Dyscalculie. Beroepsproduct 2 Hogeschool Utrecht
|
|
- Bram Smits
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Dyscalculie Hoe begeleid je een leerling met dyscalculie? Beroepsproduct 2 Hogeschool Utrecht Sander van der Weele 1
2 Inhoudsopgave: 1 Inleiding blz. 3 2 Wat is Discalculie blz Oorzaken van dyscalculie: 2.2 Kenmerken van dyscalculie 3. Wanneer heeft iemand dyscalculie blz Nederlandse Dyscalculie Screener (NDS) 4 Dyscalculie verklaring blz. 7 5 Gevolgen van dyscalculie blz. 8 6 Toetsen, schoolexamens en examen blz Eindexamens 6.2 Schoolexamens 6.3 Rekentoets 7 Oplossingen en Hulpmiddelen blz Hulp tijdens de wiskundeles 7.2 Hulp tijdens bijles 7.3 Thuishulp 7.4 Zelfhulp 7.5 Websites 8 Conclusie en advies blz Literatuur blz Bijlagen blz. 22 2
3 1 Inleiding Sinds enige jaren kom je op het voortgezet onderwijs, met name op het VMBO, geregeld de term of prognose dyscalculie tegen. Deze term is echter nogal vaag en iedereen lijkt dit op zijn eigen manier te interpreteren. In 2011 werd tijdens de jaarlijkse wiskundedagen aangegeven dat de overheid dyscalculie (nog) niet erkend als handicap en er dus tijdens de tentamens en de PTA s* geen extra hulpmiddelen mogen worden ingezet voor mensen met dyscalculie. Na 2011 is de erkenning van dyscalculie in een stroomversnelling geraakt en verschenen er protocollen over omgaan met dyscalculie op basis en voortgezet onderwijs. Veel docenten hebben echter voor 2011 hun bevoegdheid gehaald en zijn daarom grotendeels onbekend met het begrip. Door deze onbekendheid weten veel docenten weinig van dyscalculie. Er is dus een hoop te winnen op het gebied van herkennen en begeleiden van leerlingen met dyscalculie gedurende hun schoolperiode. Naar schatting heeft 3 tot 4% van de leerlingen ernstige moeite met rekenen. Dit betekend dat in elke klas van gemiddeld 24 leerlingen er minimaal één leerling is met rekenproblemen. Rekenen is een belangrijke maatstaf voor het schooladvies wat de basisschool geeft voor het middelbaar onderwijs. Relatief veel leerlingen met rekenproblemen komen daardoor op het VMBO terecht. Dit stuwt het gemiddelde aantal leerlingen met rekenproblemen per VMBO klas op naar één à twee leerlingen per klas. Binnen de sectie wiskunde is daarom dyscalculie een terugkomend onderwerp. Docenten vragen zich af of de adviezen die bv. op een dyscalculieverklaring staan mogen worden overgenomen en toegepast. Ook weten docenten vaak niet welke extra hulp ze kunnen en mogen bieden. Aangeboden hulp wordt niet afgestemd met andere hulpverleners, zoals de ouders of bijlesdocenten. Tevens vindt er nauwelijks tot geen vakoverstijgend overleg plaats over deze leerlingen waardoor er geen eenduidigheid is in uitleg en begeleiding. De sectie wiskunde heeft daarom de wens uitgesproken onderzoek te doen naar het begeleiden van leerlingen met dyscalculie binnen het reguliere voortgezet onderwijs voor onder- en bovenbouw binnen de examenregels. Dit product omvat mijn zoektocht naar het begrip dyscalculie en is er gespitst op hoe leerlingen in het regulier onderwijs extra te kunnen helpen. *programma voor toetsing en afsluiting 3
4 2 Wat is Discalculie? Het woord dyscalculie komt uit het Latijn en betekent slecht kunnen rekenen. Het voorvoegsel 'dys' komt uit het Grieks en betekent 'slecht'. 'Calculie' komt van het Latijnse 'calculeren' dat 'rekenen' betekent. Begrippen: Dyscalculie: een rekenstoornis Dyscalculicus: iemand die dyscalculie heeft Dyscalculici: meerdere mensen die dyscalculie hebben Verkregen op op Dyscalculie staat voor ernstige problemen met (leren) rekenen. Kinderen met dyscalculie hebben hardnekkige problemen bij het aanleren en automatiseren van de basisvaardigheden van rekenen en wiskunde. Bij de diagnose dyscalculie wordt gelet op de achterstand op de rekenautomatisering, technisch rekenen en toepassend/inzichtelijk rekenen. Hierbij wordt er gekeken wat de achterstand t.o.v. de intelligentie is. Ook moet er weinig vooruitgang zijn ondanks een wekelijks uur extra begeleiding gedurende een half jaar door een rt-er/orthopedagoog. Deze rekenstoornis gaat vaak samen met een aantal andere beperkingen, zoals een zwak ruimtelijk inzicht, moeite met klokkijken, slechter geheugen, spellingsproblemen en gebrek aan inzicht. Vroeger werden kinderen met dyscalculie dom en lui gevonden. Faalangst was het resultaat. Nog steeds wordt het probleem onderschat. 2.1 Oorzaken van dyscalculie: Men is er nog niet uit wat nu precies de oorzaken van dyscalculie zijn. Er wordt op verschillende plaatsen onderzoek naar gedaan. Daaruit is gebleken dat de volgende factoren een rol kunnen spelen: 1 de intelligentie 2 leerproblemen - Manier van denken: hoe maakt men zich de stof en de basisbegrippen eigen? - Basisstof kan niet geautomatiseerd worden. (basisvaardigheden van optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen) - Dyslexie: het lezen op zich is al een probleem - Herkent men de getalsymbolen? Is er een verband tussen het zien van het cijfer 5 en het daarbij behorende aantal? - Hoe zit het met het begrip van de tekens, zoals +, -, =? 3 het onderwijs - Is de rekenmethode goed? - Instructie probleem: moet de leerkracht meer uitleg geven? 4 het korte termijngeheugen Als dit geheugen verminderd of gestoord is, is het moeilijk om berekeningen te onthouden en tot een goed resultaat te komen. 5 aangeboren of erfelijke aandoeningen 6 combinatie van deze factoren Verkregen op op 4
5 2.2 Kenmerken van dyscalculie De volgende kenmerken kun je vaak terugvinden bij kinderen en volwassenen met dyscalculie: 1 Problemen met tellen (cijferreeksen) 2 Problemen met het korte termijngeheugen 3 Problemen bij het begrijpen van de basis van de rekenkunde, zoals: breuken, waarde van de getallen, verbanden tussen getallen 4 Problemen met inzicht bij hoofdrekenen en schatten 5 Problemen met volgorden bij bv. recepten lezen en klokkijken 6 Problemen met ruimtelijke oriëntatie en ruimtelijk inzicht: links-rechts oriëntatie 7 Problemen met het lezen of onthouden van cijferreeksen, lezen en interpreteren van kaarten, tabellen en afmetingen 8 Problemen met teamsporten op een groot veld 9 Problemen met het interpreteren van codes en patronen bij bijvoorbeeld muzieknoten, steno en talen 10 Afkeer voor strategische spelletjes 11 Afkeer voor rekenen 12 Traagheid Verkregen op op Enkele voorbeelden van veel voorkomende fouten die mensen met dyscalculie maken: groepeerfouten = 92 foutieve bewerkingen 11 x 3 = 14 onvolledige procedure = 61 omkeringen 63-4 = 61 voorbeeld. 5
6 3 Wanneer heeft iemand dyscalculie? Er is nu nog geen simpele test die in één keer uitspraak doet over het wel of niet hebben van dyscalculie. Wanneer rekenproblemen niet overgaan met extra oefening en het kind met andere vakken wel goed presteert, moet er op taakniveau onderzoek worden gedaan. Dit betekent dat er onderzoek wordt gedaan naar de uitvoering van rekentaken. Dit onderzoek wordt gedaan door een orthopedagoog of een GZ psycholoog. Alleen de GZ psycholoog kan en mag de diagnose dyscalculie stellen en is geautoriseerd een dyscalculie verklaring af te geven. Tijdens dit onderzoek wordt er eerst gekeken hoe het kind een rekentaak uitvoert en of de basisfeiten en procedures wel gekend en geautomatiseerd zijn. Ook wordt nagegaan of het kind voldoende onderwijs heeft gehad en of er bijvoorbeeld geen emotionele problemen zijn. Verder is van belang te kijken naar de gebruikte rekenmethode en is ook het taalniveau van groot belang, want rekenen is veel taliger dan vaak wordt gedacht. Verkregen op op Nederlandse dyscalculie screener (NDS) De NDS zal naar verwachting in het voorjaar van 2013 op de markt komen. De Nederlandse Dyscalculie Screener (NDS) is ontworpen door dr. Mariska Milikowski en drs. Stephan Vermeire, specialisten in reken- en dyscalculie onderzoek. De NDS is een tempo test, bestaande uit negen subtestjes die elk een minuut duren. Deze testjes onderzoeken het gemak en de snelheid waarmee eenvoudige numerieke taken worden verricht, zoals tellen en getallen op grootte vergelijken. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat dergelijke elementaire vaardigheden goede voorspellers zijn van meer complexe rekenvaardigheid. Het pilot onderzoek dat met de NDS is gedaan bevestigt deze verwachtingen. De NDS is bestemd voor de groepen 6, 7 en 8 van het basisonderwijs, en voor de brugklas van het voortgezet onderwijs. De test kan zowel individueel als klassikaal worden afgenomen. Deze afname duurt, inclusief instructietijd, zo n 30 tot 40 minuten. Verkregen op op 6
