Dossier Bond Beter Leefmilieu. Bram Claeys

Transcriptie

1 Dossier Bond Beter Leefmilieu Bram Claeys 31/01/2009

2 Vlaanderen erkent stroomproductie door biomassa bij te stoken in steenkoolcentrales als groene stroom. Nu blijkt dat dit steenkoolcentrales goedkoper houdt dan gascentrales. Het groenestroomcertificatensysteem houdt zo een zeer vervuilende energieproductiemethode de hand boven het hoofd. Die steun voor bijstook van biomassa moet dus weg. En nieuwe milieuvergunningen voor steenkoolcentrales met bijstook van biomassa kunnen niet voor steenkoolcentrales tout court overigens niet. Contact BBL: Bram Claeys, , bram.claeys@bblv.be,

3 1. Vlaamse steun voor groene stroom 2. Biomassa en bijstook in groene stroom 3. Impact steenkoolcentrales in Vlaanderen 4. Externe kosten 5. GSC infuus voor steenkool 6. Van bijstook naar zuiver

4 1. Vlaamse steun voor groene stroom De Vlaamse regering stuurt de productie van hernieuwbare energie via een verplichting voor elektriciteitleveranciers om jaarlijks een bepaald percentage groene stroom te leveren. Ze moeten bewijzen dat ze aan die verplichting voldoen door voldoende groenestroomcertificaten in te dienen. Een groenestroomcertificaat (GSC) staat voor 1 MWh elektriciteit opgewekt met hernieuwbare energiebronnen, in België. En welke hernieuwbare energiebronnen in aanmerking komen, staat opgelijst in het elektriciteitsdecreet. In Vlaanderen koos de regering voor een systeem van verhandelbare certificaten. Dit betekent dat een stroomproducent die met zijn groenestroominstallaties certificaten verdient, die kan verkopen aan stroomleveranciers die er nodig hebben om aan de groene stroomverplichting te voldoen. Of dat leveranciers onderling kunnen kopen en verkopen. Daardoor krijgen de GSC een economische waarde. Bovendien installeerde de Vlaamse regering een gegarandeerde bodemprijs (80 euro/ GSC voor de meeste groenestroombronnen), plus een soort van maximumprijs via de boete die leveranciers moeten betalen, als ze niet aan de groenestroomverplichting De opgelegde quota stijgen van 0,8 % in 2002 naar 6 % van de certificaatplichtige leveringen in voldoen (125 euro/gsc). Daardoor draait de prijs per GSC vandaag rond 110 euro. Dit verhandelbare GSC-systeem is niet algemeen verspreid in Europa. Andere landen kozen bijvoorbeeld voor rechtstreekse subsidie aan groenestroomproducenten. * 3

5 2. Biomassa en bijstook in groene stroom De koolstofcyclus van groeiende planten zorgt dat het verbranden van biomassa ** als een bron van hernieuwbare energie wordt gezien. Dit kan onder allerlei vormen: rechtstreekse verbranding, vergassing, omvorming tot vloeibare biobrandstof In ieder geval wordt energieopwekking met biomassa in Vlaanderen aanvaard als bron van groenestroomcertificaten. In die mate dat biomassa vandaag de belangrijkste bron van groene stroom is in Vlaanderen, en niet zoals wel eens wordt gedacht windenergie of zonne-energie. De afvalverbrandingsovens krijgen bijvoorbeeld GSC voor het organisch afval waarmee ze stroom produceren. Het keukenafval in de restafvalzak zorgt zo voor groene stroom. ** Biomassa (energie) = biologisch afbreekbare fractie van producten, afvalstoffen en residuen van de landbouw (met inbegrip van plantaardige en dierlijke stoffen), de bosbouw en aanverwante bedrijfstakken, alsmede de biologisch afbreekbare fractie van industrieel en huishoudelijk afval. 4

