen -0, , Index winkelaanbod verkooppunten Index winkelaanbod VVO Index zorgaanbod basiszorg Index zorgaanbod specialistisch Index zorgaanbod ouderen Index zorgaanbod bedden Index horeca zaken Index horeca oppervlakte Oosterschelderegio 0, ,04 12 = Walcheren 0, , Zeeuws-Vlaanderen -0, , Oosterschelderegio -0, , Walcheren 0, , Zeeuws-Vlaanderen 0,12 8 0, Oosterschelderegio -0, ,11 37 = Walcheren -0, , Zeeuws-Vlaanderen 0, , Oosterschelderegio 0,19 8 0,30 8 = Walcheren -0, , Zeeuws-Vlaanderen -0, , Oosterschelderegio 0, , Walcheren -0, , Zeeuws-Vlaanderen -0, , Oosterschelderegio 0,14 8 0,19 8 = Walcheren -0, , Zeeuws-Vlaanderen -0, , Oosterschelderegio 0,13 9 0, Walcheren 0, , Zeeuws-Vlaanderen 0, , Oosterschelderegio 0, , Walcheren 0,23 6 0, Zeeuws-Vlaanderen 0,21 8 0, TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 51

58 3.4 Analyse Zeeuwse gemeenten Kaartbeelden Figuur geeft de bevindingen voor de variabele index cinema. De kaarten geven z- scores van de residuen weer (zie paragraaf 3.2 voor een toelichting). Duidelijk is dat de meest recente ontwikkelingen op het gebied van cinema in Zeeland niet in deze kaarten is verwerkt. Hulst komt nog naar voren als een plaats met zeer veel meer cinema dan we zouden mogen verwachten, en Goes en Terneuzen scoren duidelijk minder. Die situatie is inmiddels omgedraaid. 52 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

59 Figuur 3.2.1: Cultuur Index Cinema, situatie 2001 (boven) (onder). TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 53

60 Figuur Cultuur index theater, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Hulst is op theatergebied een positieve uitschieter. In mindere mate geldt dat tegenwoordig ook voor Sluis en Goes. Schouwen-Duiveland en Tholen voldoen niet aan de verwachtingen. Middelburg aanvankelijk ook niet, maar dat is inmiddels gecorrigeerd. 54 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

61 Figuur Cultuur Musea, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Het adagium Hoe dichter bij de kust, hoe meer musea lijkt op te gaan (figuur 3.2.3). Thans doet in het bijzonder Schouwen-Duiveland het beter dan verwacht. Terneuzen heeft een mindere score weten te corrigeren. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 55

62 Figuur Cultuur Index cultuur totaal, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Beschouwen we cinema, musea en theater tezamen dan blijken Vlissingen, Sluis en Hulst het duidelijk beter dan verwacht te doen. Ook de gemeente Veere en, anno 2007 de gemeente Schouwen-Duiveland doen het beter dan verwacht. Goes bleef wat achter, maar voldoet nu aan de verwachting. Ook Terneuzen heeft wat goedgemaakt. Voor beide gemeenten geldt dat de komst van een bioscoop na 2007 ze beter dan verwacht doet presteren. 56 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

63 Figuur Horeca Index Horeca alle sectoren (verkoopoppervlakte), situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). De horeca gemeten naar verkoopoppervlakte - concentreert zich daar waar ook het toerisme sterk vertegenwoordigd is (figuur 3.2.5). Dat betekent dat Sluis en Schouwen- Duiveland veel beter dan verwacht scoren en dat ook de Walcherse gemeenten het goed doen. Daarbuiten was Hulst ook relatief goed bedeeld met horeca, maar dat is tegenwoordig op een normaal peil. De gemeente Borsele is de enige gemeente die minder goed scoort dan we zouden mogen verwachten op basis van haar kenmerken. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 57

64 Figuur Horeca Index Horeca alle sectoren (aantal bedrijven), situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Kijken we voor de horeca niet naar omvang van de zaken, maar naar het aantal zaken zelf, dan zien we dat de Zeeuwse gemeenten geen één keer minder dan verwacht presteren en herhaaldelijk veel beter. Wel leek Zeeland het in 2001 gemiddeld genomen beter te doen dan in 2007, met de gemeente Reimerswaal als uitzondering. In 2007 was het horecaaanbod in de gemeente Veere de meest opvallende afwijking; de horeca is daar zeer veel meer aanwezig dan we zouden verwachten. Schouwen-Duiveland en Sluis laten ook grote surplussen zien en datzelfde geldt voor Vlissingen, Middelburg, Reimerswaal en Noord- Beveland. De navolgende figuren beschrijven een onderdeel van de horeca-sector in groter detail. 58 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

