Pendel in Zeeland

Transcriptie

1 Pendel in Zeeland

2 Pendel in Zeeland Figuur 1.

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding en Leeswijzer 3 2. Samenvatting en conclusies 4 3. Pendel in Zeeland Pendel naar regio binnen de provincie Zeeland Uitgaande pendel binnen de provincie Zeeland Inkomende pendel binnen de provincie Zeeland Inkomende pendel van buiten de provincie Zeeland Uitgaande pendel uit de provincie Zeeland Ontwikkelingen pendel Ontwikkelingen pendel naar regio binnen de provincie Zeeland Ontwikkelingen uitgaande pendel binnen de provincie Zeeland Ontwikkelingen inkomende pendel binnen de provincie Zeeland Ontwikkelingen inkomende pendel van buiten de provincie Zeeland 28 Bijlagen 32 Colofon Tekst Redactie Illustraties Grafische realisatie Pieter-Paul Ausems (Kamer van Koophandel voor Zeeland) Pieter-Paul Ausems (Kamer van Koophandel voor Zeeland) en Léon Kaagman (Provincie Zeeland) Marion Pross (Provincie Zeeland) Provincie Zeeland; LnO drukkerij/uitgeverij, Zierikzee 2

4 1. Inleiding 1. Inleiding Ooit was het een vrij vast gegeven dat men woonde in de directe omgeving van het werk. Door de toegenomen mobiliteit, uitgesproken woonwensen e.d. is dit gegeven allang geen vanzelfsprekendheid meer. Dagelijks pendelen talloze personen over kortere of langere afstand naar hun werk. Ten behoeve van diverse beleidsterreinen is het van belang om inzicht te hebben in pendelgegevens. Denk aan beleidsvelden als ruimtelijke ordening, mobiliteit en economie. Als extra vraag in de jaarlijkse werkgelegenheidsenquête van Ribiz (Regionale Informatiebank Bedrijven en Instellingen Zeeland) en van de Kamer van Koophandel voor Zeeland is in de jaren 1997 en 2003 gevraagd naar de herkomst van de werkzame personen bij die Zeeuwse bedrijven en instellingen. Het enquêteformulier van 2003 is als bijlage bijgevoegd. Een toename in pendelbewegingen als gevolg van de openstelling van de Westerscheldetunnel is uit de cijfers (nog) niet te concluderen. Daarbij moet wel worden bedacht dat de tunnel in maart 2003 is opengesteld en de enquête, op basis waarvan deze cijfers zijn verzameld, in mei 2003 heeft plaatsgevonden. De huidige pendelgegevens in Zeeland kunnen worden bezien als een nulmeting om toekomstige pendelstromen over/onder de Westerschelde te analyseren. BELANGRIJK VOOR DE LEZER 1. De analyse van deze gegevens betreft uitsluitend de pendel tussen de Zeeuwse gemeenten en de Zeeland inkomende pendel. Over de uitgaande pendel, Zeeuwse inwoners die buiten de provinciegrenzen werken, zijn geen cijfers beschikbaar. Daar waar wordt geschreven over het aantal werkzame personen woonachtig in een gemeente gaat het dus over het aantal werkzame personen, werkzaam bij Zeeuwse bedrijven en instellingen. 2. De werkgelegenheidsaantallen hebben betrekking op full-timers en part-timers. Uitzendkrachten zijn niet meegeteld. 3. In de analyse zijn de cijfers geaggregeerd op het niveau van gemeenten. De gegevens per kern zijn, gegeven het grote aantal kleinere kernen, onvoldoende representatief. 4. Bij de analyse is rekening gehouden met de gemeentelijke herindeling in Zeeuws-Vlaanderen per 1 januari Ten behoeve van de vergelijkbaarheid is in de cijfers 1997 ook uitgegaan van deze (nieuwe) indeling in drie gemeenten. 5. De agrarische sector is slechts beperkt in de analyse opgenomen. Het betreft alleen de bedrijven, ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. 6. Bij de inkomende pendel in Zeeland is onderscheid gemaakt tussen Noord-Brabant, Zuid-Holland, België en overig (overig Nederland en overig buitenland). 3 INLEIDING