7 4 Dyscalculie verklaring Als een psycholoog bij een leerling dyscalculie vaststelt, wordt er naast het deskundigenrapport meestal ook een dyscalculieverklaring afgegeven. In de dyscalculieverklaring staat welke hulp en voorzieningen de deskundige adviseert. Een dyscalculieverklaring kan een leerlingen zijn school advies geven over bepaalde faciliteiten, zoals het gebruik van een rekenmachine en extra tijd bij het maken van toetsen en schoolexamens. De school bepaalt zelf welke voorzieningen worden toegestaan. Aan de dyscalculieverklaring kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. De verklaring blijft altijd geldig. 4.1 Wat moet er in een dyscalculie verklaring staan? 1 Dyscalculie dient vastgesteld te zijn op basis van DSM-IV-TR criteria. 2 Omschrijving van de domeinspecificatie contexten waarin de problemen zich manifesteren. (Dit betekent de omschrijving waar de problemen precies zitten) 3 Wat nodig is om de problemen te faciliteren en te vergemakkelijken. Het is belangrijk dat er getest wordt door een GZ-geregistreerde psycholoog. Deze kan de dyscalculieverklaring afgeven. Zorg er wel voor dat de deskundige de gewenste maatregelen goed in deze verklaring opneemt, zodat een school hiermee uit de voeten kan. 7
8 5 Gevolgen van dyscalculie In het dagelijks leven kom je veel situaties tegen waarin je moet rekenen of bezig bent met getallen. Mensen met dyscalculie kunnen in het dagelijks leven dan ook veel last hebben van hun beperking. Bijvoorbeeld bij de kassa tijdens het afrekenen of bij een bushokje met het aflezen van de bustijden. Zo komt een persoon met dyscalculie veel problemen tegen die voor anderen vaak lastig zijn om voor te stellen. Het is erg belangrijk dat dyscalculie wordt herkend, anders kan er een verkeerd beeld ontstaan van wat voor niveau een leerling heeft. Daarnaast kan het ook erg frustrerend voor het kind zijn wanneer het probleem niet wordt erkend en er niet op de juiste manier mee wordt omgegaan. Het kan emotionele gevolgen hebben, zoals faalangst en depressiviteit. 5.1 Problemen op school als gevolg van dyscalculie. Wanneer een kind een rekenstoornis heeft is het logisch dat het kind op school problemen heeft met rekenen of wiskunde. Daarnaast zijn er nog veel meer onderdelen of vakken op school die erg lastig kunnen zijn voor een kind met een rekenstoornis, omdat bij meerdere vakken gebruik wordt gemaakt van getallen en berekeningen. Bij economie kan een kind problemen krijgen met de berekeningen die moeten worden uitgevoerd en kan het erg lastig voor het kind zijn om de cijfers juist onder elkaar te schrijven. Bij geschiedenis kan het lastig zijn om de jaartallen goed te onthouden en verschillende historische gebeurtenissen goed weer te geven op een getallen as. Bij aardrijkskunde kunnen schaalberekeningen problemen opleveren. Bij natuurkunde en scheikunde kunnen er problemen zijn bij het werken met formules en het juist uitvoeren van de berekeningen. 8
9 6 Toetsen, schoolexamens en examen Inmiddels wordt dyscalculie erkend door het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. (Notitie VO/OK?2004/19023: 'Hulpmiddelen en vrijstellingsmogelijkheden voor leerlingen met een beperking, zoals dyslexie en dyscalculie'). 6.1 Examen Een leerling met dyscalculie kan op grond van artikel 55 van het eindexamenbesluit in aanmerking komen voor 30 minuten extra tijd bij de eindexamens. De leerling moet hiervoor in het bezit zijn van een deskundigenverklaring, opgesteld door een GZ-psycholoog. Deze maatregel moet door de school vooraf worden gemeld aan de schoolinspectie. Verkregen op op Geen formulekaart bij centraal examen Leerlingen met dyscalculie mogen bij het centraal examen geen gebruik maken van een zelf meegebrachte formulekaart of rekentabellen. Kennis van de formules behoort tot de exameneisen. Die eisen kunnen niet zonder meer opzij gezet worden. De directeur van een school mag wel op grond van artikel 55 van het examenbesluit de wijze van examinering aanpassen. Op grond van de Wet gelijke behandeling mag de school niet de exameneisen aanpassen. Ook de inhoud van het examen mag niet worden aangepast. De directeur van een school mag in het proces van het schoolexamen, dus tijdens de schoolexamens bijvoorbeeld, tijdelijk meer rekening houden met de beperking van een leerling. Maar dit moet wel strak omschreven en helder zijn en het einddoel moet hetzelfde zijn als voor leerlingen zonder dyscalculie. Verkregen op op Voorwaarden voor afwijkend examineren Het afwijken van de wijze van examineren is vastgelegd in artikel 55 van het eindexamenbesluit. In het eerste lid staat dat de directeur van een school een gehandicapte leerling toestemming kan geven om het examen op aangepaste wijze af te leggen. In het tweede lid is vastgelegd dat: 1 er een deskundigenverklaring moet zijn, die door een ter zake kundige psycholoog of orthopedagoog is opgesteld 2 de aanpassing in ieder geval kan bestaan uit een verlenging van de examenduur met 30 minuten 3 een andere aanpassing alleen mogelijk is als deze in de deskundigenverklaring wordt vermeld en als de aanpassing aantoonbaar aansluit bij het begeleidingsadvies in deze verklaring Verkregen op op 9
10 6.2 Toetsen en schoolexamens De directeur van een school mag in het proces van het schoolexamen tijdelijk meer rekening houden met de beperking van een leerling. Dit moet wel strak omschreven en helder zijn, en het einddoel moet hetzelfde zijn als voor leerlingen zonder dyscalculie. Mogelijke voorzieningen zijn: het werken met voorgedrukte aan het niveau van het kind aangepaste werkbladen gebruik laten maken van schema's met mogelijke probleemoplossingsstrategie extra tijd bij opgaven en proefwerken, of een verminderde hoeveelheid werk het duidelijk aangeven van de wenselijkheid van strategieverandering (plussommen in rood, minsommen in blauw etc.) extra mondelinge uitleg en/of mondelinge overhoring het gebruik van een rekenmachine toestaan het gebruik van een tafelkaart Verkregen op op Voorwaarden afwijkend toetsen Het afwijken van de wijze van toetsen is vastgelegd in protocol ERWD2 van het NVORWO. Hierin staat dat de directeur van een school een gehandicapte leerling toestemming kan geven om toetsen en schoolexamen op aangepaste wijze af te leggen. Er is vastgelegd dat: 1. er een deskundigenverklaring moet zijn die door een ter zake kundige psycholoog of orthopedagoog is opgesteld 2. de aanpassing in ieder geval kan bestaan uit een verlenging van de duur met 25% extra tijd 3. een andere aanpassing alleen mogelijk is als deze in de deskundigenverklaring wordt vermeld en als de aanpassing aantoonbaar aansluit bij het begeleidingsadvies in deze verklaring 10
11 6.3 Rekentoets Binnen een paar jaar krijgen leerlingen in het voortgezet onderwijs voor het eerst te maken met een rekentoets als onderdeel van het eindexamen. Deze toets wordt geijkt aan het referentiekader rekenen, zoals vastgesteld in de wet referentieniveaus. De rekentoets is bestemd voor alle leerlingen, dus ook voor de leerlingen die geen wiskunde in hun pakket hebben. Uitgangspunt voor de rekentoets voor het vmbo is referentieniveau 2F. Voor havo/vwo is dat 3F. Vanaf 2014 is de rekentoets voor alle examenkandidaten verplicht en telt deze mee voor de uitslag van het examen. Van ieder niveau van de rekentoets (2F en 3F) wordt tijdens de pilot in 2012 minimaal één 'dyslexieversie' beschikbaar gesteld. In 2012 zal een onderzoek naar leerlingen met dyscalculie binnen de rekentoets gaan plaatsvinden. Welke hulpmiddelen en aanpassingen zijn toegestaan als de rekentoets vanaf 2016 deel uitmaakt van de uitslag in het voortgezet onderwijs is nog niet vastgesteld. Wel duidelijk is dat dispensatie van de rekentoets niet mogelijk is. Voorlopig geldt dat bij de afname van de rekentoets VO het gebruik van pen of potlood en kladpapier is toegestaan. Het kladpapier mag de toetsruimte niet verlaten en dient na afloop van de zitting ingeleverd te worden. Andere hulpmiddelen zijn niet toegestaan. Protocol dyscalculie De minister van onderwijs heeft opdracht gegeven tot het opstellen van een protocol dyscalculie, waarin handreikingen staan voor leraren voor de inrichting van het onderwijs en de toetsing. Dit is een aanvulling op het al bestaande protocol dyslexie voor het voortgezet onderwijs en mbo. Verkregen op op 11
