Voorkom klachten, weet hoe je tilt!

Transcriptie

1 Toepassing van ergonomische principes bij het tillen, dragen en verzorgen van kinderen met een beperking in Suriname. Deel I Theoretische onderbouwing In opdracht van: Poliklinisch Revalidatiecentrum Paramaribo, afdeling Ergotherapie, M.G. Goedschalk Auteurs: M. J. Brandsma A. Teunissen Senioradviseur: A.J. Koop- van Rijn Hogeschool van Amsterdam, opleiding ergotherapie

2 Deel I Theoretische onderbouwing 2

3 Voorkom klachten, weet hoe je tilt! Toepassing van ergonomische principes bij het tillen, dragen en verzorgen van kinderen met een beperking in Suriname. Deel I Theoretische onderbouwing Augustus 2011, Amsterdam School of Health Professions Auteurs: Trefwoorden: Mariëtta Brandsma Anoek Teunissen Ergonomische principes, kinderen, ergotherapie, mytylschool en Suriname Amsterdam School of Health Professions 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of worden openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs, de ASHP en de Hogeschool van Amsterdam. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk is vermeld. Op de volgende wijze kunt u refereren aan de handleiding van het adviesrapport Voorkom klachten, weet hoe je tilt! : Brandsma, M.J., Teunissen, A., Koop-van Rijn, A.J. (2011). Voorkom klachten, weet hoe je tilt!: deel I theoretische onderbouwing. Amsterdam School for Health Professions, Amsterdam. Deel I Theoretische onderbouwing 3

4 Deel I Theoretische onderbouwing 4

5 Voorwoord Voor u ligt de theoretische onderbouwing van het ergonomie project Voorkom klachten, weet hoe je tilt. Het project is tot stand gekomen in opdracht van mevr. M. G. Goedschalk, ergotherapeut aan het Poliklinisch Revalidatiecentrum in Paramaribo, Suriname. Binnen het ergotherapeutisch team was behoefte aan een up-to-date met betrekking tot het toepassen van ergonomie bij het tillen en dragen en verzorgen van kinderen. Tevens was er bij de assistenten van de mytylschool en bij verschillende ouders/verzorgers van kinderen van de mytylschool vraag naar ondersteuning over hoe het kind te tillen en te verzorgen om klachten te voorkomen. Vooral het praktisch bezig kunnen zijn binnen een andere cultuur was voor ons de keuze om met dit project aan de slag te gaan. Met veel enthousiasme zijn wij als junioradviseurs dan ook aan het werk gegaan en naar Suriname afgereisd. Een sterk punt van onze samenwerking was dat wij allebei expertise op een verschillend vlak hadden opgedaan en elkaar hierbij konden aanvullen. Mariëtta heeft veel praktijkervaring met ergonomie vanuit haar beide stages en huidige werkervaring als ergotherapeut (poliklinsche revalidatie met o.a. chronische pijn) en Anoek heeft een wetenschappelijke achtergrond vanwege haar vooropleiding Bewegingswetenschappen en heeft ervaring met het doen van literatuurstudies. Deze theoretische onderbouwing is het eerste deel van ons project en beargumenteert de twee andere deelverslagen, te noemen; het adviesrapport, deel II en de handleiding scholing, deel II, waarbij gelijk ook een instructie-dvd bij hoort. Het gehele project is uitgevoerd vanuit (ergotherapeutische) literatuur, modellen en interventies, observaties, analyses, interviews en een nauwe samenwerking met verschillende betrokkenen van het Poliklinisch Revalidatiecentrum en de mytylschool in Paramaribo, Suriname Graag willen wij iedereen bedanken die aan de totstandkoming van dit product een bijdrage heeft geleverd. Mariëtta Brandsma Anoek Teunissen September, 2011 Deel I Theoretische onderbouwing 5

6 Deel I Theoretische onderbouwing 6

7 Inhoudsopgave Inleiding 9 1. Surinaamse samenleving, gezondheid en context van het project Inleiding Ligging en demografie Ligging Demografie Gezondheid en ziekte Organisatie van gezondheidszorg in Suriname Epidemiologisch overzicht Zorgaanbieders Zorgfinanciers Invloed van religie en cultuur op gezondheid Context van project Poliklinisch Revalidatiecentrum Paramaribo Ergotherapie Mytylschool Ergonomie bij fysieke belasting Inleiding Definitie fysieke belasting Tillen en dragen Duwen en trekken Trillen en schokken Statische werkhoudingen Repeterende bewegingen Energetische belasting Incidentie en prevalentie van klachten aan het bewegingsapparaat Factoren die een relatie hebben met ontstaan van klachten aan het bewegingsapparaat Werk gerelateerde fysieke belasting Verzorgen van kinderen met een beperking in een school/instelling Verzorgen van kinderen met een beperking door verzorgers Conclusie van factoren die een relatie hebben met ontstaan van klachten 24 aan het bewegingsapparaat 2.5 Gevolgen van fysieke belasting Psychosociale gevolgen Maatschappelijke gevolgen Conclusies van gevolgen van fysieke belasting Interventies ter preventie en reductie van klachten aan het bewegingsapparaat Primaire preventie Secundaire preventie Interventies ter preventie van klachten aan het bewegingsapparaat bij de 27 verzorging van kinderen met een beperking Discussie Conclusies interventies ter preventie en reductie van klachten aan het 28 bewegingsapparaat 2.7 Gevolgen voor ons advies 29 Deel I Theoretische onderbouwing 7

8 3. Richtlijnen voor fysieke belasting in de zorg Inleiding Algemene zorgrichtlijnen Wassen en aankleden van cliënt Mobilisatie van cliënt Transport van cliënt Tillen en dragen van kinderen met een beperking Tillen en dragen van kinderen met een hersenbeschadiging Adviezen bij tillen en dragen van kinderen Tiltechnieken voor het tillen en dragen van kinderen met een beperking Hulpmiddelen bij tillen en dragen Gevolgen voor ons advies De ergotherapeut als adviseur voor ergonomie Inleiding Visie van ergotherapeuten in Nederland op hun rol bij preventie/reductie van klachten 40 aan het bewegingsapparaat 4.3 Visie van ergotherapeuten in Suriname op hun rol bij preventie/reductie van klachten 41 aan het bewegingsapparaat 4.4 Verschillen in de visie en werkwijze ergotherapeuten in Nederland en Suriname Visie op onze rol bij de preventie/reductie van klachten aan bewegingsapparaat bij de 43 verzorging van kinderen in Suriname 4.6 Methodiek ergotherapeut als adviseur voor ergonomie Inhoud van het advies Gehanteerde adviesaanpak Methodiek en modellen Inleiding Health counseling model van F. Gerards Bekwaamheidsladder Didactisch model van Van Gelder Leerstijlen van Kolb 52 Literatuur 55 Bijlage 59 Deel I Theoretische onderbouwing 8