5 2. Samenvatting en conclusies De belangrijkste uitkomsten en conclusies uit de analyse van de pendelstromen: 1. Tussen 1997 en 2003 is het aantal (fulltime en parttime) arbeidsplaatsen met ruim 5% toegenomen tot bijna In dezelfde periode is de procentuele groei van de pendel met 18% toegenomen. Het aantal pendelaars (dit zijn inwoners van Zeeland die in een andere gemeente werken dan waarin zij wonen) nam tussen 1997 en 2003 toe van ruim tot bijna Van alle arbeidsplaatsen in Zeeland wordt relatief gezien slechts een klein deel ingenomen door niet-zeeuwen. Slechts 5,4% van de Zeeuwse werkgelegenheid, ofwel banen, wordt ingevuld door niet-zeeuwen. Tussen 1997 en 2003 is de zgn. inkomende pendel fors toegenomen met ruim 33%. Het zijn vooral Brabanders (bijna personen) die in Zeeland komen werken. Het aantal Belgische grensarbeiders is licht gestegen van bijna tot bijna personen. Deze zijn vrijwel allen werkzaam in Zeeuws-Vlaanderen, de helft in Terneuzen en de andere helft is vrijwel gelijk verdeeld over Hulst en Sluis. 3. Er zijn, op grond van dit onderzoek, geen gegevens bekend over het aantal Zeeuwen dat buiten de provincie Zeeland werkzaam is. Volgens informatie die de Provincie Zeeland hanteert zou het gaan om circa arbeidsplaatsen. Het verdient aanbeveling nader onderzoek te doen naar de omvang en de richting van deze uitgaande pendelstromen. 4. Op regionaal niveau blijkt dat de arbeidsmarkten van de Bevelanden en van Walcheren steeds meer met elkaar verweven worden. Van de Walcherse bevolking werkte in 1997 één op de elf personen in de Bevelanden. In 2003 was dat opgelopen tot één op de zeven. Een vergelijkbare ontwikkeling is te zien bij de Bevelandse werkzame bevolking. De arbeidsmarkt-relaties tussen de andere deelgebieden (Schouwen-Duiveland, Tholen en Zeeuws-Vlaanderen) zijn nog marginaal, met uitzondering van die tussen Schouwen-Duiveland en de Bevelanden (8% van de Schouwen- Duivelandse bevolking werkt in de Bevelanden). De uitgaande pendel vanuit Tholen richting de Bevelanden bedraagt 6%. 4 SAMENVATTING EN CONCLUSIES