12 7 Oplossingen en hulp(middelen) Uiteindelijk gaat het natuurlijk niet om het examen, maar om een kind in ontwikkeling zelfredzaam te maken voor de maatschappij en het kunnen rekenen bij alledaagse zaken zoals het doen van boodschappen. De stoornis dyscalculie leidt tot allerlei beperkingen en extra last in het dagelijks leven, zoals het niet vlot met geld kunnen omgaan bij het afrekenen van boodschappen, het niet goed kunnen gebruiken van de NS-borden met spoortijden en problemen met klokkijken. Mensen met dyscalculie lopen tegen veel dagelijkse problemen aan waar anderen zich niet van bewust zijn. Uit mijn onderzoek is naar voren gekomen dat een school zelf een keuze moet maken welke extra hulpmiddelen mogen en kunnen worden ingezet om de dyscalculici te helpen. Een motivatie kan zijn het wiskundecijfer zo hoog mogelijk te krijgen zodat dit een krachtiger cijfer vormt ten opzichte van het examencijfer. Een tegenvallend examencijfer kan op deze manier worden gecompenseerd. Het didactische doel is dat een leerling met extra hulpmiddelen kan worden getraind in een sterkere gecijferdheid. De hulpmiddelen zullen langzaam moeten worden afgebouwd, omdat rekening moet worden gehouden dat hulpmiddelen niet zijn toegestaan. Een leerling die alleen gewend is te rekenen met een kaart kan zich zonder kaart hulpeloos voelen. Een goede voorbereiding naar rekenen zonder kaart is in de bovenbouw essentieel. Diverse sites geven een mooie opsomming van alle mogelijke hulp(middelen) die geboden kunnen worden. Ik heb een splitsing gemaakt in: 1 Hulp tijdens de wiskundeles. (voor de docent) 2 Hulp tijdens bijles (voor de begeleider) 3 Thuishulp (ouders/verzorgers) 4 Zelfhulp (voor de Dyscalculicus) 5 Hulpmateriaal (middelen tijdens de les en het examen) Ook heb ik gekeken naar de vier segmenten getallen, verbanden, verhoudingen en meten, aangezien de ene dyscalculus meer problemen heeft in het ene segment dan het ander. 12
13 7.1 Hulp tijdens de wiskundeles voor de docent Allereerst begrip en aandacht voor het kind. Geef het kind een extra compliment als het een som goed heeft opgelost. Niet de hoeveelheid sommen is van belang, wel de manier waarop het kind ze heeft opgelost. Aanpak Rekenen volgens één bepaalde methode Niet creatief laten rekenen. Één oplossingsstrategie is belangrijk. De som eerst voordoen, dan samen doen en uiteindelijk zelf laten doen. Veel structuur aanbrengen Zorg er voor dat het kind de tussenstappen en tussenuitkomsten opschrijft. Help het kind bij de keuze maken voor de juiste stappen bij het uitvoeren van een berekening. Stel vragen als: welke formule moet je gebruiken om dit uit te rekenen?, moet je dit bij elkaar optellen of van elkaar aftrekken?. Geef het kind extra tijd voor rekentoetsen. Maak gebruik van tastbare materialen. Tips Er zijn een aantal tips die voor een kind met dyscalculie kunnen helpen bij het maken van rekenopgaven. Hieronder worden er een aantal genoemd: gebruik van voorgedrukte werkbladen (zo blijft het overschrijven vanaf het bord zoveel mogelijk beperkt) extra tijd of minderopgave, dit helpt het kind met het werk afkrijgen, wat goed is voor het zelfvertrouwen extra mondelinge uitleg gebruik van een rekenmachine of een tafelkaart gebruik van aangepaste leerboeken het duidelijk aangeven van de wenselijkheid van strategieverandering (plussommen in rood, minsommen in blauw etc.) Verkregen op uit een combinatie van: en Milikowski, M (2012). Dyscalculie en rekenproblemen. Boom 13
14 Hoe kan school rekening houden met dyscalculie? Dyscalculie gaat niet over, maar je kunt een kind met dyscalculie op school wel helpen door bepaalde hulpmiddelen aan te bieden. Voorbeelden van manieren om een kind met dyscalculie op school te ondersteunen: Belangrijk dat de leerkracht zich in het kind in leeft en voldoende kennis heeft over de stoornis Pas je verwachtingen aan, aan de leerling. Bij te hoge verwachtingen raakt het kind ontmoedigt, bij te lage juist niet voldoende gestimuleerd Kladpapier bij toetsen laten gebruiken Extra tijd om een toets te maken Wanneer het mogelijk is een reken- of wiskundetoets 1 op 1 afnemen, eventueel mondeling Hulpmiddelen 1 rekenmachine 2 fysiek materiaal 3 tafelkaart zie bijlage 4 formulekaart / hulpbriefje zie bijlage Rekenmachine fysiek materiaal (kubus) Tafelkaart formulekaart 14
15 7.2 Hulp tijdens bijles voor de begeleider De bijlesdocent geeft vaak één op één uitleg en hierdoor kan hij veel meer bereiken als een docent die een hele klas moet lesgeven. Overleg Zoals ook bij de aanpak van de docent staat genoemd is met name het aanleren van één strategie van groot belang. Het is dan ook raadzaam als de bijlesdocent nagaat welke methode de school gebruikt en welke strategieën de leerling al toegepast. De kernpunten Als tweede is het raadzaam na te gaan waar de zwakke punten zitten. Dyscalculie is net als dyslexie een dimensionele stoornis, dat houd in dat er gradaties van ernst zijn te maken. Ook zijn niet alle gebieden even zwak of sterk. De dyscalculieverklaring (maar ook overdrachtskaart van het BO) geeft vaak aan waar de zwakke punten zitten. Ruimtelijk inzicht, waardes van getallen, verhoudingen of juist weer bewerkingen. De bijlesdocent kan extra accent leggen en extra oefenen of de punten die extra aandacht vereisen. Ontwikkelen van vaardigheden als : volgorden, ruimtelijke oriëntatie en ruimtelijk inzicht, patroon herkenning, visualiseren, oorzaak / gevolg denken kan extra ontwikkeld worden door spelletjes als Mastermind, Rummikub, puzzelen, Lego, Tangram, etc. Ontwikkelen van sleutel-begrippen zoals: waarde van de getallen, cijferreeksen, breuken door o.a. kaartspelletjes, kralenkettingen, oefeningen voor het automatiseren. Kwalitatieve foutanalyse De docent heeft vaak geen tijd de wiskunde toets van de leerling grondig te analyseren. Dat is jammer want juist hieruit kunt je vaak hele waardevolle informatie halen. voorbeeld uit een rekentoets van een leerling uit 1 VMBO B/K: Analyse bovenstaande keersommen: onvolledige procedure. De leerling kiest voor de strategie om eerst eerste de enkeltallen en dan de tientallen uit te rekenen en bij elkaar op te tellen. Hij maakt alleen de fout door de tientallen ook als enkeltallen te tellen. (de 3 uit 36 staat voor 30 en niet voor 3) 15
16 De rekenboeken van o.a. moderne wiskunde zijn een goede training voor getalbegrip. Aan de bijlesdocent de taak goed te volgen en te analyseren wat de leerling doet. Werkwijze: De som eerst voordoen, dan samen doen en uiteindelijk zelf laten doen. Extra spelletjes die inzicht versterken Mastermind of Tangram Sites: Rummikub Automatiseren 16
17 7.3 Thuishulp voor ouders /verzorgers Ouders of verzorgers willen vaak veel werk verzetten om hun zoon of dochter te helpen met rekenen. Dit gaat echter niet altijd even makkelijk. Een kind in de pubertijd wil liever niet door zijn ouders de les gelezen worden en wil tevens zijn ouders ook niet teleurstellen. Het gevaar van bijles door ouders is dat beide elementen aanwezig zijn en hierdoor een (over)gevoelige situatie kan ontstaan. Hierdoor is het soms beter een neutraal persoon als bijlesdocent te kiezen. Als je als ouder je kind wil helpen denk dan goed aan de volgende stelregels: 1. Geef complimenten en moedig het kind aan wanneer hij of zij het goed doet. Begrip voor het probleem dat het kind heeft is erg belangrijk. 2. Vergelijk de leerling niet met andere klasgenoten of broertjes of zusjes. 3. Maak geen kritische opmerkingen die het kind het idee geven dat hij of zij dom is, zoals Zelfs je jongere broertje kan de tafels al beter dan jij dat kan. 4. Zorg er altijd voor dat wanneer een kind een toets uit zijn eigen schrift moet leren, dit schrift gecontroleerd en verbeterd is. 5. Ondersteun het kind thuis bij zijn of haar schoolwerk. Tips Ook hier gelden de zelfde tips als voor de bijlesdocent. Eén strategie is van groot belang. Het is dan ook raadzaam als de bijlesdocent nagaat welke methode de school gebruikt en welke strategieën worden toegepast. Als tweede is het raadzaam na te gaan waar de zwakke punten zitten. Dyscalculie is net als dyslexie een dimensionele stoornis, dat houd in dat er gradaties van ernst zijn te maken. Ook zijn niet alle gebieden even zwak of sterk. De dyscalculieverklaring (maar ook overdrachtskaart van het BO) geeft vaak aan waar de zwakke punten zitten. Ruimtelijk inzicht, waardes van getallen, verhoudingen of juist weer bewerkingen. De bijlesdocent kan extra accent leggen en extra oefenen of de punten die extra aandacht vereisen. 17