65 Figuur Horeca Drankensector (aantal bedrijven), situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Allereerst biedt figuur inzicht in de drankensector (met name cafés, bars etc.). Ook daar is Zeeland rijkelijk van voorzien. Enige dissonant is in 2007 de gemeente Terneuzen, waar het aantal zaken in de drankensector licht achterblijft. Positieve uitschieters zijn met name Veere en Schouwen-Duiveland. De gemeente Sluis moest een deel van zijn voorsprong prijsgeven. Datzelfde geldt voor Middelburg, dat nog altijd aan de verwachtingen voldoet, maar niet meer er boven uit stijgt zoals in TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 59

66 Figuur Horeca Fastfoodsector (aantal bedrijven), situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). De fastfoodsector kiosken, snackbars etc. tiert ook welig in de gemeente Veere en lijkt daar zelfs bezig met een opmars net als buurman Middelburg. Het omgekeerde zien we op Schouwen-Duiveland en Noord-Beveland die beiden terugkeren naar het aantal zaken dat we min of meer mogen verwachten. Goes heeft een achterstand goed gemaakt sinds Terneuzen scoort duidelijk minder dan we mochten verwachten t.a.v. het aantal zaken in de fastfoodsector, en ook Hulst blijft achter bij de verwachtingen. 60 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

67 Figuur Horeca - Restaurantsector (aantal bedrijven), situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Een zeer positief beeld wordt in figuur geschetst voor de restaurantsector. In 2007 heeft het merendeel van de gemeenten meer restaurants dan we zouden mogen verwachten en de overigen presteren conform verwachting. Die laatsten betreffen met name Tholen en Zuid-Beveland. Een aantal gemeenten zien een afname tot een normaal niveau sinds 2001 (Goes en Terneuzen). Relatief het rijkst bedeeld met restaurants is de gemeente Sluis en zoals bekend mag worden verondersteld is dat niet alleen in kwantitatief opzicht. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 61

68 Figuur Horeca Hotelsector (hotelkamers), situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Voor de hotelsector geldt ook dat er minimaal aan de verwachtingen voldaan wordt, en de kustgemeenten scoren duidelijk relatief het beste. De situatie is hetzelfde gebleven sinds TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

69 Figuur Sport Index sport, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Zeeuwse gemeenten scoren zeer gevarieerd op de index voor sportvoorzieningen, en ook de ontwikkeling sinds 2001 varieert. Wat dat laatste betreft zien we vooral een positieve ontwikkeling in Terneuzen, dat al relatief goed scoorde op sportvoorzeiningen, maar er met de komst van de skihal duidelijk bovenuit steekt (de skihal was in 2007 in aanbouw, maar wel in deze analyse meegenomen). Een verslechtering was zichtbaar in de andere stedelijk gemeenten: Middelburg, Vlissingen en Goes zagen hun sportvoorzieningen relatief dalen, zelfs tot een niveau dat het duidelijk veel minder is dan verwacht mocht worden. Ook Noord-Beveland, Tholen, Reimerswaal en Hulst kennen minder sportvoorzieningen dan verwacht. Schouwen-Duiveland, Sluis en Veere kennen juist meer sportvoorzieningen dan verwacht. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 63

70 Figuur Zorg Index basiszorg, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). In de index basiszorg zijn voorzieningen als huisartsen, tandartsen, apotheken, verloskundigen, wijkverpleegkundigen en fysiotherapeuten meegenomen. Waren er in 2001 nog drie positieve uitschieters (Sluis, Veere, Reimerswaal), in 2007 is dit er nog maar één (Goes). Wel zien we dat de relatief meest onderbedeelde gemeenten in 2001 hun positie verbeterd hebben in 2007 (Middelburg, Tholen). 64 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

71 Figuur Zorg Index zorg specialistisch, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Specialistische zorg (denk aan specialisten, ziekenhuizen) is bovenmatig aanwezig in Goes. Walcheren, Terneuzen en Hulst doen het minder goed dan verwacht in De overige gemeenten presteren overeenkomstig de verwachting. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 65