6 Maar vooral de steenkoolcentrales van Electrabel produceren paradoxaal genoeg zeer veel groene stroom. Wanneer Electrabel een deel van de steenkool vervangt door biomassa, krijgt ze voor de elektriciteit die de steenkoolcentrale produceert, een equivalente hoeveelheid GSC. in bijvoorbeeld het geval van de centrale van Ruien. De energie die nodig is om de biomassa brandklaar te krijgen (versnipperen, mengen, drogen ) en de transportenergie wordt afgetrokken bij het berekenen van de hoeveelheid GSC die voor de verbranding van de biomassa wordt gekregen. De producent moet daarover een dossier indienen bij de Vlaamse regulator, de VREG. In de steenkoolcentrales mengt Electrabel daarom een hoeveelheid houtsnippers, olijfpulp, koffiedik of andere biomassa mee. Die is afkomstig uit buitenlanden als Spanje, Zwitserland, Canada, maar ook uit Latijns-Amerika Maar op het eind van de rit blijkt bijstook van biomassa in steenkoolcentrales nog altijd 55% van de groene stroom in Vlaanderen te produceren. Figuur 1: Productie van groene stroom en toetsing aan doelstellingen groenestroomcertificaten (GSC s) (Vlaanderen, prognose 2010) (bron: 5

7 3. Impact steenkoolcentrales in Vlaanderen Niettegenstaande het gebruik van steenkool sinds 1990 met 33% afnam, is in België steenkool nog altijd goed voor ongeveer 10% van de totale elektriciteitsproductie. Ons land telt zes thermische centrales op steenkool (vier in Vlaanderen en twee in Wallonië). Ze zijn allemaal van Electrabel. Amercoeur Les Awirs (100% biomassa) Langerlo Mol Rodenhuize Ruien 127 MW 80 MW 516 MW 131 MW 268 MW 542 MW De steenkoolcentrales van Electrabel zijn al lang afgeschreven. Steenkoolcentrales zijn in vergelijking met andere elektriciteitcentrales zeer milieuvervuilend, en weinig efficiënt. In vergelijking met de types die in België staan, zijn er ondertussen nieuwere meer efficiënte steenkoolcentrales op de markt. Maar deze worden dus niet in België gebruikt. Tabel 1. Steenkoolcentrales in België en hun maximaal vermogen In vergelijking met aardgas, stoot een steenkoolcentrale meer dan dubbel zoveel CO 2 uit om dezelfde hoeveelheid elektriciteit te produceren. Een steenkoolcentrale stoot tien keer meer SO 2 uit en drie keer zoveel NO x Ook zware metalen worden veel meer door steenkoolcentrales uitgestoten. Het gebruik van steenkool veroorzaakt in vergelijking met aardgas een veel hogere uitstoot van CO 2, stof, NO x en SO 2. België scoort op deze milieuthema s slechter dan onze buurlanden. Het gebruik van steenkoolcentrales in onze energiemix verergert deze situatie dus nog verder. Dit is een citaat uit het Milieurapport Vlaanderen: De emissie van zware metalen door elektriciteitscentrales is vooral afkomstig van de verbranding van steenkool. Steenkool bevat van nature een hoeveelheid zware metalen, waarvan een klein deel in de atmosfeer wordt geëmitteerd als een fractie van het geloosde stof. [ ] De aanwezigheid van zware metalen in kolen is meestal enige keren groter dan in olie of aardgas. De toevoeging van een hernieuwbare brandstof als 6

8 biomassa verbetert de uitstoot een beetje. De uitstoot van al de polluenten verlaagt. Maar de centrale blijft veel meer uitstoten per geproduceerde hoeveelheid elektriciteit dan een aardgascentrale. ExternE data een vergelijking tussen een superkritische steenkoolcentrale, met en zonder bijstook van biomassa, een moderne STEG aardgascentrale en een centrale die zuiver op biomassa draait. Figuur 2: Specifieke uitstoot van energiebronnen (ref. ExternE) In onderstaande grafiek maken we op basis van de 7