6 5. Uit de analyse van de pendelgegevens op gemeentelijk niveau blijkt dat tussen 1997 en 2003 de uitgaande pendelstromen vooral in de drie stedelijke gemeenten boven de Westerschelde sterk zijn toegenomen. In Vlissingen nam het aantal pendelaars met maar liefst personen toe. In 2003 vond niet minder dan 44% van de Vlissingse werkzame bevolking werk buiten de gemeentegrenzen, tegenover 34% in Ook in Goes, waar in 1997 amper 24% van de werkzame bevolking buiten de gemeentegrenzen aan het werk was, nam het aantal pendelaars (met ruim 1.200) toe. In 2003 pendelde iets minder dan een derde deel van de Goese bevolking. Het beeld van Middelburg ligt tussen dat van Vlissingen en Goes in, maar ook voor de provinciehoofdstad was sprake van een toename van de uitgaande pendel. De gegevens van Terneuzen wijken hiervan aanmerkelijk af: het percentage nam slechts licht toe van 10% in 1997 van de Terneuzense bevolking dat buiten het gemeentegebied werkzaam was tot 11% in Geconstateerd kan worden dat Goes, Middelburg en Vlissingen voor hun inwoners steeds meer één stedelijk netwerk gaan vormen, waarbij wonen, werken (en recreëren) steeds minder binnen dezelfde gemeente plaatshebben. Opvallend is voorts dat in Goes nog niet de helft van de werkzame personen in die gemeente woont, terwijl Terneuzen bijna driekwart van haar werknemers zelf huisvest. Ook deze cijfers onderstrepen de sterke regiofunctie van Goes. 6. De verschuivingen wat betreft uitgaande pendel zijn in de overige (plattelands)gemeenten tussen 1997 en 2003 veel kleiner. In de meeste van deze gemeenten bleef het percentage uitgaande pendel in deze periode gelijk of nagenoeg gelijk. Twee gemeenten vallen op. De uitgaande pendel in de gemeente Kapelle bedraagt bijna 65% en is daarmee de hoogste in Zeeland. Er werken bijna net zoveel Kapellenaren in Goes als in de eigen gemeente. Blijkbaar scoort deze gemeente uitstekend als woongemeente. De uitgaande pendel van Noord-Beveland is in een periode van 6 jaar met bijna 50% toegenomen. Het is niet duidelijk welke oorzaak hieraan ten grondslag ligt. 5 SAMENVATTING EN CONCLUSIES

7 6 PENDEL IN ZEELAND

8 3. Pendel in Zeeland De beschrijving van de pendel in Zeeland kan worden benaderd op regionaal en op gemeentelijk niveau. Binnen de gemeenten kan vervolgens een nadere analyse worden uitgevoerd naar inkomende pendel en naar uitgaande pendel: in welke Zeeuwse gemeenten zijn de inwoners van de respectieve gemeenten werkzaam en uit welke gemeente zijn de werknemers in de respectieve gemeenten afkomstig. Daarmee ontstaat zicht op typische woongemeenten en op gemeenten die relatief veel arbeidskrachten van elders trekken. Tenslotte kan de inkomende pendel van buiten Zeeland (overig Nederland en België) worden beschreven. Zoals eerder aangegeven kan op basis van dit onderzoek een inzicht gegeven worden op pendelstromen uit Zeeland naar omliggende gebieden. In Zeeland zijn in 2003 bij de bedrijven en instellingen bijna personen werkzaam. Ruim 8300 personen zijn woonachtig buiten Zeeland. De overige personen wonen en werken dus in Zeeland. Daarnaast zijn er uiteraard nog een aantal Zeeuwen werkzaam buiten Zeeland. Hierover zijn geen cijfers beschikbaar en deze uitgaande pendel is daarom in het kader van deze analyse buiten beschouwing gelaten. In totaal pendelen bijna personen naar hun werk bij Zeeuwse bedrijven en instellingen, zo n een op de drie werkzame personen. 3.1 Pendel naar regio binnen de provincie Zeeland 3.2 Uitgaande pendel binnen de provincie Zeeland 3.3 Inkomende pendel binnen de provincie Zeeland 3.4 Inkomende pendel van buiten de provincie Zeeland 3.5 Uitgaande pendel uit de provincie Zeeland 7 PENDEL IN ZEELAND

9 3.1. Pendel naar regio binnen de provincie Zeeland De pendelstromen tussen de Zeeuwse regio s is in tabel 1 opgenomen en weergegeven door middel van pijlen in figuur 1. Tabel 1: Pendelstromen tussen regio s in absolute aantallen (2003) Werkplaats Bevelanden Schouwen- Tholen Walcheren Zeeuws- Duiveland Vlaanderen Woonplaats Bevelanden Schouwen-Duiveland Tholen Walcheren Zeeuws Vlaanderen Noord-Brabant Zuid-Holland België Overig Nederland Het spreekt voor zich dat de meeste pendel binnen de eigen regio plaatsvindt. Ruim 80% of meer van de werkzame personen is woonachtig binnen de eigen regio. De te overbruggen afstanden zijn daarmee relatief gering. Met name binnen Zeeuws-Vlaanderen vinden de inwoners emplooi in het eigen gebied. Vanuit de andere regio s is nauwelijks sprake van inkomende pendel in Zeeuws- Vlaanderen. Tussen Walcheren en de Bevelanden is over en weer wel duidelijk sprake van pendel: zo n 13 à 14% van de werkzame personen in de ene regio is werkzaam in de andere regio. 8 PENDEL IN ZEELAND