72 Figuur Zorg Index bedden in de zorg, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Gekeken naar het aantal bedden in de zorg (in verschillende typen instellingen) komt ook Goes er uit als positieve uitschieter, iets dat in 2007 ook geldt voor Terneuzen en Reimerswaal. Veere heeft een dergelijke positie verloren, maar is niet in het rood beland. Dat geldt wel voor Vlissingen en Schouwen-Duiveland. 66 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

73 Figuur Onderwijs Index onderwijstypen, situatie 2001 (boven) en 2006/2007 (onder). De verschillende typen onderwijs (basis, voortgezet, bve, hbo en universitair) zijn gecombineerd in een index van onderwijstypen. Vlissingen en Terneuzen zijn gemeenten waar duidelijk meer onderwijs wordt aangeboden dan verwacht. Middelburg is daar bij gekomen sinds de komst van de Roosevelt Academy. Opgemerkt moet overigens worden dan in dit geval de data voor BVE toegerekend worden aan de hoofdlocaties van de beide in Zeeland opererende ROC s, wat ongunstig uitpakt voor met name Goes en Middelburg. Feitelijk zouden deze (nog) beter scoren. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 67

74 Figuur Onderwijs Voortgezet onderwijs (diversiteit), situatie 2001 (boven) en 2001 (onder). Op het gebied van het voortgezet onderwijs is juist Goes dan weer de gemeente met een bovenmatig aanbod. Ook Hulst, Middelburg en Reimerswaal manifesteren zich in positieve zin. Waarschijnlijk door schaalvergrotingsprocessen in de rest van Nederland zien we nu ook dat gemeenten als Sluis en Schouwen-Duiveland hun positie verbeterd hebben tot een normaal niveau. Ook Vlissingen en Borsele vallen minder in negatieve zin uit de toon sinds TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

75 Figuur Winkelaanbod Index verkooppunten, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Voor een analyse van het winkelaanbod kunnen we ons oriënteren op het aantal verkooppunten (3.2.17) of op de verkoop-vloeroppervlakte (3.2.18). Met uitzondering van Borsele laat de kaart met verkooppunten een positief beeld zien. De gemeenten hebben minstens het aantal winkels dat we zouden verwachten. De gemeenten Veere en Middelburg zelfs iets meer, Schouwen-Duiveland en Goes veel meer en Sluis zelfs zeer veel meer. Er zijn een aantal opmerkelijke kleine verschuivingen. Het positieve surplus aan winkels dat Vlissingen in 2001 nog had is verdwenen, terwijl buurgemeente Middelburg juist een surplus zag ontstaan. Ook Noord-Beveland zag een achteruitgang terwijl de buurgemeenten Schouwen-Duiveland en Goes het relatief juist beter gingen doen. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 69

76 Figuur Winkelaanbod Index Verkoop-vloeroppervlakte (vvo), situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Ook naar verkoop-vloeroppervlakte gemeten zien we een aantal duidelijk positieve uitschieters, met Sluis en Goes voorop. Heel Zeeuws-Vlaanderen kent overigens bovenmatig veel vierkante meters vvo, en die positie is behouden sinds Ook Middelburg en Schouwen-Duiveland doen het beter dan verwacht. Veere, Noord-Beveland, Tholen en Kapelle zijn minder aan de verwachtingen gaan voldoen, al duikt van deze gemeenten alleen Kapelle in het rood. Vlissingen, Borsele en Reimerswaal werden al gekenmerkt door minder vvo en dat is nog steeds zo. 70 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

77 Figuur Winkelaanbod Dagelijks aanbod, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Bovenstaande en komende figuren geven een inzicht in het winkelaanbod naar branche op basis van de verkoop-vloeroppervlakte. Met uitzondering van Tholen, Noord- Beveland, Borsele en Reimerswaal doen de meeste gemeenten het aanzienlijk beter dan verwacht mag worden als het gaat om vvo t.b.v. een dagelijks aanbod. Met name de kustgemeenten komen weer naar voren, wat suggereert dat het effect van toerisme nog groter is dan we mochten verwachten (immers, toerisme is al een van de verklarende factoren). Met name Schouwen-Duiveland en Sluis kennen zeer veel meer aanbod dan we zouden verwachten en ook Walcheren en Goes komen goed uit de analyse naar voren. Ook de rest van Zeeuws-Vlaanderen is rijkelijk voorzien van dagelijks aanbod, al is het surplus niet meer zo groot als voorheen. Midden-Zeeland heeft zich over het algemeen verbeterd sinds TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 71