18 7.4 Zelfhulp voor de Dyscalculicus Voor iemand met dyscalculie is elke stap in rekenen moeilijk. Wat voor een ander vanzelfsprekend lijkt of een beetje lastig is voor iemand met dyscalculie een opstakel en dat voelt soms heel raar, want met andere vakken is er vaak niets aan de hand. Deze rekenstoornis gaat vaak samen met nog een aantal andere beperkingen, zoals een zwak ruimtelijk inzicht, moeite met klokkijken, slechter geheugen, spellingsproblemen, gebrek aan inzicht. Vroeger werden kinderen met dyscalculie dom en lui gevonden, faalangst was het resultaat. Nog steeds wordt het probleem onderschat. Tips: 1 Wees open en eerlijk over je dyscalculie. Je hoeft je niet te schamen voor dyscalculie. In elke klas zitten wel 1 a 2 mensen met dyscalculie, en iedereen heeft wel iets. Bovendien kunnen je klasgenoten en de docenten rekening met je houden en heb je recht op extra tijd en hulp. 2 Probeer niet net zo snel te zijn als de rest. Door snelheid ga je juist fouten maken, rekenen duurt gewoon iets langer, dus gebruik die tijd. Beter de helft goed af dan alles fout. 3 Werk netjes en gestructureerd Netjes werken en met een kladpapiertje erbij voorkomt onnodige fouten 4 Oefen iedere dag een beetje. Je hoeft geen uren te blokken, maar elke dag oefenen baart kunst. Dit oefenen kun je doen door je huiswerk te maken, maar ook door extra te oefenen met rekenspelletjes. Je vind er honderden op internet van makkelijk tot moeilijk. Ook zijn er bordspellen als Rummikub, Tangram en Mastermind die je hersenen extra kunnen trainen.. als je zelf weet wat je lastig vind kies daar dan het juiste spel bij uit. 5 Bouw je hulpmiddelen af In de eerste en tweede mag je misschien nog een formulekaart, tafelkaart of telraam gebruiken. Tijdens je examen mag dat niet. Om niet ineens zonder te zitten is het handig om af te bouwen. Als je een tafelkaart gebruik, kort deze dan in. De tafel van 1, 2, en 10 ken je misschien al, dus knip deze weg. Probeer elke maand de tafelkaart te verkorten. Gebruik je een formulekaart, kan je die na een tijdje misschien op het bureau van de leraar leggen en afspreken dat je maar 4x per toets mag kijken. 18
19 7.5 Websites voor Dyscalculici Rekenen / wiskunde Oefeningen voor de tafels. Rekenweb is een website met allerlei rekenspelletjes voor alle groepen van het basisonderwijs. Bevat ook lesideeën en informatie over rekenonderwijs. Website Math4all met wiskunde uitleg en oefeningen voor het voortgezet onderwijs. Met behulp van deze website kun je heel gemakkelijk werkbladen met diverse typen sommen (naar keuze) genereren. Het betreft werkbladen met plus- en minsommen, tafels en deelsommen. 19
20 8 Conclusie Door een aantal pioniers op gebied van dyscalculie zoals Marisca Milikowski is dyscalculie sinds 2011 een erkende handicap waardoor er op school extra mogelijkheden zijn voor deze leerlingen. Tevens heb ik ontdenkt dat door de relatief late erkenning van dyscalculie als handicap veel docenten onbekend zijn met dyscalculie en alleen van horen zeggen weten dat het een soort dyslexie, maar dan met cijfers is. Ook op mijn eigen school, VMBO Houtens, kon niemand van de wiskunde docenten mij vertellen wat dyscalculie nu eigenlijk was en waar deze leerlingen recht op hadden. Kortom, elke leraar doet wat hij zelf goed acht, met tot gevold dat de ene leerling wel een tafelkaart mag gebruiken tijdens een toets en een andere leerling niet. Kortom; er is nog een hoop werk te verzetten op mijn school aangaande de introductie over en begeleiding van leerlingen met dyscalculie. Ik hoop dat deze hulpwijzer, die ter inzage komt te liggen in de teamkamer, een bijdrage levert aan de begeleiding van deze groep onderkende leerlingen. Mijn dank gaat uit aan alle collega s die zo vriendelijk zijn geweest hun aandacht en expertise te geven voor het ontstaan van dit product. Sander van der Weele Wiskundedocent op Houtens en 3 e jaars student aan de Hogeschool Utrecht. 20
21 9 literatuur verwijzing Milikowski, M (2012). Dyscalculie en rekenproblemen. Boom Braams, T, Milikowski, M (2008). De gelukkige rekenklas. Uitgeverij Boom Braams, T (2008). Kinderen met Dyscalculie. Boom Bus, E (2012). Algebra voor de lerarenopleiding. ASP Drijvers, P. (2006). Wat a is, dat kun je niet weten. Utrecht: Freudenthal institute American psychiatric Association, DSM IV TR (2000) American Psychiatric Publishing Artikelen: Niet altijd formulekaart bij eindexamen (2011) Balans magazine nr7. Toch hulpmiddelen bij her examen (2001, aug./sep) Balans magazine. Dyscalculie? Geen extra hulpmiddelen (2011, Nov) Wiskundebrief. Trommar, F. R.W. (2004, april) Dyscalculie bij dyslectische kinderen. Luit, H. (2011) Dyscalculie: achtergronden en betekenis. Scripties Reijm, D. (2011) Dyscalculie op weg naar bekendheid. Averesch, G. (2012 )Dyscalculie. Overig. Beleid Opdidakt (2012), zorghulpverlener en remedial teaching. Sites
22 10 Bijlagen Artikel 55. Afwijking wijze van examineren o o o o o 1. De directeur kan toestaan dat een gehandicapte kandidaat het examen geheel of gedeeltelijk aflegt op een wijze die is aangepast aan de mogelijkheden van die kandidaat. In dat geval bepaalt de directeur de wijze waarop het examen zal worden afgelegd, met dien verstande dat aan de overige bepalingen in dit besluit wordt voldaan. Hij doet hiervan zo spoedig mogelijk mededeling aan de inspectie. 2. Tenzij sprake is van een objectief waarneembare lichamelijke handicap, geldt ten aanzien van de in het eerste lid bedoelde aangepaste wijze van examineren dat: a. er een deskundigenverklaring is die door een ter zake deskundige psycholoog of orthopedagoog is opgesteld, b. de aanpassing voor zover betrekking hebbend op het centraal examen in ieder geval kan bestaan uit een verlenging van de duur van de desbetreffende toets van het centraal examen met ten hoogste 30 minuten, en c. een andere aanpassing slechts kan worden toegestaan voor zover daartoe in de onder a genoemde deskundigenverklaring ten aanzien van betrokkene een voorstel wordt gedaan dan wel indien de aanpassing aantoonbaar aansluit bij de begeleidingsadviezen, vermeld in die deskundigenverklaring. 3. Het bevoegd gezag kan in verband met onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal afwijken van de voorschriften gegeven bij of krachtens dit besluit, ten aanzien van een kandidaat die met inbegrip van het schooljaar waarin hij eindexamen aflegt, ten hoogste zes jaren onderwijs in Nederland heeft gevolgd en voor wie het Nederlands niet de moedertaal is. De in de eerste volzin bedoelde afwijking kan betrekking hebben op: a. het vak Nederlandse taal en literatuur; b. het vak Nederlandse taal; c. enig ander vak waarbij het gebruik van de Nederlandse taal van overwegende betekenis is. 4. De in het derde lid bedoelde afwijking bestaat voor zover betrekking hebbend op het centraal examen slechts uit een verlenging van de duur van de desbetreffende toets van het centraal examen met ten hoogste 30 minuten en het verlenen van toestemming tot het gebruik van een verklarend woordenboek der Nederlandse taal. 5. Van elke afwijking op grond van het derde lid wordt mededeling gedaan aan de inspectie. 22
23 Bijlage: Voorbeeld tafelkaart 23
24 Bijlage: Voorbeeld formulekaart 24
Handelingsplan. Dyscalculie
Handelingsplan Dyscalculie Datum van invullen: Omschrijving van dit plan: Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen in de automatisering van de basisvaardigheden van het
Nadere informatieProtocol Ernstige RekenWiskunde- problemen en Dyscalculie Elde College (in het VO wordt meestal alleen gesproken over rekenen). Esumrt.