9 Inleiding De kinderen met een lichamelijke beperking die op de mytylschool verblijven worden bij de verzorging vaak getild en gedragen. Dit vergt een grote fysieke belasting van het personeel van de mytylschool en van de ouders in de thuissituatie. Er zijn weinig hulpmiddelen in Suriname beschikbaar om deze fysieke belasting te verminderen. Door deze tilbelasting hebben ouders, klasseassistenten en leerklachten een grotere kans op klachten aan het bewegingsapparaat. Er is onder ouders, klasseassistenten en leerkrachten behoefte aan kennis en vaardigheden op het gebied van ergonomie bij de verzorging van de kinderen op de mytylschool. Voor het project is daarom de volgende vraagstelling geformuleerd: Het bevorderen van deskundigheid op het gebied van ergonomische principes, ter voorkoming/ vermindering van klachten aan het bewegingsapparaat bij de verzorging en begeleiding van kinderen. Belanghebbenden zijn ergotherapeuten, ouders, klasseassistenten en leerkrachten van mytylschool. (Samenwerkingsovereenkomst, 2011) Met dit project willen we antwoord geven op de bovenstaande vraagstelling. Deze theoretische onderbouwing zal de literatuur basis leggen voor zowel het adviesrapport (deel II) als de handleiding scholing (deel III). De theoretische onderbouwing is als volgt opgebouwd. Er wordt gestart met een hoofdstuk over de Surinaamse samenleving, gezondheid en in het bijzonder over de context van het project. Vervolgens wordt de literatuurstudie over ergonomie bij fysieke belasting gepresenteerd. In hoofdstuk 3 worden dan de richtlijnen voor fysieke belasting in de zorg omschreven, wat zowel algemeen als toespits op kinderen zal zijn. Hierna komt een hoofdstuk over de ergotherapeut als adviseur voor de ergonomie. In dit hoofdstuk wordt zowel de visie van de Nederlandse ergotherapeuten als die van de ergotherapeuten uit Suriname naast elkaar gelegd. Waarbij we zullen kijken of hier verschil in zit, waarna wij onze eigen visie zullen beschrijven. Tevens zullen wij in dit hoofdstuk het adviesmodel presenteren waarmee wij het advies hebben opgesteld. In het laatste hoofdstuk worden alle methodieken en modellen die zijn gebruikt in ons project nader toegelicht. Met name gedragsverandering neemt hierin een belangrijke plaats. Deel I Theoretische onderbouwing 9

10 Deel I Theoretische onderbouwing 10

11 1. Surinaamse samenleving, gezondheid en context van het project 1.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de Surinaamse samenleving en gezondheidszorg. Hiermee trachten we een beschrijving te geven van de context waarin ons project plaatsvindt. Er zal eerst algemeen ingegaan worden op de organisatie van de gezondheidszorg in Suriname en daarna zal specifieker beschreven worden hoe het Poliklinisch Revalidatiecentrum Paramaribo, de afdeling ergotherapie daarbinnen en de mytylschool - waarbinnen ons project plaatsvond - werkzaam zijn. 1.2 Ligging en demografie Ligging De Republiek Suriname beslaat een oppervlak van km² en is hiermee ruim viermaal zo groot als Nederland. Het land bevindt zich aan de noordelijke kust van Zuid-Amerika, net boven de evenaar. Het wordt doorgaans echter gerekend tot het Caribisch Gebied vanwege de sociaaleconomische overeenkomsten met de landen uit die regio, tevens ademt het land een caribische sfeer uit. In het westen grenst Suriname aan Guyana, in het oosten aan Frans-Guyana (overzees gebiedsdeel van Frankrijk). In het zuiden grenst Suriname bovendien aan Brazilië en in het noorden aan de Atlantische oceaan (Nederlandse ambassade, 2011). Door het vrijwel ontbreken van verbindingswegen naar buurlanden komt de geïsoleerde ligging op het continent ook tot uiting. De Marowijnerivier in het oosten en de Corantijnrivier in het westen vormen de grens met Frans-Guynana en Guyana (Nederlandse ambassade, 2011). Suriname heeft een tropisch klimaat met een hoge luchtvochtigheid. De gemiddelde dagtemperatuur ligt rond 27 graden. Het grootste deel van het landoppervlak (ca. 80%) bestaat uit tropisch regenwoud met zeer diverse flora en fauna. Belangrijke delfstoffen voor het land zijn bauxiet, goud en ook olie (Nederlandse ambassade, 2011) Demografie Volgens de laatste volkstelling wonen er mensen in Suriname. Hiervan woont de meerderheid in het kustgebied. Bijna de helft van de Surinaamse bevolking woont in en rond de hoofdstad Paramaribo. Het Surinaamse binnenland is zeer dun bevolkt. Grote delen hiervan zijn moeilijk toegankelijk en zelfs geheel niet bevolkt (Nederlandse ambassade, 2011). De Surinaamse bevolking kent door haar geschiedenis een zeer diverse samenstelling. De bevolkingsgroepen zijn afkomstig uit verschillende werelddelen. De Indianen, of inheemsen zijn de enige oorspronkelijke bewoners. De samenstelling van bevolkingsgroepen is op dit moment; Hindoestanen (27%), Creolen (18%), Javanen (15%), Marrons (14,5%), Inheemsen (3%), Chinezen (2%), Europeanen (1%), en Guyanese en Braziliaanse minderheden (Nederlandse ambassade, 2011). De groepen onderscheiden zich van elkaar door hun culturele uitingen, hun waarden en normen, en geestelijke belevingswereld. De volgende religies worden in Suriname beoefend; het Hindoeïsme (27,4%), het Protestants Christendom (25,2%), het Rooms-Katoliek Christendom (22,8%), de Islam (19,6%) en de Marron en Inheemse religies (5%) (Nederlandse ambassade, 2011). De officiële taal in Suriname is Nederlands. Omdat iedere bevolkingsgroep nog een eigen thuistaal heeft, is het Sranantongo (Surinaams) de taal die in het dagelijkse leven veel gesproken wordt (Nederlandse ambassade, 2011). 1.3 Gezondheid en ziekte Algemene ziekten die in Suriname veel voorkomen zijn: - HIV: eind 2003, waren er in Suriname, cumulatief, bijna 2500 geregistreerde gevallen. Als gevolg van de ziekte stierven in dat jaar 143 mensen. Op een kleine bevolking zijn dat grote aantallen. Er Deel I Theoretische onderbouwing 11