10 In absolute aantallen betekent het dat ruim 5000 personen van de Bevelanden naar Walcheren reizen en omgekeerd zelfs ruim Verder blijkt dat vanuit Schouwen-Duiveland de pendel naar de Bevelanden aanmerkelijk groter is dan die naar Walcheren. Vanuit overig Nederland en België is de inkomende pendel redelijk verdeeld over de verschillende regio s met uitschieters voor de Bevelanden en Zeeuws-Vlaanderen. Bijna de helft van de inkomende pendel van buiten Zeeland naar de Bevelanden is afkomstig uit Noord-Brabant; voor Tholen is dat zelfs 80%. In Zeeuws-Vlaanderen is bijna 90% van de Belgische inkomende pendel (ruim 2100 personen) in Zeeland werkzaam. 9 PENDEL IN ZEELAND

11 3.2. Uitgaande pendel binnen de provincie Zeeland De regionale pendelbewegingen zijn verder uit te splitsen naar gemeente. In tabel 2 en figuur 2 is het percentage werkzame personen weergegeven dat in een bepaalde gemeente woont maar elders werkzaam is, weergegeven. Tabel 2: Uitgaande pendel: percentage buiten de eigen woongemeente werkende personen en het totaal aantal werkenden in een gemeente (excl. uitgaande pendelaar uit Zeeland 2003). Woonplaats Percentage buiten de eigen woongemeente werkende personen Borsele 57 Goes 30 Hulst 30 Kapelle 64 Middelburg 42 Noord-Beveland 52 Reimerswaal 30 Schouwen-Duiveland 12 Sluis 21 Terneuzen 11 Tholen 12 Veere 50 Vlissingen 44 Totaal Zeeland 36 * Overig: in Zeeland werkzame personen die woonachtig zijn in overig Nederland of het buitenland. Ruim één van de drie werkzame personen pendelt naar een andere gemeente voor zijn of haar werk. De te overbruggen afstand is daarbij over het algemeen gering; men werkt immers veelal binnen de eigen regio. De gemeenten Terneuzen, Tholen en Schouwen-Duiveland kennen weinig inwoners die buiten de gemeente werken. Overigens dient te worden opgemerkt dat de uitgaande pendel met als bestemming een niet-zeeuwse gemeente hierbij buiten beschouwing is gelaten. Vooral voor Tholen en Schouwen-Duiveland is e.e.a. relevant. De gemeenten Borsele, Kapelle en Noord-Beveland 10 PENDEL IN ZEELAND

12 binden relatief weinig inwoners aan zich qua werkgelegenheid. De werkzame personen uit die gemeenten zijn voor 25 tot 30% georiënteerd op Goes. Opvallend is dat de stedelijke gebieden boven de Westerschelde (Goes, Middelburg en Vlissingen), waar ruim 35% van de werkgelegenheid is geconcentreerd, veel uitgaande pendel kennen. Van de totale pendel in Zeeland is 38% (ruim werkzame personen) afkomstig uit die stedelijke gebieden. Vanuit Middelburg is 10% werkzaam in Goes en 19% in Vlissingen. Van de werkzame personen uit Vlissingen werkt bijna een kwart in Middelburg. Voor Goes liggen die cijfers wat lager: vanuit Goes werkt 7% in Middelburg en 6% in Vlissingen. 11 PENDEL IN ZEELAND