78 Figuur Winkelaanbod Mode & luxe, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Naar de branche mode & luxe hadden we voor de stad Goes al gekeken in de bespreking van de methodiek, en daaruit bleek een zeer veel groter aanbod dan normaliter verwacht mocht worden. Gemeten op gemeenteniveau is er nog altijd sprake van een aanzienlijk groter aanbod. Dat geldt ook voor Sluis, dat een relatieve groei doormaakte, en Middelburg, waar het surplus nog groter was in Een aantal andere gemeenten verliezen terrein, zoals Terneuzen, al is deze gemeente nu op een normaal peil gekomen, en Vlissingen en Noord-Beveland. Schouwen-Duiveland, Veere en Reimerswaal doen het vergeleken met de rest van Nederland beter in 2007 dan in TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

79 Figuur Winkelaanbod Vrije tijd, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Ook in de vrije tijdssector komt Sluis opvallend naar voren als één van de weinige gemeenten waar zeer veel meer winkels zijn dan redelijkerwijs verwacht kan worden. Positief, in 2001 en 2007, scoren Noord-Beveland, Middelburg, Goes en Schouwen- Duiveland. Hulst zag ook een opmerkelijke vooruitgang van iets minder dan verwacht in 2001 naar iets meer dan verwacht in Veere en Tholen gingen iets achteruit, maar alleen voor Tholen betekent dit dat men minder vvo in de vrije tijdssector heeft dan verwacht. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 73

80 Figuur Winkelaanbod In & Om het huis, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Voor wat betreft het vvo in de branche in & om huis zijn de rollen in Zeeuws- Vlaanderen een keer omgedraaid. Nu presteren Terneuzen en Hulst beter dan Sluis, dat op zich reeds bovengemiddeld presteert. Ook Goes en Schouwen-Duiveland kennen veel meer winkelaanbod in deze branche dan we zouden mogen verwachten. In lichtere mate geldt dit ook voor Tholen, Veere en Middelburg. Deze laatste gemeente ziet zijn positie relatief verbeterd t.o.v. de rest van Nederland en de overige Zeeuwse gemeenten. Noord- Beveland en Kapelle verliezen juist terrein. 74 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