12 zijn veel mensen die zich niet willen laten testen. Vermoedelijk zijn er nog veel meer besmettingen. Van de nieuwe HIV-gevallen valt 40 procent in de groep jarigen. Volgens schattingen van UNAIDS is 1,7 procent van de volwassen bevolking geïnfecteerd. Bij specifieke groepen als prostituees en homoseksuele mannen ligt de infectiegraad veel hoger. Respectievelijk 24 en 7 procent. In Suriname is HIV sinds 2000 de zesde doodsoorzaak. In de leeftijdsgroep jaar is het de belangrijkste doodsoorzaak (CCM for The Global Fund in Suriname, 2011). - Hart- en vaatziekten: ook in Suriname zijn op dit moment hart- en vaatziekten doodsoorzaak nummer 1, men denkt dat dit de komende jaren zo blijft (ministerie van volksgezondheid in Suriname, 2011). - Kanker: kanker wordt als doodsoorzaak nummer 3 genoemd. Volgens de statistieken overlijden er in Suriname jaarlijks zo n 280 mensen aan kanker. Het is niet bekend wat het aantal nieuwe gevallen van kanker per jaar in Suriname is (ministerie van volksgezondheid in Suriname, 2011). - Diabetes: in Suriname neemt vooral type 2 diabetes epidemische vormen aan (ministerie van volksgezondheid in Suriname, 2011). In Suriname komen ziektes die voor Nederland bijna verdwenen of minder bekend zijn, zoals: - Bloedarmoede bij kinderen door thalassemie : een bloedziekte die in ernstige en minder ernstige vorm voorkomt. Een aangeboren afwijking van de rode bloedlichaampjes sikkelcelziekte komt onder Surinamers voor (van der Werf, S., 2002). - Tuberculose: in Suriname was tuberculose jarenlang goed onder controle. het aantal TBCgevallen is echter weer aan het stijgen. Dit loopt parallel aan de HIV-epidemie. Het aantal TBCgevallen is weer aan het stijgen naar een geschat aantal van 533 nieuwe TBC-gevallen in 2007 (CCM for The Global Fund in Suriname, 2011). - Malaria: jarenlang is malaria in Suriname goed onder controle geweest. De ziekte is echter weer in opmars door de opkomst van goudzoekers in het binnenland. De goudvelden vormen een ideale voedingsbodem voor de malariamug, door hun poelen met stilstaand water. Doordat goudzoekers van plaats naar plaats trekken verspreiden zo opnieuw malaria (CCM for The Global Fund in Suriname, 2011). - Hepatitis-A en B: veel mensen in de tropen zijn hiermee in aanraking gekomen, ze dragen het virus met zich mee of zijn er immuun voor (van der Werf, S., 2002). - Denque (knokkelkoorts): is een virusziekte die ook door muggen wordt overgebracht. Omdat de mug die de ziekte overbrengt het liefst broedt in schoon (regen)water dat blijft staan in afval. De ziekte komt ook (en vooral) in de stedelijke gebieden voor (ministerie van volksgezondheid in Suriname, 2011). - Lepra: de Dermatologische Dienst van het Ministerie van Volksgezondheid registreert jaarlijks nog zo n vijftig gevallen van lepra. Belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van de ziekte is armoede. Door de slechte hygiënische omstandigheden die vooral in de armste wijken veelvuldig voorkomen gedijt de ziekte het best (ministerie van volksgezondheid in Suriname, 2011) - Kwik: bepaalde groepen in de Surinaamse samenleving zoals de goudwinnaars lopen bij de winning en verwerking van goud in het binnenland gevaar op blootstelling aan metallisch kwik (ministerie van volksgezondheid in Suriname, 2011) 1.4 Organisatie van gezondheidszorg in Suriname De gezondheidszorg in Suriname in de ziekenhuizen en klinieken is redelijk goed is, maar niet van Europees niveau. In Paramaribo zijn specialisten op alle mogelijke terreinen aanwezig, medische voorzieningen in het binnenland zijn veelal minimaal (Nederlandse ambassade, 2011). Deel I Theoretische onderbouwing 12

13 1.4.1 Epidemiologisch overzicht In Suriname is de gemiddelde levensverwachting naar schatting rond jaar. De volgende tabel die staat weergegeven in het Meerjarensectorplan gezondheidzorg , bevat een aantal gegevens met betrekking tot moeder- en kindsterfte: Sleutelindicatoren Geboortecijfer (per 1.000) 22 Overall sterfte (per 1.000) 7,0 Levensverwachting bij geboorte (in jaren) 71,1 Moedersterfte (per life births ) 154,4 Kindersterfte (per life births ) 15,9 Kindersterfte <5 jaar (per life births ) 21 (Bron: CMO Rapport, 2001) Uit het CMO rapport uit 2001 komt naar voren dat Suriname kampt met een dubbele ziektelast. De prevalentie van typisch bij middeninkomenlanden passende ziekten is dalende, terwijl de meer westerse aandoeningen gestaag in opkomst zijn. Het lijkt dat HIV/AIDS in toenemende mate slachtoffers eist Zorgaanbieders Door de Stichting Regionale Gezondheids Dienst wordt in het kustgebied van Suriname eerstelijnszorg aangeboden. Dit wordt gedaan door particuliere huisartsen, en door huisartsen die door werkgevers zijn aangetrokken om werknemers en hun families te behandelen. Door de ziekenhuizen in Paramaribo en Nickerie wordt intramurale zorg aangeboden. In de klinieken van de Stichting Medische Zending Primary Health Care Suriname, ontvangen inwoners van de binnenlanden eerstelijnszorg (Meerjarensectorplan gezondheidzorg ). In totaal heeft Suriname een zestal ziekenhuizen, daarvan zijn vier overheidsziekenhuizen. In Paramaribo zijn dit: s Lands Hospitaal, Academisch Ziekenhuis en Psychiatrisch Centrum Suriname. In Nickerie District is dit het Streek Ziekenhuis Nickerie. Het Sint Vincentius Ziekenhuis en het Diaconessenhuis, zijn de twee particuliere ziekenhuizen die tevens in Paramaribo gevestigd zijn De belangrijkste public health -instelling is het Bureau Openbare Gezondheidszorg van het Ministerie van Volksgezondheid (Meerjarensectorplan gezondheidzorg ). Iedereen in Suriname heeft officieel recht op een goede behandeling bij ziekte, in de praktijk gaat dit echter niet helemaal op. Ondanks hun recht op geneeskundige verzorging vanuit de staat, gaan veel patiënten naar de particuliere arts, in de verwachting dat ze daar beter geholpen worden (van der Werf, S., 2002). In verschillende verhalen geeft men ook aan dat artsen vaak liever voor particulieren werken, omdat dat meer verdient. De kwaliteit van de staatsgezondheidszorg is vaak ook minder Zorgfinanciers In Suriname zijn verschillende manieren van verzekeren. De belangrijkste instanties die belast zijn met de financiering van de zorg zijn het Staats Ziekenfonds (SZF), het Ministerie van Sociale Zaken (SOZAVO), het Ministerie van Volksgezondheid (VG) en het Ministerie van Financiën (MvF). Mensen in dienst van de overheid zijn automatisch verzekerd via het SZF, daarnaast kunnen mensen zich vrijwillig verzekeren via het SZF. Het SZF vergoedt een breed pakket aan diensten. Ongeveer 30% van de bevolking is via het SZF verzekerd. Het SZF wordt gefinancierd vanuit premies. Mensen met on- en minvermogen kunnen zich laten verzekeren via het ministerie van Sociale Zaken (SOZAVO) en krijgen een Sociale Zaken Kaart. Met deze kaart kunnen mensen basiszorg vergoed Deel I Theoretische onderbouwing 13