Protocol Ernstige RekenWiskunde- problemen en Dyscalculie Elde College (in het VO wordt meestal alleen gesproken over rekenen). Esumrt.2014 Inleiding Rekenen moet, ook in het VO, een aparte plek krijgen.
Nadere informatiedyscalculieverklaring gebruikt wordt, staat in het onderstaande kader vermeld.
Dyscalculieprotocol Dit dyscalculieprotocol heeft als doel meer duidelijkheid te scheppen over wat leerlingen met dyscalculie kunnen verwachten van het dyscalculiebeleid op onze school. Dyscalculie Dyscalculie
Nadere informatieDyscalculie. Protocol
Dyscalculie Protocol 1 Inhoudsopgave Inleiding 4 Wat is dyscalculie? 5 Kenmerken van dyscalculie 6 Oorzaken 7 Gevolgen 8 Diagnose 9 Dyscalculieverklaring 10 Faciliteitenkaart 11 Hulp en hulpmiddelen op
Nadere informatieDyscalculie. Protocol
Dyscalculie Protocol Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is Dyscalculie? 3 Kenmerken van Dyscalculie 4 Oorzaken 5 Gevolgen 6 Diagnose 7 Dyscalculieverklaring 8 Faciliteitenkaart 9 Hulp en hulpmiddelen op HB
Nadere informatieRID, daar kom je verder mee. Jelle wil net als zijn vriendjes naar de havo. Dyscalculie houdt hem niet tegen. Dyscalculiebehandeling
RID, daar kom je verder mee Jelle wil net als zijn vriendjes naar de havo. Dyscalculie houdt hem niet tegen. Dyscalculiebehandeling Waarom het RID? Wat is dyscalculie? Een gestructureerde aanpak Ruim 25
Nadere informatieDyscalculiebeleid Oosterlicht College
Dyscalculiebeleid Oosterlicht College B. Geerts, L. Groot, M. Lindenburg, H. Westerveld A. Maes, C. Minks, L. Scheffers Nieuwegein, Vianen, juni 2017 Dyscalculie Dyscalculie betekent letterlijk 'niet kunnen
Nadere informatiePresentatie ernstige rekenproblemen & Dyscalculie 22 oktober 2014; Johanna Jager & Annelie van Harten
Presentatie ernstige rekenproblemen & Dyscalculie 22 oktober 2014; Johanna Jager & Annelie van Harten Programma Invoering van referentieniveaus en rekentoetsen in het onderwijs. Wat zijn ernstige rekenproblemen
Nadere informatieBEGELEIDING LEERLINGEN DYSCALCULIE EN ERNSTIGE REKENPROBLEMEN
BEGELEIDING LEERLINGEN DYSCALCULIE EN ERNSTIGE REKENPROBLEMEN Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen en/of dyscalculie Definitie van dyscalculie Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt
Nadere informatieDYSCALCULIEPROTOCOL. Beekdal Lyceum Datum: Auteur: Martin Jager
DYSCALCULIEPROTOCOL Beekdal Lyceum 2017 2018 Datum: 26-09-2017 Auteur: Martin Jager Inhoudsopgave 1. Signalering en diagnose 3 2. Dyscalculieverklaring 4 3. Mogelijke faciliteiten 4 4. Examen 5 5. Communicatie
Nadere informatieDYSCALCULIEPROTOCOL
DYSCALCULIEPROTOCOL 2018-2019 12 juli 2018 1 Inhoud Blz. 1. Wat is dyscalculie? 3 2. Problematiek bij dyscalculie 3 3. Signaleren 4 4. Dyscalculieverklaring 5 5. Rekentoets 5 5.1 Algemeen 5 5.2 Alle leerlingen
Nadere informatieProtocol dyscalculie en ernstige rekenproblemen
Protocol dyscalculie en ernstige rekenproblemen Dit protocol heeft als doel richtlijnen te geven voor de begeleiding van leerlingen met dyscalculie en ernstige rekenproblemen op Thorbecke vmbo-pro. Het
Nadere informatieDyscalculie Inleiding Wat is dyscalculie?
Dyscalculie Inleiding Dit dyscalculiebeleid is opgesteld om leerlingen met dyscalculie en hun ouders op een zo optimaal mogelijke manier te begeleiden en aan te geven wat leerlingen kunnen verwachten gedurende
Nadere informatieBegeleidingswijzer Dyscalculie
Begeleidingswijzer Dyscalculie Dyscalculie De term dyscalculie komt uit het Latijn (dys = slecht) en Grieks (calculus = rekenen) en kan vertaald worden als het niet kunnen uitvoeren van berekeningen. Voor
Nadere informatieGedurende de gehele schoolperiode wordt door de docenten zoveel mogelijk aandacht gegeven aan de volgende punten:
Pakket van maatregelen bij Dyslexie en Dyscalculie Dyslexie Algemeen: Gedurende de gehele schoolperiode wordt door de docenten zoveel mogelijk aandacht gegeven aan de volgende punten: Stimuleren Schriftelijk
Nadere informatieWORKSHOP DYSCALCULIE. SSgN studiedag 21 maart 2014
WORKSHOP DYSCALCULIE SSgN studiedag 21 maart 2014 6 + 3 =? Volgens Jelle (2Jn): 6 + 3 = 8??? Hoe doet Jelle dat? 6 x 7 =? Volgens Jelle: 6 x 7 = 44 Of 49? Jelle heeft het eerste uur vrij. Het tweede uur
Nadere informatieDyscalculiebehandeling
Dyscalculiebehandeling De weg vrij voor talent Wat is dyscalculie? Werken in je eigen tempo Dyscalculie komt voor bij ongeveer 3 tot 6% van de basisschoolleerlingen. Het kan erfelijk zijn, maar soms komt
Nadere informatieDyscalculieprotocol. Versie: September 2015 Status: defnitief d.d. december /9 TITEL VAN HET DOCUMENT
Dyscalculieprotocol Status: defnitief d.d. december 2015 1/9 TITEL VAN HET DOCUMENT Vlaardingen, september 2015 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Visie van de school 3. Begeleiding 3.1 Aanpak in de klas 3.2
Nadere informatieProtocol ernstige rekenproblemen en dyscalculie
Protocol ernstige rekenproblemen en dyscalculie Olympus College 2016-2017 1 Inhoud Inleiding 3 Definitie 4 Signalering en diagnostiek 5 Faciliteiten 6 Organisatie 7 Bijlage 1 Aanmeldformulier dyscalculie
Nadere informatieAlberdingk Thijm College, Hilversum. Dyscalculieprotocol
Alberdingk Thijm College, Hilversum Dyscalculieprotocol 2015-2016 Inhoudsopgave Inleiding 2 Bestaat dyscalculie? 3 Kennis over dyscalculie, onderscheid tussen ernstige rekenproblemen en dyscalculie 4 Is
Nadere informatieProtocol dyscalculie januari 2016 DYSCALCULIE PROTOCOL
DYSCALCULIE PROTOCOL 1 Inhoud Wat is dyscalculie?... 2 Vermoeden dyscalculie... 2 Signalering... 3 Stappenplan onderzoek en begeleiding... 4 Vergoeding... 5 Dyscalculieverklaring... 5 Wat is dyscalculie?
