IUS COMMUNE CONFERENCE 2015 LEUVEN,

Transcriptie

1 IUS COMMUNE CONFERENCE 2015 LEUVEN, RECHTSBESCHERMING VAN OUDEREN: TOETSING VAN WILSBEKWAAMHEID BIJ DEMENTERENDEN ESTHER PANS OPBOUW PRESENTATIE 1. De term wilsbekwaamheid 2. Casus: de Zeeuwse euthanasiezaak Wilsbekwaamheid als medisch-ethisch begrip 4. Richtlijnen voor toetsing wilsbekwaamheid 5. Conclusie 3 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU 1

2 MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT : aantal mensen met dementie zal wereldwijd verdrievoudigd zijn: mensen (Dementia: a public health priority, Genève, WHO 2012, p. 2). - Overheidscijfers 2012: circa ouderen krijgen te maken met een vorm van financieel misbruik (Blankman en Engelbertink 2013, p. 7). - VWS-project "In Veilige Handen" (2011) traint personen om alert te zijn op misbruik of slechte behandeling van ouderen. - Mentorschap Nederland verzorgt voor haar vrijwilligers trainingen op terrein van ouderenmisbruik. 4 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU WILSBEKWAAMHEID Definities (I/II): - Raad van Europa (Aanbeveling (99)4, part. 1, nr. 1); de feitelijke onmogelijkheid om zelf en zelfstandig een vrije en bewuste wil te vormen of deze tot uiting te brengen, ongeacht de psychische of fysieke oorzaak daarvan ; - Art. 1: 450 lid 1 BW: door geestelijke/lichamelijke toestand tijdelijk/duurzaam niet in staat zijn nietvermogensrechtelijke belangen behoorlijk waar te nemen. 5 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU WILSBEKWAAMHEID Definities (II/II): - Art. 7:465 BW: niet in staat tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake (Wgbo); - Wgbo: een patiënt is wilsbekwaam als hij ook feitelijk bekwaam is. Uitgangspunt is wilsbekwaamheid tot het tegendeel is bewezen. 6 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU 2

3 WILSBEKWAAMHEID Gradaties: Gedeeltelijke wilsbekwaamheid = strekt zich uit tot een deel van de persoonlijke/vermogensrechtelijke belangen van de meerderjarige en/of een tijdelijke aantasting van het beoordelingsvermogen (heldere periodes); Voorbeelden: beginnende dementie, manische depressiviteit, ernstige pijnen, hevige koorts, zware medicatiekuren, traumatische ervaringen; Algehele wilsonbekwaamheid = bijvoorbeeld coma. 7 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU SPANNING REALITEIT EN WETTELIJK UITGANGSPUNT - Ideaal van de autonome en goed geïnformeerde persoon die vrije keuzes maakt vs. realiteit van gebrekkig begrip, niet volledige informatie, etc. - The right to make poor decisions ; - Als filosofisch of medisch-ethisch concept problematisch, als juridische maatstaf ook? DE ZEEUWSE EUTHANASIEZAAK VOORJAAR 2015 Feiten - Vrouw van 81 jaar, wonende in verpleeghuis Vlissingen; - Hersenbloeding op 79-jarige leeftijd (oktober 2013), ervoor zelfstandige woning, vol en actief leven geleid; - Euthanasiewens sinds mei 2014, verklaring: maart 2015; - Sinds hersenbloeding: geheel verlamd, woordvindingsstoornissen, heldere momenten, geestelijke toestand vergelijkbaar met dementieel syndroom; - Verpleeghuis: mevrouw is niet wilsbekwaam; - Patiënte: oneens met dit oordeel, verzoekt de Levenseindekliniek haar euthanasiewens uit te voeren. 9 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU 3