14 krijgen. De SOZAVO is verantwoordelijk voor de financiële ondersteuning aan een groep die naar schatting 30% van de bevolking bevat (Meerjarensectorplan gezondheidzorg ). Mensen in dienst van bepaalde bedrijven krijgen een particuliere verzekering via het bedrijf. De meeste bedrijven sluiten bij deze verzekeraars een ziektekostenverzekering af voor hun medewerkers en families. Het resterende gedeelte van de bevolking is onverzekerd en heeft onvoldoende toegang tot vergoedingen voor medische zorg (Meerjarensectorplan gezondheidzorg ). 1.5 Invloed van religie en cultuur op gezondheid Goed luisteren en tijd nemen in een gesprek is erg belangrijk, zeker in Suriname. In principe spreken wij dezelfde taal, maar in de Surinaamse cultuur kunnen dezelfde woorden in de gezondheidszorg toch iets anders betekenen. Puffen betekent voor een Surinamer dat hij last heeft van winden laten. Tof betekent dat iemand een hardvochtig persoon is en niet dat het een aardig iemand is. De relatie tussen artsen en patiënten in Suriname is anders. De arts heeft in Suriname meer gezag (van der Werf, S., 2002). Zwarte en witte magie kan een belangrijke rol spelen voor zowel Hindoes, Creolen als Moslims. (Boevink, G., e.a., 2004). 1.6 Context van project Poliklinisch Revalidatiecentrum Paramaribo Op 30 november 1975 is in Paramaribo het poliklinisch revalidatiecentrum geopend. Het Revalidatiecentrum Paramaribo is onderdeel van het Academisch Ziekenhuis Paramaribo en is gevestigd aan de Margarethalaan (Buitenhuis, 2011). Het multidisciplinair team in het revalidatiecentrum bestaat uit een revalidatiearts, acht fysiotherapeuten, drie ergotherapeuten, twee orthopedisch instrumentmakers, een logopedist en één verpleegkundige (Buitenhuis, 2011). De doelen van het revalidatiecentrum zijn: - evaluatie van lichamelijke en geestelijke handicap; - evaluatie van de functionele mogelijkheden van de mens met een handicap; - optimaliseren van de motorische en functionele mogelijkheden; - sociaal-maatschappelijk (re)integreren van de mens met een handicap (Buitenhuis, 2011). De doelgroepen die behandeld worden binnen het revalidatiecentrum zijn divers en omvatten onder andere: - kinderen mytylschool (CP, spina bifida) - neurologie (CVA, dwarslaesie) - orthopedie (amputatie) - handletsel (reuma, trauma s) (Buitenhuis, 2011) Ergotherapie Op dit moment zijn er 3 ergotherapeuten werkzaam in het Revalidatiecentrum Paramaribo, Academisch Ziekenhuis Paramaribo (AZP) en de mytylschool. Dit zijn de enige plekken in Suriname waar ergotherapie aangeboden wordt. Gezien de diversiteit in settings en behandelingen hebben de ergotherapeuten zich enigszins opdeelt in de settings. Dit betekent dat de ene ergotherapeut meer bezig is op de mytylschool en de andere meer in het AZP. Deze verschillende werkplekken en doelgroepen geven de ergotherapeuten de kans om het vak in de volle breedte uit te oefenen (Buitenhuis, 2011). De voornaamste behandelingen vinden plaats in het revalidatiecentrum, waar zich ook de afdeling ergotherapie bevindt. De ergotherapie afdeling is een ruime afdeling met verschillende ruimtes: een Deel I Theoretische onderbouwing 14

15 therapiezaal, oefenbadkamer, vergaderzaal, prikkelarme ruimte voor kinderen en kantoor. Zie figuur 1.1 voor enkele afbeeldingen van de afdeling. Naast de behandelingen op de ergotherapieafdeling, AZP en de mytylschool leggen ergotherapeuten indien nodig ook werk- en huisbezoeken af (Academisch Ziekenhuis Paramaribo, 2011). Figuur1.1: Foto s van de ergotherapieruimte. 1. Oefenruimte 2. Oefenkeuken 3. Prikkelarme ruimte. Voor behandeling bij de ergotherapie is een verwijzing nodig van een huisarts, specialist of fysiotherapeut. Een behandeling duurt doorgaans een half uur tot een uur. Na een intake bij de ergotherapie wordt vastgesteld hoe de verdere behandeling eruit komt te zien. Vervolgens wordt samen met de patiënt een behandelplan opgesteld. Het aantal behandelingen is afhankelijk van de klacht en de ernst daarvan (Academisch Ziekenhuis Paramaribo, 2011). De ergotherapeuten hebben een cliëntgerichte werkwijze en zijn gericht op het verhogen van participatie. Deze benaderingswijze is voor enkele patiënten soms nog wat onwennig, gezien zij gewend zijn dat (para)medici hen vertellen wat zij moeten doen (Schut et al., 2008). Ook ouders, partners, familieleden, verzorgers en andere betrokken van de patiënten krijgen instructie en informatie over de behandeling. Zij kunnen de individuele therapie bijwonen en zo leren hoe ze de cliënt zo goed mogelijk kunnen stimuleren en helpen. (Academisch Ziekenhuis Paramaribo, 2011). De volgende werkzaamheden vinden onder andere plaats op de afdeling ergotherapie: - behandelen en adviseren van kinderen en volwassenen - opzetten van groepen (o.a. arbeidsgroep) - opleiden van ADL-assistenten - ontwikkelen van voorlichtingsmateriaal - ontwikkelen van visie en beleid - begeleiden van stagiaires (Buitenhuis, 2011). Wekelijks vindt er vakgroep overleg plaats tussen de ergotherapeuten. Interdisciplinaire overleggen binnen het revalidatiecentrum vinden vaak in de wandelgangen of telefonisch plaats (Rutten et al., 2011). Er zijn vastgestelde tarieven voor ergotherapie. De behandeling wordt geheel of gedeeltelijk vergoed door particuliere verzekeraars, de werkgever of het staatsziekenfonds. Aan de huis- en werkbezoeken zijn extra kosten verbonden (Academisch Ziekenhuis Paramaribo, 2011). Uit de vragenlijst die bij de opdrachtgever afgenomen is blijkt dat de vraag voor dit afstudeerproject is ontstaan door vragen vanuit ouders van kinderen met een beperking en medewerkers van de mytylschool betreffende het tillen. De klachten als gevolg van het tillen die het meest worden Deel I Theoretische onderbouwing 15