Nadere informatieTips voor het diagnostische gesprek. Marisca Milikowski Rob Milikowski
Tips voor het diagnostische gesprek Marisca Milikowski Rob Milikowski Herkent u deze leerling? Zwakke automatisering, Tellend rekenen vaak op de vingers Nieuwe kennis zakt snel weg Eenvoudige bewerkingen
Nadere informatieHet Odulphuslyceum gebruikt voor dit Protocol de volgende definitie van dyscalculie (Ruijssenaars et al. 2004)
Dyscalculieprotocol Odulphuslyceum I Wat is dyscalculie? Het Odulphuslyceum gebruikt voor dit Protocol de volgende definitie van dyscalculie (Ruijssenaars et al. 2004) Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt
Nadere informatieInformatie over rekenen. Hulp ouders bij rekenen deel 4.
Informatie over rekenen. Hulp ouders bij rekenen deel 4. Kinderen ontwikkelen zich verschillend en in een verschillend tempo. Soms hebben kinderen op de basisschool moeite met een vak als rekenen/wiskunde,
Nadere informatieDyscalculie gediagnostiseerd. En dan? MBO conferentie Dyscalculie
Niet alle rekenproblemen zijn dyscalculie 2 1 T O M B R A A M S Dyscalculie gediagnostiseerd. En dan? MBO conferentie Dyscalculie PPON 2004 en 2011 De onderzoeken van PPON 2004 en 2011 laten zien dat routinematige
Nadere informatieZorg om je toekomst. Wat is. dyscalculie?
Zorg om je toekomst Wat is dyscalculie? 2 Inleiding Patrick is 14 jaar, maar weet in een winkel niet hoe hij met briefjes en muntstukken moet betalen en heeft geen idee hoeveel hij terug kan verwachten.
Nadere informatieFACILITEITEN IN DE ONDERBOUW
Dyscalculieprotocol Inleiding Dit protocol geeft inzicht in de afspraken met betrekking tot de dispenserende en compenserende maatregelen voor leerlingen met dyscalculie, voor ouders, docenten en schoolleiding.
Nadere informatieDyscalculieprotocol (locatie mavo-havo-atheneum; versie januari 2015)
Dyscalculieprotocol (locatie mavo-havo-atheneum; versie januari 2015) Inleiding Thorbecke Scholengemeenschap heeft de verplichting leerlingen voor rekenen op referentieniveau 2F (mavo) of 3F (havo/atheneum)
Nadere informatieProtocol Dyscalculie. Christelijk College de Noordgouw Heerde. oktober dhr. J.M. de Vries. mw. H. Bezuijen. rector-bestuurder.
Protocol Dyscalculie Christelijk College de Noordgouw Heerde oktober 2016 dhr. J.M. de Vries rector-bestuurder mw. H. Bezuijen conrector Inleiding Het rekenonderwijs staat de laatste jaren hoog op de agenda
Nadere informatiePROTOCOL. DYSLEXIE en DYSCALCULIE
PROTOCOL DYSLEXIE en DYSCALCULIE Vastgesteld 10 februari 2014 Inleiding In dit protocol zet het Montessori College Eindhoven in grote lijnen uiteen: - hoe leerlingen met leerstoornissen als dyslexie en
Nadere informatieProtocol Dyscalculie. Olympus College 2014-2015. Protocol Dyscalculie Olympus College 2014-2015 Pagina 1 van 7
Protocol Dyscalculie Olympus College 2014-2015 Protocol Dyscalculie Olympus College 2014-2015 Pagina 1 van 7 Inhoud Voorwoord 3 Protocol dyscalculie 4 De rekentoets 5 Bijlage 1 Aanmeldformulier dyscalculie
Nadere informatieSchoolexamenreglement havo / vwo. Onderwijsgemeenschap Venlo & Omstreken
Schoolexamenreglement havo / vwo Schooljaar 2014-2015 Vastgesteld: 1 oktober 2014 Schoolexamenreglement havo / vwo 2014-2015 1 Hoofdstuk 1: Begripsbepalingen Bevoegd Gezag: Examinator: Inspectie: Kandidaat:
Nadere informatieAlberdingk Thijm College, Hilversum. Dyscalculieprotocol
Alberdingk Thijm College, Hilversum Dyscalculieprotocol 2017-2018 1 Inhoudsopgave Inleiding 2 Bestaat dyscalculie? 3 Kennis over dyscalculie, tussen ernstige rekenproblemen en dyscalculie 4 onderscheid
Nadere informatieDYSCALCULIE PROTOCOL
DYSCALCULIE PROTOCOL 2018-2019 Inhoud: Inleiding augustus 2018 1. Wat is dyscalculie? 2. Dispenserende maatregelen 3. Compenserende maatregelen 4. Centraal Schriftelijk Eindexamen en schoolexamens 2 Inleiding
Nadere informatieAan de slag met rekenproblemen
Aan de slag met rekenproblemen Marije van Oostendorp BOOM Inhoud Inleiding 9 Deel I De basis van goed rekenonderwijs 1 Tips voor goed rekenonderwijs 19 Opbouwen van rekenkennis: algemene adviezen 20 Motivatie
Nadere informatiePROTOCOL DYSCALCULIE ANNIE M.G. SCHMIDTSCHOOL, DEN HAAG. 1.Inleiding
1.Inleiding In dit protocol wordt beschreven hoe op de Annie M.G. Schmidtschool wordt gewerkt aan het voorkomen, onderkennen en aanpakken van rekenproblemen of dyscalculie. Dit protocol maakt onderdeel
Nadere informatie:Monique Hoeijmakers Datum :
Onderwerp :beleid ERWD Auteurs :Monique Hoeijmakers Datum :10-04-2017 Inhoud van de notitie besproken met :werkgroep ERWD IB, GMR-afvaardiging onderwijs Financiële consequenties Personele consequenties
Nadere informatieOver dyscalculie en rekenproblemen
De Dyscalculie-Survivalgids 19 Hoofdstuk 1 Over dyscalculie en rekenproblemen Voor we verder ingaan op dyscalculie, moeten we toch eerst even vertellen wat dyscalculie eigenlijk is. Dat gaan we doen in
Nadere informatieGetallen 1 is een computerprogramma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip).
Getallen 1 Getallen 1 is een computerprogramma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip). Doelgroep Rekenen en Wiskunde Getallen 1 Getallen 1 is geschikt voor groep 7 en 8 van de basisschool
Nadere informatieProgramma. Geschiedenis Uitgangspunten IJsberg- denken
Programma Inleiding Geschiedenis Uitgangspunten IJsberg- denken De rekenkaarten De opzoekkaarten RTAmersfoort Opzoekkaarten en het drieslagmodel Oefenen met de transfer Het rekendossier Rollenspel De rekenschouw
Nadere informatieDyscalculiebeleidsplan
Dyscalculiebeleidsplan Schooljaar 2015-2016 1 Inhoud Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Begeleiding van de dyscalculie leerling: 4 begeleiding buiten de reguliere lessen Meerssen 5 kosten 5 begeleiding binnen
Nadere informatieDyscalculie beleid. Het Kwadrant Weert. Het Kwadrant, school voor VMBO Thornstraat 7 6004 JP Weert Telefoon: 0495 513 666
Dyscalculie beleid Het Kwadrant Weert Het Kwadrant, school voor VMBO Thornstraat 7 6004 JP Weert Telefoon: 0495 513 666 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Deel I: Diagnose van leerlingen met een
Nadere informatieRekenen Wiskunde Ondersteuning
Schooljaar 2014-2015 Rekenen Wiskunde Ondersteuning Handvatten voor leerlingen met (ernstige) reken- en/of wiskundeproblemen Naam leerling:... Klas: 0 Inleiding In deze bundel probeer ik je wegwijs te
Nadere informatiePARAGRAAF Protocol bij ernstige rekenwiskunde-problemen en/of dyscalculie 1. Doel van het protocol. 2. Signalering
Samengesteld door BZT WPC Versie 23-06-2015 Bestuur Door DO vastgesteld op 02-07-2015 DO Door BG als voorgenomen besluit vastgesteld op 09-07-2015 GMR Door GMR van advies/instemming voorzien op nvt Medewerkers
Nadere informatieDYSCALCULIE BELEID. Door Nanda Deen, dyscalculiecoach April 2015 Versie 3.0
DYSCALCULIE BELEID Door Nanda Deen, dyscalculiecoach April 2015 Versie 3.0 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding... 3 2. Wat is dyscalculie?... 3 3. Signalering... 4 3.1 Basisschool... 4 3.2 Beleid op Tabor College
Nadere informatieC. DYSLEXIE Dyslexie kan worden geconstateerd door een externe ter zake deskundige; er is dan een rapport of dyslexieverklaring aanwezig.