81 3.4.2 Ranking gemeenten Tabel 3.10 geeft de positie van de Zeeuwse gemeenten ten opzichte van alle andere Nederlandse gemeenten weer. Dit is gedaan op basis van het residu, dus het verschil tussen daadwerkelijke gevonden waarde en wat we verwachten. Een groot positief residu resulteert dus in een hoge notering, een groot negatief residu in een lage positie. Het nut van Tabel 3.10 is vooral ook dat deze de ontwikkeling door de tijd aangeeft, aangezien zowel de positie anno 2007 van een gemeente is weergegeven als de ontwikkeling sinds 2001 (het aantal plaatsen winst of verlies in de rangorde sinds 2001 staat tussen haakjes). Eén kanttekening bij deze ranking is wel dat er geen rekening gehouden wordt met het totale aanbod van een voorziening in gemeenten. Een positief residu van 100 winkels in pak hem beet Sluis is natuurlijk relatief veel beter dan een positief residu van 150 winkels in Amsterdam. De ranking is gebaseerd op een totaal van 441 gemeenten. De hoogste notering wordt gehaald door Sluis bij het aantal bedrijven in de restaurantsector (tweede). Er zijn met andere woorden extreem veel restaurants gegeven de kenmerken van deze gemeente. Sluis presteert sowieso erg goed ook op andere segmenten van de horeca-sector. Alleen in de fastfoodsector is de positie niet bijzonder de vraag is of men daar in Sluis om zal malen. Tel daarbij op de zeer hoge noteringen voor het winkelaanbod en op cultureel gebied en duidelijk is dat het voorzieningenpeil van de gemeente Sluis relatief tot de beste van Nederland hoort. De ontwikkeling sinds 2001 is doorgaans ook positief, al moest er in het basiszorgsegment wel een veer worden gelaten, wat overigens vooral betekent dat Sluis zijn hoge positie van 2001 niet heeft weten te behouden. De gemeente Goes is een andere topper met een aantal hoge uitschieters. Zo bezet de gemeente de vierde plaats van de 441 gemeenten als het gaat om bepaalde segmenten van het zorgaanbod, terwijl ook andere segmenten in de zorg zeer oververtegenwoordigd zijn ten opzichte van wat we mogen verwachten van zo n plaats. Ook als het gaat om de diversiteit van het voortgezet onderwijs en theaters en het winkelaanbod scoort Goes hoog en is haar positie sinds 2001 verbeterd. Gemiddelde posities zijn er voor Goes in de horecasector en daar verliest de gemeente ook terrein (m.u.v. de fastfoodsector). De zwakke positie t.o.v. de cinema-sector is inmiddels rechtgetrokken. Ook Schouwen-Duiveland weet een aantal absolute topnoteringen te halen. Zo is er een zesde plaats ten aanzien van het aantal musea en zijn ook sportvoorzieningen er meer dan evenredig aanwezig. Het winkel- en horeca-aanbod is ook veel groter dan verwacht mag worden getuige de vele top-20 noteringen. Alleen wat betreft theater, cinema en het basiszorgaanbod eindigt de gemeente in de achterhoede. De gemeente Veere presteert aanmerkelijk beter dan verwacht waar het horecavoorzieningen betreft. Zowel in de hotelsector (7) als de drankensector (10), fastfoodsector (17) en restaurantsector (25) worden topnoteringen behaald, en de trend is bovendien positief sinds Veere biedt ook een goed zorgaanbod voor ouderen (verpleeghuizen, verzorgingshuizen) en relatief veel musea. Ook ten aanzien van het winkelaanbod presteert de gemeente doorgaans beter dan verwacht. Een vijfde gemeente met top-10 noteringen is Hulst. Het gaat dan om de cultuur-sector (bioscoop en theater), al is inmiddels bekend dat het die positie niet heeft weten vast te houden. Qua winkelaanbod behoort Hulst ook tot de beteren. Het draagvlak in de gemeente Hulst wordt minder goed aangewend voor sport en zorgvoorzieningen. Een aantal topnoteringen zijn er ook voor Vlissingen (cinema, onderwijstypen, horeca, winkels met een dagelijks aanbod), maar deze goede prestaties worden afgewisseld met plaatsen in de achterhoede waar het sport, zorgaanbod en met name winkelaanbod in bepaalde segmenten (mode & luxe, vrije tijd, in & om huis) betreft. Qua aantal verkooppunten is het winkelaanbod overigens iets beter dan gemiddeld. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 75

82 Met de komst van de Roosevelt Academy behaalt Middelburg een top-20 notering waar het de diversiteit van onderwijstypen betreft. Ook wat betreft de diversiteit van het voortgezet onderwijs scoort Middelburg goed. Ook het winkelaanbod en de horeca zijn relatief goed vertegenwoordigd getuige de vele top-100 noteringen. Net als buurgemeente Vlissingen is er een zeer hoge notering voor winkelaanbod in de branche dagelijks aanbod. Ten aanzien van cinema, sport en een specialistisch zorgaanbod scoort Middelburg zwak. Terneuzen wisselt sterke posities met zwakke posities af. Tot de sterkten behoren onderwijs, sport en de capaciteit in de zorg. Winkelen in & om huis is ook goed vertegenwoordigd, maar voormalige (sub)topnoteringen in diverse andere branches zijn verloren gegaan. De slechte score in de cinema-sector is inmiddels rechtgetrokken. Een redelijke positie in de restaurantsector wordt afgewisseld met mindere posities ten aanzien van de overige horeca-segmenten. De gemeente Kapelle presteert ongeveer op het niveau dat we mogen verwachten, met iets betere posities in het zorgaanbod. Noord-Beveland scoort gemiddeld, met uitschieters in de restaurantsector en in het winkelaanbod in de branche vrije tijd, al zijn in die twee segmenten wel voormalige top-20 noteringen verloren gegaan. De gemeente Borsele presteert doorgaans minder dan verwacht mag worden. De gemeente Reimerswaal kent een aantal top-100 noteringen, maar bevindt zich voor de rest in de middenmoot. Tholen tenslotte blijft ook iets achter bij de verwachtingen en vinden we doorgaans terug in het spreekwoordelijke rechterrijtje al dreigt er geen degradatiegevaar. Zorgelijk is wellicht de positie ten aanzien van winkels met een dagelijks aanbod. Samengevat kent Zeeland diverse gemeenten die boven verwachting veel voorzieningen hebben. Tegelijkertijd zijn er weinig gemeenten met een duidelijke positie in de achterhoede; de meeste gemeenten presteren minimaal op het niveau dat verwacht mag worden. De meer stedelijke gemeenten wisselen wel topnoteringen in het ene segment af met zwakke noteringen in het andere. Er is geen sterke positieve of negatieve trend te ontdekken sinds 2001, niet op het niveau van individuele gemeenten en niet op het niveau van Zeeland als geheel. 76 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