16 genoemd bij de opdrachtgever zijn rugklachten. Alleen op individuele basis zijn er ergotherapeutische interventies geweest ter preventie van klachten aan het bewegingsapparaat. Voor de thuissituatie zien de ergotherapeuten met name mogelijkheden om de ouders algemene tiltechnieken te leren, specifieke adviezen in de thuissituatie te geven en kinderen te stimuleren om meer zelf te gaan doen (Goedschalk, M., schriftelijk interview, ) Mytylschool De mytylschool is in 1965 opgericht, aangezien lichamelijk gehandicapte kinderen op dat moment niet naar een reguliere basisschool konden en waren uitgesloten van onderwijs. Sinds die tijd is de mytylschool gegroeid in aantal leerlingen, docenten en klasse assistenten. De school is verhuisd naar de Margarethalaan en grenst aan het revalidatiecentrum (Stichting Mytylschool Suriname, 1999). Op de mytylschool zitten ongeveer 50 kinderen met een leeftijd tussen de vijf en zestien jaar. Veel voorkomende ziektebeelden zijn Cerebrale Parese en spina bifida. De vijftig kinderen zijn verdeeld over zes klassen namelijk de observatiegroep, de speel-leergroep, de kleutergroep, groep één, groep twee en groep drie. Om op de Mytylschool toegelaten te kunnen worden, is een verwijzing van de revalidatiearts nodig. Nieuwe kinderen gaan naar de observatiegroep zodat de docenten kunnen beoordelen op welk niveau ze zitten. Hierna gaan de kinderen over naar een passende groep (Rutten et al., 2011). Naast de lessen die aangepast zijn aan het niveau van de kinderen krijgen de kinderen ook therapieën. Twee à drie ochtenden per week wordt er ergotherapie aan een klas gegeven. Daarnaast krijgen een aantal kinderen ook individuele ergo- of fysiotherapie aangeboden (Goedschalk, M., schriftelijk interview, ). Er is weinig contact tussen de docenten van de mytylschool en de ouders van de kinderen. De kinderen worden veelal met de bus naar school gebracht en gehaald, waardoor de ouders niet op de mytylschool komen. Twee maal per jaar vindt er een ouderochtend plaats waar de ouders de docenten en therapeuten kunnen spreken om informatie uit te wisselen en vragen te stellen (Rutten et al., 2011). Daarnaast hebben een aantal kinderen die therapie hebben een communicatieschrift, maar hier wordt weinig over de verzorging gecorrespondeerd. Er is geen structureel overleg tussen ergotherapeuten en medewerkers van de mytylschool over de behandeling van de kinderen (Rutten et al., 2011). Het is voor de ergotherapeuten onduidelijk hoe het tillen, dragen en verzorgen van kinderen door de docenten en assistenten op de mytylschool en in de thuissituatie nu verloopt, zij willen hier graag meer inzicht in krijgen. Voor de mytylschool zien zij onder andere mogelijkheden in het aanleren van tiltechnieken bij het personeel, dat personeel de kinderen stimuleert meer zelf te doen, dat het personeel contact opneemt met de ouders van de kinderen en de ergotherapeuten als er problemen bij de verzorging ontstaan (Goedschalk, M., schriftelijk interview, ). Deel I Theoretische onderbouwing 16

17 2. Ergonomie bij fysieke belasting 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk vormt een op wetenschappelijke literatuur gebaseerde onderbouwing voor het belang en de effectiviteit van het toepassen van ergonomische principes bij fysieke belasting. Eerst zal worden toegelicht waaruit fysieke belasting kan bestaan, wanneer fysieke belasting een risico gaat vormen voor de gezondheid van de uitvoerder en wat de gevolgen van die risico s kunnen zijn. Dit zal zowel in het algemeen worden toegelicht als in het bijzonder op de situatie van het tillen, dragen en verzorgen van kinderen met een beperking, waar dit project zich op richt. Daarna zal de effectiviteit onderzocht worden van interventies om de fysieke belasting te verminderen, zodat de beste methode voor ons advies ontwikkeld kan worden. Tot slot zullen we toelichten hoe we de informatie die we verkregen hebben op basis van deze literatuurstudie gaan verwerken in ons advies en de scholing aan de doelgroep en opdrachtgevers. 2.2 Definitie fysieke belasting Fysieke belasting wordt omschreven als het uitoefenen van mechanische druk op onderdelen van het bewegingsapparaat (spieren inclusief pezen, banden en gewrichten). Binnen fysieke belasting worden 6 vormen van belasting onderscheiden (Kuiper et al., 2005, h6): Tillen en dragen Duwen en trekken Trillen en schokken Statische werkhoudingen Repeterende bewegingen Energetische belasting Deze vormen zullen hieronder nader toegelicht worden en de risico s die hieraan verbonden zijn worden benoemd. Tevens zal een link gelegd worden tussen de vormen van fysieke belasting en het uitvoeren van zorgtaken bij kinderen met een beperking Tillen en dragen Tillen De definitie van tillen is: een handeling waarbij een object met de handen wordt beetgepakt en vervolgens zonder mechanische hulpmiddelen wordt verplaatst, zonder dat de taakuitvoerder zich lopend verplaatst (Peereboom en de Langen, 2008), h4). Deze vorm van fysieke belasting vormt een grote mechanische belasting bij het verzorgen van kinderen met een beperking. De activiteiten waarbij dit voorkomt zijn: 1. transfers in bed (transfers omhoog of zijwaarts, draaien, rollen 2. tillen voor bij transfers van en naar bed, stoel of toilet (LOCOmotion, 2003b): van zit <-> zit (bijvoorbeeld uit de rolstoel naar een gewone stoel); van lig <-> zit (bijvoorbeeld uit bed naar een stoel); van lig <-> lig (bijvoorbeeld vanuit bed naar een douchebrancard); van zit <-> sta (bijvoorbeeld gaan staan vanuit een stoel). Het handmatig tillen van lasten kan in verband worden gebracht met het ontstaan van gezondheidsklachten. Het betreft hierbij vooral klachten aan het bewegingsapparaat zoals klachten aan de rug, nek, schouders of heupen. Mensen die regelmatig gewichten zwaarder dan 25 kilo dragen hebben ongeveer 2 keer zoveel kans op rugklachten. De kans op rugklachten is zelfs 3,5 keer zo hoog als iemand minstens 25 keer per dag een last van 11,3 kg tilt (Peereboom en de Langen, 2008), h4). Op basis van onderzoek op het gebied van tillen zijn enkele richtlijnen opgesteld over welke Deel I Theoretische onderbouwing 17