FACILITEITEN VOOR LEERLINGEN MET DYSLEXIE of DYSCALCULIE 2017-2018 DOEL Het doel van het SGC is alle leerlingen zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen binnen de mogelijkheden en kaders van het St-Gregorius
Nadere informatieSamen rekenen... alleen!
veel Inside 2-99 Samen rekenen... leuker dan alleen! Rekenen met een tutor: wat wil je nog meer? Agnes Vosse Dit artikel is eerder gepubliceerd in Willem Bartjens, jaargang 17, januari 1998 1. Inleiding
Nadere informatiesamenvatting november 2012 Strabrecht College, Geldrop
DYSLEXIEBELEID op het STRABRECHT COLLEGE samenvatting november 2012 Strabrecht College, Geldrop 2012 De visie van het Strabrecht College Goede dyslexiebegeleiding is vooral een attitudekwestie Het Strabrecht
Nadere informatieExamen 2018 Reglement
de actieve school Examen 2018 Reglement 1 2 Basis voor dit reglement is het bepaalde in het Eindexamenbesluit VO, inclusief wijzigingen. Zie wetten.overheid.nl. Afnemen eindexamen De directeur en de examinatoren
Nadere informatieProtocol Ernstige Reken-Wiskunde problemen en Dyscalculie (samenvatting)
0 Protocol Ernstige Reken-Wiskunde problemen en Dyscalculie (samenvatting) 1 Inhoud Inleiding 2 Onderscheid tussen ernstige reken-wiskunde problemen en dyscalculie 3 Wat wordt verstaan onder dyscalculie
Nadere informatieInformatiebijeenkomst Dyscalculie IWAL INSTITUUT VOOR LEERPROBLEMEN
Informatiebijeenkomst Dyscalculie IWAL INSTITUUT VOOR LEERPROBLEMEN Welkom Rekenen in onze maatschappij Rekenen overal nodig (werk, school, winkelen, koken) Impact rekenen gemeten op 10jr, op salaris
Nadere informatieChecklist Rekenen Groep 3. 1. Tellen tot 20. 2. Getallen splitsen. Hoe kun je zelf het tellen controleren?
Checklist Rekenen Groep 3 1. Tellen tot 20 Als kleuters, in groep 1 en groep 2, zijn de kinderen bezig met de zogenaamde voorbereidende rekenvaardigheid. Onderdelen hiervan zijn ordenen en seriatie. Dit
Nadere informatieHet ABC van de leerstoornissen
Het ABC van de leerstoornissen 23 oktober 2012 K.A. Redingenhof Leuven Nadia Gielen Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek PraxisP Inhoud Leerstoornissen, dyslexie, dyscalculie een beknopt overzicht
Nadere informatiewww.masterplandyscalculie.nl
In gesprek met... www.masterplandyscalculie.nl Gesprekken Deze waaier is voor zorgcoördinatoren, rekencoördinatoren en rekenspecialisten die gesprekken voeren met en over een leerling met ernstige rekenwiskunde-problemen.
Nadere informatieErnstige rekenwiskundeproblemen en dyscalculie
Ernstige rekenwiskundeproblemen en dyscalculie Versie: januari 2016 In 2011 is een Protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en dyscalculie uitgekomen voor het basisonderwijs, speciaal basisonderwijs en
Nadere informatieZorginformatie OVC Havo/Vwo. schooljaar 2011-2012
Zorginformatie OVC Havo/Vwo schooljaar 2011-2012 NW/jan 2011 1 INHOUDSOPGAVE INLEIDING... 3 AANMELDPROCEDURE ZORG SECTOR 1... 3 ORTHOPEDAGOOG... 3 COUNSELING... 3 REMEDIAL TEACHING... 3 HET ZORGTEAM (ZT)...
Nadere informatieERWD-beleid HNL. (Ernstige Reken- Wiskundeproblemen en Dyscalculie)
ERWD-beleid HNL (Ernstige Reken- Wiskundeproblemen en Dyscalculie) 2015/2016 ! Inhoudsopgave! Doel%van%deze%brochure% 2! Wat%is%het%verschil%tussen%rekenproblemen%en%dyscalculie?% 2! ERWD%en%Het%Nieuwe%Lyceum%
Nadere informatiewww.masterplandyscalculie.nl
In gesprek met... www.masterplandyscalculie.nl Gesprekken Deze waaier is voor zorgcoördinatoren, rekencoördinatoren en rekenspecialisten die gesprekken voeren met en over een student met ernstige rekenwiskunde-problemen.
Nadere informatieDyscalculieprotocol Cluster Jenaplan
Dyscalculieprotocol Cluster Jenaplan Eerste versie 2015-2016 Het volgen van - en begeleiding bij ernstige rekenproblemen en dyscalculie Stappenplan bij (ernstige ) rekenproblemen en dyscalculie De vier
Nadere informatieREKENTOETS VMBO BB/KB/TL-GL
rekentoets vmbo BB/KB/TL-GL vakinformatie staatsexamen 2020 REKENTOETS VMBO BB/KB/TL-GL VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2020 Versie: 22 maart 2019 pagina 1 van 7 rekentoets vmbo BB/KB/TL-GL vakinformatie staatsexamen
Nadere informatieProtocol Ernstige Reken/Wiskunde problematiek en Dyscalculie
Protocol Ernstige Reken/Wiskunde problematiek en Dyscalculie Naam notitie Protocol ernstige reken/wiskunde problematiek en dyscalculie Portefeuillehouder Karel de Waal Versienummer 3 Status document *
Nadere informatieReken uit en Leg uit Twee vaardigheden hand in hand
Reken uit en Leg uit Twee vaardigheden hand in hand Presentatie Alledaags Rekenen Nieuwegein woensdag 21 november 2012 Giel Hanraets en Vincent Jonker deel 0 PROGRAMMA Programma 1. Korte schets van de
Nadere informatieKader dyslexie Clusius College
Kader dyslexie Clusius College Vastgesteld door de Directieraad Datum: 16-06-2014 Inleiding Het Clusius College heeft te maken met een grote groep leerlingen die op het gebied van taal problemen heeft,
Nadere informatieOorzaken rekenproblemen
Versie 25 januari 2013 1 2 Het College Weert Cranendonck in Weert en Budel heeft als beleid in te spelen op ontwikkelingen in het onderwijs. Momenteel komen er meer en meer vragen op het gebied van dyscalculie.
Nadere informatieDyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs. De Meent
DE DE DE DE MEENT MEENT MEENT MEENT MAARN MAARN MAARN MAARN Dyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs De Meent Inhoud 1. Inleiding... 1 2. Wat is dyslexie... 1 3. Van signaleren tot
Nadere informatieInleiding. Dyslexieprotocol
Inleiding Dyslexieprotocol Dit dyslexieprotocol heeft als doel meer duidelijkheid te scheppen over wat dyslectische leerlingen kunnen verwachten van het dyslexiebeleid op het Technisch College Velsen &
Nadere informatieZorg voor kinderen met specifieke instructie- of ondersteuningsbehoeften
Deel 4.2 Zorg voor kinderen met specifieke instructie- of ondersteuningsbehoeften 1. Omschrijving van de zorg De kinderen behalen bij rekenen herhaaldelijk niet het gewenste niveau of lijken een achterstand
Nadere informatieProtocol dyscalculie
Protocol dyscalculie Sint-Janscollege Hoensbroek 1 1. Beschrijving van de procedure omtrent dyscalculie Leerling met een verklaring Een dyscalculieverklaring is afgegeven door een erkend deskundige en
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieDyscalculieprotocol. Hoeksch Lyceum Conceptversie
Dyscalculieprotocol 2017-2020 Conceptversie INHOUDSOPGAVE Inleiding Het heeft de wettelijke verplichting alle leerlingen voor rekenen op referentieniveau 2F (Mavo) en 3F (Havo en Vwo) af te leveren. Dit
Nadere informatieUit De Ophaalbrug, werkmateriaal bij de overstap basisonderwijs voortgezet onderwijs, sept. 2003
Uit De Ophaalbrug, werkmateriaal bij de overstap basisonderwijs voortgezet onderwijs, sept. 2003 REKENEN-WISKUNDE VERSLAG Samenstelling De BOVO-kwaliteitsgroep rekenen-wiskunde bestond uit: Sira Kamermans,
Nadere informatieGetallen 1 is een programma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip).
Getallen 1 Getallen 1 is een programma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip). Doelgroep Rekenen en Wiskunde Getallen 1 Getallen 1 is geschikt voor groep 7 en 8 van de basisschool
Nadere informatieDyslexiebeleid op Wolfert Lyceum
Dyslexiebeleid op Wolfert Lyceum Inleiding Volgens de meest gangbare definitie is dyslexie een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen in de automatisering van de woordidentificatie (lezen)
Nadere informatieREGLEMENT BIJ HET LEERSTOF- EN TOETSOVERZICHT 4 HAVO, 4 VWO en 5 VWO 2015-2016
REGLEMENT BIJ HET LEERSTOF- EN TOETSOVERZICHT 4 HAVO, 4 VWO en 5 VWO 2015-2016 Dit reglement betreft alle toetsen voor 4 havo, 4 vwo en 5 vwo. De toetsen voor de onderstaande vakken tellen niet alleen
Nadere informatieOverig nieuws Hulp ouders bij rekenen deel 3.