4 DE ZEEUWSE EUTHANASIEZAAK VOORJAAR 2015 Toetsing wilsbekwaamheid 80-jarige patiënte: 1. Algemene cognitieve screenings door psychologe verpleeghuis mei 2014 en maart 2015; 2. Gespreksverslagen arts SLK over euthanasieverzoek in de periode oktober 2015 tot en met februari 2015; 3. Onderzoeksverslag psychiater januari 2015; 4. Onderzoeksverslag SCEN-arts februari 2015; 5. Notariële volmacht oktober Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU ZEEUWSE EUTHANASIEZAAK VOORJAAR Rb. Middelburg 15 april 2015 (ECLI:NL:RBZWB:2015: 2681); - Rb. Midden-Nederland 21 april 2015 (ECLI:NL:RBMNE:2015: 2870); - Annotaties Hendriks (Medisch Contact) en Ploem (TvGR), artikelen NRC Handelsblad, de Volkskrant, de PZC, Relevant (NVVE). Artsen: - KNMG Stappenplan bij beoordeling van wilsbekwaamheid (bijlage 9 bij: Implementatie van de Wgbo / Van wet naar praktijk, deel 2 Informatie en toestemming, Utrecht 2004) Notarissen: - Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid ten behoeve van notariële dienstverlening (Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, Den Haag 2006) 12 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU 4

5 WILSBEKWAAMHEID (PARL. GESCH. WGBO) - Hulpverlener stelt wilsbekwaamheid vast door waarneming van de totale geestelijke toestand van de patiënt; - Aard van de verrichting versus geestelijke toestand: wel/nietingrijpende verrichtingen; - Overleg met ouders, voogd, curator of inwinnen advies vakgenoot; - Eigen verantwoordelijkheid arts; - Motivering moet rechterlijke toetsing kunnen doorstaan. (Kamerstukken II, , nr. 6, p. 53) KNMG Stappenplan (stap 1-15) bij beoordeling van wilsbekwaamheid Contextafhankelijk begrip 2. Aanleiding beoordeling wilsbekwaamheid 3. Besluit tot formele beoordeling 4. Voorbereiding patiënt (t.a.v. beoordeling) 5. Informatieverstrekking patiënt (t.a.v. behandeling) 6. Evaluatie beslisvaardigheid (vier niveaus) 7. Evt: psychiatrisch onderzoek 8. Overleg andere betrokken hulpverleners 14 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU KNMG Stappenplan (stap 1-15) bij beoordeling van wilsbekwaamheid Overleg met vertegenwoordiger 10. Beoordeling wilsbekwaamheid 11. Bespreken oordeel met patiënt 12. Mogelijkheid tot herstel wilsbekwaamheid? 13.Vraag de vertegenwoordiger om toestemming 14.Bij verzet patiënt: zijn er minder ingrijpende alternatieven? 15.Besluit over uitvoering behandeling 15 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU 5

6 KNMG Stappenplan bij beoordeling van wilsbekwaamheid 2004, stap 6: beoordeling beslisvaardigheid: Niveaus van beslisvaardigheid: 1. Vermogen een keuze uit te drukken; 2. Begrijpen van de relevante informatie; 3. Beseffen en waarderen van de betekenis van de informatie voor de eigen situatie; 4. Logisch redeneren/betrekken van informatie in het overwegen van behandelopties. 16 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid ten behoeve van notariële dienstverlening (Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, Den Haag 2006) 1. Aanleiding tot twijfel? 2. Indicatoren 3. Formeel besluit tot beoordeling wilsbekwaamheid 4. Stel adequate vragen (+ 2 medewerkers erbij betrekken) 5. Beoordeel de beslisvaardigheid (4 niveaus) 6. Bepaal of de cliënt wilsbekwaam is voor de gevraagde dienstverlening (blijvend wilsonbekwaam, dan: arts) 7. Vastlegging besluitvorming in het dossier. 17 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU Conclusie - Richtlijn artsen veel uitvoeriger en concreter dan richtlijn notarissen; - Welke kennis en opleiding hebben notarissen over toetsing wilsbekwaamheid? - Beoordeling notarissen lijkt sterk geënt op intuïtie en laat veel ruimte voor subjectieve beoordeling; - Doorverwijzing naar arts ligt in handen notaris; - Toetsing wilsbekwaamheid is t.a.v. nietvermogensrechtelijke belangen beter gewaarborgd dan t.a.v. vermogensrechtelijke belangen. 18 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU 6