13 3.3. Inkomende pendel binnen de provincie Zeeland De pendelgegevens kunnen ook omgedraaid worden: op die manier komt men te weten welk percentage van de in een gemeente werkzame personen in een andere gemeente woont. In tabel 3 en figuur 3 is dit weergegeven. Tabel 3: Inkomende pendel: percentage buiten de werkgemeente wonende personen van het totaal aantal werkende in een gemeente (excl. uitgaande pendelaar uit Zeeland) (2003). Werkplaats Percentage in gemeente werkzame personen die elders woonachtig zijn Borsele 45 Goes 52 Hulst 19 Kapelle 49 Middelburg 45 Noord-Beveland 37 Reimerswaal 33 Schouwen-Duiveland 17 Sluis 17 Terneuzen 26 Tholen 22 Veere 37 Vlissingen 47 Totaal PENDEL IN ZEELAND

14 De grootste werkgevers, met bijna 58% van de werkgelegenheid zijn uiteraard de vier stedelijke gebieden, met name Goes en Terneuzen. Opvallend is echter dat in Goes nog niet de helft van de werkzame personen in die plaats woont, terwijl Terneuzen driekwart van haar werknemers zelf huisvest. Van de resterende werknemers in Terneuzen is 12% afkomstig uit Hulst en 7% uit Sluis. Belgen nemen ruim 4% voor hun rekening. Van de Goese beroepsbevolking is 9% woonachtig in Middelburg en 6% in Vlissingen. Duidelijk is ook dat de Veerse beroepsbevolking, naast werkgelegenheid in de eigen gemeente, sterk is georiënteerd op het Stadsgewest: bijna 40% werkt elders, vooral in Middelburg of Vlissingen. De belangrijkste relaties wonen-werken tussen de Zeeuwse gemeenten zijn in de bijlage per gemeente opgenomen. 13 PENDEL IN ZEELAND

15 3.4. Inkomende pendel van buiten de provincie Zeeland Naast de pendel tussen de Zeeuwse gemeenten kan ook een beeld worden geschetst van de pendel naar Zeeland vanuit de omliggende regio s Noord-Brabant, Zuid-Holland en België. Algemeen kan worden geconcludeerd dat de inkomende pendel van buiten de Provincie met nog geen 6% van de totale werkgelegenheid gering is. Tabel 4: Inkomende pendel naar gemeente van buiten Zeeland in 2003 (afgerond op 10). Werkplaats Noord-Brabant Zuid-Holland België Totaal Percentage Totaal Percentage Totaal Percentage Borsele Goes Hulst < Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere <10 - Vlissingen Totaal PENDEL IN ZEELAND

16 Een groot deel van de inkomende pendel is afkomstig uit Noord-Brabant (zie figuur 4). Eenderde daarvan vindt emplooi op Tholen. Ook in Reimerswaal, in Goes en in Vlissingen zijn, in absolute zin, veel Brabanders werkzaam. 15 PENDEL IN ZEELAND

17 De pendel vanuit Zuid-Holland is voor eenderde gericht op Schouwen-Duiveland. In Goes, Vlissingen en Tholen lijkt de inkomende pendel uit Zuid-Holland (ruim) boven de honderd in PENDEL IN ZEELAND

18 Naast Brabanders is ook het aantal Belgen dat in Zeeland werkt groot. De Belgische werknemers zijn vrijwel geheel georiënteerd op Zeeuws-Vlaanderen. In absolute zin zijn de meesten werkzaam in Terneuzen; Hulst en Sluis kennen ieder een vergelijkbaar aantal Belgische werknemers. 17 PENDEL IN ZEELAND