18 lichaamsbewegingen bij het tillen toegestaan zijn en vanaf wanneer de bewegingen een risico vormen (Knibbe en Knibbe, 1995): Een rompbuiging tot 20 graden is toelaatbaar Een rompbuiging tussen de 20 en 60 graden is ontoelaatbaar tenzij er ondersteuning van de romp is of een beperkte duur van de houding een rompbuiging van meer dan 60 graden is in alle gevallen ontoelaatbaar. Het heffen van de armen is toelaatbaar tot 60 graden het heffen van de schouders dient hierbij voorkomen te worden. Het buigen van de nek is toelaatbaar tot 25 graden Het draaien tijdens het tillen dient in alle gevallen voorkomen te worden. In figuur 2.1 worden buigingen van het bewegingsapparaat bij tillen weergegeven (via de gaatjes in hoofd en armen). Buigingen die toelaatbaar zijn in het groen, de buigingen die een licht risico vormen in het oranje en ontoelaatbare buigingen in het rood weergegeven. Figuur 2.1 buigingen van het bewegingsapparaat bij het tillen. Buigingen in het groen zijn toelaatbaar, in het oranje vormen een licht risico en rood is ontoelaatbaar. Overgenomen uit De Statman, Achtergrond en onderbouwing (Knibbe en Knibbe, 1995). NIOSH-formule Voor het beoordelen van risico s bij tilsituaties wordt gebruik gemaakt van de wereldwijd geaccepteerde NIOSH-formule (Zie figuur 2.2; Kuiper et al., 2005, h6). Bij deze formule wordt het aanbevolen gewichtslimiet (RWL = recommended weight limit) berekend door 23 kg (vastgestelde maximale tilgewicht) te vermenigvuldigen met 6 verschillende reductiefactoren die het aanbevolen gewichtslimiet (RWL) beperken. Dat levert de volgende formule op: RWL = 23 kg * Hf * Vf * Df * Ff * Af * Cf RWL = recommended weight limit H = horizontale afstand handen tot enkels (Hf = 25/H in cm.) V = verticale afstand van handen tot de vloer (Vf = 1 0,003 * [ V 75 ] in cm) D = afstand die tillast in verticale richting aflegt (Df = 0,82 + 4,5/D in cm.) F = Frequentiefactor = tilfrequentie, verkrijgen via tabellen. A = asymmetrie-factor = hoek die de last maakt t.o.v. rechte lijn tussen de voeten ( Af = 1 0,0032 * A in graden ) C = contact met last (grip) = contact factor, Cf volgens een tabel. Deel I Theoretische onderbouwing 18

19 Figuur 2.2: Visuele weergave van de verschillende factoren van de NIOSH-formule. Overgenomen uit Arbeid en gezondheid (Kuiper et al., 2005, h6). Wanneer alle factoren bepaald zijn kan het aanbevolen gewichtslimiet (RWL) berekend worden, zowel aan het begin als aan het einde van te tilbeweging. Om in te schatten of er sprake is van een gezondheidsrisico door tillen wordt het gehanteerde gewicht (G) gerelateerd aan de laagste RWL-waarde van de tilbeweging. Het risico op het optreden van gezondheidsrisico s wordt uitgedrukt met de tilindex (TI): TI = G /RWL Hierbij is een TI-waarde van kleiner dan 1 een veilige tilsituatie. Hoe groter de TI-waarde hoe groter de risico s voor de gezondheid. Dragen De definitie van dragen is: Het met de handen lopend horizontaal verplaatsen van voorwerpen zonder mechanische hulpmiddelen (Peereboom en de Langen, 2008, h4). Deze vorm van fysieke belasting vormt een grote mechanische belasting bij het verzorgen van kinderen met een beperking, met name bij transfers en assistentie bij mobiliteit (LOCOmotion, 2003b). Voor het beoordelen van draagsituaties zijn normen ontwikkeld (Kuiper et al., 2005, p213). Bij een acceptabel draaggewicht houdt men rekening met de volgende aspecten: een- of tweehandig dragen, de draagafstand, de draaghoogte en draagfrequentie. Deel I Theoretische onderbouwing 19

20 Om de zwaarte van til- en draagsituaties te bepalen worden 5 werkomstandigheden beoordeeld (Kuiper et al., 2005, h6): 1. Werkduur (hoe langer, hoe zwaarder de fysieke belasting); 2. Symmetrisch dragen (asymmetrisch dragen vergroot krachten op bewegingsapparaat); 3. Grip op het object (van invloed op draagbaarheid object); 4. Statische werkhoudingen (langdurig werken in 1 houding verhoogt fysieke belasting); 5. Warmtebelasting tijdens werkzaamheden (werken in hoge of lage temperatuur verhoogt fysieke belasting); 6. (beperkte) hoofdruimte (als iemand gebogen moet werken vergroot dit de krachten op bewegingsapparaat) Duwen en trekken De definitie van duwen en trekken luidt: het uitoefenen van een kracht met de handen door een persoon op een object, waarbij de grootste component van de uitgevoerde kracht horizontaal gericht is. Bij het duwen is deze kracht van het lichaam af gericht en bij het trekken naar het lichaam toe gericht (Peereboom en de Langen, 2008, h5). Deze vorm van fysieke belasting uit zich bij de verzorging van kinderen met een beperking met name bij het duwen van een rolstoel, hulpmiddel of speelkar (LOCOmotion, 2003b). Er wordt onderscheid gemaakt tussen 2 vormen van duwen en trekken (Kuiper et al., 2005, h6): 1. Waarbij het lichaam stil blijft en alleen de armen of benen bewegen, zoals in een staande of zittende werkhouding. 2. Waarbij het hele lichaam in beweging komt en meebeweegt in de richting van het object, zoals bij het duwen van een kar. Bij het duwen en trekken van objecten worden met name de armen, schouders en rug mechanisch belast. Wanneer de intensiteit (geleverde kracht), duur en/of frequentie van het duwen of trekken te hoog is kunnen spieren, pezen en gewrichten in rug, schouders en armen overbelast raken. Over het algemeen zijn de krachten die uitgeoefend worden met duwen of trekken lager dan bij tillen en dragen. Daarentegen vormen andere factoren zoals schokken bij bewegen, uitglijden, sterke krachten bij verandering van richting of afremmen van beweging een verhoogd risico op klachten aan het bewegingsapparaat (Peereboom en de Langen, 2008, h5). Bij het beoordelen van duw- en treksituaties moet rekening gehouden worden met de vier volgende factoren: 1. Massa van object 2. Plaatsingsnauwkeurigheid/bewegingssnelheid 3. Lichaamshouding (sprake van buigen of draaien) 4. Werkomstandigheden (grondoppervlakte, drempels, helling, wielen) 5. Duur van duwen/trekken Trillen en schokken De definitie van trillen en schokken is met het hele lichaam en/of met de armen trillen en schokken bij het werken met trillende apparaten (Kuiper et al., 2005, h6). Dit is niet van toepassing op de verzorging van kinderen met een beperking en zal niet verder toegelicht worden Statische werkhoudingen Een statische werkhouding is een houding (bukken, knielen, staan, zitten, reiken) die langer dan 4 aaneengesloten seconden volgehouden wordt. Lang niet alle houdingen die langer dan 4 seconden volgehouden worden vormen arbeidsrisico s. Hoe meer kracht of ongemak een bepaalde houding veroorzaakt, des te korter houden mensen dit vol (Kuiper et al., 2005, h6). Deze vorm van fysieke belasting komt met name voor bij het begeleiden van kinderen met een beperking bij het assisteren bij het eten, de verzorging van een kind op een speelmat of het wassen Deel I Theoretische onderbouwing 20