83 Tabel 3.10 Positie Zeeuwse gemeenten in rangorde residuen (= daadwerkelijke score voorspelde score), 2007 (2001). Gemeente Cinema Musea Theater Voortgezet onderwijs (div.) Onderwijstypen Sport Zorgaanbod basis Zorgaanbod ouderen Zorgaanbod specialistisch Zorgaanbod bedden Borsele 351 (-24) 77 (+8) 331 (-22) 410 (-7) 351 (-24) 233 (+117) 334 (-140) 345 (-36) 305 (-3) 193 (+45) Goes 412 (+2) 288 (-7) 25 (+122) 9 (+4) 153 (+34) 170 (-90) 23 (+347) 19 (-13) 4 (+1) 4 (+2) Hulst 10 (-4) 341 (-12) 10 (-5) 73 (+140) 264 (+18) 301 (+8) 356 (-2) 231 (+5) 322 (-111) 240 (+58) Kapelle 232 (-23) 204 (+16) 198 (+3) 338 (-20) 263 (-21) 219 (-7) 343 (-123) 140 (+58) 169 (+13) 147 (+30) Middelburg 383 (-53) 115 (-50) 251 (+144) 57 (-48) 20 (+337) 406 (-23) 408 (+11) 108 (+100) 392 (-173) 231 (-29) Noord-Beveland 162 (-40) 388 (+8) 128 (-10) 332 (+24) 203 (-60) 412 (=) 207 (+121) 366 (-71) 229 (-15) 294 (-12) Reimerswaal 295 (-52) 279 (+26) 302 (-46) 110 (+67) 254 (-53) 253 (+5) 236 (-189) 54 (+15) 189 (+44) 88 (+123) Schouwen- 376 (+16) 6 (+19) 398 (-16) 245 (+43) 181 (+122) 23 (+1) 407 (+7) 205 (+15) 304 (+16) 309 (+45) Duiveland Sluis 40 (+250) 29 (+5) 40 (+264) 229 (+83) 169 (-13) 34 (+10) 192 (-175) 220 (-6) 186 (+40) 268 (+39) Terneuzen 427 (+5) 372 (+45) 195 (+88) 204 (+73) 31 (+14) 16 (+14) 390 (+15) 66 (+68) 406 (+4) 81 (+72) Tholen 341 (-37) 338 (+3) 349 (-58) 143 (+77) 235 (-30) 355 (-9) 352 (+68) 262 (+10) 277 (+20) 168 (+108) Veere 173 (+17) 27 (-5) 328 (-4) 402 (-5) 105 (+45) 128 (-11) 165 (-89) 13 (-2) 321 (-14) 251 (-144) Vlissingen 13 (-2) 79 (+21) 222 (-106) 373 (+46) 19 (+1) 413 (-300) 291 (+119) 380 (+29) 349 (+12) 395 (+16) TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 77