19 3.5. Uitgaande pendel uit de provincie Zeeland Naast de inkomende pendel bestaat uiteraard ook uitgaande pendel: werkzame personen, woonachtig in Zeeland en werkzaam buiten de provinciegrenzen. Het ligt voor de hand dat de meeste van hen in de gebieden direct liggend aan Zeeland werken, met name westelijk Noord- Brabant en Zuid-Holland. Uitgaande pendel vanuit Zeeuwsch-Vlaanderen zal vooral gericht zijn op Vlaanderen, hoewel de problematiek van de grensarbeid wellicht tot gevolg heeft dat de omvang van de uitgaande pendel richting Vlaanderen beperkt is. In het kader van het RIBIZ-onderzoek is geen gedetailleerde informatie over uitgaande pendel beschikbaar, omdat uitsluitend geënquêteerd is bij Zeeuwse ondernemingen en omdat vergelijkbaar onderzoek in omliggende gebieden ontbreekt. Om in deze pendelrapportage toch een beeld te schetsen over de uitgaande pendel kan, met de nodige voorzichtigheid, op basis van onderstaande cijferopstelling tot een schatting van de omvang de uitgaande pendel worden gekomen. Hierbij wordt uitgegaan van het werkende beroepsbevolking van Zeeland (bron: Provincie Zeeland en CBS) en het aantal arbeidsplaatsen in Zeeland (bron: RIBIZ). Doordat het CBS het onderscheid tussen fulltime en parttime werknemers legt bij 12 uur per week en RIBIZ bij 15 uur is voor dit verschil een schatting gemaakt van het aantal werknemers dat meer dan 12 uur en minder dan 15 uur per week werkzaam is. Op basis van die bestaande gegevens kan de volgende berekening (afgeronde cijfers) worden opgesteld: Werkende beroepsbevolking van Zeeland > 12 uur/week (CBS) Aantal Zeeuwse werknemers < 15 uur/week (RIBIZ) Geschatte werkende beroepsbevolking >12 en < 15 uur/week Geschatte werkende beroepsbevolking < 12 uur/week Totale werkende beroepsbevolking Zeeland Totaal aantal banen in Zeeland (FT, PT en uitzendkrachten: RIBIZ) Inkomende pendel Werkende Zeeuwse beroepsbevolking in Zeeland Geschatte uitgaande pendel ± De uitgaande pendel bedraagt dus ruim personen. Dit cijfer wijkt enigszins af van de gegevens van het CBS uit 1998 (zie Sociaal-economische maandstatistiek 2002/12, pag. 53 tot en met 58: uitgaande pendel uit Zeeland ongeveer personen). Van de uitgaande pendelstroom uit Zeeland zijn ongeveer personen werkzaam in de provincie Noord-Brabant en bijna in de provincie Zuid-Holland. Gelet op het feit dat zich in de afgelopen jaren relatief veel nieuwkomers van buiten Zeeland in (bijzondere) woonprojecten in Zeeland hebben gevestigd is de verwachting dat de uitgaande pendel eerder toe- dan afneemt. 18 PENDEL IN ZEELAND

20 4. Ontwikkelingen Pendel In de periode is het aantal werkzame personen in Zeeland gestegen van ruim naar bijna , een stijging van 5%. Het aantal werknemers van Zeeuwse bedrijven en woonachtig buiten Zeeland (zowel overig Nederland als buitenland) is eveneens gestegen van bijna 6300 tot ruim Was in 1997 nog 4% van de werkzame personen woonachtig buiten Zeeland, in 2003 is dat aandeel gestegen tot bijna 6%. In dezelfde periode is de totale pendel in relatieve zin fors gestegen met bijna 20%. De toename van de pendel hangt samen met de groei van de werkgelegenheid. Daarnaast is de groei ook een gevolg van verschuiving van woonwensen van de werknemers. 4.1 Ontwikkelingen pendel naar regio binnen de provincie Zeeland 4.2 Ontwikkeling uitgaande pendel binnen de provincie Zeeland 4.3 Ontwikkeling inkomende pendel binnen de provincie Zeeland 4.4 Ontwikkelingen inkomende pendel van buiten de provincie Zeeland 19 ONTWIKKELINGEN PENDEL