9 Uit bovenstaande figuur blijkt duidelijk het verschil in emissieniveaus. De steenkoolcentrale stoot altijd veel meer uit dan de alternatieven. Interessant is dat het bijmengen van de biomassa in de steenkool, het verschil met de Het is veel zinvoller om de biomassa te gebruiken in zo efficiënt mogelijke centrales, zodat er zoveel mogelijk energie kan mee worden opgewekt. En dat kan warmte of elektriciteit of een combinatie van de beide zijn. alternatieven weliswaar verkleint, maar verre van opheft. Bovendien hebben de oude steenkoolcentrales die Electrabel gebruikt in België een zeer laag energetisch rendement, in vergelijking met nieuwe centrales. Aangezien het aanbod van biomassa schaars is, betekent dit laag energetisch rendement een verkwisting van grondstoffen. 8

10 4. Externe kosten Een andere manier om naar de impact van steenkool te kijken, is de milieu- en gezondheidschade van de verschillende energiebronnen uit te drukken in een geldwaarde. Deze externe kosten werden in 2005 voor de verschillende energieproductiemethoden door de Vito op een rijtje gezet **. Het resultaat spreekt voor zich: Gesommeerd over de volledige elektriciteitsproductie in Vlaanderen is de externe kost gedaald van miljoen euro in 1990 tot 865 miljoen euro in Het aandeel steenkool hierin is veruit het belangrijkste (74 % in 2002). Niettegenstaande het aandeel van steenkool in de elektriciteit productie relatief klein is, veroorzaakt ze zeer veel milieuschade. *** Internalisering van externe kosten voor de productie en de verdeling van elektriciteit in Vlaanderen, Vito, April

11 5. GSC infuus voor steenkool De slechte score van steenkool is niet onbekend, en niet nieuw. Daarom zijn de overheden van dit land, en van de Europese Unie, al lang via een reeks beleidsmaatregelen aan het proberen het gebruik van steenkool te laten verdwijnen of toch minstens zeer sterk te verminderen. Eerst en vooral is steenkool een pak goedkoper dan de andere fossiele brandstoffen. Daarom blijft het voor elektriciteitproducenten een interessante brandstof. De externe milieu- en gezondheidschade die veroorzaakt wordt, moet immers zo goed als niet worden vergoed. De Europese Unie voerde in 2005 weliswaar de emissiehandel De eerste drijfveer daarvoor was de bijdrage van steenkool aan zure regen. En nu is daar uiteraard ook de klimaatverandering bij gekomen. in CO 2 in, maar die zorgt voorlopig nog altijd niet voor een voldoende groot prijsnadeel van steenkool ten opzichte van aardgas om die laatste economisch duidelijk de bovenhand te laten krijgen. Die maatregelen waren tot op zekere hoogte ook effectief. Het gebruik van steenkool is met 33% gedaald, in vergelijking met Maar deze dalende trend is gestopt. Veel regeringen zijn ook bezorgd over de diversiteit van hun energiebevoorrading. En dreigt nu precies om te buigen. Met de verlenging van de levensduur van oude centrales, en de interesse van investeerders als EON in nieuwe steenkoolcentrales. Nieuw is dat nu voor het eerst wordt aangetoond welke impact de GSC uit de bijstook van biomassa hebben op de economische rendabiliteit van de steenkoolcentrales. Wat gaat er mis? Deze analyse is door Vito gepresenteerd *** op de UNFCCC klimaatconferentie in Poznan, Polen. We geven de resultaten hieronder weer, aangevuld met eigen bijkomende analyses. **** Presentatie side-event Vito, 6/12/2008, UNFCCC COP14 in Poznan, Polen. 10

12 Figuur 3: Elektriciteitproductie gas en steenkool bijstook, invloed GSC (bron: Vito, 2008). Als je alle kosten bij de elektriciteitproductie bij elkaar telt, inclusief de kost voor CO 2 als gevolg van de emissiehandel, kan je de operationele kosten van de verschillende Belgische distributiekosten CO 2 -prijs: 50 euro/ton CO2 Groene stroom: 80 euro/gsc elektriciteitproductiemethoden met elkaar vergelijken. De aanname voor de CO 2 -prijs is zeer hoog. De prijs Deze oefening wordt hieronder gemaakt, met de volgende aannames: Energetisch rendement kolencentrale: 37%, STEG: 61% Max. percentage bijstook biomassa energetisch gezien: 20% Brandstofprijzen voor 2020 cf. POLES model + schommelt vandaag (januari 2009) rond 12 euro/ton CO2. De verwachting is dat na 2013 deze prijs echter zal stijgen. Het percentage van 20% bijstook is dan weer aan de hoge kant. De meeste bijstook gebeurt vandaag met lagere percentages. Al zegt Electrabel in een nieuwe centrale in Nederland dan weer naar 30% bijstook te gaan. 11