84 Tabel 3.10 ( vervolg) Gemeente Winkelaanbod verkooppunten Winkelaanbod vvo Winkels dagelijks aanbod vvo Winkels mode & luxe vvo Winkels vrije tijd vvo Winkels In & Om Huis vvo Horeca drankensector (aantal bedrijven) Horeca fastfoodsector (aantal bedrijven Horeca restaurantsector (aantal bedrijven) Horeca Hotelsector (aantal kamers) Borsele 370 (-8) 399 (-3) 390 (+20) 367 (-23) 386 (+5) 376 (-31) 190 (-29) 272 (+33) 291 (+26) 320 (+17) Goes 9 (+31) 28 (+15) 41 (+90) 16 (+4) 71 (+8) 34 (+13) 95 (-32) 252 (+103) 179 (-124) 232 (-58) Hulst 186 (+131) 49 (+9) 60 (-30) 223 (-91) 67 (+258) 32 (-7) 179 (-121) 387 (-64) 83 (-39) 362 (-16) Kapelle 209 (-9) 261 (-6) 184 (64) 244 (-22) 173 (+81) 308 (-87) 145 (+11) 242 (-10) 150 (+66) 142 (+10) Middelburg 43 (+111) 63 (+37) 18 (+45) 71 (-46) 60 (-16) 107 (+302) 184 (-91) 75 (+105) 96 (-53) 213 (-24) Noord-Beveland 228 (-169) 259 (-163) 357 (-88) 341 (-65) 50 (-32) 301 (-120) 187 (-36) 188 (-34) 48 (-31) 128 (-49) Reimerswaal 187 (+124) 365 (-24) 287 (+69) 288 (+5) 375 (-23) 378 (-106) 84 (-7) 161 (+63) 126 (+69) 159 (+24) Schouwen-Duiveland 16 (+32) 55 (+42) 13 (-1) 152 (+140) 69 (+11) 56 (+95) 12 (-6) 179 (-100) 14 (-9) 33 (-2) Sluis 3 (+17) 22 (+17) 6 (+5) 19 (+20) 18 (+1) 126 (+58) 42 (-18) 122 (-47) 2 (=) 34 (-15) Terneuzen 176 (+49) 113 (-52) 85 (-58) 260 (-177) 406 (-68) 41 (-4) 343 (-119) 408 (-1) 139 (-110) 260 (-50) Tholen 245 (+64) 223 (-104) 399 (-40) 368 (-45) 298 (-38) 118 (-87) 79 (+11) 335 (+13) 226 ( (-18) Veere 91 (-60) 123 (-55) 42 (+6) 279 (+31) 159 (-95) 79 (-30) 10 (+5) 17 (+6) 25 (+16) 7 (=) Vlissingen 165 (-118) 401 (-10) 35 (+189) 415 (-18) 360 (-31) 400 (-26) 50 (+24) 167 (+19) 30 (-6) 41 (+1) 78 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

85 3.5 Analyse Zeeuwse woonplaatsen Net als bij de gemeenten volgt hier een overzicht van de score van Zeeuwse plaatsen t.o.v. wat verwacht mag worden op basis van het voorzieningenpeil van plaatsen elders in Nederland. De paragrafen zijn op dezelfde manier opgebouwd, zodat we na de presentatie van kaartbeelden eindigen met tabellen met rankings van de 20 grootste Zeeuws woonplaatsen. De scores ten aanzien van indexen worden gepresenteerd. De samenstelling van die indexen is te vinden in bijlage 2. De bolletjes geven per plaats de omvang van de bevolking weer. De kleur van het grondgebied van een plaats geeft de waarde van het residu (verschil tussen daadwerkelijke en verwachte waarde) weer. Uiteraard geldt dat hoe roder de kleur, hoe groter het gestandaardiseerde residu. Hoe groener (tot blauw aan toe), des te groter het positieve residu Kaartbeelden TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 79

86 Figuur Cultuur Index cinema, situatie 2001 (boven) en 2006 (onder). De bekende locaties van bioscopen leiden tot duidelijk zeer positieve scores voor de betreffende plaatsen. Het filmhuis in Middelburg zorgt ervoor dat de stad daardoor een normaal niveau van voorzieningen kent. De meest recente ontwikkelingen hebben dit plaatje betrekkelijk achterhaald gemaakt (nieuwe bioscopen in Goes en Terneuzen, sluiting bioscoop Hulst). 80 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

87 Figuur Cultuur Index cultuur totaal, situatie 2001 (boven) en 2006 (onder). De index cultuur totaal bevat naast cinema ook musea en theatervoorzieningen. Opvallend is dat de grotere Zeeuwse plaatsen, met uitzondering van Vlissingen, het in 2001 beneden verwachting deden, wat nagenoeg geheel gecorrigeerd is anno 2006, al kent Terneuzen nog een lichte achterstand. De enige plaats die echt minder dan verwacht scoort in 2006 is Oost-Souburg, al heeft dit ongetwijfeld mede te maken met de ligging tussen twee grotere steden in. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 81