21 20 ONTWIKKELINGEN PENDEL

22 4.1. Ontwikkelingen pendel naar regio binnen de provincie Zeeland De ontwikkeling van de pendel tussen de Zeeuwse regio s over de jaren 1997 en 2003 is in de onderstaande tabel opgenomen. Tabel 5: Ontwikkeling pendel naar regio Werkplaats Bevelanden Schouwen- Tholen Walcheren Zeeuws- Duiveland Vlaanderen Woonplaats Bevelanden Schouwen-Duiveland Tholen Walcheren Zeeuws Vlaanderen Overig afname toename In figuur 7 zijn de belangrijkste verschillen tussen pendelstromen in 1997 en 2003 weergegeven. 21 ONTWIKKELINGEN PENDEL

23 De regionale ontwikkelingen in de pendel in de periode zijn divers. Hoewel het overgrote deel van de werkzame personen werkzaam is in de regio waar men woonachtig is, is opvallend de toename van de pendelstromen tussen Walcheren en de Bevelanden. In beide regio s is de pendel uit de andere regio toegenomen. Die toename lijkt vooral ten koste te zijn gegaan van het aantal werkzame personen, woonachtig in de eigen regio. Opvallend in de ontwikkeling op Schouwen-Duiveland: tussen 1997 en 2003 is de uitgaande pendel naar de andere Zeeuwse regio s zelfs in absolute zin afgenomen. 22 ONTWIKKELINGEN PENDEL

24 Figuur 8. De pendelstromen tussen Walcheren en Bevelanden in 1997 en Uit figuur 8 blijkt dat er een opvallende ontwikkeling heeft plaatsgevonden bij de pendelstromen tussen Walcheren en de Bevelanden. In 1997 was de stroom forenzen richting Walcheren nog licht groter dan richting Bevelanden. In 2003 is de omvang van de forenzenstroom van Walcheren richting Bevelanden explosief gestegen, zodat de stroom richting Bevelanden nu juist groter is dan de forenzenstroom richting Walcheren. Een kleine verschuiving is waarneembaar in de pendel vanuit Tholen: de oriëntatie van Thoolse werknemers op de eigen woongemeente is afgenomen ten gunste van een toename naar Bevelanden en Walcheren. Vanuit Zeeuws-Vlaanderen bestaat nauwelijks pendel naar de overige Zeeuwse regio s. 23 ONTWIKKELINGEN PENDEL

25 4.2. Ontwikkeling uitgaande pendel binnen de provincie Zeeland De ontwikkeling in de uitgaande pendel is in de onderstaande tabel opgenomen en in figuur 9 weergegeven. Tabel 6: ontwikkeling van de uitgaande pendel: het percentage buiten de woongemeente werkzame personen van het totaal aantal werkenden in een gemeente, tussen 1997 en 2003 Woonplaats Percentage werkzame personen, werkzaam buiten de eigen woongemeente Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg N-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Totaal ONTWIKKELINGEN PENDEL

26 De totale pendel in Zeeland tussen 1997 en 2003 is fors gestegen: waren in 1997 nog ruim werknemers bij Zeeuwse bedrijven en instellingen werkzaam buiten zijn of haar woonplaats, in 2003 is dat gestegen tot bijna werkzame personen. Dit is een stijging van 18%. In Borsele, Kapelle en Noord-Beveland was in 2003 meer dan de helft van het aantal werkzame personen werkzaam buiten de gemeente. Bij ruim de helft van de gemeenten is het aandeel uitgaande pendel toegenomen. Noord-Beveland springt er daarbij met 13% sterk uit. Dat geldt in mindere mate ook voor de stedelijke gebieden Goes, Middelburg en vooral Vlissingen (10%). In Terneuzen is het aandeel licht gestegen. De uitgaande pendel van Hulst is met 3% teruggelopen. Ook in Schouwen-Duiveland en Sluis is het aandeel pendel iets afgenomen. 25 ONTWIKKELINGEN PENDEL