Overig nieuws Hulp ouders bij rekenen deel 3. Het rekenonderwijs van tegenwoordig ziet er anders uit dan vroeger. Dat komt omdat er nieuwe inzichten zijn over hoe kinderen het beste leren. Vroeger lag
Nadere informatieDyscalculieprotocol Het volgen van - en begeleiding bij
Dyscalculieprotocol 2017-2018 Het volgen van - en begeleiding bij ernstige rekenproblemen en dyscalculie Stappenplan bij (ernstige ) rekenproblemen en dyscalculie De vier fasen vanuit het protocol ERWD
Nadere informatieProtocol Ernstige rekenproblemen. Dyscalculie. Signalering, ondersteuning en begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen en dyscalculie.
Signalering, ondersteuning en begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen en dyscalculie. Vestiging Gunning op de Daaf Geluk Protocol Ernstige rekenproblemen en Dyscalculie P. Maradiaga-Schenke
Nadere informatieRekenen bij Moderne Wiskunde
Moderne Wiskunde Rekenen: een volledig doorlopende leerlijn rekenen voor alle leerjaren en alle niveaus! Rekenen bij Moderne Wiskunde 1 Verplichte rekentoets Vanaf schooljaar 2013/2014 Voor alle leerlingen
Nadere informatieDyslexiebeleid van het Ludger College
Dyslexiebeleid van het Ludger College Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Wat is dyslexie? 1.2 Kenmerken van dyslexie 2 2 De procedure 4 2.1 Ouderavond 2.2 Een vermoeden van dyslexie 2.3 De screening 2.4 De
Nadere informatieKader dyscalculie en ernstige rekenproblematiek Clusius College
Kader dyscalculie en ernstige rekenproblematiek Clusius College Vastgesteld door: Regiegroep vmbo: Datum: 30-10-2014 Dr vmbo: Datum 10-11-2014 Aanleiding Binnen het Clusius College is in 2010 een start
Nadere informatieDyscalculiebeleid Schooljaar 2013-2014
Dyscalculiebeleid Schooljaar 2013-2014 Dyscalculiebeleid Antonius college schooljaar 2013-2014 1 Dyscalculiebeleid Antoniuscollege Gouda Vooraf Het Antoniuscollege is zich er zeer van bewust dat een handicap
Nadere informatieMarisca Milikowski. Dyscalculie en rekenproblemen. 20 obstakels en hoe ze te nemen
Marisca Milikowski Dyscalculie en rekenproblemen 20 obstakels en hoe ze te nemen Dyscalculie en rekenproblemen Dyscalculie en rekenproblemen 20 obstakels en hoe ze te nemen Marisca Milikowski BOOM Voor
Nadere informatieCentraal rekenexamen ER mbo studiejaar Het aangepaste rekenexamen voor studenten met ernstige rekenproblemen of dyscalculie
Centraal rekenexamen ER mbo studiejaar 2016-2017 Het aangepaste rekenexamen voor studenten met ernstige rekenproblemen of dyscalculie 1 Beschrijving rekenexamen ER 1.1 Het aangepaste examen, hulpmiddelen
Nadere informatietoelichting voor leerlingen en ouders / verzorgers dyslexie dyscalculie andere beperkingen
toelichting voor leerlingen en ouders / verzorgers dyslexie dyscalculie andere beperkingen September 2012 Inleiding In deze toelichting, die wordt uitgereikt tegelijk met de groene kaart, wordt uitgelegd
Nadere informatieHet advies voor school is om te handelen volgens het protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie (ERWD, 2011).
Orthopedagogenpraktijk Athena drs. Simone Verhoeven W.M. Dudokweg 10 a-b 1703 DB Heerhugowaard info@athenaweb.nl Intake vragenlijst bij onderzoek naar rekenproblemen/ dyscalculie Voorwaarden voor een aanmelding
Nadere informatieProtocol Dyslexie Pieter Nieuwland College
Protocol Dyslexie Pieter Nieuwland College Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op
Nadere informatieVersterk β. Gecijferdheid? Wat gaan we doen met het
Versterk β Gecijferdheid? Wat gaan we doen met het rekenen in het VO? Universumstudiemiddag St.-Odulphuslyceum, do. 25 september 2008 Waarom wil je eigenlijk iets aan rekenen doen binnen vo? Waarom ga
Nadere informatieREKENTOETS VWO INFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V
REKENTOETS VWO INFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V17.05.1 De informatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens
Nadere informatieERWD-beleid HNL. (Ernstige Reken- Wiskundeproblemen en Dyscalculie)
ERWD-beleid HNL (Ernstige Reken- Wiskundeproblemen en Dyscalculie) 2017/2018 Inhoudsopgave Doel van deze brochure 2 Wat is het verschil tussen rekenproblemen en dyscalculie? 2 ERWD en Het Nieuwe Lyceum
Nadere informatieRekentoets ER VO De aangepaste rekentoets voor leerlingen met ernstige rekenproblemen of dyscalculie
Rekentoets ER VO 2016-2017 De aangepaste rekentoets voor leerlingen met ernstige rekenproblemen of dyscalculie 1 Beschrijving rekentoets ER De rekentoetsen 2ER en 3ER zijn officiële rekentoetsen die de
Nadere informatieREKENTOETS HAVO INFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V
REKENTOETS HAVO INFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V16.12.1 De informatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens
Nadere informatieREKENVAARDIGHEID BRUGKLAS
REKENVAARDIGHEID BRUGKLAS Schooljaar 008/009 Inhoud Uitleg bij het boekje Weektaak voor e week: optellen en aftrekken Weektaak voor e week: vermenigvuldigen Weektaak voor e week: delen en de staartdeling
Nadere informatieProtocol Dyslexie Gerrit Rietveld College. oktober 2012
Protocol Dyslexie Gerrit Rietveld College oktober 2012 1 Protocol Dyslexie Gerrit Rietveld College Inleiding Sinds een aantal jaren voert het Gerrit Rietveld College een beleid op het gebied van dyslexie.
Nadere informatieRekentoets ER VO De aangepaste rekentoets voor leerlingen met ernstige rekenproblemen zoals dyscalculie
Rekentoets ER VO 2015-2016 De aangepaste rekentoets voor leerlingen met ernstige rekenproblemen zoals dyscalculie Vanaf schooljaar 2015-2016 is de 2ER- en 3ER-toets een officiële rekentoets. Het resultaat
Nadere informatieMBO Conferentie Het 2F-, 2ER- en 2A-examen: welke student laat ik wanneer opgaan voor welk examen?
Freark? MBO Conferentie Het 2F-, 2ER- en 2A-examen: welke student laat ik wanneer opgaan voor welk examen? 15-11-2017 Ronde 2: 13:45 15:15 Freark van der Kooi Ik wil mijn leerlingen nog beter begeleiden
Nadere informatieZorgaanbod. De weg vrij voor talent
Zorgaanbod De weg vrij voor talent Het RID Sinds 1989 is het RID (Regionaal Instituut voor Dyslexie) specialist in onderzoek naar en behandeling van dyslexie. Sinds een aantal jaren verzorgen wij ook onderzoek
Nadere informatieDyslexiebeleid. Scholengemeenschap Sint Ursula. Locatie Heythuysen Tienderweg 101 6093 EN Heythuysen. Schooljaar 2015-2016
Dyslexiebeleid Scholengemeenschap Sint Ursula Locatie Heythuysen Tienderweg 101 6093 EN Heythuysen Schooljaar 2015-2016 In het kader van passend onderwijs streeft Scholengemeenschap Sint Ursula voor elke
Nadere informatieGebruiksvriendelijkheid: Gebruiksaanwijzing:
Gebruiksvriendelijkheid: Elon Education is een tool waarmee online woordjes geleerd kunnen worden voor de vreemde talen. Ook is het mogelijk om met Elon Education de tafels te oefenen, werkwoorden enz.
Nadere informatieKader dyslexie Clusius College vmbo en mbo
Kader dyslexie Clusius College vmbo en mbo Vastgesteld door de Directieraad Datum: 16 januari 2017 Inleiding In dit kader dyslexie is beschreven op basis van welke uitgangspunten er binnen het Clusius
Nadere informatieRekenen, een vak apart?! profijtconferentie 5 april 2011 Monica Wijers, Freudenthal Instituut
Rekenen, een vak apart?! profijtconferentie 5 april 2011 Monica Wijers, Freudenthal Instituut Tafelweb Trek lijntjes tussen sommen die bij elkaar horen en leg uit wat ze met elkaar te maken hebben. Bereken
Nadere informatie