13 In de grafiek wordt de situatie met en zonder GSC voor de biomassabijstook in een steenkoolcentrale, vergeleken met een gascentrale. De ontnuchterende vaststelling is dat GSC uit bijstook van biomassa steenkoolcentrales goedkoper maken dan gascentrales. Zonder GSC zou de steenkoolcentrale duurder zijn dan de gascentrale, en dus ontmoedigd worden. Zelfs rekening houdend met de zeer hoge CO 2 -prijs van 50 euro/ton. Varianten Lagere CO 2 -prijs: het voordeel voor steenkool wordt nog groter Lager percentages bijstook (bijv. 10%): houdt de steenkoolcentrale nog altijd goedkoper, omgekeerd maken hogere bijstookpercentages de steenkoolcentrale natuurlijk nog voordeliger Lagere waarde GSC: zelfs bij halvering van de waarde voor de GSC blijft steenkool met bijstook nipt GSC compenseren minstens de kost voor hout, waardoor goedkoper dan aardgas, zeker bij lage CO2-prijs de brandstofkost van hout wegvalt en deze van kolen licht zakt. 12

14 6. Van bijstook naar zuiver Conclusie: bijstook van biomassa zou niet langer in aanmerking moeten kunnen komen voor groenestroomcertificaten. Als je kijkt naar de inherent voor GSC. EON gaf bijvoorbeeld aan dat ze in haar steenkoolcentrale in Antwerpen biomassa wil bijstoken. Dit kan niet worden erkend. onduurzame energieopwekking die ze in stand houdt, is het niet te verantwoorden deze bijstook als groene stroom te blijven bestempelen. De weg vooruit is om de biomassa die we hebben inzetten in centrales die op niks anders dan biomassa draaien, en een optimaal energetisch rendement hebben. De Electrabel heeft een erkenning gekregen voor het mogen gebruiken van biomassa in de steenkoolcentrales. Dus zal moeten worden bekeken in welke mate deze kan worden herzien. In ieder geval moet de waarde van de GSC gebruikte biomassa moet op een duurzame wijze worden geproduceerd. Dit betekent dat in eerste instantie vooral organische reststromen in aanmerking moeten komen, eerder dan specifieke energieteelten. die door deze bestaande bijstook worden gegenereerd, drastisch worden verlaagd, zodat ze economisch minder interessant worden. Verder moet voor nieuwe centrales bijstook in Electrabel bouwde in Les Awirs een oude centrale om naar 100% biomassa, maar behield de oude installatie, met een navenant laag rendement. steenkoolcentrales niet langer in aanmerking komen 13

15 In haar CO 2 -plan **** geeft Electrabel aan trots te zijn op haar centrale in Les Awirs, en het traceringsysteem voor biomassa (dat inderdaad interessant is). Maar dat ze voor de rest volledig in zal zetten op investeringen om nieuwe centrales en bestaande centrales uit te rusten voor bijstook (co-verbranding). Om biomassa op een optimale manier te gebruiken, moet men zo snel mogelijk moderne en efficiënte centrales bouwen met warmtekrachtkoppeling, dicht bij plaatsen waar er een belangrijke vraag naar warmte is. Bovendien maakt warmtekrachtkoppeling het mogelijk om de energieproductie te decentraliseren, wat de verliezen tijdens het transport vermindert. Zuivere biomassacentrales van voldoende grote capaciteit zijn de ideale aanvulling op variabele hernieuwbare energiebronnen als zon of windenergie. Als het aanbod van die bronnen te hoog of te laag is, kan de biomassacentrale bijgeregeld worden om meer of minder stroom te produceren. ***** Samen voor minder CO 2, Electrabel, 2008, pag