27 4.3. Ontwikkeling inkomende pendel binnen de provincie Zeeland Als naar de ontwikkeling van het aantal werkzame personen dat in de eigen gemeente woont wordt gekeken, ontstaat het volgende beeld (tabel 7 en figuur 10). Tabel 7: Ontwikkeling van de inkomende pendel: het percentage buiten de werkgemeente wonende personen van het totaal aantal werkenden in een gemeente, tussen 1997 en 2003 Werkplaats Percentage werkzame personen, woonachtig buiten de werkgemeente Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Totaal ONTWIKKELINGEN PENDEL

28 Alleen in Terneuzen is het aantal inkomende pendel afgenomen. Opvallend is het relatief grote aantal in Goes werkzame personen dat niet in Goes woont; dit aantal is in de periode verder gestegen. De Zeeuws-Vlaamse gemeenten, evenals Schouwen-Duiveland en Tholen, kennen een relatief laag aantal inkomende pendelaars uit de overige gemeenten in Zeeland. 27 ONTWIKKELINGEN PENDEL

29 4.4. Ontwikkelingen inkomende pendel van buiten de provincie Zeeland Naast de ontwikkeling in pendel tussen de Zeeuwse gemeenten worden hier de ontwikkelingen rond inkomende pendel naar Zeeland vanuit de omliggende regio s Noord-Brabant, Zuid-Holland en België geschetst. Tabel 8: Inkomende pendel per gemeente van buiten Zeeland 1997 en 2003 (afgerond op 10) Werkplaats Noord-Brabant Zuid-Holland België Borsele Goes Hulst < Kapelle Middelburg Noord-Beveland <10 10 <10 Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere <10 <10 Vlissingen Totaal ONTWIKKELINGEN PENDEL

30 In de periode is de inkomende pendel uit Noord-Brabant met een derde toegenomen. De groei is in absolute zin vooral terecht gekomen bij de aangrenzende gemeenten en bij de gemeente Goes. 29 ONTWIKKELINGEN PENDEL

31 De pendel uit Zuid-Holland is met 15 % gestegen. Schouwen-Duiveland neemt het grootste deel van de pendel uit Zuid-Holland op, maar de ontwikkeling van deze pendelstroom is licht negatief. 30 ONTWIKKELINGEN PENDEL

32 De pendel uit België is gestegen met 9%. Opvallend is de afname van het aantal Belgen in Terneuzen tegenover een forse toename van het aantal Belgische werknemers in Sluis en met name Hulst. Dit hangt wellicht samen met de sluiting van een tweetal grotere bedrijven in Terneuzen in de periode , met veel Belgische werknemers. 31 ONTWIKKELINGEN PENDEL

33 Bijlage In deze bijlage is per gemeente of per herkomstgebied aangegeven waar de beroepsbevolking werkzaam is. De uitgaande pendel uit Zeeland is hierin dus niet betrokken. GEMEENTE OF HERKOMSTGEBIED Blz. Borsele 33 Goes 33 Hulst 33 Kapelle 33 Middelburg 34 Noord-Beveland 34 Reimerswaal 34 Schouwen-Duiveland 34 Sluis 35 Terneuzen 35 Tholen 35 Veere 35 Vlissingen 36 Noord-Brabant 36 Zuid-Holland 36 België BIJLAGE

34 De gemeenten (per woongemeente/herkomstgebied) waar de beroepsbevolking werkzaam is (1997 en 2003) Borsele Goes Hulst Kapelle 33 BIJLAGE

35 De gemeenten (per woongemeente/herkomstgebied) waar de beroepsbevolking werkzaam is (1997 en 2003) Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland 34 BIJLAGE

36 De gemeenten (per woongemeente/herkomstgebied) waar de beroepsbevolking werkzaam is (1997 en 2003) Sluis Terneuzen Tholen Veere 35 BIJLAGE

37 De gemeenten (per woongemeente/herkomstgebied) waar de beroepsbevolking werkzaam is (1997 en 2003) Vlissingen Noord-Brabant Zuid-Holland België 36 BIJLAGE

38