88 Figuur Sport Index sport, situatie 2001 (boven) en 2007 (onder). Het kaartbeeld voor sport laat een grote variëteit aan kleuren zien. Positieve uitschieters zijn ondermeer Vlissingen, Bruinisse, Goes, Kapelle, Axel en Cadzand. Middelburg blijft het meest achter bij de verwachtingen, maar echt negatieve uitschieters ontbreken. 82 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

89 Figuur Zorg Basiszorg, situatie 2001 (boven) en 2006 (onder). Basiszorgvoorzieningen zijn relatief ondervertegenwoordigd in met name Middelburg en Kapelle, maar een aantal plaatsen scoort ook beter dan verwacht, waaronder Aardenburg, Terneuzen en Serooskerke (W). Terneuzen scoorde aanvankelijk (2001) overigens nog iets minder goed. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 83

90 Figuur Zorg Zorg specialistisch, situatie 2001 (boven) en 2006 (onder). Specialistische zorg is zeer veel meer dan verwacht aanwezig in Goes. Ook Oostburg, Kapelle en Clinge scoren duidelijk positief. In 2006 blijven Middelburg en Vlissingen het meest achter bij de verwachtingen. 84 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

91 Figuur Zorg Ouderen, situatie 2001 (boven) en 2006 (onder). De index zorg voor ouderen verwijst naar de capaciteit van verzorgings- en verpleeghuizen. Koudekerke en Goes hebben veel meer van dit soort voorzieningen dan verwacht mag worden en ook Oostburg, Terneuzen, Hulst en Zierikzee doen het beter dan verwacht. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 85

92 Figuur Zorg - Bedden in de zorg, situatie Nb. Data voor 2001 was niet beschikbaar op dit schaalniveau. Ook als we kijken naar het aantal bedden in alle typen zorginstellingen, dan zien we dat Goes er bovenuit steekt qua verwachtingen. Wederom Clinge, Terneuzen en Zierikzee zijn andere positieve uitschieters. De capaciteit in Vlissingen en Oost-Souburg daarentegen is lager dan verwacht zou mogen worden. 86 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

93 Figuur Onderwijs Index onderwijstypen, situatie 2001 (boven) en 2006 (onder). Kijken we naar de index onderwijstypen die aangeeft of er basisscholen, voortgezet onderwijs, beroeps- en volwasseneneducatie, hoger beroepsonderwijs en universitair onderwijs aanwezig is -, dan blijkt dat naast Vlissingen en Terneuzen ook Middelburg tegenwoordig veel meer typen onderwijs herbergt dan normaliter verwacht mag worden. Oost- Souburg presteert iets minder goed, net als een aantal kleinere plaatsen verspreid over Zeeland. TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 87

94 Figuur Onderwijs Voortgezet onderwijs (diversiteit), situatie 2001 (boven) en 2006 (onder). Bleef Goes nog wat achter bij de andere steden waar het de diversiteit aan onderwijstypen betrof, dit is duidelijk niet het geval wanneer het de diversiteit van het voortgezet onderwijsaanbod betreft. Zowel Goes, Terneuzen en Oostburg, en in mindere mate Hulst, Vlissingen en Middelburg presteren veel beter dan verwacht. De positie van Vlissingen, Oostburg, Hulst en Terneuzen is sinds 2001 relatief verbeterd, terwijl Zierikzee en Middelburg relatief achteruitgingen. 88 TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB

95 Figuur Winkelaanbod Index verkooppunten, situatie 2001 (boven) en 2006 (onder). Er zijn maar weinig oranje of rode vlekken op de kaart te zien die duiden op een kleiner dan verwacht aantal verkooppunten (wel: Arnemuiden, Oost-Souburg). Daarentegen zijn er vele plaatsen die een groter winkelaanbod (gemeten naar verkooppunten in de verschillende branches) kennen. Goes kent relatief het grootste surplus, gevolgd door Middelburg en Sluis. Zierikzee, Terneuzen, Hulst en Oostburg volgen. Van de grotere steden heeft ook Vlissingen nog altijd meer verkooppunten dan we zouden verwachten voor een plaats van die omvang (en rekening houdend met andere verklarende factoren). TU Delft - Onderzoeksinstituut OTB 89