21 van een kind op een bed (LOCOmotion, 2003b). Deze statische belasting vormt om 2 redenen een risico (Knibbe en Knibbe, 1995): 1. Men moet het gewicht van de eigen romp, armen en hoofd ondersteunen vanuit de rugspieren; 2. Het kost veel spierkracht om het gewicht van de romp, armen en hoofd te stabiliseren in een bepaalde houding. Bij het beoordelen van de belasting van de werkhoudingen spelen ook de uitgeoefende kracht, de totale tijdsduur van de houding en de afwisseling met andere houdingen een rol (Kuiper et al., 2005, h6). Het aandeel statische werkhoudingen op een werkdag wordt bepaald door alle periodes waarin een belastende houding 4 seconden of langer wordt ingenomen bij elkaar op te tellen (Peereboom en de Langen, 2008, h7) Repeterende bewegingen Men spreekt van repeterende bewegingen wanneer meer dan 2 uur per dag of een uur achter elkaar steeds dezelfde of bijna dezelfde bewegingen worden gemaakt. Dit zijn houdingen die korter dan 4 seconden aaneengesloten duren en frequent plaatsvinden. Als bij het repeterend bewegen gewichten van meer dan 3 kg gehanteerd worden dient eerst de mogelijkheid van tilproblematiek onderzocht te worden (Kuiper et al., 2005, h6). Deze vorm van fysieke belasting is niet van toepassing op de verzorging van kinderen met een beperking en zal niet verder toegelicht worden Energetische belasting Energetische belasting is de fysiologische reactie van het lichaam (de bloedsomloop, ademhaling en stofwisseling) op de geleverde arbeid bij dynamische handelingen (Peereboom en de Langen, 2008, h10). Deze belasting treedt vooral op bij dynamische arbeid geleverd door de grote spiergroepen (minimaal een derde van de totale spiermassa) (Kuiper et al., 2005, h6). Bij deze vorm van arbeid is er sprake van een hoog energieverbruik, doordat er veel spiergroepen betrokken zijn. Hiermee hangt samen een hoge zuurstofopname, hoge hartslag en hoge zweetproductie. Er is sprake van overbelasting bij een gevoel van algehele lichamelijke vermoeidheid, waarbij het lichaam zich onvoldoende kan herstellen van de geleverde arbeid. Risico s hiervan zijn blessures, verminderde concentratie en verminderde weerstand. De kans op overbelasting hangt mede af van persoonskenmerken als leeftijd, geslacht en getraindheid (Peereboom en de Langen, 2008, h10). De hoogte van de energetische belasting wordt bepaald door de manier van werken (dynamische belasting), de intensiteit en duur daarvan en de arbeidsomstandigheden (bijv. klimaat) (Kuiper et al., 2005, h6). 2.3 Incidentie en prevalentie van klachten aan het bewegingsapparaat Over de incidentie en prevalentie van klachten aan het bewegingsapparaat in Suriname zijn geen gegevens bekend, maar om een globaal beeld te krijgen van de omvang en aard van de klachten zullen hieronder enkele gegevens uit Nederlandse studies toegelicht worden. In Nederland is een studie gedaan onder 3664 deelnemers ouder dan 25 jaar waarbij door middel van vragenlijsten musculoskeletale pijn, kenmerken van de pijn (locatie, duur, verloop), de gevolgen van de pijn (gezondheidszorg, ziekte, beperkingen) en sociodemografische kenmerken (geslacht, leeftijd, relatiestatus en woonregio) geïnventariseerd zijn. Van deze groep rapporteerde 74.5% pijnklachten aan het bewegingsapparaat gedurende de afgelopen 12 maanden. De meest voorkomende klachten waren rugpijn (26.9%), schouderpijn (20.9%) en nekpijn (20.6%). 3 op de 10 mensen met klachten rapporteerden beperkingen in dagelijks leven als gevolg van de pijn en ziekmelding vanwege rugklachten kwam voor onder een kwart van de beroepsbevolking. Klachten aan het bewegingsapparaat kwamen voor onder alle subgroepen van de onderzoekspopulatie, dus socio-demografische kenmerken kunnen niet gebruikt worden om risicogroepen te identificeren (Picavet en Scouten, 2003). Deel I Theoretische onderbouwing 21

22 Zoals in bovenstaande studie is aangetoond vormt rugpijn een veel voorkomende klacht aan het bewegingsapparaat. In epidemiologische studies onder de Nederlandse bevolking rapporteert 60-90% ooit last te hebben gehad van lage rugpijn. De incidentie van lage rugpijn onder de Nederlandse bevolking wordt geschat op gevallen per 1000 personen per jaar. Van de mensen die zich met lage rugklachten bij de huisarts melden zijn 95% van de klachten aspecifiek, wat inhoudt dat er geen anatomische afwijkingen te vinden zijn die de klachten verklaren. Bij de specifieke rugklachten vormt veelal een discusafwijking van het segment L4-L5 of L5-S1 de verklaring van de klachten (CBO, 2003, h1). In de volgende paragraaf zal dieper in gegaan worden op mogelijke oorzaken van klachten aan het bewegingsapparaat. 2.4 Factoren die een relatie hebben met ontstaan van klachten aan het bewegingsapparaat In deze paragraaf zal gezocht worden naar situaties en factoren bij fysieke belasting die een relatie hebben met het ontstaan of in stand houden van klachten aan het bewegingsapparaat. Eerst zal deze relatie bij werk gerelateerde fysieke belasting in het algemeen behandeld worden, daarna zal dieper worden ingegaan op het verzorgen van kinderen met een beperking Werk gerelateerde fysieke belasting Verschillende recente reviewartikelen hebben getracht een causaal verband aan te tonen tussen werkhoudingen/werkbelasting bij beroepsgroepen en het ontstaan van lage rugpijn. Er zijn verschillende beroepen in de studies onderzocht, waaronder veel zorgmedewerkers en administratief medewerkers. De geïncludeerde artikelen in de reviews zijn statistisch geanalyseerd op causaliteit, dus of de werkhouding/werkbelasting heeft geleid tot het ontstaan van lage rugpijn. Er is sterk bewijs gevonden dat er geen causaal verband is tussen het werken in afwijkende werkhoudingen (knielen, hurken, afwijkende rug houdingen en oncomfortabele lichaamshoudingen) en het ontstaan van lage rugklachten (Roffey et al., 2010a). Tevens is er geen causaal verband gevonden tussen zwaar of herhaaldelijk tillen tijdens werk en het ontstaan van lage rugklachten. Er is wel een associatie tussen bepaalde vormen van tillen en het vóórkomen lage rugpijn, dit komt vaker voor bij beroepen waar veel getild moet worden (Wai et al., 2010a). Voor het dragen en verplaatsen van last tijdens het werk is een temporele relatie gevonden met het ontstaan van lage rugpijn. Dit houdt in dat de studies een toename van de rugklachten zagen tijdens de onderzoeksperiode, maar dat niet met zekerheid gesteld kan worden dat deze klachten door het werk zijn ontstaan. Om die reden kan ook hier geen causaal verband tussen werkhoudingen/werkbelasting en het ontstaan van rugklachten vastgesteld worden (Wai et al., 2010b). Tot slot is voor het assisteren van patiënten in de zorg geen causaal verband gevonden met het ontstaan lage rugpijn. Wel is het aannemelijk gebleken dat bepaalde subtaken van het assisteren van patiënten, zoals assisteren bij mobiliteit een bijdrage kunnen leveren aan lage rugpijn (Roffey et al., 2010b). Uit bovenstaande artikelen blijkt er geen causale relatie te zijn tussen werkhoudingen/werkbelasting bij verschillende beroepsgroepen en het ontstaan van lage rugpijn. Wel is er in sommige reviews een associatie of temporele relatie te vinden, maar dit vormt onvoldoende bewijs voor causaliteit. Er kan dus beter gesproken worden van een associatie: klachten aan het bewegingsapparaat komen vaker voor bij bepaalde vormen van fysieke belasting. De auteurs geven als mogelijke verklaring voor de afwezigheid van een causaal verband het invoeren van hulpmiddelen ter verlichting van het werk en/of training in het veilig werken (Roffey et al., 2010b). De geïncludeerde studies in de reviews zijn bijna allemaal uitgevoerd in hoog ontwikkelde landen. Het is onduidelijk of deze resultaten te generaliseren zijn naar een land als Suriname waar minder hulpmiddelen ter beschikking staan en minder expertise op het gebied van ergonomisch werken is Verzorgen van kinderen met een beperking in een school/instelling Klachten aan het bewegingsapparaat komen vaak voor onder personeel in de zorg dat werkt met kinderen met een beperking. Uit een epidemiologische studie onder het verzorgend personeel van 19 mytylscholen in Japan bleek de prevalentie van rugklachten 45% binnen 1 maand te bedragen. De Deel I Theoretische onderbouwing 22

23 auteurs van dit onderzoek constateren dat deze prevalentie van rugklachten hoger is dan in andere sectoren (bij fabrieksmedewerkers en ziekenhuisverpleegkundigen 20-30%) (Muto et al., 2006). Het verhoogd voorkomen van rugklachten is te verklaren door de werkinhoud, de houdingen die ingenomen worden bij het werk en psychosociale factoren die het risico op rugklachten vergroten. Deze factoren zullen nader toegelicht worden. De hoge prevalentie van rugklachten is deels te verklaren door de werkinhoud van personeel dat werkt met kinderen met een beperking. De rugklachten in de studie onder personeel van 19 mytylscholen kwamen met name voor bij personeel betrokken bij bewegingsondersteuning, toiletgang en voeding van kinderen. (Muto et al., 2006). Een andere studie heeft onder personeel van een kinderdagverblijf en 2 instellingen voor kinderen met een beperking gekeken naar de werkinhoud en -houdingen van het personeel waarbij de belasting van de rug met behulp van EMG is gemeten. In verhouding met het kinderdagverblijf wordt in de instelling voor ernstig gehandicapte kinderen relatief weinig tijd besteed aan groepsactiviteiten en veel aan toiletgang, voeding en wassen. De meest voorkomende houding van de verpleging bij ernstig gehandicapte kinderen was zitten op de vloer. De EMG-belasting neemt hierbij toe met de tijd van het zitten, het optillen tijdens het zitten en het draaien van de borst bij het zitten. Deze draaibewegingen van de borst zijn moeilijk te voorkomen als iemand op de grond zit. Tijdens het zitten op een stoel met leuning werd een lagere EMG-belasting van de rug gemeten, daarom wordt deze houding aanbevolen (Okuno et al., 1997). De houding van de rug van personeel dat werkt met kinderen met een beperking kan tevens een voorspeller vormen voor het ontstaan van rugklachten. In een studie onder 18 medewerkers met lage rugpijn en 15 medewerkers zonder klachten van een mytylschool werd de tijd die doorgebracht werd in verschillende statische rug houdingen gemeten met een accelerometer (versnellingsmeter, meet in dit geval versnelling in bewegingen van de rug). Medewerkers met rugklachten brachten meer tijd door in een statische rug houding en brachten meer tijd door met een gebogen rug van meer dan 10 graden (Wong et al., 2009). Bewegingen waarbij ver voorover gebogen wordt zijn risicovol en dienen beperkt te worden (Okuno et al., 1997). Om risico s op rugklachten te verminderen wordt frequente wisseling van lichaamshouding en het creëren van bewustzijn t.a.v. werkhouding aangeraden (Wong et al., 2009). Naast fysieke belasting kunnen ook psychosociale factoren (bijvoorbeeld werkdruk of depressie) onder personeel dat werkt met kinderen met een beperking een oorzaak zijn voor het ontstaan van klachten aan het bewegingsapparaat. Uit een grootschalig werk tevredenheidsonderzoek onder personeel van alle openbare scholen en kinderdagverblijven in Nagota City in Japan bleek de prevalentie van lage rugklachten hoger bij personeel van scholen voor kinderen met een lichamelijke beperking. De rugklachten van deze groep zijn niet alleen gecorreleerd aan hoge fysieke belasting, maar ook aan lange duur van het werk, hoge eisen van het werk en lage sociale support (Tsuboi et al., 2002). Daarnaast werd in de studie die hierboven is genoemd onder personeel van 19 mytylscholen in Japan geconstateerd dat de rugklachten hoger waren onder verzorgers met depressieve symptomen en bij werkstress (zoals werkdruk), weinig controle over het werk, weinig gebruik van techniek, interpersoonlijke conflicten en een lage tevredenheid over de balans tussen werk/prive (Muto et al., 2006). Hieruit blijkt dat zowel de eisen die gesteld worden aan het werk als de tevredenheid over het werk en het welzijn van medewerkers een bijdrage kunnen leveren aan het al dan niet ontstaan van rugklachten Verzorgen van kinderen met een beperking door verzorgers Verzorgers van kinderen met een lichamelijke beperking ervaren meer lichamelijke klachten dan verzorgers van kinderen zonder lichamelijke beperking. In een grootschalige studie onder 468 verzorgenden van kinderen met cerebrale parese bleek dat zij vaker last hadden van rugklachten (35%), hoofdpijn (24%), buikpijn, astma, reuma en pijnervaring (Brehaut et al., 2004). Hieruit blijkt dat rugklachten de meest voorkomende lichamelijke klachten zijn. Uit een andere studie blijkt dat de prevalentie van lage rugklachten veel hoger was onder verzorgers van kinderen met een lichamelijke Deel I Theoretische onderbouwing 23